سوگیری روایت: توهم علیت

narrative bias: the illusion of causality

? محمدرضا سلیمی

❓چرا به داستان‌ها بیش‌ازحد اعتماد می‌کنیم؟

یووال نوح هراری در کتاب نکسوس: تاریخ مختصر شبکه‌های اطلاعاتی از عصر حجر تا هوش مصنوعی درباره‌ی قدرت داستان می‌گوید: «داستان‌ها از طریق کاشتن خاطرات جعلی، شکل دادن روابط خیالی یا ایجاد واقعیت‌های بین ذهنی شبکه‌های انسانی را در مقیاس بزرگ شکل داده‌اند. شبکه‌های مبتنی‌بر داستان انسان خردمند را به قدرتمندترین حیوان روی زمین تبدیل کرده است.»

ما انسان‌ها به داستان‌ها و روایت‌ها اعتماد می‌کنیم، آنها را به‌خاطر می‌سپاریم و به‌لحاظ عاطفی به آنها وابسته‌ایم. ما انسان‌ها به‌طور فطری داستان‌ها را دوست داریم و اجازه می‌دهیم در تصمیم‌گیری‌های منطقی بر واقعیت‌ها و شواهد عینی سایه بیفکنند. هرگاه حادثه‌ای روی می‌دهد، ما به دنبال ساختن روایت‌هایی هستیم که کمتر عینی به نظر می‌رسند. درواقع، ما قادر نیستیم در زندگی روزمره به‌طور عینی استدلال کنیم. بنابراین، به دنبال «معناسازی» و «الگوسازی» از رویدادهای تصادفی هستیم تا بتوانیم جهان پیرامون خود را مدیریت و تاحدی آن را مهار کنیم.

«رویدادهای تصادفی» نمی‌توانند تبیین کنند که چرا «پدیده‌ای» شکل می‌گیرد. بنابراین، زمانی که رویدادی غیرمنتظره رخ می‌دهد، ما بلافاصله داستانی ساده و منسجم می‌سازیم تا بتوانیم احساس خوبی داشته باشیم. ذهن ما به دنبال ساختن روایتی است که بتواند از طریق آن جهان را ساده، منسجم و قابل‌پیش‌بینی تصور کند.

نسیم طالب در سال ۲۰۰۷ در کتاب قوی سیاه خاطر نشان می‌کند که علت بسیاری از معلول‌ها ناشناخته است. با‌این‌حال، ما تلاش می‌کنیم به دنبال علتی باشیم که وجود خارجی ندارد. ما انسان‌ها علت بسیاری از رویدادها را از طریق روایت و داستان بیان می‌کنیم. درواقع، ناتوانی‌ خودمان را در ارائه‌ی علت‌های عینی از طریق «سوگیری روایت» جبران می‌کنیم.

سوگیری روایت به تمایل انسان به خلق داستان برای درک جهان اشاره می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، سوگیری روایت یعنی تمایل انسان به خلق داستان از رویدادهای تصادفی به‌‌منظور تبیین روابط بین علت‌ها و معلول‌ها. سوگیری روایت زمانی در استدلال آشکار می‌شود که از داده‌ها و اطلاعات تصادفی و پراکنده داستان بسازیم؛ داستانی که با واقعیت ناسازگار است.

ما به داستان‌ها اعتماد می‌کنیم و به آنها علاقه‌مندیم. ما داستان‌ها را بهتر به‌خاطر می‌سپاریم و راحت‌تر به یاد می‌آوریم. خطر سوگیری داستان (سوگیری روایت) زمانی آشکار می‌شود که از داده‌ها و اطلاعات تصادفی داستان بسازیم و آن را در استدلال برای متقاعد کردن مخاطب به کار بگیریم. خطر دیگر سوگیری روایت این است که مانع ارزیابی عینی اطلاعات می‌شود. سوگیری روایت بیش‌تر در استدلال علی و در قالب علت کاذب یا معلول کاذب ظاهر می‌شود. درواقع، سوگیری روایت منشأ مغالطه‌های علت کاذب و معلول کاذب است. به‌عبارت‌دیگر، مغالطه‌های علت کاذب و معلول کاذب از سوگیری روایت متولد می‌شوند.

زمانی که علت‌ها و معلول‌ها به صورت داستان بیان می‌شوند، ذهن ما به‌‌طور خودکار و با سیستم ۱ (تفکر سریع) به آنها اعتماد می‌کند و می‌پذیرد. داستان‌ها مفاهیم و ادعاها را باورپذیرتر و ماندگارتر می‌کنند. برای مثال، مانایی و باورپذیری مفاهیم «خلقت آدم» و «جهان پس از مرگ» از طریق بیان داستان بیش‌تر می‌شود.

افرادی که قصد دارند با فرد مورد علاقه‌‌شان ازدواج کنند یا از همسرشان جدا شوند شروع به داستان‌سرایی و روایت‌سازی می‌کنند تا بتوانند خودشان و دیگران را درباره‌ی تصمیمشان متقاعد کنند.

