🔸 چند نکته در مورد قرب الإسناد 🔹 1. در مورد مؤلّف کتاب قرب الإسناد اختلاف وجود دارد. برخی آن را به عبد الله بن جعفر حميری نسبت می‌دهند، و برخی به پسرش محمّد بن عبد الله بن جعفر (برای تفصيل نک: مقدّمه قرب الإسناد، طبع مؤسّسه آل البيت). علّت اختلاف هم سند حديث…

🔸 صحت‌سنجی یک نسبت
(تقدیم به دوست فاضلم سید احمد قائم‌فرد)

🔹 وثاقت محمد بن سنان و اعتبار روایاتش، از دیرباز مورد بحث بوده است.

از جمله اموری که در مورد روایات او گفته‌اند این است که محمد بن سنان، کتب روایی دیگران را نه به شیوه سماع، بلکه به طریق وجاده نقل می‌کرده است.
در رجال کشی چنین آمده است: «ذكر حمدويه بن نصير أن أيوب بن نوح دفع إليه دفترا فيه أحاديث محمد بن سنان، فقال لنا: إن شئتم أن تكتبوا ذلك فافعلوا، فاني كتبت عن محمد بن سنان ولكن لا أروي لك أنا عنه شيئا، فإنه قال قبل موته: كلما حدثتكم به لم يكن لي سماع ولا رواية إنما وجدته ( اختيار معرفة الرجال، ج ٢، ص ٣٧٩، رقم: ۹۷۶)
و نقل وجاده‌ای ـ چنان‌چه علمای فریقین گفته‌اند ـ در ارزشیابی، اعتبار کمتری دارد.

اما صحت این گزارش، خود محل تأمل است.
توضیح این‌که: مراجعه به فهرست شیخ و نجاشی نشان می‌دهد محمد بن سنان واسطه و راوی کتب متعددی بوده است، و این کتب به واسطه او به طبقه بعدی منتقل شده است. (نک: الفهرست، رقم: ۱۵۸، ۳۷۲، ۵۰۱، ۵۲۶، ۶۲۰، ۷۵۷، ۷۵۹، ۸۳۰، رجال النجاشی، رقم: ۳۳۲ ، ۳۸۷ ، ۴۰۳، ۴۸۴، ۵۱۱، ۵۳۶، ۵۵۹، ۶۱۳، ۷۸۰، ۸۱۰، ۱۱۱۲، ۱۱۲۷، ۱۱۴۰، ۱۱۷۱، ۱۲۲۹)

همچنین با مراجعه به این موارد می‌بینیم که کسانی مثل: احمد بن محمد بن عیسی اشعری (نک: الفهرست، رقم: ۵۰۱، ۵۲۶، ۶۲۰، ۸۳۰؛ رجال النجاشی، رقم: ۳۸۷، ۵۳۶، ۵۵۹، ۸۱۰) و محمد بن الحسین بن ابی الخطاب (نک: الفهرست، رقم: ۳۷۲، ۵۲۶، ۶۲۰، ۷۵۷، ۷۵۹؛ رجال النجاشی، رقم: ۶۱۳) به واسطه محمد بن سنان، بسیاری از این کتاب‌ها را نقل کرده‌اند.

حالا باید پرسید: اگر محمد بن سنان، کتب را نه با سماع، بلکه به طریق وجاده نقل کرده، معقول است اصحاب امامیه (خصوصا بزرگان و مشایخی مثل احمد اشعری و محمد بن الحسین بن ابی الخطاب) از او اجازه بگیرند؟! و اصلا در نقل‌های وجاده‌ای، اجازه معنا می‌دهد؟!

بله گزارش کشی در مورد یونس بن عبد الرحمن، که او احادیث را به طریق وجاده نقل می‌کرده (نک: اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۸۶، رقم: ۹۴۵) چندان بیراه نیست، خصوصا که می‌بینیم یونس بن عبدالرحمن با آن فقاهت و جایگاه علمی که داشته، تنها در طریق دو سه کتاب واقع شده است (نک: الفهرست، رقم: ۴۸۹، رجال النجاشی، رقم: ۵۶۵، ۱۱۰۱)

? علم انساب و رابطه آن با علم رجال

? بسياری از راويان حديث از آل ابوطالب هستند، و بالطبع در کتب انساب به شرح حال آنها پرداخته شده است. از سويی در مصادر رجالی، پيرامون برخی محدّثان طالبی، اطلاعات چندانی گزارش نشده است. اين امر سبب می شود برای آگاهی از زوايای زندگی آنها (مثل: طبقه آنها، موقعيت و جايگاه اجتماعی ايشان، خصوصيت های فردی دخيل در جرح و تعديل رجالی، و...) ناگزير از مراجعه به مصادر نسب شناسی باشيم.

