بعثت رحمةٌ للعالمین در زمانه‌ی ظلم‌ها و تاریکی‌ها
در قرآنش آمده:

هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُـولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

او‌ کسی است كه در ميان مردم‌زدگان، رسولی را از خودشان برانگیخت تا آياتش را بر آنها برخوانده و پاكشان سازد و به آنها کتاب و حكمت بياموزد، هر چند پيش از اين در گمراهیِ آشکاری بوده‌اند.

اُمّی را به مردم‌زده برگرداندم تا نشان دهم علت اصلیِ «ضلالت» ما مخاطبان رسول، مردم‌زدگی است، نه تحصیلات مرسوم دانشگاهی و سواد نوشتن و خواندن. همان است که مردم عموما -به خاطر مردم بودنشان-ندارند و نداشتند و کسی لازم بود از جانب خدا -بالاترین «غیرمردم»-بیاید و راه را نشان دهد. ما تا زمانی که به رسول نیاز داریم، اُمّی مانده‌ایم و کسانی نیز که او را اُمّی تلقی کردند، راه را نیافته‌اند. ما همچنان و همیشه به بعثت و قرآنش نیاز داریم.

باری؛ بعثت او، سالروز انتشار نوری است که بشریت اُمّی را تا ابد با رحمت و خُلُق عظیم خود، راهنمایی و راهبری می‌کند.

مبعث پیامبری که هرگز برای شناختش و ‌ ایمان به راهش دیر نیست، مبعث رسولی که دین و آیین پرمهرش با کهنگی غریبه است، خجسته باد.

@QuranPazhoohi

زن در قرآن از نگاه مرحوم استاد منیر گرجیخبروفاتِ استاد منیر گرجی در ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۳ پس از ۹۵ سال حیات و‌ انس با قرآن، بهانه‌ای برای نوشتن این یادداشت شد.
منیر گرجی، مفسر برجسته و تنها زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸، با تفسیری زن‌محور، جایگاه زن در قرآن را بازخوانی کرده است. او معتقد است که قرآن، برخلاف برداشت‌های سنتی و مردسالارانه، زن را در مقام معنوی و انسانی بسیار والایی قرار می‌دهد.

*✨ زن، ظرف آفرینش روح الهی
🔹 گرجی با استناد به آیه «ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» (مؤمنون: ۱۴) بیان می‌کند که خداوند هنگام دمیدن روح در جنین در رحم مادر، خود را ستوده است، ستایشی که برای خلق آسمان‌ها و زمین ذکر نشده است.
🔹 او می‌گوید: «بدون پدر ممکن است، اما بدون مادر هرگز.»*

این نگاه زن را به‌عنوان واسطه‌ای برای انتقال روح الهی معرفی می‌کند و اهمیت او را در آفرینش و معنویت نشان می‌دهد.

*📖 قصص قرآنی؛ الگوهای زنان در قرآن*
منیر گرجی، شخصیت‌های زن در قرآن را الگوهایی از خردمندی، ایمان و شایستگی می‌داند:

🌟 آسیه، زن فرعون:
آسیه، در اوج قدرت و ثروت کاخ فرعون، از تمامی زرق‌وبرق دنیوی چشم می‌پوشد و به خداوند پناه می‌آورد:
«رَبِّ ابنِْ لِی عِندَکَ بَیتْاً فِی الجَْنَّةِ» (تحریم: ۱۱).
او الگویی برای مقاومت در برابر ظلم و بندگی خالصانه است.

🌟 مریم مقدس:
مریم، نمونه‌ای از پاکدامنی و انسانیت است. او بدون دخالت مرد، عیسی را به دنیا می‌آورد:
«وَمَرْیمَ ابنَْتَ عِمْرَانَ الَّتِی أحَْصَنَتْ فرَجَْهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِنْ رُوحِنَا» (تحریم: ۱۲).
گرجی تأکید می‌کند: «انسان بدون پدر ممکن است، اما بدون مادر هرگز.»

🌟 ملکه سبا:
در داستان ملکه سبا (نمل: ۳۱-۴۴)، رفتارهای خردمندانه و احترام‌آمیز او در برابر عجله و آمرانه‌بودن رفتارهای سلیمان نبی، برتری اخلاقی او را نشان می‌دهد. ملکه سبا نمونه‌ای از شایستگی و قدرت تصمیم‌گیری زنانه است.

*⚖️ بحث‌های فقهی؛ چهارهمسری و آیه “واضربوهن”
💡 درباره آیه چهارهمسری (نساء: ۳)، گرجی معتقد است این حکم تنها در شرایط خاص و برای حمایت از زنان بی‌سرپرست و یتیمان مطرح شده است.
✨* آیه «لَن تَستَطیعوا أن تَعدِلوا بَینَ النِّساءِ» (نساء: ۱۲۹) نشان می‌دهد که تحقق عدالت میان همسران غیرممکن است و این شرط عملاً چندهمسری را محدود می‌کند.