در عالم سیاست هم سوگیری روایت اتفاق می‌افتد؛ زمانی که سیاستمداران قادر نیستند مواضع رقیبانشان را از طریق استدلال عینی نقد کنند، درباره‌ی آنها داستان‌سرایی و خیا‌پردازی می‌کنند تا بتوانند طرفدارانشان را متقاعد کنند. روایت‌سازی سبب می‌شود انسجام بین طرفداران احزاب و گروه‌های سیاسی حفظ شود. از‌این‌رو، لازم است با آگاهی از سوگیری روایت و پرسشگری منطق روایت سیاستمداران را نقد کنیم تا در دام این سوگیری نیفتیم.

البته، سوگیری روایت مزایایی هم دارد. برای مثال، معلمان و سخنوران می‌توانند از طریق بیان داستان مفاهیم و محتوای درسی را شفاف‌تر و جذاب‌تر شرح دهند. به خاطر سپردن و یادآوری مفاهیم و محتوای درسی از طریق داستان‌سرایی به مراتب موثرتر از بیان صرف فکت‌(واقعیت‌)هاست.

?**۱۰۱ سوگیری در سیاست (در دست تالیف)

آموزش تفکر نقادانه**@wiKifallacy

نشخوار فکری ـ بیش‌فکری ـ تفکر تاملی

سخنران: دکتر محمدباقر باقری

در این سخنرانی دکتر باقری درباره‌ی سه مفهوم زیر به‌تفصیل توضیح می‌دهند:

**۱. نشخوار فکری

rumination
۲. بیش‌فکری**

overthinking

۳. تفکر تأملی

reflective thinking

در این سخنرانی به سوال‌های زیر پاسخ داده می‌شود:

1. نشخوار فکری چیست؟

2. نشخوار فکری چه ویژگی‌هایی دارد؟

3. نشخوار فکری چه پیامدهایی دارد؟

4. چگونه با نشخوار فکری مقابله کنیم؟

5. بیش‌فکری چیست؟

6. بیش‌فکری چه ویژگی‌هایی دارد؟

7. بیش‌فکری چه پیامدهایی دارد؟

8. چگونه با بیش‌فکری مقابله کنیم؟

9. نشخوار فکری چه شباهت‌هایی با بیش‌فکری دارد؟

10. نشخوار فکری چه تفاوت‌هایی با بیش‌فکری دارد؟

11. تفکر تاملی چیست؟

12. تفکر تاملی چه ویژگی‌هایی دارد؟

13. چگونه درباره‌ی نشخوار فکری، بیش‌فکری و تفکر تاملی نقادانه بیندیشیم؟

آدرس کانال دکتر باقری در یوتیوب ?

https://youtube.com/@drbagheri.critical.thinking?si=Y08UZJ22UjnjkDW7

آموزش تفکر نقادانه

https://t.me/wikifallacy

جلسه سی‌ و نهم آشنایی با خطاهای شناختی

ارائه دهنده: عبدالرضا معروف

۱۲ آذرماه ۱۴۰۳

در این جلسه می‌شنویم:
•  مرور مبحث قبلی (لذت آنی)
•  خطای لنگر انداختن  (anchoring bias )

@baaghehamsafaran

? سوگیری استقلال

autonomy bias

? محمدرضا سلیمی

استقلال فکری¹ فضیلتی است که شخص مسئولیت ابتکار عمل در زندگی و تفکر خود را بر عهده می‌گیرد. متفکران نقاد خودشان تعیین می‌کنند چه تصمیمی بگیرند؛ آنها خودشان درباره‌ی موضوعات و موقعیت‌ها تا دستیابی به نتیجه و راه‌حل نهایی می‌اندیشند و تصمیم می‌گیرند. اما سوال این است که تاچه‌حد ما مجازیم مستقل بیندیشیم و خودمان به‌تنهایی تصمیم بگیریم. آیا در هر شرایطی باید خودمان واکسن کرونا بسازیم؟ آیا باید در تمام زمینه‌ها خودکفا باشیم؟ آیا نباید در تصمیم‌گیری با دیگران مشورت کنیم و از آنها کمک بخواهیم؟ مسلماً، استقلال فکری مشورت کردن با دیگران را برای تصمیم‌گیری بهتر نفی نمی‌کند.

ما انسان‌ها تمایل داریم برای باورها، تجربه‌ها، ترجیحات و دانش خودمان بیش‌ازحد ارزش قائل شویم و آنها را محور کارهایمان قرار دهیم. حتی اگر تجربه‌ها و توصیه‌های دیگران به ما کمک کنند بهتر تصمیم بگیریم، آنها را کاملاً نادیده می‌گیریم و تجربه‌ها و ترجیحات خودمان را ملاک تصمیم‌گیری قرار می‌دهیم. این تمایل از سوگیری استقلال یا استقلال‌طلبی نشئت می‌گیرد.

