Jahl. Ayollar. Kókrak saratoni

"Kimnidir kechirolmaslik — saratonga olib keladi" degan asossiz va zararli fikr aylanib yuradi ózbek internet olamida. Bizda nomutaxassis psixologlarning sharofati bilan "psixologiya" — mentalitetni yanayam mustahkamlash, qurbonlarni yanayam qiynash vazifasini bajaradi.

Hozir Gabor Maté'ning "Tanangiz yóq deganida" (When the body says no") kitobini turk tilida óqiyapman. Jahl hissi va kókrak saratonning aloqasi haqida bobi bor ekan. Shunda yozibdi:

• "1974-yili Angliyada ótkazilgan bir tadqiqotga kóra — kókrak saratoniga chalingan bemorlarda eng kóp uchraydigan xususiyat 'jahlni haddan ziyod bostirish' ekan".

• Tadqiqotlar bir necha ón yildan beri — ota-onasidan hissiy uzilgan holda bolalik kechirgan yoki voyaga yetish paytida boshqa travma yetkazilgan ayollar; avvalambor jahl va keyin boshqa hislarini bostirishga moyil ayollar; ulg'ayganida ruhiy ozuqa beradigan ijtimoiy munosabatlardan mosuvo ayollar; fidokor va óta 'beruvchi' tipdagi ayollar kókrak saratoniga moyilroq bólishini kórsatib kelmoqda".

Kókrak saratoniga chalinganlarning 1%ini erkaklar tashkil qilar ekan va ularda ham yuqoridagi xususiyatlar bólarkan.

Bunday kishilar aslida jahl hissini ózlashtirishi va bu hisni adekvat ifodlashni órganishi kerak paytda — "nafratlangan odamingizni kechiring" degan gapga duch kelishini tasavvur qiling. Bu kasal odamni tezroq óldirishdan boshqa narsa emas.

Jahl hissi — tana va ruhiyatimizni asrab, zarardan himoya qilishga yordam beradi. Shaxsiy chegaralaringiz qayerdan ótishini kórsatadi. Har qanday zarar yetkazgan odam: ota-onangiz-u sevgan insoningizga nisbatan jahl his qilish normal. Zóravonlik qilganlarni hech qachon kechirmaslik normal. Surunkali jahl hissi — bu muhit, bu munosabatlar sizga to'g'ri kelmasligini, siz gullaydigan joy boshqa yerda ekanini anglatadi.

Ba'zida jahlni (noroziligini) ifodalash kishini qiyinroq vaziyatga solib qóyishi mumkin. Bunda hech bólmasa jahl his qilishga haqli ekaningizni bilish foydalidir.

Avtoritet kishilardan separatsiya

Separatsiyaning qiyinroq bir kórinishi bor — bizdan aqlli, bilimli, tajribali, muvafaqqiyatli deb óylagan kishilarimizdan, biror ijtimoiy guruhdan separatsiya.

Separatsiya bólmasak, ular bizni baholashi, tanqid qilishi, maslahat berishiga ochiq bólamiz. Bunday qilishmagan taqdirda ham, ularning obrazi psixikamizdan joy olib, "tanqidchi ichki ota-ona"ga aylanishi mumkin.

Bizdan "teparoq"dagi odamlar tomonidan baho yoki maslahat olgimiz kelsa, buning qanday yomon tomoni bor, deyishingiz mumkin.

Avvalo, "teparoq" odamlar mavjud emas. Har bir odam óz hayot sharoitlaridan kelib chiqib, unikal yólda yuradi. Pomidor bilan qahvani solishtirib bólmaganiday, odamlarni ham solishtirib bólmaydi. "Odam" nomli bitta turga oid mavjudot ekanimiz — bir xil ekanimizni anglatmaydi.

Ikkinchidan, sizni baholamoqchi, tanqid qilmoqchi, maslahat bermoqchi bólgan kishi — sizning imkoniyat va cheklovlaringizdan tóla xabardor bólmaydi. Ayniqsa, psixikangizda bólayotgan jarayonlardan. Uning qaysidir nuqtaga borishiga yordam bergan vositalar sizga umuman yordam bermasligi mumkin. Chunki ham uning boshlang'ich nuqtasi, ham yóli siznikidan farqli.

