2/2

«У адказ я пачуў, што – «Мы падумаем». Празь некалькі хвілінаў мне ператэлефанавалі і сказалі, што мая прапанова цікавая, але «вось тут Іван Іванавіч Антановіч кажа, што ў Вячаслава Францавіча ёсьць шанцы і варта пазмагацца». – піша Навумчык.

У выпадку, калі б другі тур не адбыўся, Закон прадугледжваў правядзенне паўторных выбараў з паўторным вылучэннем кандыдатаў. Канешне, на выбарах мог ізноў вылучыцца Лукашэнка, але за гэты час ягоны імідж «народнага заступніка» мог быць разбураны.

Вы думаеце, што ўсё гэта лухта? Тады чаму тагачасны чалец каманды Лукашэнкі Фядута пасля пісаў, што ў перадвыбарчым штабе Лукашэнкі вельмі баяліся зрыву другога туру?

Фядута: “Было бачна, як нэрвова курыў звычайна спакойны Сініцын, калі размова заходзіла пра другі тур: а раптам Кебіч здыме сваю кандыдатуру? Што тады? Будзе галасаваньне па кандыдатуры Лукашэнкі альбо разам зь ягоным прозьвішчам у бюлетэні зьявіцца прозьвішча «бронзавага прызёра» прэзыдэнцкай гонкі – Зянона Пазьняка?”

"Каб не дапусціць прыходу Аляксандра Лукашэнкі да ўлады, Народнаму Фронту трэба было ісці на нераўнапраўны, а можа быць і прыніжальны саюз з посткамуністычнымі элітамі", - піша Бугай.

Дык былі такія спробы. І не толькі з Кебічам. Сам Пазьняк яшчэ перад другім турам сустракаўся з Мечыславам Грыбам, спікерам Вярхоўнага савету, чалавекам нейтральных поглядаў. Пазьняк прасіў Грыба або мяняць хутка законы, або паўплываць на Кебіча і зняцца, каб сарваць выбары, але нічога не выйшла. Хаця Грыб, як згадвае Навумчык, быў зацікаўлены і спрабаваў.

Ці рабіў Пазьняк спробы дамовіцца з наменклатурай? Вы тут самі бачыце. Што яшчэ мог зрабіць Пазьняк, каб перамагчы? Напрыклад, адмовіцца ад нацыянальнай рыторыкі. Перайсці на расейскую мову. Агітаваць за саюз з Расеяй. Плакаць па СССРы. Абяцаць залатыя горы, якія ніколі не былі б выкананыя. Дык менавіта такога прэзідэнта беларусы тады і абралі.

1/2

Мікола Бугай у “Нашай Ніве” піша пра “Тры памылкі Пазняка, у выніку якіх гісторыя Беларусі пайшла так, як пайшла”. Тэкст па стылістыцы бліскучы, але нагадаў мне анекдот.

Сабраўся мышыны народ вырашаць, як жыць? Бо спакою не дае кот. І прынялі яны рашэнне: павесіць кату на шыю званочак. Але адно кемлівае мышаня пытаецца: "Дык а як і хто будзе вешаць званочак?" Адказ прэзідыума: "Шаноўныя, мы прыдумалі стратэгію, а тактыку прыдумляйце самі."

Аўтар лічыць, што перамагае той, у каго больш рэсурсаў. А Пазняк, маўляў, пераацэньваў уплыў творчай інтэлігенцыі і недаацэньвалі ролю сілавікоў, чыноўніцтва і бізнэсу. І ў гэтым папрок. Ну рыхтык як у тым анекдоце: мы далі ідэю, а сілавікоў і бізнэс шукайце самі, як хочаце.

Але сур’ёзны адказ, на маю думку, на паверхні. Чалавек, якія перамог тады выбары, не шукаў падтрымкі ў сілавікоў і чыноўнікаў. Лукашэнка ўсю сваю кампанію збудаваў на антысістэмнасці, на крытыцы ўлады. Бо ў пачатку 1990-х беларусы люта ненавідзілі уладу.

