Vishinskiy (SSSR bosh prokurori): O‘rtoq Fayzulla Xo‘jayev, siz Akmal Ikromov bilan hamkorlik qilganingizni aytdingiz. Sizga uning antisovet harakat qanday ma’lum bo‘lgandi?

Xo‘jayev: Men oldingi ko‘rsatmalarda aniq faktlarni aytdim. 1928-yilda Ikromov nomidan Burnashev (Xanif Burnashev Xasanovich) ismli Ikromovning yaqin yordamchisi yonimga keldi.

Vishinskiy: Sudlanuvchi Ikromov, sizning burjua-millatchi tashkilotingizda shunday yordamchingiz bormidi?

Ikromov: Burnashev millatchi tashkilotga a’zo emas edi.

Vishinskiy: Unda kim edi?

Ikromov: U partiyaviy ichki guruhda edi. U Fayzulla bilan gaplashgani borgandi.

Vishinskiy: U burjua-millatchi tashkilotingizda yordamchingizmidi?

Ikromov: Yo‘q.

Vishinskiy: Sizning antisovet harakatingizdan xabardormidi?

Ikromov: Buni bilmayman. U Ikromov partiyaviy guruhi tarkibida edi

Vishinskiy: Bu qanday guruh?

Ikromov: Bu guruh qonuniy ravishda 1927-1928 yillarda mavjud bo‘ldi. Markaziy Qo‘mitaning har bir plenumida ushbu guruh Fayzulla va uning guruhini “kaltakladi”. U (Xo‘jayev) o‘z odamlarini, ya’ni Buxoro guruhini o‘zim tarqatdim dedi. Aslida, uning Buxoro guruhini biz kaltakladik va yo‘q qildik.

Vishinskiy: Nega?

Ikromov: Bizda dualizm bor edi. Birimiz partiyaviy, ikkinchimiz esa millatchi pozitsiyada kurashdik.

1938-yil 4-mart kungi sud majlisi stenogrammasi

@pan_diplomat

Trampning Zelenskiyga ketma-ket hujumlari, albatta, Ukraina uchun noxush xabar. Tramp nimaga erishmoqchi: saylovda bergan va’dasi — tinchlik kelishuvini tezroq tuzish uchun bosim qilyaptimi yoki Zelenskiy o‘rniga o‘z nomzodini qo‘ymoqchimi? Lekin ikkinchi variant ham birinchisiga xizmat qiladi, o‘z nomzodi O‘risga ko‘proq yon berib, urushni Ukraina zarariga bo‘lsa ham tugatishi kerak.

Sal oldinroq, Tramp vakillari tinchlik kelishuvlari Ukraina ishtiroki va roziligisiz o‘tkazilmasligini aytgandi. AQSH siyosatchilarining katta qismi hali ham shu fikrda. Tramp o‘z odatiga ko‘ra, piar nutqlar qilmoqda. Balkim Putinga do‘stligini ko‘rsatmoqchidir.

Yevropa esa AQSH tahdidlari fonida Ukrainani qo‘llashini yanada yaqqol ko‘rsatmoqchi. 16-sanksiyalar paketi qabul qilindi. Starmer Zelenskiyning saylov o‘tkazmaslik haqidagi qarorini qo‘lladi. Britaniya va Fransiya Ukrainaga tinchlikparvar kuchlar yuborishga tayyorligini aytdi (va ular ham buni tinchlik sulhidan keyingi kafolat sifatida bildirdi, ya’ni ular ham urush tezroq tugashidan umidvor).

Ekspertlar oxirgi voqealar fonida Ukrainadagi urush 2025-yilda yakunlanishi mumkin demoqda. Chunki, O‘ris Ukrainaga nisbatan katta tabiiy salohiyatga ega. Moskop sanoatni urushga moslashtirdi va frontni yaxshi ta’minlayapti. Ukrainada esa bunday imkoniyat yo‘q va u to‘liq ittifoqchilar ko‘magiga tayangan. Vaqt o‘tgan sari O‘ris ustunligi ortib boryapti.

