ҚАРИ  ХАРСАНГТОШ  ҲУЗУРИДА

– Минг  йил  аввал  сени  кўрганман,
Дарахт  эдинг...
Сарвқомат  эдинг.
Шамоллардан  қўшиқ  ўрганган,
Руҳи  равон,  саломат  эдинг.

– Минг  йил  аввал  мени  кўргансан,
Сайёҳ  дарахт,  аломат  эдим.
Бу  дунёда  қалбим  ўлган  сўнг
Мен  файласуф  бўламан  дедим.

─ Аччиқ  йиғлаб,  ёниб  кулардинг,
Қушлар  билан  ўйнар  эдинг  шўх.
Ҳар  лаҳзадан  лаззат  олардинг,
Энди  кулгинг…  на-да  йиғинг  йўқ?..

─ Мен  донишманд  бўламан  дедим,
Хуш  кўрмаскан  тафтишни  ҳаёт.
Харсангтошга  айланиб  билдим:
Донишмандлик – гўзал  яшамоқ.

© Эшқобил ШУКУР

@Eshqobil_Shukur_ijodi

🎧🎼🎧🎼🎧🎼🎧🎼🎧🎼🎧🎼

#гўзал_ижро

*🎼 "Ман оят" 🎼*

🎤Насиба Сатторова ижросида**

https://t.me/+XME_jw5EM2hkNDEy

✍ Абдулҳамид Сулаймон
Чўлпон шеъри
🎤 Рамзиддин Эгамбердиев

Китоб ўқишнинг 10 фойдаси

1️⃣ Асабийликка барҳам беради. Тадқиқотларга қараганда, 10 дақиқали мутолаа асабийликни икки баравар камайтиради.

2️⃣ Уйқусизлик қийнамайди. Тунги чироқ остида китоб ўқиш мияни дам олишга тайёрлайди.

3️⃣ Кўнглингиз юмшайди. Мутолаа туфайли инсонларни яхшироқ тушуна бошлайсиз.

4️⃣ Мияни чархлайди. Китоб ўқигач, инсон миясида нерв толалари сони кўпаяди.

5️⃣ Курашишга ўргатади. Китоб ўқиш тушкунликдан чиқишга ёрдам беради.

6️⃣ Чиройингизни очади. Юқори ақлий салоҳият атрофдагиларнинг эътиборини тортади, сизни мафтункор кўрсатади.

7️⃣ Хатосиз ёза бошлайсиз. Кўп китоб ўқиганлар бехато ёзадилар.

8️⃣ Чет тилларни ўрганишга ёрдам беради. Янги материалларни осон тушунасиз ва яхши эслаб қоласиз.

9️⃣ Ижодий салоҳиятингиз ўсади. Китоб ўқимай тузукроқ қўшиқ куйлаган, мусиқа ёзган, роль ижро этган, режиссёрлик қилган одам борми?

🔟 Нутқингиз ривожланади. Фикрингизни тиниқ баён этишга ўрганасиз. Сўз бойлигингиз ошади.

Нодира Афоқова
Филология фанлари доктори

Бир куни замонавий классигимиз Абдулла Ориповдан сўрадим: “Алишер Навоийнинг машҳур ғазаллари жуда кўп. Сиз мухаммас боғлаган ғазал эса унча машҳур эмас. Нега айнан шу ғазални танлагансиз?” Жавоб шундай бўлди: “Айнан мана шу ғазалда Алишер Навоийнинг заминий, инсоний изтироблари ялт этиб кўриниб қолган. Кўпинча шоир шахси, шахсий изтироблари олишон анъаналар, юксак бадиий тасвир ичида кўмилиб ётади. Бу ғазал мана шуниси билан мени ўзига тортди”. Қаранг, буюкларнинг танлови ҳам ўзига хос бўлар экан...
Мана ўша мухаммас:
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА АБДУЛЛА ОРИПОВ МУХАММАСИ
Ҳузури ишқ сизга-ю, тавқини кимга иласиз,
Маломат ханжари бирла доим юракни тиласиз,
Нечук ғам устига ғамдур: аҳли ғанимим биласиз,
Жамоатеки, жунун манъини манга қиласиз,
Тош отибон не учун телбаларга қотиласиз.

Ғарибмен, васл учун дилни гадоингиз қилдим,
Йигитлик умрими ишққа фидоингиз қилдим,
Агарчи кўрмадим меҳре, дуоингиз қилдим,
Кечинг, кўнгил била жонким, видоъингиз қилдим,
Фироқ агар будурур, эрта кунни кеч қиласиз.