سوگیری استقلال (استقلال‌طلبی) زمانی اتفاق می‌افتد که ما تمایل داریم صرفاً بر مبنای تجربیات، ترجیحات و دانش خودمان تصمیم‌ بگیریم و نصیحت‌های دیگران را، حتی اگر به نفعمان باشد، کاملاً نادیده بگیریم. سوگیری استقلال نتیجه‌ی استقلال‌طلبی بیش‌ازحد ماست. استقلال‌طلبی یکی از نیازهای مهم روانی ما انسان‌هاست، اما در مواقعی این تمایل به ما آسیب می‌زند.

ما تمایل داریم مسئولیت تمام تصمیم‌هایمان را خودمان بر عهده بگیریم، و دوست نداریم دیگران درباره‌ی تصمیم‌هایمان ما را نصیحت کنند و به ما راه‌حل بدهند. در سوگیری استقلال ما خیال می‌کنیم دیگران می‌خواهند با توصیه‌ها و نصیحت‌هایشان ما را کنترل و در کارهایمان دخالت کنند.

مدیران و مسئولان از جمله افرادی هستند که در دام خطای استقلال می‌افتند. نوجوانان نیز مستعد این خطای شناختی هستند. استقلال‌طلبی اوج دوره‌ی بلوغ نوجوانان است. این تمایل ممکن است موجب فاصله گرفتن آنها از خانواده‌شان بشود. اینجاست که والدین باید بسیار مراقب باشند و با آگاهی از خطای شناختی استقلال و با رفتار درست و منطقی مانع طرد شدن و منزوی شدن فرزندانشان در خانواده شوند.

? ۱۰۱ سوگیری در سیاست (در دست تالیف)

@wikifallacy

خطای شناختی چیست؟ فرایندهای نادرست و ناخودآگاه ذهن انسان که در تصمیم‌گیری مزاحمت ایجاد می‌کند.

در اپیزودهای بعدی می‌خواهیم:

✔️چند مفهوم پایه را توضیح بدهیم و به چند سوال اساسی درباره شناخت و خطاهای شناختی پاسخ دهیم.

✔️ خطاهای شناختی را معرفی کنیم و آنها را شرح دهیم.

✔️ در پایان با تمرین و مرور خطاهای شناختی بتوانیم به خوبی آنها را یاد بگیریم تا در تصمیم‌گیری عملکرد بهتری داشته باشیم.

⏰ مدت زمان: ۴:۱۷ دقیقه

?منبع: کتاب ۶۶ خطای شناختی در تصمیم‌گیری/محمدرضا سلیمی

?برای کمک به فهم بیشتر موضوع در هر اپیزود ممکنه از تجربه‌های شخصی، رویدادهای واقعی و مثال‌هایی خارج از متن کتاب گفته شود.

@TheDailyLaws

? نسخه‌ی کامل فایل صوتی کتاب تفکر انتقادی
مولف: جی‌. اس. بیکر

مترجم: محسن پناهی و علی مهدی‌نژاد

مدت: ۲ ساعت و ۱۶ دقیقه

حجم فایل: ۶۵ مگابایت

آموزش تفکر نقادانه

https://t.me/wikifallacy

? هنر خوب زندگی کردن

♻️ قسمت پنجم

? نویسنده: رولف دوبِلی

? مترجم: عادل فردوسی‌پور و دیگران

خوانش: عادل فردوسی‌پور
✅ در این کتاب رولف دوبِلی ۵۲ ابزار ذهنی برای خوب زندگی کردن را شرح می‌دهد و به چند خطای شناختی که مانع خوب زیستن هستند اشاره می‌کند.

آموزش تفکر نقادانه?

https://t.me/wikifallacy

? هنر خوب زندگی کردن

♻️ قسمت چهارم

? نویسنده: رولف دوبِلی

? مترجم: عادل فردوسی‌پور و دیگران

خوانش: عادل فردوسی‌پور
✅ در این کتاب رولف دوبِلی ۵۲ ابزار ذهنی برای خوب زندگی کردن را شرح می‌دهد و به چند خطای شناختی که مانع خوب زیستن هستند اشاره می‌کند.

آموزش تفکر نقادانه?

https://t.me/wikifallacy

? هنر خوب زندگی کردن

♻️ قسمت سوم

? نویسنده: رولف دوبِلی

? مترجم: عادل فردوسی‌پور و دیگران

خوانش: عادل فردوسی‌پور
✅ در این کتاب رولف دوبِلی ۵۲ ابزار ذهنی برای خوب زندگی کردن را شرح می‌دهد و به چند خطای شناختی که مانع خوب زیستن هستند اشاره می‌کند.

آموزش تفکر نقادانه?

https://t.me/wikifallacy