МΥНӘЖАТ

Тәңирим, инсап бер ѳз бенделериңе,
Бул барыстан нешик замана болар?
Дәрт жамылып кеўиллердиң шерине,
Дәўир дағдарыстан аўара болар.

Ақыллар тубалап болып арсары,
Ким не айтса, аўып журттың аңсары.
Малын пуллап бийинсаплық базары,
Ҳәркимниң кеўлинде бир нама болар.

Кимлер ҳийле менен шалқып жатажақ,
Пулға ѳтсе жоқ ийманын сатажақ.
Мириўбет таңлары қашан атажақ,
Журттың бир әрманы сол ғана болажақ.

Тәкаббырлық иллетине шатылып,
Күшлилер әззиге дизе батырып.
Арзан сѳзлер қымбатына сатылып,
Бийдай нанның изи зағара болар.

Қырмызы қан ағып асқар таўларда,
Абыл – Қабыл питпес даўларға.
Аналар перзентин берип жаўларға,
Ботасыз бозлаған әрўана болар.

Тәңирим, сен билерсең заманның сырын,
Пейил азса, ығбал кетерлер қырын.
Кеўиллерге қуйып миреўбет нурын,
Инсан бир – бирине пәрўана болар.

Жүрек жанса, ышқы отында жансын,
Ашықлар уйқысын бузып оянсын.
Аналар, таянса бесик таянсын,
Балдақ таянғанлар бийшара болар.

Отлар жанса, ошақта жансын гүрлеп,
Атлар шабар болсын байраққа терлеп.
Ким қолын жылытса урыс отын урлеп,
Қарғысқа ушырап, гиряна болар.

Усласса, палўанлар, жаға услассын,
Тасласса, қошқарлар гелле таслассын.
Урысса, қоразлар ғана урыссын,
Адам урысқан жерлер ўайрана болар.

Ибрайым Юсупов. Октябрь 1992 жыл.

ГҮЛЛЕР АҢЛАМАС

Тобынан айрылған торы - ала ғаздың,
Ғаңқылдысын айдын көллер аңламас,
Гүл ышқында күйген бүлбил наласын,
Бәҳәрде ашылған гүллер аңламас.

Биреўге айралық, биреўге сайран,
Дүньяның исине қаларсаң ҳайран.
Суў излеп ылақса жаралы жәйран,
Өзи суўсап атқан шөллер аңламас.

Қастың бардай сонша қыйнап жанымды,
Аяўсыз шертерсең кеўил тарымды,
Мениң сен деп шеккен азапларымды,
Қудаға мың шүкир еллер аңламас.

Гүл мәўсими өтер, бәҳәри - жазы,
Биймезгил урмағай қазан аязы,
Ашық Аяз сен деп питкен баязын,
Бийдәрт жанлар, алшақ диллер аңламас.

Ибрайым Юсупов.

ЖИГИТТИҢ СОНЫҢДАЙ БИР ДОСТЫ БОЛСЫН...

(И. Бабашқа арналған)

Өзи болған, ҳəй өзмəмбет жигитлер!
Сүриңлер дəўранды, ортаңыз толсын.
Ҳəзир қулақ сүймес пəнди-үгитлер.
Сонда да айтайын: досларың болсын.

Дослық гүлшəнине мегзес бул заман,
Кеўил кеўиллерден суў ишер мудам.
Өзиң дүзиў болсаң, көпдур дос-яран,
Досларың ишииде бир достың болсын.

Саған ҳəмдам болсын өзи жасынан,
Студентлик ўақтың зағарасынан.
«Жанымды берейин» демесин саған.
Берсе айтпай берер бир достың болсын.

Сыншыл дүнья қосып талай басларды,
Есап-шот қаққызып сынар досларды,
Айтқызар ҳəр турли жаңылтпашларды,
Сонда жаңылмастай бир достың болсын.

Суў бойында бир қос ҳаўалы терек,
Тамыры қосылған, шақасы бөлек,
Атларын суўғарсын жүректен жүрек,
Еки тор ала ғаз талпынар болсын.

Дүнья жолда жатқан түлкиге усар,
Күншиллик жибине билдирмей тусар.
Бир қыз болып еккиңизге көз қысар,
Сондайда зейини қыл қаўып турсын.

Хожалық машқала түскенде басқа,
Ҳəрким шырматылып бир қолаң шашқа,
«Доспыз» деген мəртлер кетер тум-тусқа,
Сондайда сыр бермес бир достың болсын.

