🔻چالش‌‌های فکری حاکمیت جدید در سوریه

گفتگوی تابناک با «محمدرضا عشوری مقدم» کارشناس و پژوهشگر جریان‌های فکری معاصر در جهان اسلام.
محورهای مهم این گفتگو:

◀️ ما اکنون شاهد یک گفتمان جدیدی از سوی گروه‌های سلفی جهادی در سوریه هستیم که این تغییرات می‌تواند هم از نظر ایدئولوژیک و هم از نظر سیاسی تأثیرات عمیقی بر روند تحولات این کشور و در واقع درک جامعه سوری و بازیگران خارجی از این تحولات داشته باشد.

◀️ درباره احمد الشرع، نمی‌گویم که لزوماً یک تغییر فکری یا حتی تغییر تاکتیکی رخ داده و ممکن است رخ نداده باشد و شناخت ما از اساس درست و دقیق نبوده باشد، ولی در حال حاضر یک گفتمان جدیدتر با یک رویکرد پراگماتیستی و واقع گرایانه تری نسبت به مسائل سیاسی ارائه می‌دهد.

◀️ تا امروز، طیف ائتلاف ملی معارضان که علیرغم گرایش‌های نسبتا اسلام‌گرایانه‌‌شان، رویکرد لیبرال‌تری داشتند و دارند از رویکرد جولانی استقبال کرده اند.

◀️ از نظر من مهم‌ترین چالش‌های آینده برای گروه‌های هیئت حاکمه جدید که در حال حاضر مشخصا تحریرالشام و جولانی هستند مربوط به تقابل بین ایدئولوژی‌های جهادی و واقع‌گرایی سیاسی خواهد بود.

◀️ شبیه همین اتفاق را شاید ما در طالبان جدید هم شاهد هستیم که این اتفاق افتاده و چنین تنش‌های داخلی وجود دارد. اما طالبان توانسته کنترل کند و مدیریت داشته باشه و حداقل تا الان به حدی نرسند که به یک تنش برسد.

◀️ این یک روند تعاملی و مهم هست که جامعه سوری چطور تغییرات را بپذیرد و مهم است که اساسا هیئت حاکمه قائل بر این باشد که تا چه حدی از تغییرات را قرار است اعمال کند.

◀️ درباره نقش‌آفرینی ترکیه این یک واقعیت است که با سقوط نظام بشار اسد و تشکیل دولت جدید توسط تحریرالشام و معارض‌هایی که تحت حمایت ترکیه بودند، نقش آفرینی ترکیه در سوریه وارد یک مرحله‌ی جدید و درعین حال پیچیده تری خواهد شد.

◀️ قطر به دلیل روابط خوب و متوازن خود با ایالات متحده و کشور‌های غربی، ترکیه، ایران، و همچنین گروه‌های حاکم بر سوریه، ظرفیت ایفای نقش میانجیگرانه در تقویت روند سیاسی آینده سوریه را دارد.

متن کامل گفتگو:
https://www.tabnak.ir/fa/news/1285539

یک نکته مهم درباره توافق آتش‌‌بس در غزه آن است که این توافق پس از آن به دست آمد که نخست‌‌‌وزیر قطر به طور جداگانه با مذاکره‌کنندگان حماس و اسرائیل در دفتر خود گفتگو کرد.
به نظر می‌‌رسد که در محتوای توافق نیز میانجی نقش فعالانه داشت و پیش از آن، متن پیش‌نویس «توافق نهایی» را در اختیار نمایندگان اسرائیل و حماس قرار داد.
#قطر
@mr_ashoori

