У часы Другой сусьветнай вайны Вольскі змагаўся з нацызмам, а ў канцы 80-х — 90-х змагаўся з імпэрцамі за беларускае нацыянальнае Адраджэньне».

Жорсткае збіццё справакавала развіццё анкалагічнай хваробы«Ягоны бацька Віталь, аўтар славутага «Несьцеркі», пражыў 87 гадоў, маці — 94. Такі генатып і магутнае здароўе абяцалі спадару Артуру доўгае жыцьцё», — пісаў Уладзімер Арлоў.

«*Аднак умяшаўся выпадак. Зрэшты, гэтае слова выглядае тут недарэчным, бо ўсё было занадта падобна да загадзя сплянаванай акцыі.

Аднойчы пасьля вечаровага выступу ў школе Вольскага запыніла вялікая агрэсіўная кампанія. Яго ня проста жорстка зьбілі, але і распранулі, пакінуўшы непрытомным ляжаць на халоднай лістападаўскай зямлі. Перажыты тады шок, на думку мэдыкаў, і справакаваў анкалягічнае захворваньне…*»

Артур Вольскi памёр у 2002 годзе, ва ўзросце 77 гадоў. Паэт пахаваны на Паўночных могілках.

Беларусь!
Узараную, дымную,
у лістоце бяроз і дубоў — абдымаю цябе, неабдымную, ты — багацце маё і любоў.
Артур Вольскі (1924 — 2002)

«Першапраходзец ва ўсе часы»Генадзь Бураўкін называў Артура Вольскага першапраходцам ва ўсе часы: адзін з першых патомных беларускіх пісьменнікаў, адзін з першых пасляваенных літаратараў, якія пачыналі мудра і даходліва гаварыць з юным чытачом, адзін з заснавальнікаў дзіцячага часопіса «Вясёлка».

Падчас Другой сусветнай вайны служыў боцманам на вайсковым караблі Ціхаакіянскага флотуПаэт Мікола Чарняўскі звярнуў увагу на чалавечыя якасці Артура Вольскага:

«Ён з дабрынёю і цеплынёю адносіўся да людзей рознага веку і ўсім стараўся дапамагчы.
Калі пачынаў гаворку з дзецьмі, прадстаўляўся боцманам. І гэта бянтэжыла хлопчыкаў і дзяўчынак, бо яны не ведалі, хто такі боцман. У дзяцей узнікаў інтарэс да асобы паэта. А ён гэты інтарэс задавольваў, потым пачынаў чытаць свае вершы з гумарам, якія носяць казачны і пазнавальны характар.
Паколькі ў гутарцы з Артурам Вольскім дзеці рабілі для сябе нейкі адкрыцці, гэтыя сустрэчы вельмі падабаліся хлопчыкам і дзяўчынкам. Я таксама вучыўся ў Артура Вольскага, як знаходзіць сцяжынку да дзіцячага сэрца, каб не было пустаты, а была нейкая думка, якая спадабаецца і будзе цікавая дзецям», — казаў Мікола Чарняўскі.

Пакаяўся і прызнаў памылковай сваю былую камуністычную ідэалогію«Мой бацька за сваё жыцьцё пабыў у розных іпастасях: мічманам, боцманам на флёце (на вайне і пяць гадоў пасьля яе), заўлітам і дырэктарам тэатра, камуністам і вернікам.
Я шаную яго ў тым ліку і за тое, што ён пакаяўся і прызнаў памылковай сваю былую камуністычную ідэалёгію. Адкрыта сказаў: гэта была злачынная сыстэма, я жорстка памыляўся.
А ў нас жа ж прынята казаць іншае: ня трэба судзіць, а што было рабіць, час быў такі… Дык вось пакуль яны будуць вярзьці гэта сваімі шэрымі галасамі, час і будзе ТАКІ. Які мы цяпер маем», — пісаў Лявон Вольскі.

Дырэктар Тэатра юнага гледача, аўтар першай беларускай дзіцячай аперэты15 гадоў, пачынаючы з 1963-га, Артур Вольскі працаваў у Беларускім тэатры юнага гледача — спачатку загадчыкам літаратурнай часткі, а затым дырэктарам.