Бугай працягвае: “Вялікая частка таго пакалення чыноўнікаў хацела аднаго — ператварыцца з камуністаў у капіталістаў. Яны хацелі ўзбагаціцца і, як і іх сучаснікі ў Польшчы ці Украіне, гатовыя былі на многае згадзіцца дзеля гэтага. Пазняк не ўмеў гэта скарыстаць».

Дык узгадайце, Лукашэнка ж ішоў як таран, абяцаючы ўсіх іх перасадзіць, бо яны смокчуць народную кроў. Гэта пасля выбараў ён зрабіў на іх стаўку, бо ў яго проста не было ў камандзе НІКОГА, каб пакрыць патрэбы кадраў. Сініцын, Булахаў, Ганчар - усю гэта былі "маладыя ваўкі", а не пабранзавелая наменклатура ўзросту Кебіча. Дзе ў Лукашэнкі былі сілавікі?

Дык чаму тады Лукашэнку ўдалося перамагчы без чыноўнікаў і сілавікоў, а Пазьняку - не? Акрамя нянавісці да Кебіча, якую акумуляваў Лукашэнка, ён зрабіў стаўку на настальгію па саўку. І яна аказалася бяспройгрышнай.

“Народны Фронт радыкальна крытыкаваў, проста пляжыў вышэйшых чыноўнікаў — хоць яны патэнцыйна былі самымі зацікаўленымі ў незалежнасці”. – піша Бугай.

Чаму ж тады Лукашэнку ўдалося перамагчы на выбарах без саюзу з Кебічам ці прынамсі з чыноўнікамі? Дарэчы, ён жа таксама галасаваў за роспуск кампартыі, адмяжоўваўся ад іх. А вы не памятаеце яго лозунг на выбарах: “Ни с левыми, ни справыми, а с народом”? Змагацца за галасы намеклатуры Лукашэнка не мусіў, бо перамогу яму гарантавала абсалютная большасць беларусаў - народ. Выбары 1994 года былі свабодныя, голас на іх старшыні выканкама каштаваў столькі ж, колькі і калгасніка. А вось на крытыцы ўлады можна было зарабляць, што ён і рабіў.

“У 1992 годзе правільнай стратэгіяй было не ініцыяваць рэферэндум аб роспуску Вярхоўнага Савета, а шукаць кулуарных дамоўленасцей з Кебічам і сілавікамі, пазіцыянаваць сябе як патэнцыйных саюзнікаў і лабістаў, а не непрымірымых праціўнікаў, якія «або мы вас, або вы нас». – піша Бугай.

Дык акурат у 1992 годзе быў пік непапулярнасці ўраду. Рэферэндум адкрываў куды большыя магчымасці прыйсці да ўлады, чым саюз з імі, калі яны целяпаліся на валаску. Але Шушкевіч, на жаль, на гэта не пайшоў. І менавіта пасля гэтага сіла БНФ пачала слабнуць. Пачаўся рэванш.

І вішанька на торце. Вы думаеце, што Пазьняк не жадаў дамаўляцца з Кебічам? Проста адкрыйце кнігу правай рукі Пазьняка ў той час, Сяргея Навумчыка “Дзевяноста чацьверты” (спасылка ў каментары), ад старонкі 312. Аўтару асабіста размаўляў з Кебічам. Апошні пытаўся,ці можа БНФ дапамагчы.

“Я прапанаваў Кебічу зьняць сваю кандыдатуру. Вялікая частка выбаршчыкаў ішла галасаваць ня столькі за Лукашэнку, колькі супраць Кебіча (уяўляю, як непрыемна было Вячаславу Францавічу гэта чуць – праўда, чуў ён гэта ня першы раз). І калі прозьвішча прэм’ера ня будзе ў бюлетэнях, дык ня будзе каго выкрэсьліваць, і людзі проста ня прыйдуць на выбары». – піша Навумчык.

Народны Фронт абяцаў зняць 7 тысяч назіральнікаў з выбарчых участкаў. Разьлік быў на тое, каб улады скарысталі «адміністрацыйны рэсурс». Ну, вы разумуееце...