🔻رقابت ترکی- عربی برای نفوذ در سوریه

روزنامه آمریکایی وال‌‌استریت ژورنال در گزارشی با عنوان «رقابت کشورهای عربی با ترکیه برای نفوذ در سوریه جدید» به بررسی تلاش‌ عربستان سعودی و امارات، برای گسترش نفوذ خود در سوریه پرداخته است.
فابریس بالانش استاد دانشگاه لیون فرانسه در این گزارش گفته است که یکی از نگرانی‌های اصلی کشورهای عربی، گرایش اسلامی حکام جدید سوریه و محبوبیتی است که می‌تواند پیامدهای مشابهی در دیگر جوامع عربی ایجاد کند. از این رو، این کشورها به دنبال آن هستند که جایگاه خود را در آینده سوریه تثبیت کرده و از موج احتمالی احیای اسلام‌گرایی در منطقه جلوگیری کنند.
عربستان و امارات که پیشتر، تلاش کرده‌اند از گسترش «اسلام سیاسی» در کشورهایی نظیر تونس، مصر و لیبی جلوگیری کنند، اکنون همین نگرانی را در قبال سوریه دارند. این کشورها پس از کودتای نظامی در مصر و برکناری اخوان‌المسلمین، میلیاردها دلار برای حمایت از نظام عبدالفتاح السیسی هزینه کردند تا اسلام‌گرایان را به حاشیه برانند.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد که عربستان، که در عراق پس از سقوط صدام میدان را به ایران واگذار کرد، اکنون در سوریه می‌کوشد با استفاده از ابزار کمک‌های انسانی و اقتصادی، نفوذ ترکیه را کاهش دهد. ترکیه، به‌ویژه پس از آغاز بحران سوریه، با حمایت از گروه‌های مسلح مخالف و ایجاد مناطق نفوذ در شمال سوریه، جایگاهی محوری در تحولات این کشور پیدا کرده است.
بر این اساس، کمک‌های عربستان و سایر کشورهای عربی نه‌تنها با هدف رقابت با ترکیه، بلکه با رویکردی بلندمدت برای جلوگیری از بازگشت یا تقویت عناصر تندرو میان گروه‌های سیاسی و نظامی سوریه صورت می‌گیرد.
انور قرقاش، مشاور سیاسی امارات، ماه گذشته ابراز نگرانی کرد که در صورت تسلط عناصر تندرو میان گروه‌های مخالف در سوریه، منطقه با یک بحران جدید روبرو خواهد شد.
اگر مبنای تحلیلِ وال‌‌استریت‌‌ژورنال مبنی بر تلاش کشورهای عربی برای نفوذ در سوریه را به عنوان بخشی از رقابت منطقه‌ای گسترده‌تر در میان بازیگران کلیدی خاورمیانه در نظر بگیریم، این رقابت نه‌تنها بر آینده سیاسی سوریه بلکه بر نظم امنیتی و ژئوپلیتیکی منطقه نیز سایه خواهد انداخت.
عربستان و امارات در کنار تلاش برای کاهش نفوذ ترکیه، به دنبال الگویی هستند که بتواند از بازگشت «اسلام‌گرایی سیاسی» جلوگیری کند. اما موفقیت این پروژه به فاکتورهای متعددی نظیر همکاری با سایر بازیگران منطقه‌ای و جهانی و نوع تعامل با گروه‌های سیاسی داخل سوریه بستگی دارد.
#محمدرضا_عشوری
@mr_ashoori

?خوانشی بر رساله کنگره پنجم اخوان

کنگره پنجم اخوان‌ المسلمین بدون شک یکی از مهم‌ترین‌ کنگره‌‌های این جنبش بوده است که در ۱۹۳۸ و به‌ مناسبت‌ دهمین‌ سال‌ تأسیس‌‌ برگزار شد.
این‌ کنگره‌ از جهاتى‌ نقطه عطفى‌ در تاریخ‌ این‌ جمعیت به‌ شمار مى‌رود، چراکه برنامه‌ها و اهدافى‌ که‌ به‌ وسیله «حسن البنا» در این‌ کنگره‌ اعلام‌ و نیز تصمیماتى‌ که‌ اتخاذ شد، این‌ جنبش را وارد دوره جدیدی کرد.

حسن البنا در رساله خود در این کنگره در مورد اهداف، روش‌‌ها و ابزارهای این جنبش و رویکرد تبلیغی آن و همچنین موضع آن در قبال دولت و احزاب و نیز دیگر کشورها و ابرقدرت‌‌ها سخن گفته است.

این مقاله که توسط خود جنبش اخوان منتشر شده، به بازخوانی این رساله مهم می‌‌پردازد.

@mr_ashoori

نهاد دین و نوسازی فرهنگی در عربستان سعودی و کویت (مطالعه تطبیقی)

? نویسنده: محمدرضا عشوری مقدم

? دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه مذاهب اسلامی

دوفصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی

@mr_ashoori

ج.ا.ا طی چندین دهه از بس در سیاست منطقه ای خود بر #جنبش ها تمرکز کرده که گویی ظرفیت ابتکارات دیپلماسی رسمی را به کنار گذاشته است.
ظرفیتی که فقدان آن گاهی در تنگناها و بحران ها بسیار خود را نشان می دهد.

@mr_ashoori

?السنوار و تاثیرات رهبری جدید بر حماس

تاثیر حضور یحیی السنوار بر رویکرد سیاسی حماس، با گذشت فقط چند روز از ترور اسماعیل هنیه و رهبری جدید این جنبش، مشهود بوده است. درست در جایی که بازیگران بین المللی و منطقه ای به دنبال آن بودند تا از فضای تنش آلود کنونی به منظور فشار به حماس برای آتش‌بس استفاده کنند، این جنبش به ناگاه اعلام کرد که در دور جدید مذاکرات در دوحه شرکت نمی کند.

این تصمیم، زمانی اتخاذ شد که سه کشور آمریکا، مصر و قطر در بیانیه ای مشترک، خواهان آن شدند تا بر سر آتش بس و تبادل زندانیان، توافق شود. پاسخ دولت نتانیاهو به این درخواست مثل قبل بود اما حماس با موضع تکان‌‌دهنده‌‌اش همه را غافلگیر کرد، بویژه میانجی‌‌ها را که تا پیش از این، به حضور همیشگی حماس در میز مذاکره عادت داشتند.

حماس این بار از شرکت در دوره جدید مذاکره امتناع کرد و در مقابل از سه کشور میانجی خواست تا برای اجرایی شدن همان طرح قبلی بایدن و قطعنامه ۲۷۴۵ شورای امنیت سازمان ملل تلاش کنند. حماس به جای رفتن به دوره بیشتری از مذاکرات یا ارائه پیشنهادهای جدید، خواستار تکیه بر همان توافقات قبلی شد. بله، به نظر می‌‌رسد در نخستین آزمون برای السنوار، ما شاهد یک رویکرد و نگاه جدید در برنامه‌‌ها و دیدگاه سیاسی حماس هستیم.

السنوار که تا پیش از این، دایره اختیاراتش عمدتا محدود به "میدان" بود، حالا مرد اول حماس در ساحت سیاست و میز "مذاکره" هم هست. البته این به معنای آن نیست که مرد میدان، ناآشنا با میز مذاکره باشد. اتفاقا السنوار، اندوخته ای از تجربه در مذاکره مستقیم با اسرائیلی‌ها در طول ۲۳ سال دوران حبس به همراه دارد که نقطه اوج آن، ریاست گروه مذاکره کننده زندانیان حماس بود.

حماس این بار تلاش کرد تا در پاسخ به درخواست بایدن، چرخ گفتگوها را در خصوص مکانیسم‌های اجرای آنچه بر سر آن توافق شده، به حرکت درآورد. رهبری جدید حماس به این باور رسیده که مذاکرات علنی تبدیل به کارتِ بازی نتانیاهو شده و هر زمان که واشنگتن با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری وی را تحت فشار قرار می‌دهد، او کارت خود را روی میز می‌گذارد. کارتی که علاوه بر این، برای مانور و اجتناب از بحران‌های داخلی اسرائیل هم از آن استفاده می شده است، بویژه آنکه آنها برای آزادی اسرائیلی‌های اسیر در دست حماس هم به شدت تحت فشارند.

ظاهرا آنچه السنوار برای تشدید فشار در داخل اسرائیل مد نظر داشته، زودتر از موعد نتیجه داد. منظور، موضعی است که گالانت در انتقاد از نخست وزیر ارائه داد و دولت اسرائیل را مقصر اصلی به تاخیر افتادن توافق برای بازگرداندن زندانیان دانست. دفتر نتانیاهو هم انتقاد تندی به گالانت منتشر کرد و مواضع انتقادی او را عامل به خطر افتادن جان زندانیان دانست. این دفتر، موضع قابل توجهی داشت: "گالانت بهتر است بجای نتانیاهو به السنوار حمله کند که از اعزام هیئت به مذاکرات امتناع می‌ورزد."

به نظر می رسد که السنوار در حالِ رو کردن برگ دیگری از بازی هم هست. او تلاش می کند از تمامی واقعیت‌‌های میدان و ساحت سیاسی استفاده کند و به طور موقت، پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از تمایل واشنگتن برای جلوگیری از واکنش نظامی ایران به خوبی امتیازگیری کند. همه اینها را کنار برخی مواضع اعلامی اخیر از تهران بگذارید که تنها راه جلوگیری از پاسخ نظامی ایران را رسیدن به توافق آتش بس جدی در غزه دانسته است.
#محمدرضا_عشوری
@mr_ashoori

اسماعیل هنیه، حماس و پروژه ملی فلسطین

مدتی قبل، مرکز مطالعات الزیتونه در بيروت مقاله ای از اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی فقید جنبش حماس با عنوان "چشم انداز جنبش حماس برای پیشبرد پروژه ملی فلسطین" منتشر کرد که وی آن را در نشست مجازی این مرکز ارائه کرده بود.

اهمیت این مقاله در آن است که به عنوان مرجع اندیشه سیاسی حماس پس از برهم خوردن نظم پساانتخاباتی و مسیر آشتی فلسطینی شناخته شده بود. به‌‌ویژه پس از بحران اعتماد و اعتبارِ رهبری «ساف» و تشکیلات خودگردان و نبرد سیف القدس که سیر صعودی حماس در رهبری ساحت سیاسی فلسطین و گسترش جنبش مقاومت را در پی داشت.
هنیه در این مقاله که در نخستین روزهای دومین دوره رهبری‌‌اش بر جنبش حماس ارائه شد، پروژه ملی فلسطین را در چهار محور مورد ارزیابی قرار داد:
- توصیف حماس از واقعیت و مرحله گذار
- چالش های حماس
- نقاط قوت حماس
- عناصر پیشبرد پروژه ملی فلسطین

متن کامل اين مقاله در فايل ضمیمه، قابل دريافت است.

@mr_aShoori

❗️چرا مطالعات سَلفگرایی همچنان مهم است؟

بسیاری معتقدند که با پایان پروژه بهار عربی، مطالعات درباره اسلامگرایی به طور عام و سلفگرایی به طور خاص دیگر جذابیت و کاربرد چندانی ندارد. اما واقعیت آن است که حتی در حال حاضر برای هیچ دانشجو، محقق یا حتی فعال سیاسی امکان نادیده گرفتن مواضع جنبش های سلفی وجود ندارد. به دلایل زیر:

اولا) به این دلیل که سلفگرایی چه بخواهید و نخواهید حضور خود را در جهان اسلام، به ویژه در کشورهای عربی تحمیل کرده است. از عربستان سعودی و مصر و کشورهای مغرب تا عراق، اردن، فلسطین، لیبی و سوریه همگی متاثر از دعوت سلفی هستند.

ثانیا) سلفگرایی مانند بسیاری از پروژه های فکری مذهبی با گسترش اندیشه سیاسی آن در خارج از دایره نخبگان به لایه های عمومی جامعه راه یافته و اعتبار سیاسی یافته است. این موضوع بویژه وقتی مباحث مربوط به دموکراسی مطرح می شود اهمیت خود را نشان می دهد.

ثالثا) سلفگرایی این ظرفیت را دارد که با ایجاد ذهنیت و احساس تعلق در لایه های عقیدتی جامعه مؤمنان به جای حزب یا مکتب فکری سازمان یافته، این تعلق را به یک جنبش اجتماعی تبدیل کند. در حالی که کارشناسان علوم سیاسی، معمولا سازماندهی ضعیف را یک نقطه ضعف و یک مشکل می بینند.

چهارم) واقعیت آن است بسیاری از اندیشه ها، شخصیت ها و جریان هایی که امروز از سوی بسیاری از نظام های حاکم یا محافل مختلف جریان هایی غیرسلفی شناخته می شوند، (همانند اخوانی ها، صوفی ها و سکولارها) متأثر از خوانش سلفی بوده و ابعادی از سلفگرایی را در نظریات و باورهایی خود به همراه دارند.
#محمدرضا_عشوری
@mr_ashoori

? درباره روابط تهران _ ریاض

پیش از این در چندین نشست، تاکید کردم که هدف ریاض از عادی سازی روابط با تهران #مهار ایران بوده است و سطح بیشتری از روابط مد نظر نبوده و نيست.

راهبرد مهار، یک بار با قطع روابط دنبال می شود (برهه بهره برداری تهران از گشایش توافق هسته ای) و یک بار با بازگشت روابط.

اتفاقاً این سیاست، صرفا یک راهبرد سعودی نیست، کشورهای شورای همکاری از همان زمان که پکن، میانجی شد روی این قضیه توافق داشتند.
اساسا مدتی است که یک هدف مشترک برای خود تعریف کرده اند: مهار بحران برای روند جدید توسعه.

@mr_ashoori