Сегодня Рыгор Астапеня презентовал данные опроса Chatham House. Судя по комментариям под посвященными исследованию публикациями, многих волнует насколько эти результаты искажены фактором страха.

Очевидно, что в стране, где сажают за лайки, многие опасаются высказывать в анкетах критику власти. Для социологов это не секрет, например, Antoni Sułek еще в восьмидесятых исследовал достоверность опросов в Польше во время коммунистического режима. В Беларуси фактор страха ожесточенно обсуждали еще как минимум лет 15 назад. Мы вместе с Рыгором Астапеней и Филиппом Бикановым тоже недавно делали большой анализ чтобы понять насколько страх искажает данные.

В результате мы поняли, что выводам онлайн опросов на политическую тему верить можно.

Чтобы это понять мы провели простой эксперимент. Дело в том, что когда зарегистрированным в опросной панели людям приходит приглашение пройти опрос, там не написана его тема. В итоге респондент успевает ответить на ряд вопросов до того, как увидит, что опрос на опасную тему. Для тех, кто боится на такое отвечать дальше есть два сценария:
1) Часть просто закрывают анкету. Мы посмотрели на ответы, которые они успели дать до того, как ушли и увидели, что чаще так поступают нейтрально настроенные люди, а не противники власти. У них даже социально-демографический профиль типичного для Европы аполитичного человека, например, молодой возраст.
2) Другая часть респондентов скрывают свою позицию, давая ложные ответы, например "Затрудняюсь ответить". С помощью специальной проективной методики мы также выделили склонных так поступать. Это тоже оказались люди скорее не интересующиеся политикой.

На основе 35 глубинных интервью, когда в условиях доверительной беседы можно подробнее узнать, что думает человек, мы поняли, что логика за нашей статистикой вполне понятная. Например, некоторые убежденные противники власти говорили, что не хотят скрывать свое мнение в опросе, потому что "сколько можно бояться". Наоборот, более нейтральные люди говорили в стиле "а смысл нам высказывать недовольство в анкете, если это ни на что не влияет".

Мы также посчитали количество людей в обоих упомянутых выше категориях и смоделировали выборку, как если бы все они отвечали без влияния фактора страха. В результате оказалось, что, проукраинские ответы набрали бы примерено на 9 процентов больше. Это примерная цифра, например, мы знаем, что вопросы о внутренней политике более сенситивные. При этом как правило в анкетах нет слишком чувствительных вопросов, например, спрашивают не про отношение к Тихановской или про участие в протестах в 2020 году, а про более абстрактные вещи вроде "нужна ли стране сильная рука лидера" или "насколько вы довольны экономической ситуацией".

В общем 9% это, конечно большое искажение, и важно о нем помнить глядя на результаты опросов. Однако оно не переворачивает их с ног на голову. То есть если 21% городского населения указывают, что дела в стране идут в неправильном направлении, то странно думать, что на самом деле их 97%, просто оставшиеся прячутся где-то за углом.

Кстати, Chatham House в своих анкетах регулярно спрашивает кто по мнению респондентов проводит этот опрос - государственная компания или частная. Примерно половина думает, что частная - у них гораздо меньше поводов опасаться за безопасность.

База. Дарэчы думаю, што вынікі даследавання Chatham House даволі аптымістычныя, улічваючы аб'ём эміграцыі з краіны (паводле Коршунава - 400-500к), дзе значная доля з'ехаўшых людзей зрабіла гэта з палітычнай матывацыяй, а таксама ўлічваючы сітуацыю з медыя прасторай у Беларусі (дамінуюць дзяржаўныя і рускія крыніцы)

Значна горш магло быць усё са стаўленнем да рэжыму, як у Расіі напрыклад.

Рапухі, гадзюкі, нацыянальныя нарратывыВось вы, мае мілыя падпішчыцы ды падпішчыкі, прыйдзеце ў панядзелак на працу, і магчыма там будзеце з калегамі абмяркоўваць канфлікт паміж ~~рапухамі і гадзюкам~~і «інфаказачкай» Бондаравай, і якімісь іншымі прарасійскімі актывістамі з аднаго боку і намесніцай кіраўніка гродзенскай ~~КПСС~~ Белай Русі, Святланай Вараніцай і іншымі наменклатуршчыкамі з другога боку. “Іншыя наменклатуршчыкі” там таксама не тое каб зусім ноўнэймы – раней канфлікт у Бондаравай быў з Ігарам Марзалюком, а цяпер вось яна напала на міністра адукацыі Андрэя Іванца.

Усё гэта, канешне, весела назіраць ~~з-за мяжы~~, аднак, тут ёсць пра што паразмаўляць. Зараз паспрабую падкінуць вам крыху цікавостак, каб вам было лягчэй уразіць калегаў каля кулера.
На маю думку, ідзе сутыкненне вялікіх наратываў розных нацыянальных праектаў у Беларусі. У нашым даследаванні 2022 года, мы вылучылі тры галоўных аформленых нацыянальных праекты:

• Нацыянальна-рамантычны. Умоўна бела-чырвона-белы праект, арыентаваны на Еўропу, больш адкрыты, амаль не звязаны пазітыўна з савецкімі часамі, ну вы разумееце пра што гаворка
• Беларуска-савецкі праект. Умоўна чырвона-зялёны, гэты - крыху складаней. Ён будуецца на “савецкім” падмурку беларускай гісторыі, тлумачыць сваё існаванне больш з савецкіх часоў і больш інэртна-прыязны да Расіі.
• Сучасны расійскі праект. Гэты пабудаваны на адмаўленні беларускай самастойнасці, такі больш прымітыўны каланіяльны праект еднасці з Расіяй.

