نشست‌های سمینار چند رشته‌ای: جامعه، سیاست و فرهنگِ جهانِ ایرانی

بهرام روشن‌ضمیر

این سمینارها به صورت حضوری در دانشگاه اینالکو واقع در پاریس 13، خیابان 65 گراند مولن، برگزار می‌شود.

برگزارکنندگان: سمرا آذرنوش (EPHE PSL، CerMI)، ژوستن لاندو (Sorbonne Nouvelle، CerMI)

این سمینارهای ماهانه که توسط CerMI: مرکز [فرانسوی] تحقیقات درباره جهان ایرانی (UMR 8041: CNRS – Sorbonne Nouvelle – INALCO – EPHE) برگزار می‌شود، به ارائۀ پژوهشهای تازه در مورد ایران و جهان ایرانی از دوران باستان تا امروز می‌پردازد. این سمینارها با اتخاذ رویکرد “منطقه فرهنگی” با دیدگاه چندرشته‌ای (زبانشناسی و متن‌شناسی، ادبیات، تاریخ، تاریخ ادیان، تاریخ هنر، علوم اجتماعی)، توسط پژوهشگران این مرکز (محققان، اساتید و دانشجویان دکتری) و همچنین سخنرانان مدعو از سایر موسسات دانشگاهی در فرانسه و خارج از کشور ارائه می‌شود.

این سمینارها به منظورِ تبادل و بحث در موضوعات مربوط به پنج محور پژوهشی مطرح در CerMI برنامه‌ریزی شده است: تولید، نوشتن، و تبادل. جوامع دینی: متون، سنت‌ها و هویت‌ها؛ دولت‌ها، سرزمین‌ها و جوامع معاصر؛ ادبیات و آفرینش ادبی; زبان‌ها و زبان‌شناسی. این سمینارها برایِ بهره‌بردنِ دانشجویانِ دکتری و محققانی که در حوزه فرهنگی ایران پژوهش می‌کنند، و همچنین برای دانشجویان کارشناسی ارشد و به طور گسترده‌تر، برای علاقه‌مندان به این موضوعات تحقیقاتی برگزار می‌شوند.

برای فهرست سخنرانی‌ها به تارنمای خبرنامه ایران باستان مراجعه کنید

https://ancientirannews.com/multidisciplinary-seminar-sessions-society-politics-and-culture-of-the-iranian-world/

در ادامه در مقاله‌ای گروهی، کریستل ژولیَن، مصطفی اختصاصی، امیر خانمرادی و احسان خوانساری، تلاش می‌کنند مُهری تازه‌یافته را به بابوی جاثلیقِ کلیسای شرق (ایران) در سدۀ پنجم، در دورۀ ساسانی منسوب کنند. (که البته به نظر نویسندۀ این سطور این پیشنهاد قانع‌کننده نبود، هرچند در اینکه لابد رئیس کلیسای ایران مُهر داشته تردید نیست و بعید هم نیست که نوشتۀ روی مُهر سریانی باشد).

در مقالۀ دیگر یوسف مرادی و آلموت هینتسه از مرکز سواس لندن، با توجه به یافته‌های مُهرشناسی تازه از محوطۀ تختِ سلیمان، تلاش میکنند تاثیر و تاثراتِ جوامع اقلیتی یهودی و مسیحی را در آتشکدۀ آذرگشنسپ بررسی کنند. مهرهایی گوناگون متعلق به جوامع مسیحی، یهودی و زردشتی در کنار هم که فضایی بسیار جذاب و جالب از دورۀ ساسانی ارائه می‌کند. محیطی که هیچ شباهتی به آنچه به اشتباه و در اثر خام‌اندیشی به ساسانیان به عنوانِ مذهبی‌هایی متعصب و دگرآزار و سرکوبگر نسبت داده شده ندارد. شهر مقدسِ زردشتیان و مهمترین آتشکدۀ آنان نه فقط در اسنادِ ارائه شده در این مقاله که در شواهدِ تاریخی هم محلِ حضورِ و تجمع پیروانِ ادیان گوناگون بود و هیچ همسانی با مکه و مدینه و واتیکان و لهاسا نداشت.

در مقالۀ پایانی دیتر وبر متخصص دیرین‌نگاری در دانشگاه آزاد برلین، اینبار به جای اسنادِ طبرستان به سراغ سندی از فارس مربوط به دورۀ خسرو پرویز می‌رود. نکته جالب در این سند برای من تداوم لقبِ "شاهانشاهِ اِیران و انِیران که تن و چهر از یزدان دارد" بود. اضافه شدن تن به چهر نشان از پویایی این گفتار و نه تکرارِ خشک قالبهای رسمی دارد. این هم بر خلاف چیزی‌ست که مدام می‌شنویم که این لقب در میانۀ دورۀ ساسانی طرد شده است. البته امکان دارد که با توجه به فتوحاتِ خسرو پرویز در سرزمین‌های انیران (غیرایرانی)، این لقب کارکردِ بیشتری نسبت به پیش داشته باشد.
#معرفی_کتاب

شماره ۳۰ از مجموعۀ RES ORIENTALES با عنوان «بازتابی از دوره‌های ساسانی و پساساسانی» به کوشش ریکا گیزِلن. ۲۰۲۴.

این واپسین شمارۀ منتشرشده از مجموعه رِس اوریِنتالِس با مقاله‌ای مشترک از سمرا آذرنوش و فرانتس گرُنه، استادان مدرسه مطالعات پاریس و کولژ دوفرانس، با عنوان «سیاست شترمرغ: دستکاریِ مداومِ ساسانیان» به بررسی یگ بشقابِ ساسانی با نقش شکار و شترمرغ می‌پردازد که نویسندگان آنرا به شاپور دوم منسوب می‌کنند.

متئو کُمپراتی باستانشناسی ایتالیایی سپس در مقاله‌ای به بررسیِ بشقاب‌های نقره ساسانی در موزه ملی ایران و در مجموعه وایورن بریتانیا می‌پردازد.

اما ریکا گیزِلِن در این شماره، با دو مقاله حضور دارد. او نخست چهار نکته دربارۀ اصطلاحا سکه‌های عرب-ساسانی (دورۀ اسلامی با طرحِ ساسانی) مطرح می‌کند و سپس در مقاله دوم، با توجه به پایان پروندۀ پژوهشیِ اسنادِ طبرستان که از حدود ده سال پیش شروع شده بود، این پرونده را به شکل خلاصه مرور می‌کند.

ادامه دارد...
#معرفی_کتاب

????ادامه...
دیگر موضوع مورد اشاره، نقش «سود» و «زیان» در همین چارچوب بود و سخنران بر ارتباط آنها با اهداف اخلاقی نهایی تأکید کرد. ویوانا با تکیه بر کار محققانی مانند شائول شاکد، فیلیپ کراینبروک و آنتونیو پانائینو، ادبیات پهلوی را ابزاری آگاهانه برای تولید دانش دانست که از اسطوره و کیهانشناسی برای اهداف آموزشی استفاده می‌کرد. او نشان داد که چگونه اندیشه ایرانی پسین‌باستانی بر اجتناب‌ناپذیری لحظۀ آخرالزمانی، در سطح جهانی و فردی، تأکید داشت.

ویوانا همچنین این مساله که چگونه برخی از آیین‌ها توسط مفسران زردشتی با بهره‌گیری از اصطلاحات پسین‌باستانی، مانند مفهوم «سرمایه‌گذار»، بازتفسیر می‌شدند، را به بحث گذاشت. در پایان، این سخنران نقدی بر کار پژوهشگران آمریکایی سام هریس و دنیل دنت ارائه کرد. به گمانِ او این محققان کارکرد و ارزش اجتماعی گفتمان دینی را نادیده می‌گیرند.

آنگونه که میزبان سمینار، پروفسور سمرا آذرنوش اعلام کرد، این سلسله سخنرانی‌ به زودی به عنوان کتابی توسط کتابخانه علوم دینی مدرسه مطالعات عالی پاریس با پشتیبانیِ بنیادِ مطالعات ایرانی الهه امیدیار میرجلالی منتشر خواهد شد.

?گردهمایی پژوهشگران:

این سلسله سخنرانی‌ محلی برای حضورِ چهره‌هایی از دانشگاهیان، از جمله استادان، متخصصان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی بود. در این نشست‌ها بحث‌هایی در میان شرکت‌کنندگان، هم به صورت حضوری و هم از راه دور انجام شد. از میان پژوهشگران می‌توان به متیو کانپا، آلبرتو کانترا، دانیل باربو، موریل دُبیه، فرانتس گرُنه، جفری هرمان، فیلیپ هویزه و میهایلا تیموش اشاره کرد.
https://ancientirannews.com/topographies-of-rhetoric-and-moral-reasoning-in-sasanian-and-post-sasanian-zoroastrianism/

????جای‌یابیِ بلاغت و استدلال اخلاقی در دین زردشتیِ ساسانی و پساساسانی
بهرام روشن‌ضمیر

پروفسور یوهان سهراب‌دینشاه ویوانا، استاد دانشگاه آکسفورد، در ماه‌های مه و ژوئن ۲۰۲۴ در مدرسه مطالعات عالی در پاریس، مجموعه سخنرانی‌هایی به دعوت به دعوت پروفسور سمرا آذرنوش و پروفسور فیلیپ هویزه در چهار بخش ارائه کرد. یوهان ویوانا در این سخنرانی‌ها به بررسی فلسفه اخلاقی و اندیشه دینی زردشتی در دوران شاهنشاهیِ ساسانی (۲۲۴-۶۵۱ میلادی) و پس از آن پرداخت.

