Слова “грант” стала нейкай лаянкай, а дарма. Яго неабходна рэабілітаваць. І не проста рэабілітаваць, а зрабіць інструментам функцыянавання дзяржавы. Бо дзяржаўная сістэма, праз кантраляваныя ёю Дамы культуры і калектывы, цэлыя ўстановы, у разы менш эфектыўная.

Усё сваё дзяцінства і юнацтва я не мог зразумець, навошта ў Налібаках патрэбныя Дом культуры. Апрача дыскатэк два разы ў тыдзень, там было пуста. Гэта была мёртвая ўстанова. Кінапаказы там скончыліся ў канцы 90-х. Рэпетыцыі мясцовага фальклорнага ансамблю там пачыналіся напярэдадні прыезду “нечаканай” праверкі з раёна. Нас тады здымалі з урокаў, каб мы раз у год паспявалі са сцэны ДК.

У шафе там віселі нацыянальныя касцюмы, каб іх выпрасіць на калядаванне, якое мы, моладзь, ладзілі самі ў вёсцы, трэба было хадзіць і прасіць з вачыма ката са “Шрэка” некалькі дзён. Гукавую тэхніку, якая стаяла пад замком, выпрасіць было яшчэ складаней. Адказ быў просты – “хлопцы, усё чысліцца (на балансе) не дам”. Гэта ўсё ляжала лежма і гніло. Пры гэтым, у ДК былі працаўладкаваныя людзі, якія зараблялі за гэта грошы. Вядома, так было не паўсюль. Але з гісторый сяброў ведаю, што шмат дзе ў Беларусі справа выглядала менавіта так. Гэта фіяска.

Самыя паспяховыя рэчы, якія робяцца, гэта справа актыўных людзей. Ад пачатку і да канца. І матываваць трэба іх.

У Польшчы, напрыклад, гарады іпрызначаюць частку бюджэту на праекты жыхароў. Мэрыя Варшавы ў гэтым годзе раздасць на гранты 25 мільёнаў даляраў. На конкурс прыходзіць больш тысячы праектаў.

Пераможцаў праз галасаванне выбіраюць гараджане. Самыя папулярныя праекты датычаць азелянення ў горадзе, пасадкі дрэваў, кустоў, будаўніцтва роварных сцежак, лавак, набыццё новых кніг у бібліятэкі, псіхалагічныя кансультацыі для моладзі, культурныя падзеі, кірмашы здаровага харчавання. Гэта сотні праектаў. Такая ж практыка раздачы грантаў у Міністэрства культуры. Сёлета на праекты грамадзян прызначана 6 мілёьнаў даляраў.

Некалькі год таму ўлады Ісландыі разбалі сваім грамадзянам 3 мільёны даляраў. Усё адбывалася ў рамках конкурсу найлепшых ідэяй святкавання дня незалежнасьці. У аргкамітэт прыслалі 170 праектаў, парламент у выніку зацьвердзіў 100.

Бюджэт быў размеркаваны так, каб імпрэзы ахапілі ўсю краіну. Гранты пайшлі на пастаноўку ў Ісландзкай оперы, на спектаклі ў тэатрах. Датацыя для прыватнай тэлекампаніі на 10-серыйны серыял пра падзеі 1918 году, калі Ісландыя аддзялілася ад Даніі.

Акрамя гэтага, гранты пайшлі на выставы пра касцёлы Ісландыі, пра зямлю і прыроду ў ісладзкай культуры. За грошы з гэтых грантаў адбыўся Фестываль дзіцячай культуры прысвечаны правам дзіцяці за 100 гадоў незалежнасці, Фестываль дзіцячай кнігі, Фестываль для дзяцей, прысьвечаны нацыянальным спевам, Фестываль паўночнага танцу, цыкл тэлепаралачаў пра будучыню Ісландыі, заняткі для сем’яў у вясковых дамах культуры ўзімку, калі людзі мала ездзяць па краіне. Раздалі грошы на стварэнне гістарычных сайтаў, нават на пасадку лесу з нагоды юбілею дзяржаўнасці і гендэрныя праекты, прывязаныя да юбілею незалежнасці. Частку грантаў атрымала ісландская дыяспара за мяжой.

Быў нават экзатычны праект –“Гарачыя дыскусіі” пра незалежнасць, якія прайшлі ў “гарачых джакузі”. Ініцыятары напісалі ў абгрунтаванні, што калі сітуацыя раптам выйдзе з-пад кантролю з-за эмоцыяў, то можна будзе акунуацца ў ледзяную ваду ў басейне побач.