💡 در مورد آیه ۳۴ سوره نساء، که برخی آن را به زدن زنان تعبیر کرده‌اند، گرجی معتقد است که واژه “ضرب” به معنای پیمان بستن یا اتخاذ تدابیر صلح‌آمیز است.
✨ او با استناد به کاربردهای دیگر این واژه در قرآن، مانند «واضرب لهم مثلاً» (کهف: ۳۲)، بیان می‌کند که این آیه نمی‌تواند مجوزی برای خشونت فیزیکی باشد.

*📚 معرفی مصاحبه‌کننده
این مصاحبه توسط دکتر سیده زهرا مبلغ، استاد مهمان در دانشکده الهیات دانشگاه هاروارد، انجام شده است. او پژوهشگر قرآن و جنسیت است و دوره‌هایی با موضوع نقش زنان در قصص قرآنی* در دانشگاه هاروارد ارائه کرده است.

*❗ توضیح مهم
🔸* نظرات مرحوم منیر گرجی در این مصاحبه لزوماً مورد تأیید این کانال نیست و صرفاً جهت آشنایی با دیدگاه‌های نوگرا در تفسیر قرآن ارائه شده است.

📖 این مصاحبه به‌صورت کامل در شماره ۱۹ مجله زنان امروز (دی ۱۳۹۵) پیوست شده است. مطالعه آن -به همراه تنها کتاب ایشان- که در اینجا هم کل متن آن موجود است- دریچه‌ای تازه به تفاسیر قرآنی باز می‌کند
@QuranPazhoohi

یکی از مهمترین نظریه هایی که در باره وحی توسط علامه سیّد محمد حسین طباطبایی تبیین شده است؛ نظریه نزول دفعی یا یک باره و نزول تدریجی قرآن مجید در طول بیست و سه سال در مدت رسالت رسول اکرم صلوات الله علیه می باشد. این نظریه از مهمترین نظریه های قرآن شناسی است.…

میناگری قرآنی
(۲۴)
مقدمه نهم:
(۲)
انزال و تنزیل
سید عطاء الله مهاجرانی

نظریه شیخ صدوق:
می توان برای تبیین نظریه نزول دفعی و تدریجی قرآن مجید. به دیدگاه دو تن از مهمترین شخصیت های علمی و فقهی شیعه که در باره برخی مسائل اختلاف نظر داشته اند و این اختلاف گاه صورت تند طعنه آمیزی یافته است؛ توجه کرد. ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق( ۳۸۱-۳۰۶ ق) از جمله مهمترین فقیهان و محدثان و عالمان شیعه در قرن چهارم هجری است. او مؤلف کتاب ارجمند: « من لا یحضره الفقیه » است که از جمله کتب اربعه شیعه محسوب می شود. شیخ طوسی در کتاب« استبصار» با تحسین شیخ صدوق از او با عنوان « عمادالدین» یاد کرده است. شیخ مفید و شریف مرتضی از جمله شاگردان شیخ صدوق بوده اند. به همین دلیل تندی های شیخ مفید در نقد شیخ صدوق هر چند بر سر غیرت دینی بوده باشد، قابل تآمل است! حتی عنوان کتاب شیخ مفید نیز خالی از تعریض و بلکه تعرّض نیست. شیخ صدوق برای نخستین بار در تاریخ اندیشه شیعه به این ابتکار دست زد و کتاب « اعتقادات » را نوشت. تا پیش از شیخ صدوق شاهد چنین مجموعه سنجیده و نظام مندی از اعتقادات شیعه نبوده ایم. شیخ مفید بر کتاب استاد خود نقدی با عنوان « تصحیح اعتقادات الامامیة » نوشته است. شیخ صدوق در باره نزول دفعی و تدریجی در بخش ۳۱ اعتقادات، بابی با عنوان: « باب الاعتقاد في نزول القرآن في ليلة القدر» نوشته اند:
«اعتقادنا في ذلك أن القرآن نزل في شهر رمضان في ليلة القدر جملة واحدة إلى البيت المعمور ، ثم نزل من البيت المعمور في مدة عشرين سنة ، و انّ الله عز وجل أعطى نبيه صلى الله عليه وآله وسلم العلم جملة
وقال له:
فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَىٰ إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا ﴿طه: ١١٤﴾
پس بلندمرتبه است خدا، فرمانروای بر حق، و در [خواندن‌] قرآن، پیش از آنکه وحی آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن، و بگو: «پروردگارا، بر دانشم بیفزای.»

