🔺قناری در معدن زغال‌ سنگ

🔹دکتر علی کاظمیان، رئیس انجمن سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی ایران

بیماری‌های دهان و دندان که اغلب در بحث‌های مربوط به سلامت عمومی نادیده گرفته می‌شود، بار زیادی بر افراد، خانوارها و نظام سلامت تحمیل می‌کند. شیوع بسیار بالای پوسیدگی‌های دندانی، بیماری‌های لثه و سایر بیماری‌های دهان از کیفیت زندگی عموم خانواده‌های کشورمان می‌کاهد، اما هزینه سنگین درمان‌های دندانپزشکی نیز اهمیت توجه به ارتقای سلامت دهان و دندان جامعه را دوچندان می‌کند.

پوسیدگی دندانی – به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها و به تعبیری شایع‌ترین بیماری در سطح جهان- تا حد بسیار زیادی قابل پیشگیری است و با بسیاری از بیماری‌های دیگر که جنبه‌های ژنتیکی و مادرزادی در آنها پررنگ است، تفاوت اساسی دارد. دو نکته کلیدی کاهش مصرف مواد قندی و مسواک زدن با خمیردندان‌های حاوی فلوراید، شناخته‌شده‌ترین و تاییدشده‌ترین راهکارهای کاهش بروز پوسیدگی دندانی هستند. وضعیت سلامت دهان و دندان مردم یک جامعه می‌تواند همچون آینه شفافی وضع رفاه کلی شهروندان، به‌ویژه کودکان یک جامعه را منعکس کند.

پژوهش‌های فراوانی در جوامع مختلف، همبستگی بالای سلامت دهان و دندان با سطح اجتماعی-اقتصادی افراد و جوامع را تایید کرده‌اند. مثلاً نشان داده شده، بهبود وضع دندانی کودکان در کشورهای اروپایی، بیش و پیش از هرچیز با بهبود سطح اجتماعی-اقتصادی این جوامع در دهه‌های پایانی قرن بیستم قابل تبیین است. در این چارچوب به‌عنوان مثال، بهبود سطح تغذیه و دسترسی به غذای سالم یکی از مهمترین مسیر‌هایی است که از طریق آن بهبود سطح رفاه مردم به ارتقای سلامت دهان آنها منجر خواهد شد.

از این‌روست که برای وضع سلامت دهان مردم از استعاره «قناری در معدن زغال‌سنگ» استفاده می‌شود. معدن‌کاران برای اینکه وجود منوکسیدکربن را در اعماق معدن زغال‌سنگ ارزیابی کنند یک قناری را به داخل معدن می‌فرستادند. اینکه قناری در اعماق معدن جان سالم به‌در ببرد یا نه، نشان‌دهنده سطح منوکسیدکربن معدن است.

در ادبیات سلامت دهان، استعاره قناری در معدن زغال‌سنگ برای اشاره به این واقعیت استفاده می‌شود که وضع بیماری‌های دهان و دندان مردم می‌تواند خبر از نابسامانی‌های جدی اقتصادی-اجتماعی یک سرزمین بدهد. پژوهش‌های معتبر در کشورمان اخیراً نشان داده‌اند که سطح پوسیدگی‌های دندانی و بیماری‌های لثه‌ی مردم ایران در دهه‌های اخیر نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه رو به افزایش بوده است.

این روند را می‌توان دماسنجی از تغییرات شرایط اقتصادی-اجتماعی مردم ایران و البته ناکارآمدی سیاست‌گذاری‌های معطوف به سلامت دهان در کشورمان دانست. علاوه بر این نابرابری در وضعیت سلامت دهان مردم بین گروه‌های مختلف اجتماعی شاخص مهمی برای میزان موفقیت دولت در توجه به نابرابری‌های اجتماعی است.

اگر درصد قابل‌توجهی از مردم یک جامعه‌ از دسترسی به خدمات اولیه دندانپزشکی بی‌بهره باشند، درحالی‌که خدمات لوکس و چه‌بسا غیرضروری زیادی به گروه‌های معدودی از مردم عرضه می‌شود، می‌توان دریافت که سیاست‌گذاران جامعه به وجوه مهمی از شکاف عمیق اجتماعی بی‌توجهی می‌کنند. سیاست‌گذار باید دل‌مشغول این باشد که مبادا در این سرزمین حتی یک‌نفر شب از درد دندان به خود بپیچد، اما به‌خاطر هزینه درمان دندانپزشکی نتواند علت درد خود را برطرف کند.