Людзі ўдзельнічалі цэлымі «сельсаветамі», дварамі ў гарадах, школамі. Папулярнасць конкурсу была настолькі вялікай, што ўлады працягнулі прыём заявак на новыя праекты з новым бюджэтам.

Новымі інстытутамі павінны быць актыўныя людзі. Ніхто не зробіць лепш, чым чалавек, які сапраўды хоча зрабіць.

У Беларусі па інэрцыі з савецкіх часоў захаваліся немалыя антыамерыканскія настроі. Вынікам нейкага доўгага інтэлектуальнага працэсу гэта не назавеш. Прынамсі я нейкага ўцямнага адказу на пытанне, што кепскага зрабіла беларусам Амерыка ці “страшнае” ЦРУ, не прыгадваю. Але гісторыя захавала іншыя выпадкі. Толькі ці чулі пра іх масы ў Беларусі?

У 1922–1923 у Беларусі (на адміністрацыйнай тэрыторыі БССР і РСФСР) працавалі тры акругі Амэрыканскай адміністрацыі дапамогі (American Relief Administration).

♦️Усяго паступіла звыш 14 тысяч 440 тон амерыканскай дапамогі (Менская акруга размеркавала 6825, Віцебская — 4441, Гомельская — 3175 тон) на суму больш за 2 мільёны 730 тысяч даляраў.

♦️Было дастаўлена больш за 10 тысяч 110 тон харчовых пасылак коштам 10 даляраў кожная на агульную суму 1 мільён 732 тысячы даляраў (18,5% усіх пасылак АРА).

♦️Амерыканцы бясплатна выдалі 988 тон харчовых рацыёнаў дзецям, хворым у шпіталях і ўцекачам. АРА апекавалася больш чым 300 дзіцячымі дамамі, апроч харчавання пастаўляла адзенне, абутак, медычныя матэрыялы. Спрыяла рэпатрыяцыі ўцекачоў, якія пакінулі Беларусь падчас Першай сусветнай вайны.

♦️Пастаўлялася санітарнае абсталяванне, было арганізавана харчаванне і медычная дапамога ў канцлагеры ўцекачоў Козырава (найбуйнейшы на той час у свеце).

♦️За амерыканскія сродкі вакцынавалі больш за 1 мільён чалавек. Медыкамэнты, матэрыялы санітарыі і абсталяванне агульнай вагой 484 тоны, кошт якіх перавысіў 470 тысяч даляраў, атрымалі больш за 300 медычных установаў. Медычная праца АРА засцерагла ад эпідэміі тыфусу Беларусь і Польшчу.

♦️Спачатку савецкая ўлада ўсяляк дзякавала АРА. Існуюць падзякі ад кіраўнікоў савецкага ўраду з Масквы. Таксама і ўлады Беларусі дзякавалі АРА. У газетах таго часу можна знайсці афіцыйныя паведамленні на гэтую тэму. Але паступова ўсё мянялася. Ужо ў 1970-я гады ў выдавецтве «Политиздат» выйшла кніжка «Диверсия под флагом помощи». Там цалкам выключылі любую пазітыўную агульначалавечую якасць і значэнне гэтай дапамогі, перакрэсліўшы ўсё сваёй няўдзячнасцю. АРА ўратавала тады мільёны людзей.

У «Бібліятэцы Свабоды» у 2005 годзе выйшла кніга Аляксандра Лукашука «Прыгоды АРА ў Беларусі». Тэкст з мноствам ілюстрацый і гістарычных архіўных дакументаў даступны на нашым сайце.

Кніга - https://docs.rferl.org/be-BY/2010/03/22/pryhody_ara.pdf
Аўдыёкніга - https://audiobooks.by/books/prygody-ara-u-belarusi

Рамашэўска: Тэрор у Беларусі горшы, чым у нас падчас ваеннага становішча

Запісаў вялікую гутарку з Агнешкай Рамашэўскай. Не пра Белсат. Пра яго там толькі першае пытанне. Гаварылі пра яе погляды, якія многія лічаць прычынай звальнення. Пра сувязі з партыяй "ПіС". Але для мяне самым цікавым быў расповед пра барацьбу польскай апазіцыі з камуністамі ў 1980-ыя. Рамашэўская была часткай гэтага руху. Калі генерал Ярузэльскі ўвёў ваеннае становішча, яе інтэрнавалі і трымалі некалькі месяцаў у лагеры.