در ميان مصادر انساب، کتاب عمدة الطالب في أنساب آل أبي طالب تأليف ابن عنبه (متوفی 828 ق)، منبعی معتبر و جامع به شما می رود. عمده الطالب وسطی پس از تأليف مورد توجه بسياری از نسب نگاران قرار گرفته، و علاوه بر اقتباس از آن در مصادری که پس از آن نگاشته شده، حواشی و تعليقات متعدّدی بر آن نوشته شده است.

از ميان افرادی که عمدة الطالب وسطی را تحشيه نموده اند مرحوم آيت الله سيد حسين طباطبائی بروجردی (متوفی 1380 ق)، حواشی مفصّل و عالمانه ای بر اين کتاب دارد. حواشی ايشان ـ با توجه به تسلط و خبرويت ايشان در علم رجال ـ مملو از نکاتی است که در مباحث رجالی بکار می آيد.

دنباله نوشته را در کاتبان بخوانید:
https://malekian.kateban.com/post/5454

?ارزشيابی‌های رجالی و خصائص نفسانی رجاليون

? در بحث از مدرک حجيت قول رجاليون، مباحث بسياری مطرح شده است، و البته هنوز بسياری از مسائل مغفول مانده است. از جمله مسائلی که در اين بحث مطرح است و بايد بدان توجه داشت، اجتهادی بودن بسياری از جرح و تعديل‌های رجاليون است. شيعه و سنی بودن عالم رجالی هم تفاوتی در اين امر ندارد.

در اين اجتهاد، امور متعدّدی دخيل است، که از جمله آنها می‌توان به مسائل اجتماعی و فرهنگی و حتی خصائص و خلق و خوهای نفسانی جارح و معدّل اشاره کرد.

خلق معرفت علمی و سرنوشت اين معرفت در جامعه علمی هميشه تحت تأثير ساختارهای فرهنگی و اجتماعی قرار داشته است، و روانشناسان اجتماعی علم به مطالعه کم و کيف اين تأثيرات پرداخته‌اند (روان شناسی اجتماعی علم، ص 88). سيمونتون از راه تحليل داده‌های تاريخی و آرشيوی نشان داده است که عواملی همچون اسانيد و الگوها، جنگ، خيزش‌ها يا ثبات سياسی، به چه ترتيبی می‌توانند خروجی علم را تحت تأثير قرار دهند. (روان شناسی اجتماعی علم، ص 89)

شايد برای مطالعه موردی، مقايسه مرحوم آيت الله شيخ عبد الله مامقانی (متوفی 1311 ق) مؤلف کتاب تنقيح المقال با مرحوم آيت الله شيخ آصف محسنی قندهاری (متوفی 1440 ق) مؤلف کتاب بحوث فی علم الرجال سودمند باشد.

دنباله نوشته را در کاتبان بخوانید:
https://malekian.kateban.com/post/5453

? نکته‌ای در مورد کتاب حلبی

? خاندان حلبی از بيوتات مشهور شيعه کوفی است که بنا به گزارش نجاشی چون برای تجارت به حلب می‌رفته‌اند به حلبی شهرت يافته‌اند. (نک: رجال النجاشي، رقم: 612)

نام بسياری از افراد اين خاندان در مصادر رجالی ذکر شده است، مثل: أبو شعبه و پسرانش علی و عمر، ونوادگانش عبيد الله، عبد الأعلی، عمران، محمّد، احمد. (نک: رجال النجاشي، رقم: 245؛ 612؛ 885)
نجاشی می‌گويد: تمامی افراد اين خاندان مورد وثوق و مراجعه شيعيان بوده‌اند، اما شاخص ترين آنها ـ و به تعبير نجاشی: «کبيرهم و وجههم» ـ عبيد الله بن علی بن أبی شعبه است. (نک: رجال النجاشي، رقم: 612)

عبيد الله حلبی مؤلف کتابی مشهور است، کتابی که بسياری از اصحاب اماميه آن را روايت کرده‌اند، و شايد مبالغه نباشد اگر بگوييم: منقولات آن در تمامی کتب روائی و أبواب فقهی به چشم می‌خورد. شيخ طوسی و نجاشی نقل کرده‌اند که عبيد الله حلبی، کتابش را به امام صادق عليه السلام عرضه کرد، و مورد پسند ايشان واقع شد و صحّت آن را تأييد کردند. (نک: الفهرست، رقم: 467؛ رجال النجاشي، رقم: 612)

عبيد الله برادری به نام محمّد دارد که او هم کتابی شبيه به کتاب برادرش دارد: «له کتاب مبوّب في الحلال و الحرام». (نک: رجال النجاشي، رقم: 885) نکته قابل توجه اين که در موارد متعدّدی، روايات اين دو برادر حتی در الفاظ و عبارات هم مثل هم است.