Буюк дард етди Мажнунға, оломон, йиғланг,
Кетур армонда кўнгул, ман нотавон йиғланг,
Тўкулсун ашк каби юлдуз, осмон йиғланг,
Фироқ кунидур, эй кўзлар, эмди қон йиғланг,
Билурми сизки, бу кун не кишидан айриласиз.

Таними бўйла заҳ айлағон қон бири, бири ашк,
Не эрди билмам, аё жононки, ғалат сири ашк,
Мени қилурким ғариқи дарё, нетай, охири ашк,
Кўзум ҳақини биҳил қилдим, эй жавоҳири ашк,
Ки бори ҳам онинг-ўқ мақдамига сочиласиз.

Бағирға найзаму доғи яна захм битмай,
Кўнгул, дард устина дард, аввалғи дард кетмай,
Йиқилғум охири бу йўлда эмди сабр етмай,
Фироқ нешлари, ваҳки, яна раҳм этмай
Нафас-нафас нега мажруҳ ичимга сончиласиз.

Неча ишқ куфрини қилдим, Аллоҳ, нетуб яшурай,
Жунун ҳайроналари, дардни, оҳ, нетуб яшурай,
Ғалат девоналиғим тутса гоҳ, нетуб яшурай,
Кўнгул фасоналари, Сизни, воҳ, нетуб яшурай,
Бу навъиким, юз уза қон ёш ила ёзиласиз.

Келубдур оғзима жоним, қилурман ишқим зикр,
Нетайким, васл эрди орзу вале дилдордин макр,
Нетсин, Абдулла ҳайрондир, аё пир, айланг фикр,
Навоий ҳажрға қолди, қилинг висолда шукр,
Жамоатеки, севар ёрингиз биласиз.
Нодира Афокова

Гулноз Мўминова

ОЛТИН ОЛМА
Нодира опамга

Қирмизи олмадай имлайди офтоб.
Бир тишланган кумуш олмадир Ой ҳам... (Нодира Афоқова)

Ким ҳам кўз тикмагай осмон боғидан
Бир олтин олмани узмоқ бахтига,
Гарчанд синовдадир ошиқлар ҳамон
Ва гарчанд синовлар ишлар нақдига.
Гарчи юракларда ҳижрон етилган
Ва унга ризқ ташиб турган ўзимиз,
“Энг ошиқ аёлга” сўзи битилган
Бир олтин олмага тушса кўзимиз!
У бир армон эрур, бир буюк матлаб...
Дарахтлар хўрсинар – бели толмалар.
Шабий боғлар аро синиқ шивир-ла,
“Ўн тўрт” гача санар олтин олмалар –
Қолган рақамларни қўйган унутиб
Тартибсиз яшашга кўниккан дунё.
Қўлида тишланган бир олма тутиб,
Замон эшигидан боқар Зулайҳо.
Бармоқларда олтин олма илинжи,
“Кир” деб айтолмаймиз ёшу қаримиз.
Гарчанд руҳимизнинг ранги норанжий,
Олмаранг ҳисларга очмиз баримиз!
“Юсуф борми?”
Ногоҳ сўрар Зулайҳо,
Кўзида соғинч-ла ҳайрат қоришиқ.
Қўлидаги олма шуъласи аро
Бир янги манзара кетар ёришиб.
Шу оний ёруғлик силсиласида
Нур каби узайиб кўринар бир йўл,
Ўхшаб Ой юзига кулган гўдакка
Биз ҳам ўша томон узатамиз қўл.
Куламиз чарх уриб.
Юксак боғларда
Дарахтлар гуркирар – бели толмалар.
Милтироқ нур ўпган зумрад шохларда
Кўринар товланиб ... олтин олмалар.