مقدمه:

پس از بیش از دو سده از مطالعات نوین زردشتی، هنوز مطالعه جامعی بر گفتمان الاهیاتی زرتشتی و روش‌های تفسیر از متون فارسی میانه (پهلوی) انجام نشده است. این پژوهشگر دانشگاه آکسفورد پس از انتشار دو کتاب در مورد تفسیر زردشتی (سودگر نَسک از دینکرد نهم، کتابی به فارسی میانه از سدۀ نهم میلادی)، با بررسی دیدگاه‌های «درونی» به درک بهتر ما از استدلال اخلاقی، بلاغت و شکل‌گیری هویت و بنیاد متافیزیکی آن در گفتمان زردشتی کمک کرد. در این سلسله سخنرانی ویوانا گذار فرم‌های ادبی زردشتی از دورۀ کهن و رمزآلود اوستایی تا دورۀ پسین‌باستان که در آن و در بستری مدرن، به تولید دانش می‌پرداختند، را مورد بررسی و کنکاش قرار داد.

سخنرانی‌ها:

1. گذشته سرزمینی بیگانه است: رمانتیسم‌ها و بار «سنت» (دین)

سخنران در نشست نخست به بررسی چگونگی خودنمایی متون پهلوی به عنوان وارثان متون کهنِ اوستایی پرداخت. موضوع این سخنرانی چگونگی توسعه بُعد تأمل‌برانگیزتری در گفتمان زردشتی نسبت به منابع اوستایی اولیه بود. همچنین به تحلیل راهبردهای به کار گرفته شده توسط دین‌مردانِ زردشتی برای پل زدنِ میانِ زمان حال واقع‌گرایانه و گذشته آرمانی، پرداخته شد.

1. مناقشه و تفاوت: نظم بخشیدن به خویشتن و نقد دیگران در شاهنشاهی چندفرهنگی

در سخنرانی دوم، سخنران به چگونگی رویاروییِ زردشتیان در شاهنشاهی ساسانی با چشم‌اندازی با تنوع دینی فراوان پرداخت. ویوانا با برقراری ارتباط میان سنگ‌نبشتۀ کرتیر از سدۀ سوم تا مجموعه متون زردشتی فارسی میانه، حدودا شش سده بعد، به بررسی چگونگی طبقه‌بندی و روبرو شدنِ زردشتیان با تهدیداتِ جوامع مسیحی، یهودی، مانوی و سایر جوامع دینی پرداخت. او همچنین از جدلیاتِ زردشتی و رسالاتِ آپولوژیستی به عنوان ابزاری برای حفظ مرزهای دینی روشن، سخن گفت.

ویوانا با افزودن لایه‌ای دیگر از پیچیدگی، به بررسی بخش دینکرد سوم در مورد ازدواج «خویدوده» پرداخت. به گمانِ ویواینا این رسم به عنوان ابزاری دیگر برای زردشتیان برای نگهداشتِ فاصله اجتماعی و دینی از گروه‌های دیگر عمل می‌کرد. نویسندگان پهلوی از طریق قیاس‌، به دنبال اثبات آسیب درک شده از اختلاط دینی و اجتماعی بودند. بر اساس این تفسیر، ازدواج خویدوده به عنوان راهی برای حفظ پاکی و رفاه اجتماعی در درون جامعه زردشتی عمل می‌کرد.

1. شک و تصمیم‌گیری: تفسیر «گزینش» در جهان‌بینی دوگانه‌گرا

در این نشست سخنران بر مفهوم «شک» (گمان) در متون فارسی میانه، به عنوان جنبه‌ای اساسی از استدلال اخلاقی زردشتی، تمرکز داشت. بررسی این مفهوم «درونگرایانه» نشان داد که چگونه متکلمان زردشتی در طول تاریخ با عدم قطعیت و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری دست و پنجه نرم کرده‌اند. ویوانا به بررسی فرآیندها و پیامدهای این انتخاب‌ها پرداخت و بر اصول اساسی اخلاق زردشتی تأکید کرد.

