Sulfit kislota: tabiat va kimyo

Sulfit kislota (H₂SO₃) — oltingugurt birikmalaridan biri bo‘lib, kuchsiz noorganik kislotalar qatoriga kiradi. Bu kislota erkin holda mavjud emas, balki suvda erigan holatda uchraydi va barqaror emasligi tufayli tezda oltingugurt dioksidi (SO₂) va suvga ajraladi.

Sulfit kislotaning tabiatda roli
Sulfit kislota atmosfera va gidrosferada muhim jarayonlarda ishtirok etadi. Masalan:
Yomg‘ir suvlarida uchrashi: Oltingugurt oksidi (SO₂) atmosferaga chiqib, suv bilan reaksiyaga kirishganda sulfit kislotani hosil qiladi.
Tabiiy antioksidlovchi: Oltingugurt tsiklidagi oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi.
Kimyoviy xossalari
Beqarorlik:
Sulfit kislota suvda tez parchalanadi:

H₂SO₃ → H₂O + SO₂
Tuzlar hosil qilishi:
Sulfit kislotadan hosil bo‘lgan tuzlar — sulfitlar va gidrosulfitlar, keng qo‘llaniladi:

Na₂SO₃ (natriy sulfit): sanoatda oqartiruvchi va konservant.
NaHSO₃ (natriy gidrosulfit): suvni tozalash va kimyoviy reaksiyalarda.
Reaktivlik:
Sulfit kislotaning boshqa moddalarga nisbatan kuchsiz oksidlovchi va qaytaruvchi bo‘lishi mumkinligi uning kimyoviy jarayonlardagi muhim o‘rnini belgilaydi.

Sanoatdagi qo‘llanilishi
Oziq-ovqat sanoati: Sulfit kislotaning tuzlari konservant sifatida foydalaniladi, ayniqsa sharbatlar va mevalarni saqlashda.
Kimyo sanoati: Bo‘yoqlarni sintez qilish va oqartirish jarayonlarida qo‘llaniladi.
Qishloq xo‘jaligi: Pestitsid tarkibida va tuproqni zararlanishdan himoya qilishda.
Qiziqarli faktlar
Sulfit kislotaning tuzlari sharbat va vino ishlab chiqarishda iste’mol qilinadi, ammo bu moddalar ba’zi odamlarda allergik reaksiyalarni keltirib chiqarishi mumkin.
Atmosferada SO₂ ko‘pligi sulfit kislota hosil bo‘lishiga olib keladi va bu kislotali yomg‘irlar sababchisidir.
Kimyogarlar sulfit kislotaning beqarorligini kuzatish orqali uning muqobil birikmalarini sintez qilishga intilishadi.
Sulfit kislotaning kimyoviy xususiyatlari va sanoatdagi ahamiyati uni zamonaviy texnologiyalar va ekologik tadqiqotlar uchun ajralmas qiladi.

@kimyoBM

? Yangi kitobimizdan namunalar (2-qism)

Sulfid kislota (H₂S)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Sulfid kislota — vodorod sulfid (H₂S) nomi bilan mashhur bo‘lgan, kislorodsiz kislotalar turkumiga kiruvchi modda. U ikki asosli kislota bo‘lib, kuchsiz kislota xususiyatlariga ega. Sulfid kislota vodorod va oltingugurt atomlaridan tashkil topgan bo‘lib, tabiatda organik parchalanish jarayonlari natijasida uchraydi.

Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: H₂S
Tashqi ko‘rinishi: Rangsiz, xuddi chirigan tuxumga o‘xshash yoqimsiz hidli gaz.
Erituvchanligi: Suvda oz miqdorda eriydi va suvli eritmasi kislotali muhitga ega.
Qaynash harorati: −60,2°C
Erish harorati: −85,5°C
Kimyoviy xossalari:
Kislotalik:
H₂S suvda eriganda ikki bosqichli dissotsiatsiya jarayoni orqali vodorod ionlarini ajratadi:
H₂S ⇌ H⁺ + HS⁻
HS⁻ ⇌ H⁺ + S²⁻
Ammo kislotalik darajasi kuchsiz.
Tuzlar hosil qilishi:
Sulfid kislotaning tuzlari sulfidlar va gidrosulfidlar deb ataladi:

H₂S + NaOH → NaHS + H₂O
H₂S + 2NaOH → Na₂S + 2H₂O
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari:
Sulfid kislota kuchli oksidlovchilar bilan reaksiyaga kirib sulfat yoki elementar oltingugurt hosil qiladi:

2H₂S + 3O₂ → 2H₂O + 2SO₂
H₂S + Cl₂ → 2HCl + S
Yonish:
H₂S yonish jarayonida oltingugurt dioksidi va suv hosil qiladi:

2H₂S + 3O₂ → 2SO₂ + 2H₂O
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
Oltingugurt va uning birikmalarini ishlab chiqarishda.
Neft sanoati:
Neft va gazdan oltingugurtni ajratib olish jarayonlarida.
Laboratoriya:
Metall ionlarini aniqlashda reagent sifatida ishlatiladi.
Zararlilik va xavfsizlik:
H₂S o‘ta zaharli va havoda yuqori konsentratsiyada bo‘lsa, nafas olish organlariga kuchli zarar yetkazadi.
Past konsentratsiyalarda ham yoqimsiz hidi bilan tanib olinadi.
Havoda portlash xavfini tug‘dirishi mumkin, shuning uchun undan foydalanishda ehtiyotkorlik zarur.
Qiziqarli faktlar:
Sulfid kislotaning hidini 0,47 ppm konsentratsiyadan boshlab odam sezishi mumkin.
Tabiatda vulqon gazlari va chirigan organik materiallarda uchraydi.
H₂S organizmda biologik signal molekulasi sifatida kichik miqdorda hosil bo‘ladi.
Diqqat!
Sulfid kislota xavfli va toksik bo‘lgani uchun uni qo‘llashda maxsus xavfsizlik choralariga rioya qilish talab qilinadi.

@kimyoBM

Nitrit kislota (HNO₂)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Nitrit kislota — kimyoviy formulasi HNO₂ bo‘lgan noorganik birikma. U kuchsiz va beqaror kislota bo‘lib, suvli eritmada nitrit ionlarini (NO₂⁻) hosil qiladi. Nitrit kislota asosan kimyoviy reaktsiyalarda va nitrit tuzlarining tarkibida uchraydi.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Tabiatda nitritlar shaklida, ayniqsa azot aylanishi jarayonida uchraydi.
Nitrit kislota o‘simliklarning o‘sishida muhim bo‘lgan azot birikmalarining aylanish jarayonida hosil bo‘ladi.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: HNO₂
Rangi: Sof holda mavjud emas, faqat eritma shaklida uchraydi.
Barqarorligi: Nitrit kislota o‘z-o‘zidan parchalanib, azot oksidlarini hosil qiladi:
2HNO₂ → NO₂ + NO + H₂O
Kimyoviy xossalari:
Nitrit kislota kuchsiz kislota bo‘lib, suvda yaxshi eriydi va quyidagi dissotsiatsiya reaksiyasini hosil qiladi:
HNO₂ ⇌ H⁺ + NO₂⁻
Oksidlovchi yoki qaytaruvchi sifatida harakat qiladi, reaktsiya sharoitiga qarab:
Oksidlovchi sifatida nitrat (NO₃⁻) hosil qiladi.
Qaytaruvchi sifatida azot oksidlarini (NO yoki NO₂) hosil qiladi.
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
Nitrit kislota azo bo‘yoqlarni sintez qilishda muhim o‘rin tutadi.
Turli organik birikmalarning nitratsiya jarayonida ishtirok etadi.
Tibbiyot:
Antiseptik vositalar va dorivor preparatlar tarkibida ishlatiladi.
Atrof-muhit:
Azot aylanishining muhim qismi sifatida, tuproq va suv muhitida nitrit va nitratlarning o‘zgarish jarayonida ishtirok etadi.
Qiziqarli faktlar:
Nitrit kislota faqat eritmada mavjud bo‘lib, uni sof holda olishning iloji yo‘q.
Nitritlarning ortiqcha miqdori tuproq va suv muhitida ekologik muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.