Ақыл-парасатлы, ғошшақ азамат,
Болсын өзиңнен де бир қəдем зыят.
Ол ҳəм сеннен алсын йош пенен қуўат,
Асқар таў айбатың - бир достың болсын.

Сен деп қалсын журт көргенде төбесин,
Тартсын салдаўласып ақыл кемесин,
Сен не айтсаң бəрин«мақул» демесин,
Адассаң абайлап алдыңды шолсын.

Қайнап кетсең, тартып қойсын отыңды,
Шаршап қалсаң мешеўлесин атыңды,
Ақыл ойы асқатықтай тойымлы,
Жигиттиң жөн билер бир досты болсын.

Жүк артылып, кəрўан жүрип кеткенде,
Орныңа жас əўлад келип жеткенде,
«Сондай дослар болыпты - деп - өткенде»
Ийни келген жерде айтысып жүрсин.

Ибрайым Юсупов. Февраль, 1969 ж. Нөкис.

КЕГЕЙЛИ

Кеўлим кѳтериңки киргендей бағқа,
Толқынласып, ҳаллас урған Кегейли.
Айдыныңда шоршыған ақ шабаққа
Мен қызығып қарап турман, Кегейли.

Жағаң желкилдейди қамыс, урықтан,
Балалық гезимди ойлап турыппан...
Суўыңда шашылған уўылдырықтан
Өршиген бир шабағыңман Кегейли.

Жазда қайырыңда ойнап қырғалақ.
Қыста музларыңда тептик сырғанақ,
Кекили гүзелген, мойны ырғанақ
Қара бала ядыңда ма, Кегейли?

Бәлки шығып кеткенменди есиңнен,
Өйткени бир мен бе ѳршиген сеннен?
«Балалық ўақтында ѳтер ҳәр кимнен,
Бәри есте қала бермес» Кегейли.

Ышқының бәҳәри жетип маған да,
Жигитлик ҳәсери гезгенде қанда,
Балалығым ойнап қалды жағаңда,
Өмир ѳз жолынан ақты, Кегейли.

Биз кѳп шабақ едик ѳршиген бирге,
Υйретип анамыз, жүздирген ѳрге.
Хызметке жарадық туўылған елге,
Өмирдиң мақсети солдур, Кегейли.

Бәлент ырашыңа мен миндим тағы,
Қандай ысық туўған жердиң қушағы!
Мунарланған терек, мийўалы бағы,
Бахытлы аўылымның сәни Кегейли.

Күншығарың Тағжап, батысың Аршан,
Ақ алтын мәканы қай жерге барсаң.
Жүз жап, мың салмадан ҳағлап ағарсаң,
Сонда да тартылмас суўың, Кегейли.

Сендей нәўпир болып ақпаса шайыр,
Халықтың кеўлине жол таппаса шайыр,
Шайырман деп ширенгеннен не қайыр?
Ҳәзир соны ойлап турман, Кегейли...

ИБРАЙЫМ ЮСУПОВ. 1956 - жыл.

«ЖАҚСЫ АДАМЛАР»

Жақсы адамларға жолыққан күни
Уйқың пүтин болар, ўақтың хош болар,
Кеўлиң кѳтериңки илҳам йош болар,
Жақсы адамларға жолыққан күни.

Сәлемлесип, басқыласып аларсаң,
Дүньяның кемлигин тез умытарсаң,
Өмирди соншелли сүйип қаларсаң,
Жақсы адамларға жолыққан күни.

Жақсы адамлар – бул дүньяның тиреги,
Ҳасла сен олардан бурма жүзиңди,
Ҳақ нийет, ҳадаллық толы жүреги,
Сен оларға қарап дүзе ѳзиңди.

Олар ҳеш ўақытта сени сатпайды,
Отырыспада орын алып ядлайды,
Толқында қайығың суўға батпайды,
Жақсы адамларға жолыққан күни.

Өмириң узақ болсын, ләззетли болсын,
Автобусты иркип азанда ҳәр күн.
«Жуўыр, жуўыр!» десип шақырып турсын,
Жақсы адамларға жолыққан күни.

Ибрайым Юсупов

ЗАМАН КЕЛЕР АТЫМЫЗДЫ ҚАМШЫЛАП

Самал қосық пенен тыныс алғандай,
Жулдызлар да қосық болып жанғандай,
Пүткил дүнья қосық дәрьясы болып,
Руҳым арқалы ағып турғандай.