ویواینا توضیح داد که چگونه زردشتیان ساکن در جهانی ثنوی، به طور خودآگاهانه تصمیم‌گیری و گزینش می‌کردند. این سخنران به ردیابی درک در حال تحول شک، از ریشه‌های اوستایی کهن آن تا اهمیت آن در دنیای ایرانیِ پسین‌باستانی در یک بسترِ جهانی، اشاره کرد. شک و تصمیم‌گیری برای زرتشتیان امری حیاتی تلقی می‌شد و ممکن بود برای پیروان دین بهی آزمون (وَر) اخلاقی ایجاد کند. از جمله دوره‌های شک می‌توان به دگرگونی‌های تاریخی مانند ادعای سوزاندن اوستا توسط اسکندر و نابودی دین (سنت) اشاره کرد. حکمت دین‌مردانِ زردشتی در دورۀ پسین‌باستان و اوایل دوره اسلامی (که در متونی مانند گزیده‌های زادسپرم» و «دینکرد چهارم» پیداست) ناشی از همین به رسمیت شناختن اهمیت تشخیص انتخاب‌های اخلاقی بود.

1. سود و زیان / منفعت و ضرر: کیهانشناسی‌ها و غایت‌شناسی تاریخ بشر

این محقق در واپسین سخنرانی، چشم‌انداز زردشتی نسبت به آینده را بررسی کرد. ویواینا به این پرسش پاسخ گفت که چگونه کیهانشناسیِ زردشتی جهان را نه تنها به عنوان میدان نبرد خیر و شر، بلکه نیز به عنوان امری از پیش تعیین شده در نظر می‌گرفت که با پیروزی نهایی خیر و ریشه‌کن شدن شر به پایان می‌رسید. او برای نشان دادن چگونگی ریشه دواندن مفهوم تقدیرگرایی ثنوی در دین زردشتیِ پسین‌باستان به نمونه‌هایی از ادبیات پهلوی اشاره کرد.
ادامه دارد?

اما یکی از جذاب‌ترین مقالاتِ این کتاب مقالۀ فلاویا روآنی با عنوان "ابژه‌ها به عنوان ابزاری روایی در قدیسنگاریِ سریانی" است. نویسنده در این مقاله در ادامۀ مفهومِ هایدگریِ شیء و تئوریِ شیء ژاک لاکان، نظریۀ "ابژه ادبی" رولاند بارت را دربارۀ چندی از متون قدیسنامه‌ای به کار بسته است که برخی از آنها متونِ شهیدانِ ایرانی دورۀ ساسانی‌اند. روآنی چند کارکرد برای بهره‌گیری از ابژه ادبی در این متون پیشنهاد داده است که مکانیسم قدیسنگاری و تکنیک‌های گوناگون ادبی را توضیح می‌دهند. نتیجه البته خیلی هیجان‌انگیز نیست و به گمانم بیش از اینها میشود به دنبال سرنخ‌ها گشت.

در کل مقالات این مجموعه به ما نشان می‌دهد که چه پتانسیل بالایی برای مطالعه متونِ سریانی (و دیگر متون) از رویکردها و با روش‌های گوناگون وجود دارد. اگرچه همچنان شاهد تلاشِ مجدانۀ مکاتبِ قدیمی‌تر مطالعات سریانی و اصرار و پافشاریِ آنها بر اثباتِ دستکم اندکی تاریخیَت و حالا سرنخ‌های بافتاریِ مثلا جای‌شناختی، نام‌شناختی، تبارشناختی، باستانشناختی و غیره‌ایم، واقعیت آن است که این متون را به دو شکل هیجان‌انگیز و جذاب و کارآمد دیگر باید خواند: یکی تاریخِ ذهنیت و بازنمایی و اندیشه، دودیگر کارکردگرایی‌شان در بافتارِ سیاسی-فرهنگی-اجتماعی-دینیِ زمانِ نگارش. به بیان ساده‌تر باید دنبال واقعیت فرامتنی گشتن را رها کرده و واقعیت را در خودِ همین متون یافت. سازندگانِ روایاتِ شفاهی و متونِ کتبی با کمک آنچه به فرانسوی effet de réel یا اثری از واقعیت می‌گویند تلاش می‌کردند درست به همین سبکِ مدرنی که در درام‌های معاصر، به ویژه در آثار فانتزی و یا علمی‌-تخیلی دیده می‌شود، داستانِ خود را برای خواننده واقعی جلوه دهند و به زبان دیگر، جهانِ داستانیِ خود را بسازند.
اگر نیز رابطه‌ای میان این متون و فرامتن در جامعه وجود داشته (که داشته) امروز باید تاثیر متن بر جامعه را بررسید تا تاثیر جامعه بر متن.
#معرفی_کتاب

?نخستین نشست کارگاه منابع غیر ایرانی ساسانیان امروز ساعت ۱۹:۳۰ برگزار میشود