Ну і вось першы праект быў ядром ядра пратэста 2020 года (ды і цяпер ім застаецца), з яго носьбітамі і выразнікамі змагаецца беларуская дзяржава. Мне здаецца, што функцыянеры беларускай дзяржавы з большага з’яўляюцца носьбітамі другога праекту (я маю data-driven падставы так думаць, раскажу, чаму менавіта, калі з’явіцца магчымасць зрабіць гэта, нікога не падставіўшы). А трэці праект да апошняга часу быў даволі маргінальным – у маім даследаванні мы вылучылі ўсяго 4% выбаркі “русіфікаваных”.

Наконт канфлікта нацыянальна-рамантычнага праекта з іншымі, усё зразумела – а вось Беларуска-савецкі праект разам з Сучасным расійскім праектам, на першы погляд, могуць суіснаваць амаль безканфліктна, бо і той, і гэты з’яўляюцца прадуктам рускага каланіялізма. Але ж гэта не так – Беларуска-савецкі праект, у першую чаргу, беларускі, і толькі ў другую – савецкі. Разуменне сабе як беларуса для носьбіта савецкага праекта важнае, гэтак жа важныя і атрыбуты беларускасці, напрыклад, беларуская мова. Расійскі жа праект гэтай беларускасці не прыймае і лічыць гэта ў лепшым выпадку лішнім ці нават варожым.

Дык вось я да чаго гэта ўсё вяду – Бондарава з’яўляецца тыповым выразнікам сучаснага расійскага праекта і ў яе твары вялікі нарратыў гэтага праекта сутыкаецца з вялікім нарратывам савецкага праекта. Чыноўнікі, якія распрацоўваюць школьную праграму, не хочуць быць проста yet another Russians, яны хочуць быць беларусамі. Так, беларусамі, якія стаяць побач з братамі-расейцамі, але беларусамі. А каллектыўныя бондаравы бачаць у любой праяве любові да беларускага, фактычна любоў да “не-рускага”. А гэта ж немагчыма, вайна на двары, калі ты любіш беларускае, палюбіш і украінскае, а там і да распятых рускамоўных хлопчыкаў у трусіках ужо два крокі!

Персанальна я сказаў бы што шанцаў на перамогу ў гэтых калектыўных бондаравых няма, бо рэсурс на баку савецкага наратыва. Можна, з аднаго боку, было б прыпусціць, што беларуская дзяржава можа спужацца выдаць пендзель асабліва актыўным прарасійскім спікерам, бо расіянам у крамлі гэта ўсё можа не спадабацца. З іншага боку, расіяне ў крамлі там зараз са сваімі ўласнымі прарасійскімі спікерамі разбіраюцца метадамі, цалкам зразумелымі беларускай дзяржаве.
Я мяркую, што рапухам давядзецца, у лепшых традыцыях перайманага чэчэнскага вопыту, выбачыцца перад гадзюкамі. Ці наадварот.

Пра тое, як цяжка быць сацыёлагам і любіць РасіюЁсць такі не іранічна выбітны філосаф і сацыёлаг Грыгорый Юдзін. У яго ёсць вельмі важныя і слушныя думкі пра прыроду даследаванняў грамадскай думкі. У час цяперашні ён з'яўляецца такім go-to person, калі камусьці хочацца пакрытыкаваць ідэю праводзіць апытанні ў Расіі.

Ну вось пэўны час таму ён даў каментар выданню The insider, дзе апроч іншага, даводзіць, што en masse расіяне не маюць нейкага стаўлення да вайны, што ім хутчэй ўсё адно, і што яны даюць чаканыя адказы, а на самой справе яны індыфферентныя ці апалітычныя. Іллюструе сваю пазіцыю Юдзін прыкладам:

«Я очень люблю схему, которую ввели Russian Field [прым Ф.Б - у наступнай серыі пабудуем мадэль на іх даных, раз яны усім так падабаюцца]: они стали задавать батарею из двух вопросов, каждый из которых начинается с того, что „если завтра Владимир Путин решит, что...“ — и дальше следуют два противоречащих друг другу решения, например, продолжить СВО или завершить СВО. И в обоих случаях подавляющее большинство поддерживает эти решения с разницей в несколько процентов, хотя они вроде бы должны исключать друг друга. Почему? Потому что вопрос не в том, какое решение вы поддерживаете. Вопрос, который люди слышат, — это „поддерживаете ли вы Владимира Путина?“ — „Ну конечно, поддерживаем“.Дык вось, паглядзеў я на апытанне праекта Хронікі. Яны задаюць расіянам падобнае пытанне: калі б Уладзімір Пуцін прыняў рашэнне вывесці расійскія войскі з тэрыторыі Украіны, ці вы падтрымалі бы ці не такое рашэнне? Праўда, ёсць нюанс - яны дадаюць удакладненне "вывесці войскі з Украіны НЕ дасягнуўшы першапачатковых мэтаў СВА"

Размеркаванне на рысунку.

Як мы бачым, калі трэба, то людзі вельмі жвава адказваюць страшным інтэрв'юерам па тэлефоне, што яны не падтрымаюць рашэнне самога страшэннага імператара ўсея русі Пуціна! Што гэта значыць? Людзі падтрымліваюць не толькі Пуціна, але й вайну.

Soundtrack: Directed by Robert B. Weide