سخن پایانی: هانس روزلینگ، متخصص سلامت جهانی، در «واقع‌نگری» خاطره‌ای از موکامبی، نخست‌وزیر موزامبیک، تعریف می‌کند. می‌گوید، وقتی موکامبی به من گفت کشورش در حال دستیابی به رشد اقتصادی عظیمی است، از او پرسیدم این را از کجا می‌داند؛ آیا درآمد سرانه ناخالص ملی، گواه چنین پیشرفتی است؟ او پاسخ داد: «البته که به آن ارقام نگاه می‌کنم. اما گاهی آنها چندان دقیق نیستند. به همین خاطر، من برای خودم این را به عادت بدل کرده‌ام که راهپیمایی اول مارس را که سنتی پرطرفدار در کشور ماست، هر سال تماشا کنم. من به پای مردم و اینکه چطور کفشی به پا دارند، نگاه می‌کنم. می‌دانم آن روز مردم همه‌ی تلاش‌شان را می‌کنند تا آراسته به نظر برسند. می‌دانم نمی‌توانند کفش دوست‌شان را قرض بگیرند چراکه دوست‌شان هم در حال راهپیمایی است. پس نگاه می‌کنم که آیا با پای برهنه راه می‌روند، یا با کفشی نامناسب، یا اینکه کفش خوبی به پا دارند. می‌توانم آنچه را می‌بینم با آنچه سال گذشته دیده بودم مقایسه ‌کنم.» سخن را اینگونه به پایان می‌برم که، اگر میزان پوسیدگی دندانی کودکان شش‌ساله این سرزمین در طول یکی، ‌دو دهه آینده رو به کاهش تدریجی بگذارد، با احتمال بالایی می‌توان آن را نشانه بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و حکمرانی کارآمد دانست
چنین باد.

صحبتهای کوتاه پیش از قرائت سوگند در جشن فارغ‌التحصیلی دانشجویان دندانپزشکی مشهد (ورودی مهر ۹۷)
۲۲ شهریور ۱۴۰۳

https://www.instagram.com/reel/C_4gnJ6oi8D/?igsh=NG02b3NlcW41aGxh

چند گزینش مهندس بهنام شیخ‌باقری از کتاب «واقع‌نگری»:

آرزوی یک قابله

در سال ۱۹۹۰ همراه با چند نفر از دانشجویان سوئدی برای ملاقات با قابله‌ای سنتی عازم دهکده‌ای دوردست در تانزانیا شدیم. می‌خواستم دانشجویان پزشکی‌ام از سطح ۴ زندگی مرفه، یک فعال واقعی نظام سلامت را در سطح ۱ یعنی زندگی در فقر مطلق ملاقات کنند، به جای اینکه صرفاً چیزهایی درباره این افراد در کتاب‌ها بخوانند. آن قابله هیچگونه تحصیلات رسمی نداشت و وقتی تلاش‌هایش را توصیف می‌کرد دهان دانشجویان باز مانده بود. پیاده‌روی‌هایش بین روستاها برای کمک کردن به وضع حمل زنان تنگدست، روی کف مرطوب خانه‌ها، در تاریکی مطلق، بدون هیچ گونه تجهیزات پزشکی و بدون آب پاکیزه.

یکی از دانشجویانم پرسید خودتان هم بچه دارید؟ با افتخار پاسخ داد آره! دو تا پسر، دو تا دختر. دخترهاتان هم مثل خودتان قابله می‌شوند؟ پیرزن هیکلش را جلو انداخت و بلند قهقهه سر داد دخترهای من مثل من کار کنند؟ آه نه! اصلاً !هیچ وقت! آنها شغل‌های خوبی دارند، همانطور که می‌خواستند توی دارالسلام کارشان با کامپیوتر است. دختران این قابله از سطح یک یا زندگی در فقر مطلق ،خلاص شده بودند.
دانشجوی دیگری پرسید اگر می‌توانستید وسیله‌ای انتخاب کنید که کار شما را ساده‌تر کند آن وسیله چه بود؟ پاسخ داد :چراغ قوه ، وقتی توی تاریکی به سمت روستایی می‌روم، حتی وقتی که ماه می‌درخشد، مارها را به سختی می‌توانم ببینم.

ص ۱۳۶

غریزه سرزنش

پوست بزرگترین بخش بدن است. پیش از پزشکی مدرن یکی ازبدترین بیماری‌های پوستی قابل تصور سیفلیس بود که با دمل‌هایی همراه با خارش آغاز می‌شود و بعد گوشت سر راهش را تا استخوان می‌دوزد و پیش می‌رود تا حدی که اسکلت استخوانی را عریان می‌کند. میکروبی که این صحنه چندش آور و درد تحمل ناپذیر را موجب می‌شود در جاهای مختلف اسامی مختلفی دارد .در روسیه به آن بیماری لهستانی می‌گویند، در لهستان اسمش بیماری آلمانی است، در آلمان بیماری فرانسوی، در فرانسه بیماری ایتالیایی. ایتالیایی‌ها هم تقصیر را به گردن قبلی می‌اندازند و به آن می‌گویند بیماری فرانسوی.