Ҳәўлиртип, түнлерге урып таңымды,
Ҳалласлатып жүректеги қанымды,
Сол дәрья бийрәҳим дегиши менен,
Ийрим тартып геўлеп атар жанымды.

Мен сонда ѳзимди шайыр сезермен,
Кеўлим - сегбир тартқан бир ҳақ Бәзерген,
«Малыма қарыйдар табылғай дә» деп,
Жанға қысым қылып, шѳлге тѳзермен.

ИБРАЙЫМ ЮСУПОВ.

SHAYIRSAŃ

(I.Yusupovqa baǵishlayman)

Sen sáhra búlbili bolg'an waǵlarda,
Hawaziń jetpegen jerler joq edi.
Qálemińniń ushı ótkir bárhama,
Qaraqalpaqtiń sennen kewli toq edi.

Qosıqlarıń misli kewlińdey appaq,
Tili menen dili birdey shayirsań.
El-jurtıń aldında júziń mudam aq,
Xalqıńa dańq ıǵbal bergen shayırsań.

Ózbekti óz aǵam degenseń,
Sen Abaydı yadqa bilgenseń.
Basqa qaraqalpaǵıńdı kiyipseń,
Awır dańq arbasın tartqan shayırsań.

Ne bir shayır ko'rdim,ne bir jazıwshı,
O'zińseń eń jaqsı,eń bir ullısı.
Shayırlıq gúlshániniń senseń gúlshisi,
Berdaq jollarında júrgen shayırsań.

I. Yusupov atındaǵı do'retiwshilik mektebiniń oqıwshısi Murat Djumabaev

Ана тилиме
Жыраў сени бәйги атындай баплаған,
Шешенлер даўда шыңлап сени таплаған.
Алпамыслар уран етип урыста,
Бердақ сени қурал етип саплаған.

Байтерексең өскен гөне тамырдан,
Дилўарлығың қыл суўырған қамырдан.
Қарақалпақтың кеўил қусы сайраса,
Сөз қыйсыны ғәзийнеңнен табылған.

Гулпаршынлар баўыры оттай қамынып
Қызлар сыңсып муңын айтқан шағынып,
Сен арқалы ханды жумсап қатынлар,
Әжинияз сайраған елин сағынып.

Нақылларың, шағып көрсем, маңыздан.
Жуўабыйсаң зейин суўын ағызған.
Атам саған азаматлық жан берип,
Анам саған мийрим сүтин тамызған.

Ырасгөйсең дурысын айтқан аңқылдап,
Саҳрайысаң қатты даўыс шаңқылдақ,
Жалған сөйлеп жағыныўды билмейсең,
Сыбырласаң ғазлар үркер ғаңқылдап.

Мен теңеймен сени жеген наныма,
Уўыз бенен руўхың сиңген қаныма.
Ес билгели тил жатырқап көрмедим,
Бирақ сен дым жақынсан – аў жаныма!

Сазға қоссам, ҳаўалаған аласар.
Илме султан сулыўлығың жарасар.
Қандай жақсы ағайинниң көплиги!
«Жақынбыз» деп саған көп тил таласар.

Ана тилим, сен – басқадан айырмам,
Сен турғанда мен де әдеўир шайырман.
Сонша қатал сүргинлерде жоғалмай,
Бул күнлерге жеткениңе қайылман.

Ибрайым Юсупов

ЖӘНЕ ЖӘЙҲУН БОЛЫП АҚТЫҢ ДА КЕЛДИҢ
Талай тулпарларды изде қалдырып,
Атланыстан және ўақтында келдиң.
Табысларың елдиң мийрин қандырып,
Және Жәйҳун болып ақтың да келдиң.

Даңқ, мәртебең асқар таўға тең, халқым,
Мийнет десе түриниўли жең, халқым,
Йошың сениң ҳағлап аққан Әмиўдей,
Пейлиң сениң Υстиртиңдей кең, халқым.

Қалпағың қап – қара, кѳкирегиң аппақ,
Сый – ҳүрмет шапаны бойыңа шап – шақ,
Саған оңай қара жерди сѳйлетиў,
Маған мүшкил тәрийпиңе сѳз таппақ.

ИБРАЙЫМ ЮСУПОВ