Дарон Ажемоғлу ва Саймон Жонсоннинг 2024 йилда иқтисодиёт бўйича Нобел мукофотига сазовор бўлганлари уларнинг инсон тараққиёти ва иқтисодий ривожланишга оид янгича қарашларини яна бир бор эътироф этишдир. Улар томонидан ёзилган “Ҳокимият ва ривожланиш” (Power and Progress) китоби, ушбу мавзуларга бағишланган чуқур таҳлиллар ва назарий ёндашувларни ўзида мужассам этган асар сифатида алоҳида эътиборга сазовор.

Китоб мазмуни ва асосий ғоялари
Китобда асосан иқтисодий ривожланиш жараёнлари, уларда технологиянинг роли, ҳокимият ва иқтисодий манфаатларнинг қайта тақсимланиши мавзулари ёритилган. Муаллифлар илмий тадқиқотларига таянган ҳолда қуйидаги асосий ғояларни илгари суришади:
Технологиянинг таъсири:
Технология ижобий ривожланиш воситаси бўлиши мумкин, бироқ унинг натижалари доимо тенглик ва фаровонликка олиб келмайди. Улар ҳозирги замон технологияларининг иш ўринлари, даромадлар тақсимоти ва сиёсий таъсирларга қай даражада таъсир қилишини таҳлил қиладилар.

Ҳокимият ва институционал тузилмалар:
Китобда таъкидланишича, институционал тузилмалар технологияларнинг ижтимоий манфаатлар йўналишида қўлланиши ёки уларнинг муайян гуруҳлар манфаатларига хизмат қилишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Ривожланишнинг сиёсий негизлари:
Ривожланишни фақат иқтисодий ўсиш орқали эмас, балки инсон ҳуқуқлари, адолатли институтлар ва фуқароларнинг тенг имкониятларини таъминлаш орқали амалга ошириш мумкин. Муаллифлар ҳокимият консолидацияси ва унинг салбий таъсирларига қарши курашиш муҳимлигини уқтирадилар.
Таҳлил:
Ажемоғлу ва Жонсоннинг илмий-оммабоп услуби мураккаб иқтисодий ва сиёсий масалаларни кенг оммага тушунарли шаклда етказишга имкон беради. Уларнинг “Ҳокимият ва ривожланиш” китоби нафақат иқтисодиёт мутахассислари, балки сиёсатшунослар, ижтимоий соҳаларда фаолият юритувчи мутахассислар ва кенг жамоатчилик учун ҳам долзарбдир.

Ушбу асар жамиятдаги ҳокимият баланслари, технология ва ривожланиш ўртасидаги мураккаб боғланишларни таҳлил қилишда қўлланма вазифасини бажаради. Муаллифлар ривожланиш жараёнларини оптималлаштириш учун ҳокимиятни марказлаштирмаслик, адолатли институционал тузилмаларни яратиш ва технологияларни инсон манфаатлари йўналишида қўллашга чақиришади.

Китоб чархи – XVI асрдаги айланувчи ўқув столи

Бир неча аср аввал олимларнинг кабинетлари варақлар ва китоб фолиантлари билан тўлган хоналардан иборат эди. Уларнинг бир вақтнинг ўзида бир нечта қўлёзма билан ишлашини осонлаштириш мақсадида китоб чархи ихтиро қилинган. Инсон шунчаки ўтириб, очиқ ҳолдаги китобларни айлантирувчи бу механизмни ишга туширар эди.

XVI асрда китоблар нодир маҳсулот ҳисобланган. Улар қўлда тайёрланган, жуда катта ва қиммат бўлган. Масалан, бир англо-саксон ҳужжатида шундай дейилади: «Бу китоб тўрт ҳафта ичида тайёрланган ва нархи эллик уч шиллингга тенг». Қайд этиш жоизки, ўрта даражали ишчи бундай суммани бир йилда ишлаб топган. Шу сабабли, китоблар қироллар, аристократлар, олимлар ёки монастирлар мулкига айланган. Агар биринчи тоифадаги инсонлар учун китоблар нуфуз рамзи бўлган бўлса, диний ходимлар ва олимлар китоблар билан доимий ишлаган.

Фолиантлар билан ишлашни енгиллаштириш мақсадида 1588 йили италиялик ҳарбий муҳандис Агостино Рамелли китоб чархини ихтиро қилди. Бу конструкция кичик барабанни эслатиб, унинг «қанотларида» (кафедраларида) ҳеч нарса билан маҳкамланмаган, очиқ ҳолдаги китоблар жойлаштирилган эди. Инсон механизмни қўли билан ёки педални босиш орқали ишга туширар эди, шунда китоблар ҳаракатлана бошлар эди. Эстетик жиҳатдан яхшироқ кўриниш учун Рамелли китоб чархини ҳаракатлантиришда астрономик соатларда ишлатиладиган мураккаб тишли механизмдан фойдаланган. Асосан, чарх гравитация кучи туфайли ҳам айланган.