19.07.2018

Бобурона юксакликдан беҳад таъсирланиб, маломатийлик ила “Очиғи, замонавий шеърларда, мисол учун, ўз машқларимнинг ҳам негадир қобиғи тор, кўпинча бир томонлама, дейлик, шахсийликнинг ёки ижтимоийликнинг фақат ўзи бўлиб қолганидан кўнгилни тез ториқтиради” дейди.
Бир замонлар “Ёш Вертернинг изтироблари”нинг кучли таъсири остида худкушлик кўпайиб кетганидан мазкур роман тақиқлаб қўйилган. “Тирилиш”нинг айрим боблари қисқартириб чоп этилган. Жорж Оруэллнинг “1984”ини ҳам яширинча ўқишган... Бугун эса... бугун адабиёт ҳаёт биносининг аҳамиятли рукни бўлмай қолгандек. Фақат бизда эмас, бутун дунёда шундай, чамамда. Интернет замонида ҳар кун бир драма ёки фожиага тенг неча-неча воқеадан хабар топамиз. Дунё сиёсатини кучли бир триллердай кузатамиз. Бир шеърча ҳис уйғотадиган роликлар истаганча топилади. Адабиётни севиб-да, мутолаага ҳадеганда ҳафсала ё вақт топавермаймиз. “Адабиёт ўладими?” деб савол берамиз бир-биримизга...

Вафо Файзуллоҳнинг қатор китобларини ўқидим ва билдимки, мана шундай эски қадриятларнинг қиммати пасайган бир замонда ҳам адабиётни азизу мукаррам санаганлар бор. Улар Сўзнинг илоҳий кучига ишонадилар. “Шеърият хайрли ниятни, фидойилик, ошиқликни ёқтиради, қадрлайди, аммо даъвони жини суймайди, ундан ҳазар қилади, иддаони мазах, калака қилади, шарманда, бадном этади” дея – на мартаба, на моддий рағбат, на унвону мукофотлар берса-да, Сўз йўлида беминнат хизматда давом этаверадилар. Шеърият улар учун “каромат”дир.
Сўз якунида яна бир ўхшатма хаёлдан кечди: япон хоккуларининг илоҳий жозибаси учгина мисранинг ортида қадим халқ руҳи, тасаввур ва тахайюлоти, ҳаёт фалсафаси ётганида; жадид боболаримизнинг ёзганлари уларнинг бутун борлиғини қамраган ва халқнинг азалий орзуси бўлган юксак идеаллардан иқтидор олган. Вафо Файзуллоҳнинг битикларини ҳам унинг Сўзга инончи, орифона дунёси, чуқур илми ва тамасиз заҳматлари ичдан ойдин этиб туради.

Ботинан эса қонда жўш урган ҳурлик-озодлик истаги, инсонлик ҳақи талаби, оламни, инсонлик вазифасини фаол идрок этиш, Яратганнинг йўлида мусалламлик ва мусаллам бўлмаганларни қабул қила олмаслик Вафо Файзуллоҳни жадид боболарга боғлайди. Ҳа, умумияти-ла Вафо Файзуллоҳ шеърларида жадидона, чўлпонона пафос ҳукмрон. Бу пафос алланечук сирли, унинг илоҳий жазбаси бор. Шоир 26 ёшидаёқ (1981) Чўлпонга бағишлаб шеър ёзгани ҳам тасодиф эмас. Мана бу сингари шеърларни ўқиганда оҳанг, ташбеҳ усули ва шеърни ичдан ёритиб турган ўтдан ўша оташин нафас уфураверади:

Боқ тупроққа, нутқи бордир,
Келди кўклам, сути бордир.

Ариқларда чопди неъмат,
Тилсимланган сандиқ ғордир.

Майса ўсди, кишна, саман,
Иккимизга икки дордир.

Бинафшалар кўтарди туғ,
Кимга ёғий, кимга ёрдир...