Асабліва пацешыла, як Лукашэнка на УНС спрабаваў ушчуваць Літву за слабы рост ВУП. Тым часам, ВУП Літвы за 2022 год – $71 млрд. Беларусі – $72,8 млрд. Пры гэтым, літоўцаў у тры з паловаю разы менш, чым беларусаў і сёлета, па прагнозах, яны перагоняць Беларусь па ВУП.

А я захапляюся беларусамі. Захавалі сваю мову, стагоддзямі жывучы ў вельмі неспрыяльных ўмовах. Гэта не пафас, проста ўдумайцеся. Усё ім раўло і шаптала: забудзьцеся сваю мову. А гэтыя ўнікальныя людзі працягвалі на ёй размаўляць, спяваць, прыдумляць сваім дзецям на ёй казкі.

Навукоўцы кажуць, што свая мова ў беларусаў недзе ад XIV стагоддзя. За гэты час не было ніводнай улады, якая б ПРЫМУШАЛА гэты народ на ёй гаварыць. Ні ў ВКЛ, ні тым больш пазней у саюзе з Польшчай, а ў Расейскай імперыі і па-даўну. Па-польску і расейску – прымушалі. І мякка, і гвалтам. У касцёлах, цэрквах, школах, на працы. А гэты народ, ці то пад Магілёвам, ці пад Жлобінам, Івянцом, усё роўна размаўляў дома на сваёй мове, на той жа самай, насуперак тым, хто імі кіраваў і раўмаўляў на іншай.

Чалавек з Івянца мог ніколі ў жыцці і не быць пад Магілёвам, але чуючы мову магілёўца разумеў – тут свой чалавек. Ну, гэта як чып Ілана Маска. Гэта ж нейкі піпец. І ніхто не прымушаў на ёй размаўляць, нават кніжак доўгі час на ёй не было, а мова іх яднала. Гэта нейкі космас.

На жаль, новых беларусаў прывучылі да сораму за яе. У людзей з па-за кантэксту ўсё было акурат інакш. Неяк бабуліна сястра расказавала, як у 1930-я гады да іх з цэнтральнай Польшчы прыехалі нейкі багацеі-арыстакраты, палякі. Проста на лета, у маёнтак пад Івянцом. Іхны сын хадзіў гуляць з пастухамі ў вёску і за лета навучыўся размаўляць па-беларуску. І неяк заявіў бацькам, што цяпер ён будзе гаварыць на гэтай мове. Бацькі ўсчынілі лямант і скандал, з рукапрыкладствам, маўляў, хамская мова, не дазволім. А ён сказаў: “- А для мне тэн ензык ладнейшы”.

Хлопчыку пашанцавала, што ён не правёў там больш часу, бо знайшлося б багата грамацеяў, які б пераканалі яго, што ён не мае рацыю. А яго туды проста больш не прывозілі. Калі ты трапляеш у гэтую мову, то гэта як цёплая ванна з найлепшым водарам – ня хочацца выходзіць.

У турме памёр палітвязень Ігар Леднік. Мы пазнаёміліся недзе 15 год таму, калі ён завітаў у студыю Польскага радыё ў Варшаве, дзе я тады працаваў. Быў ён не адзін, а разам са знаёмым - Аляксандрам Шпакоўскім, які праз пару год стаў праўладным прапагандыстам і даслужыўся да пасады ў пасольтве Беларусі ў Маскве. (Да слова, гэта добрая ілюстрацыя да дыскусіі апошніх дзён, ці можа той, хто казаў раней глупствы, паразумнець. Гэта працуе, вядома ж, ва ўсе бакі)