Пры гэтым, параўноўваючы з Беларуссю, Рамашэўская кажа, што ў Польшчы тэрор быў даволі ліберальны. Пасадзіць шматдзетную маці камуністы проста не маглі сабе дазволіць. Яе тут жа вызвалялі. Трымаць чалавека інкамунікада больш за тыдзень было скандалам. Але ціск камуністаў прымусіў людзей баяцца і актыўнасць "Салідарнасці" зменшылася магутна. Цікавыя ацэнкі Рамашэўскай кампрамісу з камуністамі ў 1989 годзе. На яе думку, альтэрнатывы тады не было, трэба было дамаўляцца. Але вось пасля, цытую: "Трэба было ўзяць іх за морду і паказаць ім іхнае месца".

Гаварылі і пра тое, чаму праз пару год пасля падзення камунізму палякі ізноў выбралі іх жа, цяпер ужо посткамуністаў. А яны, сюрпрыз, увялі краіну ў NATO і Еўразвяз. Чаму? Усё ў відэа. Сянняшняе палітычнае супрацьстаянне ў Польшчы Рамашэўская лічыць вельмі трывожным і кажа, што такога пасля 1989 года ў краіне не было. "Бо палякі сталі забываць, што такое камунізм". Дзякуй за лайкі і каментары на ютубе. Калі вы хочаце слухаць адказы ў арыгінале па-польску, то абярыце польскі гук ва ўстаноўках.

https://youtu.be/WlNYNFmb5Ks

2/2

?? Ідэі стварэньня партызанскіх атрадаў пацярпелі крах. Большасць прыхільнікаў апазіцыі лічыла, што гэта няправільны шлях. Людзі былі перакананыя, што «Салідарнасць» выйграла летам 1980 году, бо рабочыя, якія абвясцілі страйк, не выйшлі з фабрык на вуліцы, дзе адбыліся б сутыкненні і бойкі, як гэта было ў снежні 1970 году. Яны засталіся на фабрыках і чакалі, пакуль улада дасць слабіну.

?? Калі нехта думае, што адна вялікая арганізацыя была б больш эфектыўнай, то ён памыляецца. У адну такую вялікую арганізацыю агентуры значна прасцей пранікнуць, кантраляваць яе знутры і знішчыць. У польскай апазіцыі канкуравалі вельмі розныя ідэі, людзі дыскутавалі, спаборнічалі паміж сабой. Гэта стала падмуркам польскай дэмакратыі пасля 1989 году.

Вось кажуць, калі б у Беларусі ў 2020 быў страйк, усё было б інакш. У 1980 годзе ў Польшчы быў агульнанацыянальны страйк, але праз 1,5 года ўлады закаталі ўсё пад асфальт. Акурат сёння сумная гадавіна пачатку гэтага працэсу. 43 гады таму ўлады камуністычнай Польшчы ўвялі ваеннае становішча.

Гэта быў адказ на “разгул дэмакратыі” (аналаг нашага 2020, але са страйкам), які за 1,5 года да гэтага ініцыявала “Салідарнасць”. Калі нехта не ведаў, то ў 1980 годзе адбыўся найбуйнейшы ў гісторыі Польшчы ўсеагульны страйк. Улады пайшлі на саступкі і зарэгістравалі прафсаюз «Салідарнасць. Але вельмі хутка камуністы адумаліся і пачалі татальную зачыстку нязгодных. Гэта прывяло да масавай эміграцыі (выхаў мільён палякаў) і расчаравання ўнутры краіны ў сэнсе барацьбы. Ажно 8 гадоў апазіцыя дзейнічала ў глыбокім падполлі, пакуль не перамагла ў 1989 годзе.

Пакідаю вас з тэзісамі польскага гісторыка Антонія Дудэка, з якім я меў гонар размаўляць 2 гады таму ў эфіры Свабоды.

?? Першапачатковы энтузіязм, мабілізацыя мільёнаў людзей (у 1980) былі магчымыя толькі на працягу некалькіх месяцаў. Праз некалькі месяцаў гэтая падтрымка пачала змяншацца. Апакаліптычная прапаганда супраць «Салідарнасці» прымушала людзей сумнявацца ў тым, ці мае яна рацыю.

?? Найбольш відовішчнай праявай дзейнасці апазіцыі ў 80-я гады ў Польшчы былі вулічныя дэманстрацыі. Але пасля ўвядзеньня ваеннага становішча гэтыя дэманстрацыі пачалі слабець. Людзі, якія ў іх удзельнічалі, плацілі высокую цану за такі ўдзел. І таму жадання паўтараць такія дэманстрацыі было ўсё менш і менш.