Британиялик олим Жозеф Нидҳэм эса китоб чархини биринчи бўлиб Рамелли эмас, балки Хитойдаги қадимги механиклар ихтиро қилган, деб ҳисоблаган. Унга кўра, қадимги хитой манускриптларида бу каби механизмлар италиялик муҳандис механизмига қадар бир неча аср олдин мавжуд бўлгани ҳақида маълумотлар учрайди.

(интернет маълумотлари асосида тайёрланди)

Цундоку ҳақида билмоқчимисиз унда мақолани ўқинг!

https://telegra.ph/YAponlarning-cundoku-amaliyoti-%D2%B3ech-%D2%9Bachon-tugamajdigan-%D1%9E%D2%9Bish-r%D1%9Ejhati-sanati-11-19

Sautgempton shahridagi (Angliya) kitob do‘koni egasi ijara haqining balandligi tufayli do‘konni boshqa joyga ko‘chirishga qaror qildi. U kitoblarni yangi joyga olib o‘tishda yordam so‘radi. Bu yordamga 250 dan ortiq odam — yoshlar, keksalar va imkoniyati cheklangan shaxslar ham qo‘shilgani uni hayratga soldi. Ular inson zanjirini hosil qilib, minglab kitoblarni bir-biriga uzatib, eski joydan yangi joyga — 500 fut masofaga yetkazdilar. Bu ishni birgalikda bir soatda amalga oshirdilar.

©️Feysbukdan olindi.

#maqola

Qanday qilib kutubxonachilar Ikkinchi Jahon urushidagi razvedkada Amerikaning eng katta boyligiga aylanishdi?

https://telegra.ph/Qanday-qilib-kutubxonachilar-Ikkinchi-Jahon-urushidagi-razvedkada-Amerikaning-eng-katta-boyligiga-aylanishdi-11-11

Men uchun haqiqatan ham o'zgacha va hayratda qoldiradigan kitoblar shundayki, ularni o'qib bo'lgandan keyin, muallif do'sting bo'lishini va har safar xohlaganingda telefon qilib unga murojaat qilishni xohlayasan.

©️Jerom Selinjer

Шу кунларда яқин танишлар билан бўлган суҳбатда шунингдек ижтимоий тармоқдаги блогларда Роберт Гриннинг "Ҳокимиятнинг 48 қоидаси" кўп мутолаа қилинаётганига гувоҳ бўлдим. Мутолаа қилиш яхши лекин баъзи ўқувчилар китобнинг "романтизация"сига киришгани мени ҳайрон қолдирди. Шу сабабли китоб ҳақидага баъзи мулоҳазаларимни билдириб ўтмоқчиман.

Роберт Гриннинг «Ҳокимиятнинг 48 қоидаси» китоби жамият ва ишда таъсир доирани кучайтириш ва ҳокимиятга эришиш учун турли манипуляция ва стратегияларга асосланган маслаҳатлар тўплами ҳисобланади. Ушбу асар услуби қадимий стратегиялар ҳақидаги рисолаларни эслатади, ҳар бир бобда тарихий мисоллар ва аниқ стратегияларнинг таҳлили келтирилган.

48 қоиданинг ҳар бири ҳокимиятга эришиш ёки бошқаларнинг таъсиридан ўзини ҳимоя қилишнинг муайян жиҳатига бағишланган. «Ҳеч қачон ҳукмдорни сояламанг», «Душманни тўлиқ йўқ қилинг» ёки «Дўст каби кўрининг, аммо жосус сифатида ҳаракат қилинг» каби қонунлар китоб фалсафасини ифодалайди, яъни мақсадга эришишда манипуляция ва маккорликни қўллашни тавсия қилади.

Грин таълимотлари тарих, адабиёт ва фалсафадан илҳом олган бўлиб, Людовик XIV дан тортиб Макиавелли ва Сунь-Цзигача бўлган тарихий шахсларни мисол келтиради.

Китобнинг асосий камчиликларидан бири унинг баҳсли ахлоқий позицияси ҳисобланади. Грин кўп ҳолларда манипулятив услублардан фойдаланишни таъкидлайди, кўпинча анъанавий ахлоқий тамойилларни четга суриб қўяди. Масалан, яширинлик, хиёнат ва шафқатсизликка қаратилган баъзи қонунлар инсон ахлоқи ва одиллик мезонларига зид келади. Бундай ёндашув ҳокимият механизмларини тушуниш учун фойдали бўлиши мумкин, лекин ўқувчида бошқаларга нисбатан «совуқ циник» образини яратади.

Грин томонидан келтирилган кўп қонунлар ёлғончилик ва хиёнатни нормал ҳолат сифатида кўрсатади. