این نشست گفت‌وگویی است درباره‌ی این یادداشت با عنوان «زوال امر مشترک و جنگ هویت‌ها» که قبل‌تر در شماره ۳۱ مجله عصر اندیشه منتشر شده بود.

لیست درس‌گفتارهای سال ۱۴۰۲ در کانال خصوصی آکادمی سپنتا

برای عضویت و خرید اشتراک دائمی با ادمین در تماس باشید
@kazhemi

1. جامعه‌شناسی فروطبقه در ایران ، عباس کاظمی

2. نوکیسگی و تعینات فرهنگی، آرش حیدی

3. جرج هربرت مید و جامعه‌شناسی روابط روزمره، فاطمه علمدار

4. گرامشی در زمانه فقدان سوژه جمعی، محمدرضا کلاهی

5. جامعه‌شناسی وجودی جک داگلاس، حسن محدثی

۶.کارگاه راه و رسم نگارش متون علمی، مسعود زمانی‌مقدم

1. کارگاه موضوع پژوهش و پایان‌نامه، مهدی سلیمانیه و افسانه کامران

2. نقد زندگی‌روزمره در ایران معاصر ۱ : عباس کاظمی

3. تجربه بیگانی، فضای شهری و زندگی روزمره: نیلوفر باغبان

۱۰ گفتارهایی در جامعه‌شناسی سلیبریتی‌ها، فردین علیخواه

۱۱.دورتی اسمیت، جنسیت و روابط قدرت، شیوا علینقیان

1. رمان و حیات ذهنی جامعه، شهرام پرستش

2. مردم‌شناسی برای مردم، شیوا علینقیان

3. آشنایی با تثلیث سکولار جامعه‌شناسی، مسعود زمانی‌مقدم

4. نشانه‌شناسی اجتماعی، افسانه کامران

▪️برای عضوریت در کانال خصوصی درس‌گفتارهای سال ۱۴۰۲ سپنتا به ادمین زیر پیام دهید.

🔻عضویت برای افرادی که توان پرداخت اشتراک ندارند، و دانشجویان و فارغ التحصیلان ساکن در افغانستان رایگان است.

@kazhemi

امپراتوری نجف‌زاده دربرابر امپراتوری هارت و نگری
محمدرضا کلاهی

استادی می‌گفت برخی از ترجمه‌های فارسی جهل بسیط آدم را به جهل مرکب تبدیل می‌کنند. اثری را تا وقتی نخوانده‌ای نمی‌شناسی و می‌دانی که نمی‌شناسی. وقتی ترجمه‌اش را می‌خوانی، باز هم نمی‌شناسی اما این‌بار نمی‌دانی که نمی‌شناسی.
تاجایی که من برخورد داشته‌ام، فکر می‌کنم اکثر ترجمه‌های فارسی چنین‌اند. بسیار کم‌تعدادند مترجمانی که می‌توانی با طیب خاطر خود را به ترجمه‌شان بسپاری و اطمینان داشته باشی که چیزی که می‌خوانی همان است که باید. هنگام خواندن اکثر ترجمه‌ها آدم اضطراب دارد که چیزی که می‌خواند همان است که باید بخواند یا نه. خصوصاْ در متن‌های تخصصی‌تر و سنگین‌تر، آدم نمی‌داند ابهام یک جمله از پیچیدگی متن است یا از اشتباه ترجمه. و برای من بسیار بیش‌تر پیش آمده که مشکلِ ترجمه بوده نه پیچیدگیِ متن.

ترجمه‌ی رضا نجف‌زاده از کتاب امپراتوری، نوشته‌ی آنتونیو نگری و مایکل هارت، (نشر قصیده‌سرا، ویرایش دوم، چاپ سوم، ۱۳۹۷) یکی از ترجمه‌های نیازمند بررسی است. می‌دانیم که «امپراتوری» یک اثر مهم در علوم اجتماعی معاصر، و هارت و نگری دو تن از مهم‌ترین متفکران مؤلف و صاحب سبک امروزند. از قضا خود نجف‌زاده در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، اهمیت آن‌ها را به خوبی شرح داده. بنابراین ترجمه‌ی این متن به زبان فارسی کاری بسیار مهم و لازم بوده است. اما ترجمه‌ی نجف‌زاده از این کتاب، متنی است که هنگام خواندن‌اش مدام به دست‌انداز می‌افتی و در خطاهای ترجمه گیر می‌کنی تا دست آخر که عطای‌اش را به لقای‌اش می‌بخشی و مجاب می‌شوی که از اول همان متن انگلیسی را بخوانی.
سابقه‌ی نجف‌زاده در ترجمه‌هایی از فوکو (از قبیل تولد زیست‌سیاست، باید از جامعه دفاع کرد)، برخی از کارهای دیگر هارت و نگری (از قبیل بازگشت به آینده، ژیل دلوز نوآموزی در فلسفه، کار دیونیسوس) و ترجمه‌ی آثار فلسفی و اجتماعی دیگری از سایر نویسندگان، تو را قانع کرده بوده با دیدن اسم‌اش روی جلد کتاب امپراتوری، آن را بخری و با حد قابل قبولی از اعتماد، شروع به خواندن کنی. وقتی شروع کرده‌ای، پیش‌گفتار نسبتاً مفصلی که او بر کتاب نوشته و در آن نویسندگان و سایر آثارشان و خود این اثر را در بستر تاریخی‌شان معرفی کرده، در تو این اعتماد را ایجاد کرده که مترجم، آثار دیگر هارت و نگری و متفکران هم‌فکر آنان را خوانده و به روش و رویکردشان اشراف دارد و می‌تواند مترجم معتبری برای نوشته‌های آنان باشد. تا رسیده‌ای به اصل متن. فصل اول، قسمت اول.
من البته مترجم نیستم. فقط خواننده‌ام. بنابراین این‌جا به عنوان یک مترجم، متن مترجم دیگر را داوری نمی‌کنم. فقط مصائب خواننده‌ای را که با ترجمه‌ای بد مواجه شده توصیف می‌کنم. البته علاوه بر آن درک خودم را هم از جملات اصلی کتاب، باز فقط به عنوان خواننده، پیشنهاد می‌دهم.

ادامه را این‌جا بخوانید.

انتخابات و امر سیاسی
محمدرضا کلاهی

رأی بدهیم یا رأی نه؟ قبل از این لازم است به این پرسش پاسخ داده شود ‌که هدف از رأی دادن چیست؟ و با چه مبنا و منطقی باید درباره‌ی رأی دادن تصمیم گرفت؟ اگر این منطق روشن شود هرکس به فراخور خود پاسخ خود را خواهد یافت.

▪️منطق رأی
دو منطق درباره‌ی رأی رایج است: یک. منطق مشروعیت بخشیدن یا مشروعیت گرفتن. دو. منطق بهبود وضعیت. اما به نظر من منطق مهم‌تری وجود دارد: این‌که یک کنش سیاسی (از جمله رأی) تاچه حد به تقویت امر سیاسی کمک می‌کند؟ تا چه حد در خدمت سیاست رهایی‌‌بخش است؟ یعنی کمک می‌کند که افراد بیش‌ترین میزان سوژگی را داشته باشند؛ بیش‌ترین امکان را برای آزادسازی پتانسیل‌های درونی خود داشته باشند؛ جریان‌های سیاسی معارض یک‌دیگر را حذف نکنند، راهی برای مبارزه باهم بسازند بی‌آن‌که بخواهند طرف مقابل را به‌کلی نابود کنند. با این معیار، درباره‌ی انتخابات‌ها، و به طور خاص انتخابات موجود چه می‌توان گفت؟

▪️ ساختار سیاسی جوامع
نیروهای سیاسی در سه لایه آرایش یافته‌اند:
اول، لایه‌ی بالا، حاکمیت سیاسی
دوم، لایه‌ی پایین، جنبش‌های اجتماعی
و سوم، لایه‌ی میانی، جامعه‌ی مدنی که بینابین حاکمیت و جنبش‌های اجتماعی قرار دارد.

هیچ‌یک از این سه لایه کاملاً سازمان‌یافته و منسجم نیستند. درون هر لایه سطحی از تنوع، تنش، تعارض و اختلاف وجود دارد. همان تنش‌ها و تعارض‌ها هم ثابت نیست و مدام در حال تغییر و بازآرایی است. و این سه لایه نسبت به یکدیگر بی‌تفاوت نیستند و همواره با هم در رفت‌وبرگشت و تأثیر و تأثر هستند.

▫️الف. رابطه‌ی جامعه‌ی مدنی و جنبش‌های اجتماعی: هر اندازه جامعه‌ی مدنی تشکل‌یافته‌تر و قدرتمند باشد و با آگاهی تئوریک عمیق‌تری درباره‌ی وضعیت همراه باشد، جنبش‌های اجتماعی پیش‌روتر، پویاتر، پایدارتر، عمیق‌تر و سازنده‌تر خواهند بود. و هر اندازه جامعه‌ی مدنی، چه به لحاظ سازمان‌یافتگی و چه به لحاظ درک تئوریک وضعیت، ضعیف‌تر باشد، جنبش‌های اجتماعی پراکنده‌تر، ناپایدارتر و سطحی‌تر و حتا مخرب‌تر خواهند بود و بیشتر شکل شورش‌های کور و مقطعی به خود خواهند گرفت و به همان میزان امکان سرکوب‌شان بیشتر خواهد بود.

▫️ب. رابطه‌ی حاکمیت سیاسی و جامعه‌ی مدنی: هراندازه جامعه‌ی مدنی قدرت‌مندتر باشد و تشکل‌های قوی‌تر و گسترده‌تری را شامل باشد، امکان اثرگذاری‌اش بر حاکمیت سیاسی بیش‌تر می‌شود، احتمال سرکوب‌گری حاکمیت کم‌تر می‌شود و سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی می‌تواند به منافع جمعی نزدیک‌تر شود. در مقابل هر اندازه حاکمیت سیاسی یک‌دستیِ کم‌تری داشته باشد و از مجموعه‌های متکثرتری با منافع متفاوت‌تر تشکیل شده باشد انعطاف‌پذیرتر است و امکان کم‌تری برای سرکوب جامعه‌ی مدنی خواهد داشت و در پناه تنوع و تکثر موجود در حاکمیت سیاسی، جامعه‌ی مدنی می‌تواند خود را متشکل‌تر و قدرت‌مندتر کند. خلاصه آن‌که جامعه‌ی مدنی قوی‌تر به حاکمیت متکثرتر، و حاکمیت متکثرتر به جامعه‌ی مدنی قوی‌تر کمک می‌کند.

▫️پ. رابطه‌ی حاکمیت سیاسی و جنبش‌های اجتماعی: هراندازه حاکمیت سیاسی متکثرتر و درنتیجه منعطف‌تر باشد، و خصوصاً هراندازه که از نیروهای غیرایدئولوژیک و دموکراسی‌خواه درون حاکمیت حضور داشته باشد، امکان قوت‌گرفتن جنبش‌های اجتماعی بیش‌تر است و هراندازه حاکمیت یک‌دست‌تر، و ایدئولوژیک‌تر باشد، بی‌انعطاف‌تر می‌شود و جنبش‌های اجتماعی بیش‌تر سرکوب می‌شوند. سرکوب جنبش‌های اجتماعی برای این جبنش‌ها و بنابراین برای کلیت جامعه پیامدهای بدی دارد. از جمله باعث می‌شود اعضای جنبش به بیرون از کشور مهاجرت کنند و تحول‌خواهی از درون تضعیف و تهی شود. افراط‌گرایی و هویت‌گرایی در میان مخالفان تقویت می‌شود. و مخالفت‌ها به جای حرکت‌های عمیق و بازاندیشی شده، به سمت انتقام‌جویی‌های کور و عصبی میل می‌کند.

▪️نتیجه
در شرایطی که نظام سیاسی کاملاً یک‌دست، ایدئولوژیک و سرکوب‌گر است و جامعه‌ی مدنی ضعیف و تشکل‌نایافته است، حرکت‌های اعتراضی به شورش‌های کور، انتقام‌جویی‌های عصبی و بدتر از همه به هویت‌گرایی میل می‌کند. در چنین شرایطی جنبش‌های اجتماعی حتا اگر پیروز شوند، به سرعت به هویت‌گرایی‌های تمامیت‌گرا سوق می‌یابند و دیکتاتوری‌ای بدتر از قبل حاکم می‌شود.
در نتیجه، هر کنشی که بتواند سرکوب‌گری حاکمیت را کاهش دهد، نظام سیاسی را یک گام تکثر و تنوع بیش‌تری ببخشد، تاجایی که امکان دارد گفتمان دموکراسی‌خواهی و برابری‌خواهی را به درون حاکمیت وارد کند و انعطافی درون نظام ایجاد کند، فضایی باز می‌کند تا جامعه‌ی مدنی گامی قوی‌تر شود. درون جامعه‌ی مدنی قوی است که امکان بازاندیشی وضعیت و تحلیل تئوریک وضعیت وجود دارد، می‌توان هویت‌گرایی‌های انتقام‌جویانه را از کنش‌های پیش‌رو و تحول‌خواه متمایز کرد و به چیستی کنش سیاسی مؤثر تقویت‌کننده‌ی دموکراسی اندیشید و به آن عمل کرد.

متن کامل

Telegraph

انتخابات و کنش رهایی‌بخش

یک نوع مواجهه با انتخابات چه باید باشد؟ آیا رأی بدهیم یا رأی ندهیم؟ قبل از این پرسش، لازم است به پرسش دیگری پاسخ داده شود: این‌که هدف از رأی دادن چیست؟ با چه مبنا و منطقی باید درباره‌ی رأی دادن تصمیم گرفت؟ اگر منطق مواجهه با انتخابات روشن شود، هر کسی به فراخور…

انتخابات، جلیلی و سرمایه‌داریِ نظامی

سعید جلیلی کیست؟ صرف‌نظر از انتخابات پیش رو و هر نتیجه‌ای که در پی داشته باشد، سعید جلیلی یک چهره‌ی مهم در سیاست ایران است و تا آینده‌ای نامعلوم خواهد بود. بنابراین برای درک بهتر آرایش سیاسی ایران امروز، شناخت جلیلی، فراتر از یک شخص و فراتر از انتخابات پیش رو، اهمیت دارد. گفتن این‌که جلیلی یک اصول‌گرای تندرو است نمی‌تواند ماهیت او را به عنوان یک نیروی سیاسی روشن کند. به طور کلی دوگانه‌ی اصلاح‌طلب-اصول‌گرا بیش از آن کلی و ساده‌سازی شده است که بتواند عرصه‌ی منازعات سیاسی را خصوصاً در ایران امروز توضیح دهد. برای درک وضعیت لازم است سیر تحول تاریخی نیروهای سیاسی در ایران، خصوصاً جریان موسوم به اصول‌گرا بررسی شود. در این یادداشت کوتاه نمی‌توان بحث مفصل و عمیقی در این‌باره طرح کرد. این یادداشت بیش‌تر طرح پرسش‌هایی اولیه است تا پاسخی کامل به موضوع.

ادامه را این‌جا بخوانید

Telegraph

انتخابات، جلیلی و سرمایه‌داری نظامی

جمهوری اول: نزاع چپ و راست دهه‌ی اول جمهوری اسلامی، عرصه‌ی سیاسی شامل دو جناحِ راست و چپ بود. جناح راست عبارت بود از روحانیان سنتی (که در قالب جامعه‌ی روحانیت مبارز تشکل می‌یافت) و بازاریان سنتیِ همبسته با آن‌ها (که از جمله در قالب هیأت‌های مؤتلفه‌ی اسلامی…