«А ў 1979 годзе п’еса-казка «Сцяпан — вялiкi пан» была пакладзеная на музыку кампазітарам Юрыем Семянякам, і такім чынам з'явілася першая беларуская аперэта для дзяцей», — пісала Людміла Рублеўская.

Бацька «Дзеда-Барадзеда»Менавіта спадар Артур у 1987 годзе прыдумаў улюбёнага персанажа «Калыханкі», таго самага «Дзеда-Барадзеда».

Я хаджу па белым свеце І гляджу, як вы жывеце. Калі трэба — памагу, Бо я ўсё рабіць магу. Хто я? Дзед-Барадзед, Абышоў белы свет, А цяпер у цiхi час Завітаў да вас.

Адзін са стваральнікаў БНФ «Адраджэньне»Гісторык Уладзімер Арлоў адзначаў:

«Многім калегам жыцьцё Вольскага падавалася ўва ўсіх сэнсах камфортным і бясхмарным. Аднак пад ягоным нацельнікам, што почасту выглядваў з-пад моднай кашулі, білася вялікае вольналюбівае сэрца, якое прывяло пісьменьніка ў кастрычніку 1988-га ў шэрагі стваральнікаў Беларускага Народнага Фронту «Адраджэньне»
Вольскі ўваходзіў у склад некалькіх Соймаў БНФ, узначальваў Беларускае дэмакратычнае аб’яднаньне вэтэранаў вайны. Некалькі разоў я быў сьведкам таго, як на апазыцыйных акцыях сваім уладным позіркам і зычным голасам спадар Артур спыняў і прымушаў адступаць чорныя шэрагі гэтых званых «ахоўнікаў правапарадку».

Адважны грамадскі дзеячПаэтка Раіса Баравікова назвала Артура Вольскага «наіўным рамантыкам і мудрым філосафам, адважным грамадскім дзеячам, які смела змагаўся за беларускую мову, за нацыянальную адметнасць і незалежнасць Беларусі».

З успамінаў Сяргея Навумчыка: «Тое, што сёньня мы называем Адраджэньнем канца 80-х — пачатку 90-х, якое дало беларусам магчымасьць хоць нейкі час дыхаць вольна і заклала падмурак беларускай дзяржаўнасьці, як і сама Незалежнасьць, — не звалілася «зь неба». Гэтага даводзілася дамагацца літаральна штодня, зусім невялікай купкай людзей, і складалі яны добра калі 1% насельніцтва. І сябра Сойму БНФ, кіраўнік арганізацыі дэмакратычных вэтэранаў (куды ўваходзіў і Васіль Быкаў) Артур Вольскі быў на чале гэтага штодзённага змаганьня».
Артур Вітальевіч быў з намі і на мітынгах, у любое надвор’е (ваяваў у марской пяхоце!).

Як і ўсе, карыстаўся льготамі, пісаў пра родную партыю і іншую савецка-камуністычную лухту. Паралельна штовечар слухаў «Голас Амэрыкі» ды «Нямецкую хвалю» і напаўголасу трывожна абмяркоўваў нешта зь сябрамі. Але калі прыйшоў час, ён знайшоў у сабе сілы пакаяцца за мінулае, сказаць, што «служыў д’яблу», і пакрочыў у зусім іншых шэрагах — вэтэранаў вайны ад партыі БНФ. І так і хадзіў на ўсе акцыі, на ўсе мітынгі, на ўсе дэманстрацыі... Пакуль быў здольны.
І Васіль Быкаў, як вы ведаеце, не застаўся ўбаку ад стварэньня незалежнае Беларусі, ад Адраджэньня, у якое яны тады так верылі...

Куды хісьнецца ківач
Зрэшты — хто «яны»? Саюз пісьменьнікаў налічваў болей за 300 чальцоў. Колькі зь іх радасна падтрымалі дэмакратычныя зьмены? Хвалю беларусызацыі? Дэкамунізацыю і незалежнасьць? Хто яшчэ пакаяўся за «мінулыя заслугі»?