Albatta, qaysidir ijtimoiy guruh a'zosi bólish ehtiyojimiz bor. Bu guruhdagi kishilar tomonidan qabul qilinishni istaymiz. Lekin hali u guruhga kirmay turib ham, bizni hozirgi holimizcha qabul qilmasliklariga ishonishimiz mumkin. Bu yerda proyeksiya himoya mexanizmi ishlayotgan bóladi. Odam ózini qabul qilmasa, buni boshqalarga ham proyeksiya qiladi va ular tomonidan chetlashtirilayotgandek tuyuladi. Masalan, havaskor bir qóshiqchi boshqa qóshiqchilar oldida kuylashdan qochadi — bunda uni boshqa qóshiqchilar chetlashtirmayapti, ulardan oldin ózini izolyatsiya qilyapti.

Bunday fikrlash tarzi odatda nartsisstik ota-onalarning tarbiyasi tufayli shakllanadi. Ular bolaning individualligini kórmasdan, boshqalar bilan solishtiradi, ayovsiz tanqid qiladi.

Biror sohada professional, usta bólgan kishilarda esa odatda sizni baholash, tanqid qilish, ózgartirish istagini kórmaysiz. Chunki uzun yólni bosib ótgan kishi — bu yólning nafaqat boshqa insonlar tomonidan, balki ózi tomonidan ham takroran bosib ótilishi va ayni manzilga kelish imkonsizligini his qiladi. Ham ózi qilgan qurbonliklar, yóqotishlarni boshqalarga ravo kórmasligi mumkin.

Ayollar qanchalik sadoqatli, olamdan uzilgan, 'uyim-joyim deydigan' bólsa — hammasi yaxshi bóladi deb óylashadi.

Yechim aslida — erkaklarda. Aniqrog'i ularning ota-onasidan separatsiya (ruhan mustaqil) bólishida.

Separatsiya bólgan erkaklar — sevgan ayoliga uylanadi. Sevishib oila qursa — ózaro ishonch kuchli bóladi. Munosabatlaridan kóproq qoniqish oladi. Boshqa ayollarga yeb qóyguday qaramaydi. Boshqa erkaklarni ham uning xotinini yeb qóyishga tayyor maxluqday tasavvur qilmaydi.

Shunday erkaklardan iborat jamiyatda ayollar xotirjam yashaydi, óqiydi, ishlaydi, ózini namoyon qiladi. Baxtli, xotirjam, ózini realizatsiya qilolgan ayol bilan — baxtliroq, qiziqroq hayot kechirishi mumkin erkaklar.

Yóq, separatsiya bólishdan kóra, konservator (rijol deyishadi xalq tilida) erkaklarga — xotinini cheklash, xotinini cheklamaydigan erkaklarni haqorat qilish va ularga odobnoma kórinishidagi videolar olish, foxishalar xizmatidan foydalanish va ularni sókish, oilali ayollar bilan flirt qilish, ózini rashkchi va "haqiqiy erkak" ekani bilan maqtanish osonroq.

#twitterda_aylanib_kelgach

Bugun birinchi marta moybóyoqda portret ishladim. Tabiiyki, oson bólmadi.

Uzoq muddat har yangi yil uchun rejalarim róyxatida "moybóyoqda rasm chizish" degan punkt bólardi. Góyo moybóyoqda ishlashni boshlasam — "haqiqiy rassom" bóladiganday bu reja oldidan hayajonlanardim. Men — "kichkina", moybóyoq esa — "katta" edi.

Keyin "haqiqiy rassom"ga aylanish g'oyamdan voz kechdim. Shundoq ham rassom ekanimni tan oldim.

Moybóyoqda ishlangan suratlarni tomosha qilib, qiziqib yurdim. Qiziqishim tobora kuchayib bordi. Xuddi natyurmort janri ham vaqt ótib jozibali bóla boshlagani singari. Mana endi moybóyoq bilan tanishyapman.

Moybóyoq — boshqa bóyoqlar singari bir vosita. Qobilyatim, didim, gózallik idrokimni ifodalash uchun juda kóp vositadan biri. U menga yoqsa, ishlataman. Yoqmasligi ehtimolini ham qabul qilaman.

Intellektni ishlatish ehtiyoji

Kasbiy inqiroz masalasi bilan konsultatsiyaga murojaat qilgan bir necha mijozimda shuni aniqlagan edik: hozirgi ishida intellekti yetarlicha zóriqmagani uchun hafsalasizlik, prokrastinatsiya, tushkunlik bor edi. Murakkabroq vazifalar haqida óylaganida esa kózlarida uchqun paydo bólardi.