Сайланма характеридаги “Из” китобини ўқиб, яна англаганим шу бўлдики, атрофидаги ҳаёт ноқисликларини англаш ва улардан норозилик шоирда бора-бора тасаввуфий руҳнинг кучайишига олиб келган. Аслида ҳар қандай асл ижодкор босиб ўтадиган йўл шу – фақат шу. Чунки санъаткор шахс кўпинча ижтимоий муҳит билан мухолифатда туради. Одам яратган ижтимоий тузилма ҳамиша номукаммал ва санъаткор илоҳий мукаммалликни, Асл Санъаткор тартибларини соғинаверади. Вафо Файзуллоҳнинг “Қабргача болалигим опичлар сабр”, “Бахтсизлик етарли ҳар қандай бахтда”, “Менинг халоскорим бўлмадинг, ҳаёт...” дея озорланган лирик қаҳрамони ҳам “Охири ишқим ёруғ ўлимга тушди” дейди сўфиёна соғинч билан. Сўфиёна маломатийлик ҳам унга бегона эмас. Одамлар, шоирлар даражаланадиган, ўзганинг айби байроқ қилинадиган бизнинг кунларда мана бу гаплар қанчалар қимматли: “Хотирамда анчадан буён фаранг шоири Артюр Рембонинг шов-шувли маъсум ва бадбин ҳаёти яшайди. Очиғи, унинг жисмоний ҳаёти лаънатлашдан ҳам тубанроқдир. Лекин инсонни ҳеч вақт инсон қоралашга, айблашга, гуноҳкор санашга ҳаққи йўқ! У ўзиники билмайди, бошқани қаёқдан билсин; ўзиники гуноҳдан тия олмас экан, қандай қилиб бошқани гуноҳкор, бузғунчи, бадкор-бадбин дея олади? Озгина ақли-фаросати бор одам бундан андиша қилади”.
Ҳа, агар бир сўз билан айтиш лозим бўлса, Вафо Файзуллоҳни “эътиқод шоири” деган бўлардим. Чунки ҳар қандай ижодкорнинг ёзганларида умумий, бўртиб турган бир жиҳатми, руҳми бўлади. Дейлик, Эркин Воҳидовда лутф, Абдулла Ориповда борлиқ, инсон ва ҳаёт фалсафаси, Усмон Азимда хаёлий ишқ, Шавкат Раҳмонда ижтимоий воқеликка исён руҳи устувор. Вафо Файзуллоҳ эса эътиқод шоиридир. У бутун ёзганларини, туриш-турмушини исломий-инсоний идеаллар кўзгусида созлаган.
Яна бир гап. Ижодкор узлуксиз равишда адабиёт оламида бўла олмайди, албатта, бу қийин. Чунки шоир ҳам одам. У фақат тахайюл ва Сўз дунёсига эмас, моддий бу дунёга ҳам тегишли; у Руҳ одами ва айни вақтда жисмоний борлиғи ҳам мавжуд. Вафо Файзуллоҳнинг ёзганларини ўқиб ўйладимки, Шавкат Раҳмон йўлида айтадиган бўлсак, у одамдан кўра шоирроқ, кўпроқ Руҳ кишисидир. Унинг адабий-танқидий мақолалари ҳам шеърдай, фалсафий эсседай ўқилади. Умуман, жаҳон адабиётшунослигида идрок этилган бадиий матнни ҳиссий шарҳлаш, фалсафий тадқиқ этиш билан характерланадиган усул бор. Шу усул туфайли Вафо Файзуллоҳни Шарқнинг Белинскийси дегим келганди. Марина Цветаева Пушкин ҳақида, Ҳусайн Ўзбой Шукру Қорача ҳақида шундай юксак ҳассосликда ёзган. Вафо Файзуллоҳ ҳам ким ёки нима ҳақда ёзмасин, ҳиссий тошқинлик ва инсондўстликка йўғрилган фалсафий ёндашув барқ уриб туради. У инсонни ҳам, Сўзни ҳам ниҳоятда инжа тушунади, ҳис этади. Мана, Заҳириддин Бобурни қандай тақдим этади у: “Бобурга ана шу дарбадарликда қисмат қарашгандай туюлади менга. У ҳар бир кескин фикрини айтишда бу озодликда, бу юксак мартабада ҳеч бир монелик, қаршилик кўрмади ва шунинг учун ҳам унинг шеърияти ҳамма замонларнинг ҳақ сўзи бўлиб жаранглашида ўзида имкон топди. Мусофирликда киши қалби ҳалимлашади. Улкан оламда ҳеч ким эмаслиги, омонат ва ғаниматллиги, замонда заррача қадри йўқлигини англаш эса киши кўнглига кўп нарса беради. Бобурнинг самимияти шунчаликки, унинг зор уриши ҳам, фахр қилиши ҳам ўқувчи кўнглига ёқади, шу билан унга ҳавас қилса арзийдиган баланд мезонни ҳам кўрсатади”.

Шавкат Раҳмоннинг айнан мана шу шеъри миллатпарвар шоир Рауф Парфининг “бўғизла толесиз болаларингни” (“Атроф қоронғудир, теварак тутун…”), “туғдирган тухмингнинг оқини ичдинг” (“Сиёвуш”) сингари метафорик сатрларини тушунишга ёрдам беради. Бу ҳодиса миллий адабиёт бир-бирини тўлдирадиган бўлаклардан иборат яхлит тизим, узвий жараён эканлигини яна бир карра тасдиқлайди.
2013.