وقال تعالى:
لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ﴿١٦﴾ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ ﴿١٧﴾ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ﴿١٨﴾ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ﴿سورة القیامة ١٩﴾
زبانت را بخاطر عجله برای خواندن آن [= قرآن‌] حرکت مده، * چرا که جمع‌کردن و خواندن آن بر عهده ماست! * پس هر گاه آن را خواندیم، از خواندن آن پیروی کن! * سپس بیان (و توضیح) آن (نیز) بر عهده ماست!
شیخ صدوق با پذیرش نزول دفعی و تدریجی قرآن مجید در واقع با بهره گرفتن از «بیت المعمور» این دو شیوه انزال و تنزیل را تفکیک کرده است. نکته قابل توجه این است که در سخن ایشان قران مجید به یکبارگی و دفعی به بیت معمور نازل شده است. سپس در مدت بیست سال به روایت ایشان یا بیست و سه سال بر پیامبر نازل شده است. آیاتی که ایشان به عنوان شاهد ذکر کرده است. بیان آگاهی پیامبر اسلام از نزول یکباره و یکپارچه قرآن مجید است. زیرا پیش از نزول آیات به نحو تدریجی به روایت قرآن مجید که توصیه می کند: « در تلاوت آیات قرآن شتاب مکن!» یا « زبانت را نگهدار!» هر دو تعبیر نشانه نزول دفعی مرحله اول است. مانند کسی که جدول ضرب را از حفظ است. او هرگاه با ضرب اعداد از یک تا ده مواجه شود بی درنگ ذهنش پاسخ را آماده دارد. البته این تعبیر نزول قرآن در شب قدر که در سوره قدر آمده است؛ در روایات نیز اشاره شده است.
شیخ صدوق مضمون سخن خود را از روایت هایی که از امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام نقل شده است؛اقتباس کرده است. در اصول کافی و نیز وافی و برخی تفاسیر قرآن مجید از امام صادق علیه السلام این روایت نقل شده است:

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: « شَهْرُ رَمَضٰانَ اَلَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ اَلْقُرْآنُ » وَ إِنَّمَا أُنْزِلَ فِي عِشْرِينَ سَنَةً بَيْنَ أَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ نَزَلَ اَلْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً فِي شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى اَلْبَيْتِ اَلْمَعْمُورِ ثُمَّ نَزَلَ فِي طُولِ عِشْرِينَ سَنَةً