Maslou ham shuni kuzatgan ekan: ba'zi holatlarda patologiya (zerikish, hayot ta'mining yóqolishi, ózidan jirkanish, organizm funksiyalarida charchoq holati, intellekt faoliyatining buzilishi kabilar) — intellektual rivojlangan odamlarning ma'nosiz ishda mazmunsiz hayot ótkazayotgani bilan bog'liq bólgan. "Intellektual rivojlangan, ilg'or, lekin ishlamaydigan kóplab ayollarda intellektual bóshliqning ushbu simptomlari asta-sekin rivojlanganini kórdim. Birorta mazmunli ish bilan ózini band qilish borasidagi maslahatga amal qilganlarda yaxshilanish yoki sog'ayish yetarlicha kóp yuz berardi, natijada esa kognitiv ehtiyojlarning mavjudligiga amin bóldim".

Yangi va murakkab narsalarni órganish — ba'zi insonlar uchun rostdan ham hayotiy ehtiyoj. Buni tushunmaydiganlar ichiga tushib qolib, qiynalib yuradiganlarni kóraman. Atrofidagilar kitob óqish, yangi til órganish, birorta kursda qatnashishni ortiqcha lyuks deb hisoblashadi.
Hatto ózi intellektual faoliyat bilan shug'ullanadigan erkaklar orasida ham ayollarning ishlashiga, karyeraviy rivojlanishiga qarshi bólganlari bor. Bu intellektning yuqori bólishi — psixologik yetuklik/sog'lomlikning darajasi bilan har doim ham to'g'ri proporsional bólavermasligini kórsatadigan holatlardan biri.

Ishi/óqishi tufayli doimiy ravishda farzandi bilan vaqt ótkazmagani uchun ayollarda aybdorlik hissi kóp uchraydi. Bu bilan yaxshi ona bólolmayotganday. Lekin ózini, óz ehtiyojlarini birinchi óringa qóyganida (hech bólmasa butunlay chetga surib qóymaganida) ayol yaxshi ona bólishi mumkin. Albatta, atrofidagilar ham buni tóg'ri tushunsa va yordam berishsa.

Ba'zi odamlar uchun estetik ehtiyojlarning — bazaviy ehtiyoj bólishi mumkinligi haqida yozadi Maslou. "Bu odamlar xunuk muhitda kasal bólishi, chiroyli narsalar qurshovida esa sog'ayishi mumkin; ular gózalikka kuchli intiladi va bu chanqoqni faqat gózallik qondiroladi".

Bu satrlarni óqib, birang yengil bóldim-ey. Estetik ehtiyojlarim meni juda kuchli boshqarishini, gózallikning menga ta'siri juda katta ekanini sezaman.

Ba'zi blogerning storiesini shunchaki estetikadan yiroq bólgani uchun kórmayman, qanchalik foydali ma'lumot berilgan bólmasin. Kitobning muqovasi yoqmasa, sotib olmayman. Qadog'i menga yoqadigan kosmetika izlab soatlarimni sarflashim mumkin.

Ham hayotimni qiziqarli qiladigan, ham qiyinchiliklar olib keladigan ehtiyoj. Bu qiyinchiliklarga roziman🦙

Feminizm borasida ham shunday. Feminizm bilan yaxshiroq tanishish juda koʻpchilik erkakni feminist qilgan boʻlardi. Lekin ular “feministlar — erkaklardan nafratlanadigan ayollar” degan tasavvur bilan yashab yuraveradi.

Ba’zi nazariyalarning juda mashhurligi odatda koʻpchilik tomonidan ularning yetarlicha oʻrganilmasligi va ichidagi olmoslarning koʻzdan chetda qolishiga sabab boʻladi.

Masalan, Darvinning turlarning kelib chiqishi haqidagi nazariyasi juda mashhur. Bu nazariya haqida eshitgan koʻpchilikning miyasida odamning maymundan kelib chiqqani haqidagi tasavvur paydo boʻladi. Shu tasavvurdan nariga oʻtib, Darvinning kitobini boshidan oxirigacha oʻqib chiqsak, juda koʻp qimmatli ma’lumotlar olishimiz mumkinligiga ishonaman. Darvinni oʻqimagan boʻlsam ham. Buni psixologik kitoblar mutolaasi bilan solishtirib aytolaman.

Psixologiyada Freydning bir necha gʻoyasi mashhur (psixoseksual rivojlanish bosqichlari, ong-ongosti-ongsizlik uchligi va kh). Shu gʻoyalar bilan tanishishning oʻzi Freydni axloqsiz deb qoralaydiganlardan ancha yuqoriroq bilim darajasiga chiqaradi. Lekin Freydning kitoblarini oʻqir ekansiz, qanchadan qancha ajoyib fikr va xulosalari kashf qilinishga mushtoqligini koʻrasiz.

Yoki Karpman uchburchagi oxirgi yillarda oʻta mashhur boʻlib ketdi. “Qurbon rolidan chiqing”, “Qutqaruvchilidan voz keching” degan ommaviy tavsiyalar bilan eslanadi asosan. Karpmanning kitobini oʻqisangiz, nazariyaning qat-qat mazmunidan maza qilasiz va hammasi unchalik sodda emasligini koʻrasiz.

Psixoterapevtim bilan oxirgi sessiyamizda u Maslou piramidasiga oid bir fikrni misol qilib keltirgandi. Gapni boshlaganida hozir odatdagi tanish gaplarni tinglayman deb turgandim — men uchun yangi fikrga duch keldim. Hozir nima qilyapman? Maslouning kitobini oʻqib, yangi narsalarni kashf qilyapman.
Endi Masloudan ilhomlanib, yangi postlar yozaman shu kunlarda.

Afsuslanishdan qoʻrquv

Qarilik yillarida oʻtgan umriga qarab afsuslanishdan qoʻrquv juda koʻpchilikda uchraydi. Har kuni “yetarlicha effektiv, xursand, faol” yashamayotganingiz uchun oʻzingizni savalashga moyil boʻlsangiz, bu qoʻrquv sizga begona boʻlmasa kerak.

Ichki tanqidchisi kuchli boʻlsa, odam ‘xato’ qilishning oqibatlari va nimanidir oʻtkazib yuborishdan koʻra — oʻzini ayblashdan koʻproq qoʻrqadi. Afsuslanishdan qoʻrquv — aslida oʻzini ayblashdan qoʻrquvdir.

Aybdorlik hissi nimalarga qaratilishi mumkin? Koʻpincha u munosabatlar va ishga oid boʻladi. Sevgan insonimiz bilan oila boʻlib yashash va sevimli ishimizda ishlash albatta bizga eng koʻp qoniqish olib keladigan sohalardir. Lekin baxtlilik shartini faqat shularga bogʻlash — koʻp xavotirga sabab boʻladi.

Romantik munosabatlar va ishda birvarakayiga oʻzingizni yaxshi his qilish u yoqda tursin, faqat bittasidan toʻla qoniqish — oson emas. Ayniqsa, juda toksik oilada, jamiyatda tugʻilib oʻsgan boʻlsang. Shu bilan birga bu ikki sohada inqirozlar, katta yoʻqotishlar, yakunlar, oʻzgarishlar boʻlib turadi. Baxtimizni ikkisiga qattiq bogʻlaganimizda, yuqoridagi holatlarda uyat va aybdorlik hislari juda kuchli boʻlishi va anchagina ogʻriq berishi mumkin. Shuningdek, xato qilish qoʻrquvi tufayli muhim va foydali qarorlarga jazm qilishga qiynalishimiz mumkin — “keyinchalik afsuslansamchi?” deya.

Muhabbatga va ishdagi muvaffaqiyatga nevrotik intilish — odatda bu sohalarda yana-da koʻproq muammolarni paydo qiladi va baxt, qonish, xotirjamlik olib keluvchi boshqa millionlab manbalarni koʻrolmaslikka sabab boʻladi.

Hayotdan qoniqish hissini koʻp narsalardan olish mumkin: ijod, xobbilar, tabiat, sayohatlar, yoqimli kundalik rutina, bilim olish, mutolaa, muhtojlar va hayvonlarga yordam, kimgadir nimanidir oʻrgatish, davolash, goʻzallikdan zavqlanish, yangi narsalarni kashf qilish, doʻstlik, guruh va jamiyatlarda faollik, kulgi ulashish, adolatni tiklash va hokazo. Tayanchlarimiz shular singari koʻp mashgʻulot, soha va qadriyatlarni qamrab olsa, ish va muhabbat borasidagi muammolarimizga bardosh berish ham osonlashadi.