Ледніка пасадзілі за артыкул, які ён напісаў 2021 годзе, больш як паўгода да пачатку поўнамаштабнай вайны. Фармальна – за крытыку Лукашэнкі. Я зараз прачытаў фрагменты таго артыкулу, не ведаю, ці поўная гэта версія. Але ў тым, што ёсць, Леднік па-сутнасці прадказаў расейскі напад на Ўкраіну і ўдзел у гэтай агрэсіі Лукашэнкі. Артыкул быў пра тое, як адмова ад неўтралітэту пасля 2020 году паўплывае на поўнае падпарадкаванне Беларусі Маскве і ўцягне краіну ў аванцюры РФ. Вось некалькі цытатаў:

✅Падтрымка Лукашэнкі Крамлём развязала бесперапынны гвалт і здзекі лукашэнкаўскіх “красаўцаў” над беларусамі-пратэстоўцамі, а паказальныя вайсковыя сумесныя вучэнні “Славянскае братэрства” каля межаў Украіны і краінаў НАТА – Польшчы і Літвы накіраваны на тое, каб Захад пакінуў усе спробы пасярэдніцтва па выхаду з палітычнага крызісу ў Беларусі.

✅Спробы Расіі захаваць Лукашэнку пры ўладзе праз “саюзную дзяржаву” прывядзе да катастрафічных наступстваў для светапарадку і створыць у сусветнай практыцы прэцэдэнт, калі ва ўзброенае супрацьстаянне адно з адным будуць уцягнутыя краіны, якія атрымалі ад ядзерных дзяржаў гарантыі бяспекі па Будапешцкім мемарандуме – беларусы будуць вымушаныя ў складзе “саюзнага” войску з краінай-агрэсарам РФ абараняць “саюзны” Крым!

✅Пакінуўшы Лукашэнку пры ўладзе, Расія праз “саюзную дзяржаву” уцягне беларусаў у глабальнае супрацьстаянне з усім цывілізаваным светам.

Пераход на беларускую вельмі лёгкі. На Онлайнеры вельмі сімпатычнае відэа пра шматдзетную сям’ю ў Гомельскай вобласці. Яны пераехалі са Светлагорска ў вёску на лецішча і засталіся там жыць. Чацьвёра дзяцей пайшлі ў школу. Расказвае мама:

"Мы только потом узнали, что школа здесь на белорусском языке. В городе они на русском учились. Я сначала испугалась, как они будут. Но ничего. Пошли. Первый месяц я сидела с переводчиком с ними, делала уроки. Сложно было сразу с русского перейти на белорусский язык. Но ничего, они месяц позанимались, так втянулись! Теперь уже даже не подходят ко мне с уроками и не спрашивают, какое это слово".

А разумныя галовы столькі год шукаюць спосаб. За дзень школы перавесці на беларускую і кропку паставіць на пытанні. Гэта не балюча. Жанчына з Гомельшчыны не дасць схлусіць. Усяго месяц!!!

Рэспублікі Беларусь не было б без БССР. БССР не было б без БНР. БНР не было б без гэтай падзеі – Усебеларускага з’езду ў Менску, які пачаўся 18 снежня 1917 году.

Які быў кантэкст, што адбывалася напярэдадні?

Уявіце. У лютым 1917 года цар адрокся ад улады ў Расейскай імперыі. Краінай паўгода кіруе Часовы ўрад, у склад якога ўваходзяць розныя сілы. Беларусы падымаюць галаву, ствараюць Беларускі Нацыянальны камітэт (першы орган палітычнага прадстаўніцтва беларускага народу) і хочуць правесці свой устаноўчы сход. Белнацкам узначаліў самы багаты чалавек краю, магнат і будучы прэм'ер-міністар БНР Раман Скірмунт, а спонсарамі Камітэту сталі Эдвард Вайніловіч, Станіслаў Радзівіл, Марыя Магдалена Радзівіл з дому Завіша і іншыя.

А хто іх падтрымліваў: Часовы ўрад ці бальшавікі?