@pan_diplomat

Men o‘zbek tilshunos-atamashunoslarini tushunmayman. Kecha hamma nashrlar Quvaytni Kuvayt deb yozdi. Sababi arab tilida, ya’ni davlatning o‘z-o‘zini nomlashi Kuvayt ekan.

Bo‘lmag‘ur nazariya. Hamma davlatni ularni o‘zini nomlashi bo‘yicha atash mumkin emas. Dunyodagi hech qaysi davlat bunday qilmaydi. Oldin ham aytganimdek, Tailandni “Ratcha-anachak Thai”, Germaniyani “Doychland”, Yaponiyani “Nippon”, Shimoliy Koreyani “Choson” deb aytganimiz yo‘q. Bunaqa fikrni kimlar ilgari surayotgan bo‘lsa ham mantiqsiz nazariya qilayotganini tushunishi kerak.

Har qanday davlat nomi o‘zbek tiliga qulay, tarixdan qo‘llanib kelinayotgan tarzda nomlanishi kerak. Arablar musulmon bo‘lgani uchun, Rossiyadan esa qo‘rquv borligi uchun ularga alohida izzat ko‘rsatib, Quvayt, Ummon va O‘rusiya deyilmasligi umuman xato, menimcha. Ular ham Uzbekistan emas, O‘zbekiston deb aytayotgani yo‘q.

Turkiya (Turkey) nomi inglizchada hayvon nomini bildirsa ham inglizlar bu nomni aslidek ishlatishimiz kerak deb bosh qotirgani yo‘q (umuman Turkiya ham aslida Turkiye, uniyam shunday atash joiz demak).

Davlat birinchi navbatda boshqalarni emas, o‘z tili va xalqini hurmat qilishi kerak.

@pan_diplomat

Tatariston rahbari Minnixanov “sezdirmasdan” Buxoroga kelib ketibdi.

Chet el yuqori amaldorlari regionlarga Toshkentga qo‘nmasdan borishi yaxshi odat (Minnixanov ham o‘zi bir region boshlig‘i darajasida, albatta).

@pan_diplomat

Germaniya kansleri Shols oʻrnini egallashi kutilayotgan Fridrix Merz haqida oʻqidim. Aftidan, Sholsdan ancha qatʼiyatliroq siyosatchi. Masalan, u hokimiyatga kelgach, Ukrainaga 500 km masofaga uchuvchi Taurus qanotli raketalarini darhol bermoqchi.

Merz ancha tajribali diplomat. U 1989-yilda Yevroparlament, 1994-yilda esa Bundestag deputati boʻlgan. 2000-yillar boshida Germaniya Xristian-demokratlar ittifoqi (XDI) partiyasi raisi boʻlishi uchun Merkel bilan kurashgan va yengilgan. Keyin siyosatdan ketib, moliyaviy tomonini mustahkamlash ishlarini olib borgan. Merkel 2018-yilda ketishini aytgandan soʻng, yana siyosatga qaytgan.

Hozir XDI va uning ittifoqchisi Bavariya Xristian-sotsialistlar ittifoqi (XSI) soʻrovnomalarda yaqqol ustun. Demak fevralda boʻlib oʻtadigan saylovlarda Merzning imkoniyati yuqori. Biroq shunda ham, mutlaq gʻalaba erishish uchun XDI/XSI biron boshqa partiya bilan koalitsiyaga birlashishi kerak. Koʻpchilik bu hozirgi kansler Sholsning “Erkin sotsialistlar” partiyasi boʻlishi mumkinligini aytmoqda.

Merz Shols va Merkeldan farqli ravishda, klassik oʻng siyosatchi. U Germaniyaning Merkel ochgan “ochiq eshiklar” siyosatini toʻxtatish kerakligini bir necha bor taʼkidlagan. U 2015-yilgi yuridik asos bilan muhojirlarni orqaga qaytarish vaqti kelgani aytyapti. Shubhasiz, bunday tashabbus muhojirlarning oʻzboshimchaligidan norozi boʻlayotgan olmon fuqarolariga maʼqul kelyapti.