?? Генерал Ярузэльскі ня толькі паабяцаў пакончыць з «Салідарнасцю», якая «разводзіць анархію». Ён паабяцаў правесці глыбокія эканамічныя рэформы, якія ўжо празь некалькі гадоў прынясуць фантастычныя вынікі. Але праз пару год палякі расчараваліся іх адсутнасцю. Разам з «перабудовай» Гарбачова гэта стварыла крытычную нагрузку, якая прымусіла Ярузэльскага пачаць рабіць змены. Так узнікла ідэя «круглага стала» і кантраляванай трансфармацыі, якая ў пэўны момант выйшла з-пад кантролю.

?? Асноўныя дзяржаўныя структуры пасля ўвядзення ваеннага становішча пачалі напаўняцца людзьмі са спецслужбаў. Адбываліся масавыя чысткі чыноўнікаў дзяржапарату, якіх падазравалі ў спрыянні апазіцыі. У 1986 годзе польская выведка зламала шыфр, дзякуючы якому «Салідарнасьць» кантактавала са сваімі прадстаўнікамі на Захадзе.

?? Наступствам ваеннага становішча стала большая залежнасць Польшчы ад СССР. Адной з прычын былі санкцыі. Але... перамоваў жадала найперш апазіцыя. У камуністаў была свая гульня.

?? Камуністы паслядоўна працавалі на знішчэнне адзінства сярод апазіцыі. У 1985 годзе Служба бяспекі (аналаг КДБ у Беларусі) так апісвала сваю тактыку барацьбы з «Салідарнасцю»: «Палітычнай мэтай з'яўляецца разгубленасць у лагеры праціўніка і параліч яго адзінства і дзеяння». У дакуменце МУС мэты для сябе бачылі такія: 1) Паглыбленне розніц і антаганізмаў паміж асобамі і групамі, якія выконваюць кіраўнічую ролю. 2) Бесперапынная дэзынфармацыя.

?? Улады затапталі апазіцыю. У 1984 годзе нелегальнай апазіцыйнай дзейнасцю на амаль 40-мільённую Польшчу займаліся каля 34 тысяч чалавек, а актыў складаў - 1,5 тысячы. А адзіныя перамовы прадстаўнікоў улады і апазіцыі маглі датычыць угаворванняў пакінуць краіну або выйсці з падполля. Аднак потым нешта пайшло не так і стала сюрпрызам як для ўлады, так і "Салідарнасці".

??Гэта не да канца праўда, што было адзінства паміж «Салідарнасцю» і Каталіцкай царквой. Пасля ўвядзеньня ваеннага значная частка касцельнай іерархіі на чале з тагачасным прымасам Польшчы вырашыла, што «Салідарнасць» скончылася і што з яе больш нічога не атрымаецца.

?? Была частка апазіцыі, якая не пагаджалася з мірнай стратэгіяй, пра якую гаварыў Лех Валэнса і большасць «Салідарнасці». Яны хацелі ісці далей і выкарыстоўваць дыверсійную дзейнасць супраць камуністаў. Абмяркоўваліся нават тэрарыстычныя дзеянні, але з гэтага нічога не атрымалася.

30 год таму пачалася Першая чачэнская вайна. Памятаю, як у дзяцінстве глядзеў навіны на ОРТ і на слова "Дудаеў" дранцьвеў ад страху. Калі пасля яго забойства я даведаўся, што на мітынгу ў Менску Зянон Пазьняк абвясціў хвіліну цішыні па Дудаеве, то не мог зразумець - навошта, ён жа тэрарыст. Такія былі часы, калі амаль не было іншых крыніц інфармацыі.

Дзякуй Богу, цяпер магчымасці ў інфармацыі іншыя і можна выпраўляць свае паталагічныя ўспаміны з дзяцінства. Дапамагае ў гэтым чачэнскі гісторык, былы прэс-сакратар і дарадца прэзідэнта Ічкерыі Аслана Масхадава, Майербек Вачагаеў:

«Першай памылкай чачэнцаў падчас першай вайны было тое, што яны намагаліся дзейнічаць як армія. Як толькі яны разбегліся і пачалі дзейнічаць як атрады, як ваяры, асобныя групы, з гэтага моманту расейцы ня ведалі, з кім яны змагаюцца. Вайна з чачэнскага боку вялася выключна партызанскай барацьбой. Калі б гэта была звычайная армія, то расейскае войска знішчыла б яе імгненна. Расейцы маглі лёгка прайсці нават у горную частку, але вяртацца для іх заўсёды было праблемай. Бо з гор, зь лесу, адусюль наносіліся ўдары. Іх проста падрывалі. Яны не ведалі, што той хлопчык, якому 10–11 год, які падышоў да іх і спрабаваў штосьці гаварыць па-руску, ён насамрэч падклаў міну і яшчэ расказаў сваім, колькі там расейцаў.