دنباله نوشته را در کاتبان بخوانید:

https://malekian.kateban.com/post/5452

? اعتماد به نقاد الحدیث، شیوه‌ای کهن در اعتبارسنجی

? رفتار علمای شيعه در اعتبار سنجی احاديث، بر اساس شيوه های متعددی قابل بررسی است، مثل: شيوه سندی، مصدر (فهرستی)، و...
از جمله شيوه هايی که قدمای شيعه به آن تکيه داشتند، اعتماد به «نقّاد الحديث» است. منظور از «نقّاد الحديث» مشايخی هستند که قول آنها در صحّت و سقم روايات مورد توجّه است، مثل ابن وليد، احمد بن محمد بن عيسی اشعری، و....
به عنوان نمونه به اين عبارات از شيخ صدوق و سيد ابن طاوس بنگريد:
1. «كان شيخنا محمّد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنه سيئ الرأي في محمّد بن عبد الله المِسْمَعي راوي هذا الحديث وإنّما أخرجت هذا الخبر في هذا الكتاب لأنّه كان في كتاب الرحمة وقد قرأته عليه فلم ينكره ورواه لي». (عيون أخبار الرضا عليه السلام: 2/21ـ22).
2. «إنّ شيخنا محمّد بن الحسن رضي الله عنه كان لا يصحّحه ويقول: إنّه من طريق محمّد بن موسى الهَمْداني وكان كذّاباً غير ثقة وكلّ ما لم يصحّحه ذلك الشيخ ـ قدّس الله روحه ـ ولم يحكم بصحّته من الأخبار فهو عندنا متروك غير صحيح». (من لا يحضره الفقيه: 2/90).
3. «ربما يكون عذري أيضاً فيما أرويه عن بعض من يطعن عليه أنّني أجد من أعتمد عليه من ثقات أصحابنا الذين أسندت إليهم عنه أو إليه عنهم قد رووا ذلك عنه ولم يستثنوا تلك الرواية ولا طعنوا عليها ولا تركوا روايتها فأقبلها منهم». (فلاح السائل: 9).

دنباله نوشته را در کاتبان بخوانید:

https://malekian.kateban.com/post/5434

? شیوه‌ای ویژه در نظام تحدیث شیعی

? حديث به عنوان يکی از مصادر معرفتی ـ و بلکه از جهاتی مهمترين مصدر ـ جايگاه ويژه‌ای نزد مسلمانان دارد، اما اينجا نه می‌خواهم از تاريخ حديث سخن بگويم، و نه سياه‌ای درازدامن از کتب حديثی قلمی کنم.
مسلمانان ـ چه شيعه و چه سنی ـ روش‌های مشترکی در تحديث داشته اند، روش‌های مشترکی که گاه ما را از خصائص نظام تحديث يک گروه غافل ساخته است، و بلکه گاه اين اشتراکات در مواردی گمراهمان ساخته است، که اشتراک دائم رهزن است.
در اين يادداشت به يکی از شيوه‌های اختصاصی نظام تحديث شيعه اشاره می‌کنم، و تفصيلش را به تنظيم يادداشت‌های پراکنده وامی نهم، اگر عمری باشد و خداوند سبحان توفيق دهد.

دنباله نوشته را در کاتبان بخوانید:

https://malekian.kateban.com/post/5433

این یادداشت‌ها را دوستی از سر مهربانی و حسن ظن به من، بدون اینکه به من بگوید، از میان کاغذ پاره‌های من مرتب و تایپ کرد. خدایش خیر دهاد.
شاید اگر فرصت و حوصله داشتم بازبینی و اصلاح می کردم، اما عجالتا در مورد این دو یادداشت که نشد. تا در مورد یادداشت‌های بعدی خدا چه بخواهد.

دو نکته مرتبط با ماه رجب
یکی در مورد دعایی که بعد از نمازهای واجب در این ماه خوانده می‌شود
https://t.me/derasatfielmrejal/473
دیگر در مورد لیلة الرغایب
https://t.me/derasatfielmrejal/214

Telegram

روایت و درایت

***🔸*** نکته‌ای در دعای ماه رجب ***🔹***محمدباقر ملکیان ***🔺***ساليان درازی است در مورد دعايی که در ماه رجب بعد از نمازهای يوميه خوانده می شود بحث های مختلفی شده است. اين دعا را سيد بن طاوس را با اين سند نقل کرده است: «روى أبو الحسن عليّ بن محمّد البرسي رضي اللّه عنه، قال:…