Ані першыя, ані другія, і чуць не хацелі пра беларускую дзяржаву. У лістападзе бальшавікі ладзяць пераварот і абвяшваюць сябе новай уладай. Каб было ясна – легітымнасці ў іх мізер. На выбарах напрыканцы году яны набяруць 20% і з трэскам іх прайграюць. Дык вось, вяртаемся да восені 1917. У краіне бардак і беларусы хочуць ім скарыстацца. Яны ствараюць Вялікую беларускую раду, якая і сабрала Першы Ўсебеларускі з’езд. У Маскве бальшавікі далі на яго дазвол. Ён адбываўся ў цяперашнім Тэатры імя Янкі Купалы.

Гэта было нешта сур’ёзнае ці міжсабойчык тусовачкі?

Здрасце. На з’ездзе былі 1872 дэлегаты з усёй Беларусі: ад Беластоку да Смаленску. Сотні арганізацыяў даслалі сваіх прадстаўнікоў. Для параўнання. Другі Ўсерасейскі з’езд саветаў, які адбыўся ў Петраградзе ў кастрычніку 1917-га, сабраў 649 дэлегатаў з усёй Расеі. Бальшавікі ўсю сваю гісторыю былі ад яго ў экстазе. А ён быў нічым у параўнанні з Усебеларускім з’ездам.

Але хто канкрэтна браў удзел у з’ездзе? Партыі – прывіды? Імітатары?

Гэта дэлегаты з рашаючым голасам ад губернскіх, павятовых і валасных земстваў, самакіраванняў, зямельных камітэтаў, губернскіх арганізацый паштовых і тэлеграфных служачых, дарожных камітэтаў, губернскіх і павятовых настаўніцкіх арганізацый, Саюзу земскіх служачых, бежанскіх камітэтаў, ад беларускіх нацыянальных арганізацый, вайскоўцаў-беларусаў арміі, флоту і тылу, ад Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, ад Беларускага абласнога камітэту Савету сялянскіх дэпутатаў, ад Вялікай беларускай Рады, Цэнтральнай Вайсковай беларускай Рады і многіх іншых.

З дарадчым голасам у з’ездзе бралі ўдзел прадстаўнікі палітычных партый, у тым ліку партый нацыянальных мяншыняў — расейскай, габрэйскай, польскай і літоўскай. Лозунг кангрэсу быў «Няхай жыве Вольная Беларусь». Лунаў бел-чырвона-белы сцяг.

Чаму бальшавікі спачатку далі згоду, а пасля разагналі з’езд і як гэта было?

Як толькі на з’ездзе пачалі гучаць ідэі стварыць сваю ўладу “орган краёвай улады”, без прыежджых з Расеі бальшавікоў, пачаліся праблемы. Панаехаўшыя бальшавікі ўвайшлі ў залю і пачалі выштурхоўваць нашых. Пачаліся бойкі. У залі рабілі барыкады, біліся крэсламі. Але ў прысутных не было зброі і таму бальшавікі здолелі разагнаць з’езд.

Гэта ўсё добра, але пры чым тут БНР?

Рада з’езду сабралас яна раніцу ізноў, памяшканне ёй далі менскія чыгуначнікі. Праца вялася далей падпольна і быў абраны выканкам Рады з’езду. У лютым-сакавіку 1918 году гэты выканкам Рады Ўсебеларускага з’езду стварыў урад Беларусі і абвясціў аб стварэнні Беларускай Народнай Рэспублікі. Гэта была прадстаўнічая воля ўсяго беларускага народу. Таму юрыдычную сілу і гістарычнае значэнне трох Устаўных (канстытуцыйных) грамат БНР аспрэчыць немагчыма. Шах і мат!

Страціў учора некалькі добрых гадзін і пагрузіўся глыбока ў "літвінізм". Дыскутаваў з літоўцамі, бо хацеў зразумець, у чым справа. Было вельмі складана.

Зразумеў адно – усё вельмі запушчана. І ўсіх ніхто ніколі не пераканае. Але дзеля таго, каб зрабіць максімальна эфектыўны высілак, крок насустрач павінен адбыцца з абодвух бакоў.