І падчас першай, і падчас другой вайны ў чачэнцаў не было страху. Калі прыяжджала калона, то чачэнскія хлопцы крычалі «Ваня, Ваня» і паказвалі жэст з пальцам, яны ўсяляк дэманстравалі расейцам сваю пагарду. А па-другое, чачэнцам было шкада расейцаў. Гэта была не нянавісць, а пагарда, бо яны паводзілі сябе па-скоцку. Тое, што яны цяпер рабілі ў Бучы, мы ўсё гэта перажылі. Для нас гэта Алды, Зандак, усе тыя населеныя пункты, якія яны праходзілі і дзе гвалцілі нашых людзей. Расейскія салдаты адразалі чачэнцам вушы, галовы. Яны паказалі прыклад. Здзек над нябожчыкам лічыўся ў чачэнцаў чымсьці неверагодным. І вось нам пачалі прадаваць галовы без целаў, або целы без галоваў. Прадавалі па 3 тысячы даляраў. Сям’ю, у якой былі такія грошы, цяжка было знайсьці, збіраць грошы мусіў увесь род. У чачэнскай традыцыі лічыцца праблемай хаваць чалавека нават без аднаго пальца. І калі табе даюць цела бязь нейкай часткі — гэта абраза і прыніжэнне роду. Расейцы паказалі прыклад, а пасля пайшлі і ў нас мярзотнікі, якія казалі — а чаму мы ня можам?"

Рэкамендую тэкст цалкам https://smarturl.click/xBowY

1/2

Некалькі тыдняў таму я катэгарычна напісаў, што лічу эпоху, у якой мы цяпер жывем, найлепшай у гісторыі. Мне запярэчыў паважаны доктар Андрэй Вітушка, папрасіўшы абгрунтаванне на пару сказаў, чаму я так высока ацэньваю «гэты балотны час, у якім мы жывём»? Калі вельмі коратка: за свабоду, камфорт, бяспеку і гуманізм.

Зразумела, нехта зараз мне можа цалкам справядліва запярэчыць па кожным з гэтых пунктаў. Пра пункт аб свабодзе параяць расказаць палітвязням. Пра камфорт - жыхарам Афрыкі. Пра бяспеку - украінцам. Пра гуманізм – жанчынам Ірану. Свет не ідэальны і я не збіраюся бараніць гэты прымітыўны тэзіс. Але ён значна лепшы, чым быў у любы іншы час гісторыі. На маю думку.

Я не хацеў бы жыць у часы неаліту, мезаліту і г.д. Жыць у зямлянцы, усё па гаспадарцы рабіць уручную (бо няма ані нармальных прылад, а да коней яшчэ далёка). Жыццё было кароткае і сумнае. Ніякага сацыяльнага жыцця, суседзі за дзесяткі кіламетраў. А калі пойдзеш да іх у госці, то па дарозе можаш лёгка страціць жыццё. Увогуле не мая эпоха. Прыблізна такія ж аргументы ў мяне і наконт першага тысячагоддзя нашай эры. Племянныя войны, прымітыўныя з сённяшняга дня хваробы, ад якіх гінулі цэлыя пакаленні. Жыццё практычна нічога не каштуе. Ніякай павагі да асобы, нічога святога, ніякіх нормаў, ніякіх законаў. Зразумела, што ў іх была іншая перспектыва і параўноўваць тады і сёння гістарычна няправільна. Таму я скажу проста – мая перспектыва для мяне больш прывабная. А магчыма той чалавек, з неаліту, трапіўшы да нас, патрымаўшы ў руках айфон і пабачыўшы дэпутата Гайдукевіча па тв, сказаў бы: вярніце мяне назад.

Часы ВКЛ і Рэчы Паспалітай, якімі мы часта называем «залатымі». З пункту гледжання кагосьці, хто жыў тады і параўноўваў свой час з набегамі мангола-татараў, сціраннем з зямлі цэлых вёсак і мястэчак, так, яны былі залатымі. Войны, рэч ясная, ёсць і цяпер, але гіне ў іх не палова ці траціна насельніцтва. І яны не норма. А тады Буча была б нормай.