Адзінкі. Большасьць чакала, куды хісьнецца ківач. І яны прычакалі — савецкія часы не вярнуліся, а ў тых, што прыйшлі, сапраўднай беларускай літаратуры (і мове) не знайшлося мейсца. 

Дык давайце ж зрынаць апошнія аўтарытэты! Тыя, здавалася б, сумленныя адзінкі направер былі не напоўніцу сумленныя! Хай падаюць долу яшчэ ня ўзьведзеныя помнікі! Хай пераймяноўваюцца яшчэ не названыя вуліцы! Хай выкідаюцца са школьнае праграмы яшчэ ня ўлучаныя (ці ўжо выкінутыя цэнзурай) творы! Няма незаплямленых! Няма сапраўдных! Няма бездакорных! Дык забудзьцеся на іх усіх!Для гэтага ж цяпер самы час. Каб мы засталіся бяз гэтых «псэўдааўтарытэтаў». Сам-насам з вайной, акупацыяй, эміграцыяй і паняверкай. У вечным зьзяньні чыстага розуму.

Паглядзіце ўважліва: кожнага разу, калі нейкі чарговы пэрсанаж пачынае пранікнёныя сьпічы за расейскую мову ў Беларусі, ён, гэты пэрсанаж, абавязкова ўпішацца ў адзін з гэтых шасьці пунктаў. І ягоныя абаронцы таксама. 

І, паверце мне, ніхто зь іх ня пойдзе ваяваць за гэтую мову. Зьменяцца абставіны, памяняецца кантэкст, узьнікне новая рэчаіснасьць, і яны будуць адно гаротна ўздыхаць: «Ах, вось за Грыгор’евічам значна лепей было! І нават нашая расейская мова была дзяржаўная!».Вось і пакінем іх каля гэтых іхных разьбітых начовак. 

*?Па слядах чарговай дыскусіі, якая разгарэлася ў сетках вакол выказвання адной дзяячкі, абуранай тым, што на пэўным беларускім сайце няма расейскай мовы, а толькі беларуская і ангельская.*
Я даўно заўважыў, што пра беларускую мову адмоўна выказваюцца:

1. Людзі малаадукаваныя;
2. Людзі неразумныя;
3. Людзі, бацькі якіх прыехалі ў горад зь вёскі;
4. Людзі, якія прыехалі з Расеі;
5. Людзі рэтраарыентаваныя;
6. Людзі, якія хочуць атрымаць ад сваіх гэтых выказваньняў нейкую карысьць — падабайкі, піяр, халівар;
7. Розныя спалучэньні вышэйазначаных пэрсанажаў — напрыклад, неразумны чалавек, бацькі якога прыехалі ў беларускі горад з расейскага мястэчка, і які хоча ад пагардлівых выказваньняў у бок беларускае мовы атрымаць шмат падабаек ад такіх самых асобаў, як ён.

Прабачце, што я чарговым разам вяртаюся да гэтае тэмы, але яе зноў не абмінуць — сацсеткі палаюць камэнтарамі на выказваньне чарговай перадавой дзяячкі, якую абурыла тое, што на асобна ўзятым беларускім сайце адно толькі беларуская і ангельская мовы. Няма расейкае. І гэта, маўляў, ігнараваньне правоў расейскамоўных беларусаў! ?

Вось ужо гэтыя абаронцы расейскае мовы ў беларускай прасторы! Пэрыядычна ўзьнікаюць, як той чорт з табакеркі, і зноў зьнікаюць недзе. Абаронцы гэтыя напішуць чарговы пост, беларускаарыентаваныя асобы на іх накінуцца ў камэнтарах, а тады прыходзяць іншыя — абаронцы абаронцаў расейскае мовы. І тут будуць гучаць розныя рочы — пра расейскую мову (з малаком мацеры), якая беларусу раднейшая за беларускую, пра «спачатку эканоміка, а потым мова», пра Ірляндыю, Бэльгію, пра нават Бразылію, Мэксыку й Эквадор. Пра Аўстрыю. 

Здавалася б, навошта абараняць мову суседняе краіны, на якой і так гаворыць большасьць насельніцтва Беларусі?