غریزه پیدا کردن سپر بلا چنان در تار و پود طبیعت بشر تنیده شده که دشوار می‌توان تصور کرد مردم سوئد اسم این زخم‌های باز را بیماری سوئدی بگذارند، یا روس‌ها به آن بیماری روسی بگویند. مردم اینگونه عمل نمی‌کنند. ما به کسی برای سرزنش کردن نیاز داریم و اگر یک نفر خارجی با آن بیماری اینجا بیاید، سرخوشانه کل کشورش را سرزنش خواهیم کرد. نیازی به تحقیق بیشتر هم نداریم.

ص۲۵۴

گزارش گزینشی.
ما در معرض آبشار بی‌انتهایی از اخبار منفی در سرتاسر جهان هستیم. جنگ‌ها ،قحطی‌ها ،بلایای طبیعی، خطاهای سیاسی، فساد، کسری بودجه، بیماری‌ها، اخراج فله‌ای کارکنان، و اقدامات تروریستی. آن خبرنگارانی که پروازهای سقوط نکرده یا محصولات آفت نزده را گزارش می‌کنند به سرعت شغلشان را از دست می‌دهند . گزارش‌های مربوط به بهبودهای تدریجی حتی وقتی در مقیاسی شگرف رخ می‌دهد و بر زندگی میلیون‌ها نفر تاثیر می‌گذارد به ندرت در صفحه نخست نقش می‌بندد .و به لطف آزادی روزافزون رسانه‌ها و پیشرفت فناوری، اکنون درباره فجایع بیشتر از هر زمانی می‌شنویم. وقتی اروپایی‌ها چند قرن پیش بومیان را در سراسر آمریکا قتل عام کردند در دنیای آن زمان خبری از آن منتشر نشد. در همان زمان که برنامه‌ریزی حکومتی به قحطی گسترده در مناطق روستایی چین منجر شد و میلیون‌ها نفر از فرط گرسنگی مردند، نوجوانان اروپایی پرچم قرمز برافراشته بودند، در حالی که چیزی درباره قحطی نمی‌دانستند. اگر در گذشته کل یک گونه یا اکوسیستم نابود می‌شد ،هیچکس با خبر نمی‌شد یا اهمیتی برایش نداشت. در کنار همه پیشرفت‌های دیگر، ما رنج‌ها را به شکلی چشمگیر بیشتر از قبل پایش می‌کنیم. این بهبود اطلاع رسانی به خودی خود نشانه‌ای از پیشرفت بشر است اما احساسی دقیقاً معکوس با خود برمی‌انگیزد.

در همین حال فعالان اجتماعی و لابیگران به شیوه ماهرانه‌ای تلاش می‌کنند هر افولی را در این یا آن روند به صورت پایان جهان نمایش دهند، و ما را با اغراق‌ها و پیشگویی‌های هراس آفرین بترسانند، حتی اگر روند عمومی به وضوح رو به بهبود باشد.

ص ۹۳ و ۹۴

ساده است که از همه چیزهای بدی که در جهان رخ می‌دهد آگاه باشیم، دشوار این است که از چیزهای خوب مطلع باشیم . میلیاردها مورد بهبود که هیچگاه گزارش نمی‌شود. حرف مرا اشتباه نفهمید. درباره برخی اخبار مثبت پیش پا افتاده که ظاهراً برای موازنه برقرار کردن در برابر منفی‌ها گزارش می‌شود صحبت نمی‌کنم . صحبتم درباره بهبودهای بنیادین است که دنیا را تغییر می‌دهند ولی آنقدر آرام، آنقدر مجزا از هم، یا آنقدر کوچک و گام به گامند که اصلاً خبر به حساب نمی آیند . سخنم درباره معجزه راز آلود و خاموش پیشرفت آدمیزاد است.

ص۷۷

چند گزینش مهندس بهنام شیخ‌باقری از کتاب «ناخوشی ما»:

حقیقت نیاز به صرف انرژی دارد. واقعیت‌ها اغلب خودشان را با آنچه به آنها باور داریم، یا می‌خواهیم باور داشته باشیم، یا به باور به آنها سوق داده می‌شویم، وفق نمی‌دهند. واقعیت‌ها چیزهایی هستند که وقتی آنها را در می‌یابیم که خود را در فاصله‌ای مناسب بین احساساتمان و دنیای اطرافمان قرار دهیم.