Qolaversa, Merz 2000-yillar boshida “Leitkultur”, yaʼni “yetakchi madaniyat” konsepsiyasining qizgʻin tarafdori boʻlgan. Bu gʻoya multikulturalizmni rad qilib, oʻzining anʼanaviy (shu jumladan liberal) qadriyatlariga ega nemis madaniyati Germaniyada boshqa immigratsion diasporalar madaniyatidan ustun boʻlishi kerakligini anglatadi.

Merz Ukraina borasida ham ancha qatʼiyatliroq. U Rossiya Ukraina infrasturukturalariga zarba berishni toʻxtatmasa, Kiyevga uzoq masofaga uchuvchi qanotli raketalar yuborish lozimligini aytyapti. U Putin mojaroni qay darajada chuqurlashtirishga tayyorligini sinamoqchi. 9-dekabrda u urush boshlangandan buyon Kiyevga ikkinchi bor kelib, Zelenskiy bilan uchrashdi.

Bundan tashqari, Merz Germaniya, Britaniya, Fransiya va Polsha ishtirokida alohida Ukrainaga yordam bloki tuzib, Trampning izolyatsiya siyosatiga tayyorlanishni ham ilgari surgan. Shuningdek, Germaniyaning harbiy xarajati limitini yalpi ichki mahsulotning 3 foiziga (127 mlrd yevro degani, hozir bu miqdor 2 foiz) koʻtarishni maqsad qilgan.

69 yoshli Fridrix Merz Germaniya rahbarligiga kelib, Yevropaning eng katta iqtisodiyoti va texnologiyasiga egalik qiluvchi mamlakatni siyosat lider qilishga ham harakat qilib koʻradi. Olmoniya bu borada bazaga ega. Shols Ukrainada urush boshlagandan beri qatʼiyatsizlikda ayblanadi (birgina Leopard tanklari voqeasi), Merz bu xatoni toʻgʻrilashi lozim. Hozir bu ishni Makron qilishga urinmoqda va u buni uddalay olmayapti deyish mumkin.

Ammo, shuni unutmaslik kerakki, Germaniya tarixidagi faqat bir marta — 1957-yilda bir partiya bundestagda mutlaq koʻpchilik (50 foizdan yuqori) oʻringa ega boʻlgan. XDI/XSI ham hukumat tuzish uchun biron partiya bilan koalitsiyaga birlashadi va Merz koalitsiyadagi ittifoqchilari bilan hisoblashishga majbur boʻladi.

@pan_diplomat

Лекин Суриядаги воқеалардан энг кўп Исроил фойда кўрди.

Сурияда ин қуриб олган Эрон кучларига жиддий зарба берилди. Бу Тел-Авив учун асосий ютуқ. Қолаверса, тартибсизликлардан фойдаланиб, Исроил Жўлондаги буфер зонани ҳам эгаллаб олди.

Исроилнинг Суриядаги иттифоқчилари ҳам эндиликда анча эркин ҳаракат қилади. Ҳа, Сурияда Исроилга иттифоқдош мусулмон гуруҳлар кўп. Уларни Исроил тузмаган, балки Асаднинг айирмачи сиёсати уларни яҳудийлар билан дўстлашишга мажбур қилган.

Масалан, Исломий давлат кучайган, Асад кучлари чегаралар назоратини қўлдан чиқарган пайтда, Исроил Сурия билан чегарадаги «Фурсан ал-Жўлон», «Лива Омар бин Хаттоб» каби гуруҳларни молиявий, ҳарбий ва гуманитар жиҳатдан қўллаб-қувватлаган.

Исроил, шунингдек, Сурияда катта адад ва таьсирга эга дарзийларнинг ҳам яқин иттифоқчиси ҳисобланади. Исроилда яшовчи дарзийлар (улар Сурия, Исроил ва Ливанда истиқомат қилади) ЦАХАЛ’нинг барча операцияларида (ҳатто мусулмонларга қарши ҳам) иштирок этади.