Пачытаўшы Статут ВКЛ, які, не пярэчу, у тыя часы быў прагрэсіўны, я разумею, што не хацеў бы жыць у тыя часы. Дастаткова пазнаёміцца з метадамі катаванняў у ВКЛ, калі чалавека літаральна раздзіралі на часткі, каб знікла жаданне туды вяртацца. Не вельмі мне падабаецца час, калі чалавека маглі прадаць як парася іншаму гаспадару, наўпрост на кірмашы. Такое, зразумела, можа здарыцца і сёння. Раз-пораз мы чуем пра такія выпадкі. Але гэта сёння дзікунства, выключэнні, а не норма, прапісаная ў Канстытуцыях.

Калі б я жыў на тэрыторыі Беларусі да XX стагоддзя, то хутчэй за ўсё не ўмеў бы пісаць, чытаць, не меў бы ніякага ўяўлення пра навуку. Сёння гэта практычна немагчыма. Чалавек можа не верыць навуцы і не хацець чытаць, але гэта яго выбар. Ён у яго ёсць. А тажы б я проста і неведаў бы, што існуе літаратура, мастацтва. А маім невуцтвам карысталіся б усе, каму не лянота. Я б лічыў нормай паншчыну, галечу і нават не дапускаў бы пытання: “А што, можа быць інакш?”. Найхутчэй, я і мае дзеці галадалі б. Сёння людзі не гінуць масава ад голаду і не хварэюць ад нястачы ежы. Можа быць акурат наадварот, хварэюць ад пераядання. Але гэта выбар кожнага.

У XIX ст мяне б на гады забралі ў салдаты ў расейскую армію, адарваўшы ад сям’і, пакалечыўшы жыццё. Я б мусіў змагацца за чужую краіну, якая выслала мяне на смерць. Калі б я ўцёк у лес да Каліноўскага, то мяне маглі б пасля павесіць. Але магчыма, што я б і здаваў паўстанцаў акупацыйным уладам, бо проста б не разумеў, што адбываецца і не меў уяўлення, што можна жыць інакш. Найхутчэй, я б нават не пачуў пра існаванне тады Каліноўскага.

Як Эйсмант і кампанія расказваюць пра Алімпіяду ў Парыжы

Як Садамію, клапоў, трансгендэраў. Але часам ім так хочацца паказаць гэта беларусам, што яны крадуць сігнал

https://youtu.be/tSO1B5KjKpQ?si=DZmZgM8w9W8ljm1k

Галоўны ўрок перамогі Лукашэнкі 30 год таму асабіста для мяне ў тым, што Беларусь усё роўна павінна прайсці перыяд "Шушкевіча-Пазьняка" ўзору 1994 года. Магчыма не адразу пасля падзення дыктатуры. Але без такога перыяду ніякай перспектывы ў гэтай дзяржавы не будзе.

2/2

Парасткі новай інтэлігенцыі пачалі з’яўляцца напрыканцы 60-х: Барадулін, Бураўкін, Караткевіч. Гэта быў разарваны ланцуг. Новае пакаленне, якое стала элітай, мусіла выхоўваць сябе само. Але нават каб атрымаць даваенную кнігу па гісторыі, трэба было мець дазвол, бо многія з іх былі ў спецсховішчах. Таму тых, хто свядома гадаваў па-беларуску дзяцей, былі адзінкі.

Уявіце, што за ўвесь пасляваенны час, ажно да перабудовы, было ўсяго некалькі выпадкаў публічнай дыскусіі пра месца беларускай мовы. Ліст Якуба Коласа, артыкул Барыс Сачанкі, акцыя студэнтаў БДУ на чале з Алесем Разанавым у абарону беларускай мовы. Магчыма было пару іншых рэдкіх выступаў. І пасля ўжо падчас перабудовы. А мы ж гаворым амаль пра паўстагоддзя.

Сёння пытанне выхавання па-беларуску – гэта пытанне выбару і гатоўнасці да пэўнага дыскамфорту (калі ты ў Беларусі). Тады, у 1950-я, такога пытання ўвогуле яшчэ не стаяла. Тады толькі будаваўся фундамент, на якім мы сёння можам упэўнена стаяць. За намі яны, хто араў і сеяў. Беларуская мова больш не сялянская. І калі Быкаву можна знайсці апраўданні яго бацькоўскай паразы ў сэнсе мовы, то нам ужо ніякага апраўдання няма.