ص ۹۴

هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند سلامتی را ارتقا دهد، چرا که هر الگوریتمی که چنین هدفی دارد به مردم هشدار خواهد داد رایانه‌هایشان را خاموش کنند، دست‌هایشان را بشویند، و قدری ورزش کنند . هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند آزادی را ارتقا دهد، چرا که هدف شبکه‌های اجتماعی اعتیاد است . هیچ شبکه اجتماعی نمی‌تواند حقیقت را ترویج کند، چرا که حقیقت همانطور که اوریپیدوس ۲۵۰۰ سال پیش دریافته بود اصلش شجاعت انسانی است. ما دل مشغول آزادی بیان هستیم، نه به خاطر اینکه یک ماشین بتواند زباله‌هایی بی‌پایان را در معده بدترین غرایزمان انبار کند، بلکه از این رو که یک انسان واحد بتواند حرف درستی را که دیگران نمی‌دانند، و قدرت می‌خواهد پنهانش کند به زبان آورد.

ص ۱۰۵

یک منبع ناخوشی ما نابرابری شدید ثروت است، که تجربه‌های گروهی بسیار کوچک را از همه افراد دیگر مجزا می‌کند، همانطور که افلاطون می‌دانست، به این شیوه است که دموکراسی به اشراف‌سالاری یا حکومت ثروتمندان، بدل می‌شود. وقتی پول به یگانه هدف تبدیل می‌شود، ارزش‌ها از میان می‌روند و مردم از اشراف تقلید می‌کنند.

ص ۱۳۶

مردم جهل را انتخاب می‌کنند تا خودشان را با بهانه‌ای برای تسلیم مجهز کنند. چطور می‌توانستیم بفهمیم؟ چه می‌توانستیم بکنیم؟ ... بی‌میلی به دانستن به معنای تن دادن به ظلم و ستم است.

ص۹۴

تمرکز بر یک منبع خارجی " خطا " به معنای آن است که اینجا هیچکس را نباید مقصر شمرد. وقتی هیچکس مسئولیت را به عهده نمی‌گیرد، هیچکس نباید کاری بکند.

ص۹۷

?فایل صوتی
دوازدهمین نشست ارائه کتاب
#ناخوشی_ما

?ارائه: دکتر علی کاظمیان

تبلیغات غریب اینستاگرامی- و صنف دندانپزشکی که تنها نظاره می‌کند

۱
نقل است از میکل آنژ پرسیدند مجسمه‌ی داوود را چطور تراشیدی؟ گفت من هر چیزی را که مجسمه‌ی داوود نبود نتراشیدم.
گاهی برای اینکه چیزی را بفهمیم یا تعریف کنیم راه ارزشمند آن است که غیر یا ضدّ آن پدیده را بشناسیم. (به قول عرب‌زبان‌ها: تُعرف الاشیاء باضدادها- یا باغیارها)
۲
[دندان]پزشکی عادلانه (just) یا اخلاقی (moral) یا انسان‌گرایانه (humanistic) چیست؟ در این گفتار به جای ارائه‌ی تعریفی برای این مفاهیم، می‌خواهم مثالی بزنم از آن چیزی که به گمان من هرچه باشد، اسمش دندانپزشکی عادلانه و اخلاقی نیست.
۳
این روزها از تماشای چند کلیپ تبلیغاتی دندانپزشکی در اینستاگرام حیرت‌زده‌ام. چه بر سر این صنف و ارزش‌های آن آمده است که طبیب این سرزمین برای معرفی خودش، پولدار بودن یا خوش‌برورو بودن یا «من بهترین هستم»ش را به رخ مردم می‌کشد؟ چیست که کلمات و لحن و تصویر را به خدمت می‌گیرد تا نشان دهد چه بلندمرتبه و برج‌عاج‌نشین است و گویی لذت می‌برد که دهان بیماران پیش از درمان، از شگفتیِ این جلال و جبروت باز بماند؟ و چطور فیلمبرداری گران، نورپردازی پررنگ و لعاب، گریم سنگین، و دکوپاژ هالیوودی کم‌کم به راهکار رایج دندانپزشکان ایرانی برای برقراری رابطه با جامعه‌شان بدل می‌شود؟- آن هم جامعه‌ای که درصد قابل توجهی از مردمش در پرداخت هزینه‌های خدمات ضروری دندانپزشکی دچار مشکل هستند.
این هرچه هست عادلانه و اخلاقی نیست.
۴
و نگران‌کننده‌تر آنکه سیطره‌ی این رویکرد فوق‌هالیوودی بر ارائه و تبلیغ (یا ضدتبلیغ) خدمات دندانپزشکی با سکوت عجیب صنف دندانپزشکی همراه است. گویی ملالی نیست اگر این مردم که هر روز بیشتر از دیروز سر در صفحه نمایش موبایلشان دارند دیگر تفاوت چندانی بین «تجارت» بنگاه‌داران و طلافروشان و رستوران‌داران و دندانپزشکان قائل نباشند.