@pan_diplomat

Shu kunlarda Moskopda:

— Viktor Fyudorovich (Yanukovich) sizga yangi xonadosh keldi.
— Aleksandr Grigorevich (Lukashenko)mi?
— Yo‘q. Hofiz Bashar Asad.

@pan_diplomat

Hozir Suriyada qanday hukumat bo‘lishi aniq emas. Tahrir ash-Shom rahbari Juloniy o‘zini bag‘rikeng ko‘rsatib kelyapti. Nima bo‘lganda ham Suriyadagi yangi hukumat islom asoslariga tuziladi, chunki muxolifatning katta qismi diniy tashkilotlar.

Qo‘shni Livandagi kabi davlat lavozimlari diniy oqimlarga bo‘lib berilishi ssenariysi bo‘lmasa kerak. Bu tizim davlatni falaj qiladi, Livanni hozir davlat deb bo‘lmaydi (bunda Eronning ham aybi katta).

Suriyada urush tugamaydi? Menimcha yo‘q. Sunniy muxolifat alaviy va shialarni ta’qib qilishda davom etadi. Suriya kurdlariga Iroq kurdlari kabi keng muxtoriyat berilsa, Damashq katta boshog‘riqdan qutuladi. Lekin bunga ittifoqchi Turkiya rozi bo‘lmaydi.

Anqara bilan aloqalarni uzish ham yaramaydi. Endi Eron proksi kuchlar orqali mamlakatdagi shialarni dastaklantiradi va ularni markaziy hukumatga qarshi qo‘yadi. Ular bilan kurashishda ittifoqchilar lozim.

AQSH va G‘arb qanday tanlov qilishi ham muhim. Agar erkin saylovlar o‘tkazilsa G‘arb bilan “gaplashish” oson bo‘ladi. G‘arbga Eron ta‘sirini sindirish manfaatli. Ular NATO orqali Turkiyaga ham ta’sir o‘tkaza oladi. Kurdlarning asosiy dastakchisi ham AQSH. Suriya yangi hukumati aynan shu yo‘nalishda harakatlanishi unga foydali bo‘lishi mumkin. Qolaverda, tiklanish uchun G‘arbdan mablag‘ olish ham mumkin.

Xitoy tomon yurib, Eron bilan aloqalarni yumshatish mumkin. Ammo Xitoy hozircha bunday katta o‘yinlarda ishtirok etishga qiziqish bildirgani yo‘q.

Xullas, Suriya hukumati qanday yo‘l bilan tanlanmasin, u mintaqaning boshqa davlatlari kabi islomiy asoslarga quriladi.

@pan_diplomat

Koʻpchilik Isroil-Falastin masalasi boʻyicha Kamala Harris pozitsiyasi Baydennikidan farq qilmaydi deyapti. Umuman olganda, bu tabiiy, ular partiyadosh, qolaversa Harris Baydenning jamoasi vakilasi.

Albatta, Harris Falastin haqida Baydendan koʻproq gapiryapti. U bir necha bor falastinlik bolalarni himoyasi haqida gapirdi. Ammo iyuldagi Netanyahu bilan uchrashuvi yetarlicha keskin boʻlmadi. Harris saylovda yahudiy lobbisi qoʻlloviga umid qilmoqda, shuning uchun hozircha keskin qadam tashlagani yoʻq.

Isroilni qoʻllash — bu bir insonning emas, AQSHning siyosati. Xuddi Rossiya Kuba va Shimoliy Koreyaga doim enagalik qilgani kabi AQSH ham Isroilni dastaklashni toʻxtatmaydi. Chunki bu davlatlarni ular yaratgan.

Tramp yutgan taqdirda ham AQSHning Tel-Avivga munosabati 90 darajaga oʻzgarmaydi. Quddusni Isroil poytaxti deb tan olgan odamdan Falastinni himoya qilishni kutish bemaʼnilik. AQSH qoʻllovi davom etar ekan Isroilning toʻxtatish qiyin boʻladi. Bu yerda yagona chora — kelishuv.

@pan_diplomat