1. На тое, што чалавек малаадукаваны ідзе па жыцьці з усталяваным раз і назаўсёды клішэ: сьнег — белы, трава — зялёная, малако — карыснае, ежа — калярыйная, карціна — прыгожая, лідэр — моцны, мова — расейская. Усё, што ня ўпісваецца ў клішэ (там насамрэч ёсьць яшчэ пару дзясяткаў пастулятаў) — ня мае права на існаваньне. Бо разбурае раз і назаўсёды збудаваны сьвет неадукаванага індывіда.

2. На тое, што чалавек неразумны (ён можа быць і адукаваны, адно аднаму не перашкаджае) далучаецца да малаадукаваных і такіх самых дурных, як ён, абаронцаў расейскае мовы проста праз сваю неразумнасьць. І пачынае апэляваць сваімі павярхнёвымі ведамі з гісторыі, геаграфіі і эканомікі. І будзе спрачацца да ачмурэньня, а заўтра ў яго, неразумнага, зьменіцца вэктар і прыярытэты, і ён будзе спрачацца ўжо пра іншае. Можа быць, і пра неабходнасьць ратаваньня беларускае мовы. Яны, неразумныя, забываюцца, пра што спрачаліся ўчора.

3. На тое, што чалавек, бацькі якога прыехалі ў вялікі горад зь вёскі, з усіх сілаў выстаўляе сябе гарадзкім. Саромеецца сваіх бацькоў, іхнае трасянкі, свайго вясковага дзяцінства (штолета аддавалі да бабулі зь дзедам), прыбіральні на вуліцы, брудных калгасных кароваў, сельскае крамы й вечна п’янага суседа. Гэтага ўсяго не было! Canсeled! Таму й мова мусіць быць гарадзкая — расейская. Без варыянтаў. Ясна, што праз усе старанна падслуханыя з расейскае маскультуры «булошные», «кушать» і «ступай» раз-пораз праступаюць «на корідоре», «смеялісь с него» і «жгёт», але гэта нічога не мяняе. Нэафіт хоча быць расейцам болей за самога расейца. 4. На тое, што чалавек, які прыехаў з Расеі, звычайна (⚠️увага: ёсьць выключэньні!) пагардліва ставіцца да абарыгенскай гаворкі. Што ў Казахстане, што ў Беларусі, што ў Нямеччыне. І калі будзе магчымасьць, заўсёды ўставіць свае пяць расейскіх капеек у абарону роднай мовы.

5. На тое, што чалавек рэтраарыентаваны жыве спарахнелымі стандартамі мёртвай краіны — СССР. І ён лічыць за неабходнасьць змагацца за «мову міжнацыянальных зносінаў», на якой размаўляюць у «сталіцы нашай родзіны — Маскве». Звычайна рэтраарыентаваныя людзі — гэта адгалінаваньне з пункту 2.

6. На тое, што шмат каму пляваць, на якой тэме зарабляць падабайкі і новых інтэрнэт-сяброў. А тэма беларускае мовы — заўсёды розгаласная. Хтосьці пракляне, а хтосьці — падтрымае. Хтосьці з чатырох катэгорыяў, пазначаных вышэй.

⛓️‍?Летась у нас выйшаў альбом “Лісты палітвязьням”, на якім месьціцца песьня “Чакай мяне”.

Да песьні мы разам з былымі палітвязьнямі зьнялі вельмі атмасфэрнае відэа. ❤️‍?

Сёньня, калі стала вядома, што некаторыя палітвязьні выходзяць на волю, песьня зайграла з новай сілай.

?Паслухаць песьню і паглядзець відэа цалкам можна па спасылцы.

А далей — як у кепскіх фільмах, дзе на адным кадры героі танчаць-выпіваюць-сьмяюцца, і раптам — наступны кадр! — а там ужо ўсё наадварот — сьцішанасьць, паўцемра, скруха і смутак.

Вось так дакладна адбылося з намі — мы едзем у таксоўцы на радыё — дазапісваць чарговыя клявішы (гэты інструмэнт ляжыць у нас на каленях, бо не зьмясьціўся ў багажніку), сьмяемся й жартуем, бо ўчора былі на чарговай імпрэзе і настрой у нас боўдзілавата-прыўзьняты. У таксоўцы працуе радыё. На дварэ 1994 год...