یکی از مهمترین نظریه هایی که در باره وحی توسط علامه سیّد محمد حسین طباطبایی تبیین شده است؛ نظریه نزول دفعی یا یک باره و نزول تدریجی قرآن مجید در طول بیست و سه سال در مدت رسالت رسول اکرم صلوات الله علیه می باشد. این نظریه از مهمترین نظریه های قرآن شناسی است. همانگونه که نظریه « غُرَر آیات » علامه طباطبایی نظریه ای راهگشا و مبارک است؛ نظریه «نزول دفعی و تدریجی» نیز افق شناسایی نوینی را به روی ما می گشاید. این نظریه توسط برخی قرآن پژوهان از جمله ابن عاشور در تفسیر التحریر و آیت الله محمد هادی معرفت در کتاب التمهید فی علوم القرآن و نیز آیت الله صالحی نجف آبادی و ایت الله یدالله دوزدوزانی نقد شده است. به نقد آن نقد ها نیز می پردازم. همانگونه که قرآن مجید به تعبیر امیر مؤمنان امام علی علیه السلام از فزونی ردیه ها و نقد ها کم اعتبار و کهنه و فرسوده نمی شود. نظریات علامه طباطبایی و تفسیر المیزان نیز چنان است. این نقد ها حتی همان نقدهایی که زبانی تند و طعنه آمیز دارندو به روشنایی بیشتر نظریه علامه طباطبایی کمک می کنند.
برای روشنایی بیشتر در این بحث بسیار مهم می توان از این تمثیل استفاده کرد. ما به عنوان انسان وقتی در باره خودمان می اندیشیم. به مفهوم « من» توجه می کنیم. به عبارت دیگر از روح و روان خویش سخن می گوییم. حقیقتی بر ما مشهود است که فراتر از اندام و جوارح است. تمامی اعضا و جوارح انسان در سایه روح او معنا پیدا می کنند. روح است که به زیست و پویایی و نشاط ذهن و چشم و سرانگشتان ما امکان تکاپو و نشاط و زندگی می بخشد. من اکنون می اندیشم. نگاه می کنم و بر صفحه رایانه ام می نویسم و شما هم اکنون دارید متن را می خوانید. بارها شنیده ایم که حقوقدانان گاه از روح قانون اساسی سخن می گویند. یا وقتی از اسلام سخن می گوییم. احکام دین اسلام قدر مشترکی دارند که همانند روح می بایست در تمامی احکام جاری باشد. «عدالت» چنین خصوصیتی دارد. یا آنچه به همه ارکان و احکام اسلام معنا می بخشد و اندیشه و ایده و باور «توحید» است. همه در دریای هستی توحیدی شناورند. تمام واژگان قرآن مجید همانند ماهیانی هستند که در بحر توحید زندگی می کنند. توحید به هستی و طبیعت و انسان و نبوت و معاد و آفرینش معنی می دهد.
دریغ است که این تمثیل سوم را روایت نکنم. درست پنجاه سال پیش! در درس ادبیات عرب زنده یاد ایت الله دکتر خلیل رفاهی ( ۱۳۹۷-۱۳۰۳ )در کلاس های شبانه دانشگاه اصفهان بحث تفاوت انزال و تنزیل مطرح شد. ايشان شعر بسیار معروف امام شافعی ( ۲۰۴-۱۵۰ ق) در باره اهل بیت رسول اکرم صلوات الله علیهم را خواندند:
يا آلَ بَيتِ رَسولِ اللَهِ حُبَّكُمُ
فَرضٌ مِنَ اللَهِ في القُرآنِ أَنزَلَهُ
يَكفيكُمُ مِن عَظيمِ الفَخرِ أَنَّكُمُ
مَن لَم يُصَلِّ عَلَيكُم لا صَلاةَ لَهُ (۱)
ای اهل بیت رسول خدا محبت نسبت به شما، در قرآنی که خداوند فرو فرستاده است؛ همین عظمت شکوه افتخار برای شما بسنده است؛ کسی که بر ما درود نفرستد؛ نمازش نماز نیست!
دکتر رفاهی پرسید ایا در این شعر در مصراع دوم بیت اول امام شافعی می توانست بگوید: «فَرضٌ مِنَ اللَهِ في القُرآنِ نزَلَّهُ » اَنْزَلَ با نَزَّلَ چه تفاوتی دارد؟ من تفاوت را نمی گویم تا شما تا جلسه آینده خودتان جستجو کنید. بپرسید تا با هم گفتگو کنیم. من در کتابخانه دانشکده ادبیات فرهنگ های لغت عربی مثل المنجد و لسان العرب و قاموس المحیط را دیدم. معنی روشنی در تفاوت دو واژه دستگیرم نشد. استاد دکتر سید کمال موسوی ( ۱۴۰۲- ۱۳۰۵ ) از اساتید بخش زبان و ادبیات عربی را که با اشنا بپدم. یک بار هم ایشان را در خانه صمصام دیده بودم، توی راهرو دانشکده دیدم. پرسیدم. مکث کرد. گفت برویم در دفتر من کتاب فروق اللغة را نگاه کنم. کتاب را ورق زد و جستجو کرد. فروق اللغة از ابوهلال العسکری( وفات ۳۹۵ ق) گفت شماره ۳۱۳ تفاوت انزال و تنزیل را بیان کرده. خواند:
« الفرق بین الانزال و التنزیل، قال بعض المفسرین الانزال دفعی و التنزیل للتدریج.» (۲) این آیه را به عنوان شاهد ذکر کرده بود:
نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ ﴿آل عمران: ٣﴾ این کتاب را در حالی که مؤیّد آنچه [از کتابهای آسمانی‌] پیش از خود می‌باشد، به حق [و به تدریج‌] بر تو نازل کرد، و تورات و انجیل را...

??مدرسه‌ای منحصر به فرد در فضای قرآن‌پژوهیِ جهانی که افراد زیادی داوطلبانه و عاشقانه-بدون انگیزه‌های مالی/سیاسی/شخصی- برای راه‌اندازیش چهار سال است وقت می‌گذارند. بسیار فرصت خوبی است برای گرفتن سرنخ‌های خوب از پژوهشگران در سطح جهان. برگزارکنندگان در این ۴ سال با همه موانع کار و مشغله‌های شخصی فقط به کیفیت و کمیت فعالیت‌هایشان در انعکاس اضافه کردند و هرگز چیزی را کم نگذاشتند. انعکاس همچنین دارای برکت فراوان در ترغیب افراد به پژوهش و دانستن و ترجمه و تحصیل در داخل و خارج از کشور در علوم اسلامی با روش‌های مغفول‌مانده شده‌است.

کانال قرآ‌ن‌پژوهی مانند هرسال تشویق به شرکت در این مدرسه می‌کند و کدهای تخفیف محدودی را برای علاقه‌مندان درنظر دارد. لطفا به ایدی ادمین جهت هماهنگی پیام بفرستید.

@QuranPazhoohi