Беларусы павінны спыніць пашырэнне антынавуковых тэзісаў, што Вільню збудавалі толькі беларусы, што літоўцы скралі ў іх гісторыю і што Літва гэта мы, а не яны. (А такое, на жаль, ёсць). А літоўцам неабходна прызнаць, што Вялікае княства – гэта таксама і мы, а Вільня – важны для нашай гісторыі горад і ад гэтай гісторыі мы НІКОЛІ не адмовімся. Так як Вільня НІКОЛІ не павінна пераставаць быць сталіцай Літоўскай Рэспублікі.

Насамрэч, гэта вельмі проста. Нашая супольная гісторыя настолькі багатая, што хопіць усім. І тады, калі мы гэта прызнаем, ніякая Масква не зможа маніпуляваць намі пры дапамозе “літвінізму”.

Сёння ў польскім Сейме дэпутат-нацыяналіст Гжэгаж Браўн зняў вогнетушыцель і згасіў свечкі з нагоды габрэйскага свята Ханука. Гэта скандал на ўвесь свет. Усё было ў прысутнасці камер, а ён пырскаў у твар госцям урачыстасці.

Браўн - антысеміт, антыўкраінец, антыеўрапеец і, вы не паверыце, адзіны з сотняў дэпутатаў польскага парламенту, хто публічна захапляецца Лукашэнкам. Супадзенне?

У іх забралі маёмасць, выслалі ў Сібір, а тысячы палякаў у раёне Койданава проста так расстралялі. А тут НКВДшнік амаль плача, што гінуць невінаватыя. Ну, рыхтык, гэтыя танныя расейскія фільмы пра добрых чэкістаў.

Увогуле, у пэўным момант я сябе злавіў на думцы, што гэта не фільм, а відэататар, якія паказвалі па БТ у пачатку 90-х. І што гэта кепскмі відэатар. Я не пачуў (хаця вельмі гэтага хацеў) аніводнага цікавага дыялогу, не ўбачыў аніводнага тыпажа, усе героі там аднолькавыя. Акторы проста кепска граюць і гэта ўсё тлумачыць. Фільм атрымаўся як самы танны “кантэнт” для падлеткаў на Нэтфілксе, які звычайна хочацца выключыць на 3-яй хвіліне. Але я глядзеў, плакаў і глядзеў. Хаця вельмі часта гэта набывала проста камічныя маштабы. Напрыклад, ідуць па лесе хлопец з параненай стрэлам у жывот дзяўчынай і ён за ўсю дарогу ані разу не спрабуе ёй памагчы, яны ідуць і размаўляюць “за жизнь”, а ў той крывавая юшка выцякае.

Палякі ў фільме паказаныя не як каланізатары, ворагі, апаненты, акупанты, якія ўчыняюць пакуты. Яны там проста камічныя персанажы, нягеглыя, надутныя, трохі як вампіры з мульціку "Гатэль Трансільванія". Адпаведна і стаўленне да іх проста абыякавае. Як быццам яны памылкова апынуліся ў гэтым фільме. У канцы наратар ізноў палохае, што Польшча пасля падзелаў марыла захапіць усю Беларусь, у тым ліку і савецкую. Агульнавядомы факт, што гэта акурат камуністы раілі палякам забраць на Рыжскай канферэнцыі больш зямлі Беларусі, узамен за саступкі ва Ўкраіне. Але палякі адмовіліся. Дык навошта ім было займаць гэтыя землі, калі ім раілі іх “за так”.

Тэма Заходняй Беларусі ў 1921-1939 гадах вартая добрага кіно, такога як раман Адамчыка “Чужая Бацькаўшчына”. Тут жа аўтары самі збэсцілі тэму, зрабілі з яе карыкатуру. Цяжка ўявіць, каб кагосьці ўразіў гэты фільм, каб людзі плакалі, спачувалі, адчувалі эмоцыі. Я вельмі хацеў адчуць, але не змог. Здаецца, гэта польскі кінакрытык Зыгмунт Калужыньскі казаў некалі, што ў любым фільме ёсць нейкая сцэна, выказванне або дыялог, гульня актора, за які яго варта запомніць. Калужыньскі памыляўся.