Зьнянацку мы чуем адточаныя словы дыктара: «У першым туры выбараў прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь зь вялікім адрывам перамог»... 

— Ды ня можа быць, — прамовіў я. — Можа-можа! — азірнуўся таксыст. — Зараз Сашка дасьць усім гэтым буржуям-прадпрымальнікам! Хуценька хвасты папрышчамляе!

Нямая сцэна. «Клікнуць хацелася, голас замёр».

У гэтае імгненьне я з жахам зразумеў, што пачынаецца новы час — змрочны, цяжкі, неспрыяльны для жыцьця і творчасьці. І яшчэ я зразумеў, што, занятыя сабою, мы не заўважылі прыход гэтага часу. Што мы зрабіліся ахвярамі клясычнае схемы: «будзеш па-за палітыкай, і палітыка сама прыйдзе па цябе». Вось і прыйшла.З таго часу мінула ажно трыццаць гадоў! Хапала ўсяго — забаронаў, адлігаў, рэпрэсіяў, прывідаў дэмакратызацыі-лібэралізацыі, замарозак-размарозак, , дзяржаўнага тэрору...

І я разумею, што да ўсяго гэтага я ўжо быў гатовы, аднойчы паслухаўшы прамову новага народнага лідэра і паглядзеўшы яму ў вочы...

Вось з такім юбілеем застаецца павіншаваць нас, дарагія суайчыньнікі! З сумным і малапрыемным юбілеем. За трыццаць гадоў у любым грамадзтве нешта зьмяняецца. Але галоўнае, што з таго часу зьмянілася, і нават кардынальна зьмянілася — стаўленьне большасьці да нязьменнага (нібыта) лідэра.

З гэтае сьвяточнае нагоды (і каб крыху вас абнадзеіць), заўважу, што з кожным новым юбілеем, як казаў герой савецкіх сатырычных раманаў, «шанцы растуць», і штодня мы так ці іначай няўхільна набліжаемся да новых часоў.*
Шампанскае, прынамсі, ва ўсіх нас падрыхтаванае. ?***

✍️ Паважанае спадарства, шанцы растуць!

Для кагосьці 90-я былі катастрофай, каляпсам і балючай, а часам невыноснай, ломкай звыклых жыцьцёвых схемаў.

Паколькі ў мяне такіх, напрацаваных доўгімі савецкімі гадамі, схемаў не было, дык і час гэты я ўспрымаў па-іншаму — як пачатак усяго новага. Новай зямлі, новага неба, новага жыцьця. Новай, нармальнай, не абматлянай савецкай гідрай краіны, у якой нараджаюцца новыя магчымасьці і новыя пэрспэктывы.
Я з радасьцю ахунаўся ў размаітыя творчыя праекты — новая станцыя «Беларуская маладзёжная» на дзяржрадыё (якая, насамрэч перафарматавалася пад новы час са старой) — з вострай аналітыкай, інтэрвію, правакацыйнымі рубрыкамі і хіт-парадам.

Штотыдзень я рабіў гадзінную радыёп’есу — адаптоўваў пад радыйны фармат дэтэктыўныя, фантастычныя і іншыя, як тады казалі, «вострасюжэтныя» творы. Нават трылеры і хорар. Я зрабіў увесь музычны дызайн каналу «Беларуская маладзёжная» — запісаў адбіўкі, шапкі, назвы рубрыкаў. Апроч гэтага, стварыў і стаў вядоўцам містыфікацыйнае перадачы «Квадракола» і паралельна запісваў рэклямовыя песенькі для ўсялякіх, як тады казалі, «рэклямадаўцаў». А іх было безьліч — ад клясычных вытворцаў джынсавае вопраткі да буйных фірмаў, якія выраблялі газавыя і электрапліты.

У вялікай студыі таго ж дзяржрадыё мы запісвалі, як нам здавалася, эпахальны альбом гурту «Новае Неба» — «Сон у трамваі». Альбом быў шматслойны (інтэлектуальны рок!) — электронныя ды акустычныя інструменты, зьмены тэмпаў ды памераў.