Nitrit kislota va uning tuzlari odamlar uchun xavfli bo‘lishi mumkin, chunki ular metgemoglobinemiya (qonning kislorod tashish qobiliyatining pasayishi) ga sabab bo‘ladi.

Kimyoviy bilimlaringizni oshirishni davom ettiring! Bizni kuzatishda davom eting! ?****

@kimyoBM

? Yangi kitobimizdan namunalar (2-qism)

Sianid kislota (HCN)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Sianid kislota yoki shunchaki HCN – bu rangsiz, uchuvchi va o‘tkir hidga ega suyuqlik. U kuchli zaharli birikma bo‘lib, sanoatda va tabiiy jarayonlarda muhim rol o‘ynaydi. Sianid kislotasi o‘zining yuqori reaktivligi tufayli turli xil kimyoviy sintezlarda qo‘llaniladi.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Sianid kislotasi tabiiy ravishda ba'zi o‘simliklarning tarkibida uchraydi (masalan, bodom va shaftoli urug‘lari).
Vulkanlar va o‘rmon yong‘inlari kabi tabiiy jarayonlarda atmosfera gazlari tarkibida hosil bo‘ladi.
Organik moddalar parchalanishi natijasida hosil bo‘lishi mumkin.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: HCN
Qaynash harorati: 25,6 °C
Rangi: Rangsiz suyuqlik yoki gaz.
Hidi: Achchiq bodomni eslatadigan o‘tkir hidga ega.
Kimyoviy xossalari:
Sianid kislota kuchsiz kislota hisoblanadi va suvda yaxshi eriydi.
Suvli eritmada sianid ionlarini (CN⁻) hosil qiladi:
HCN ⇌ H⁺ + CN⁻
CN⁻ ioni kuchli nukleofil bo‘lib, ko‘plab organik va noorganik reaksiyalarda ishtirok etadi.
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
HCN turli xil polimerlar va organik birikmalar sintezida asosiy xomashyo sifatida ishlatiladi.
Konchilikda:
Oltin va kumush qazib olish jarayonida sianid ionlarining erituvchi xususiyatlari qo‘llaniladi.
Tibbiyot va biologiyada:
Sianid kislota va uning birikmalari laboratoriya tajribalarida qo‘llaniladi, ammo xavfsizlik choralari qat'iy kuzatiladi.

Qiziqarli faktlar:
Sianidning kichik miqdorlari ba'zi mevalarning (bodom, olxo‘ri va shaftoli) urug‘larida tabiiy ravishda uchraydi.
HCN koinotda, masalan, yulduzlararo bulutlarda aniqlangan, bu esa uning primordial molekulalar orasida ekanligini ko‘rsatadi.
Sianid kislota birinchi marta 1782-yilda shved kimyogari Karl Vilgelm Sheele tomonidan kashf qilingan.

Diqqat!
Sianid kislota va uning birikmalari kuchli zaharli hisoblanadi! U bilan ishlashda maxsus xavfsizlik choralari ko‘rilishi shart.

Kimyo dunyosidagi qiziqarli ma’lumotlarni o‘rganishda davom eting! Bizni kuzatib boring! ?****

@kimyoBM

2023 ni savollarini taxlil qilgandan ko'ra shu yaxshi

Jonli efirni o'zim o'tkazaman. Savollarni o'zingiz uchun taxlil qilib turing.

https://t.me/attestatsiyakimyogar2021

4444 bo'lsak ushbu masala yechimi kanalga joylayman...