Я граў на клявішных, і, каб дасягнуць належнага эфэкту, трэба было ўвесь час пазычаць розныя сынтэзатары для запісу. Часьцяком я браў таксоўку, грузіў у яе чарговы клявішны інструмэнт (а яны былі вельмі цяжкія!), прывозіў на радыё і цягнуў на апошні паверх у вялікую канцэртную студыю.
У 90-я па радыёкропцы (і, калі ня блытаю, тэлевізіі) трансьляваліся пасяджэньні беларускага парляманту. Нас мала цікавіла, што ў гэтых дэпутатаў там, у іхным Савеце (нават у Раду не перайменавалі!) адбывалася.

Адно што ўвагу прыцягваў непрыемны высокі сіплы голас, які на падвышаных інтанацыях штосьці даказваў, кагосьці абвінавачваў і нападаў.

Мы пастаянна хадзілі праз прапускны пункт у старым сталінскім будынку радыё — туды-сюды, а там, на тым пункце, была ўключаная жывая трансьляцыя з паседжаньняў, і вось гэты высокі голас усё зьвінеў у вушах. Як сыгнал алярму, дальбог. ⚠️ Ці то паветранае трывогі?

— Хто гэта крычыць? — пытаўся я ў калегаў-журналістаў.

— Не зьвяртай увагі, — адказвалі мне. — Адзін папуліст. Тыпу, змагар з карупцыяй.

— Часта нешта яго чуваць.

— Ай, бо ўвесь час рвецца да мікрафону, не адцягнуць. Па ўсіх пытаньнях мае сваё, адрознае ад астатніх, меркаваньне.Калі гэта дасюль не стала відавочна, дадам, што мы на той час былі па-за палітыкай. Так-так, вам не пачулася! Нам здавалася, што мы адзмагаліся, адстраляліся, перамаглі, маем якую-ніякую, але сваю незалежную краіну з Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам, і хай сабе цяпер палітыкі займаюцца палітыкай, а мы будзем рабіць тое, для чаго створаныя — займацца творчасьцю і мастацтвам.

Балазе, усё, нібыта, гэтаму спрыяла — паўсюль адчыняліся галерэі, выстаўныя залы, незалежныя тэатры, клюбы, літаратурныя суполкі — сярод найбольш вядомых, Таварыства Вольных Літаратараў і Бум-Бам-Літ (я быў чальцом і таго, і другога), фэстывалі — ды безьліч усяго, да чаго можна было прыяднацца і напоўніцу раскрыцца! Гэта быў час вялікага творчага ўздыму, розных зьдзяйсьненьняў і цікавых нетрывіяльных задумаў. 

І адначасова — багемнага ладу жыцьця. Ледзьве не штодня адбываліся банкеты-фуршэты, урачыстыя адкрыцьці, прэзэнтацыі і сьвяткаваньні. 
Прыгадаў, як «для праформы» паглядзеў перадвыбарчыя выступы кандыдатаў — сярод іх быў і той, галасісты барацьбіт з карупцыяй.

Пабачыўшы ягоны выступ, я абсалютна пераканаўся, што такая архаічная асоба ня мае аніякіх шанцаў у нашым новым дэмакратычным грамадзтве. І працягнуў займацца сваімі справамі.

За адзін дзень! Усё сабранае. Дроны набытыя.

Таму дзяржава й змагаецца з данатамі, шукае, хто, калі і куды пераводзіў грошы. Таму й карае тых, хто дапамагаў сваякам палітвязьняў. Бо беларуская салідарнасьць сапраўды працуе. І палохае ўладу. Таму ўлада й змагаецца з гэтай салідарнасьцю. Як можа. Як умее. А ўмее яна ўсё рабіць ня надта каб вельмі добра. Сярэдненька так, у лепшым выпадку. Да ўсяго, змаганьне з салідарнасьцю — гэта той яшчэ занятак. Вунь польскія камуністы змагаліся — і дзе яны цяпер?

Таму — дапамагайма адно аднаму, падтрымайма, і свабода загарыцца зыркай зоркаю! Не апускайма рукі!

P. S. І гэта... Паболей рашучасьці, спадарства!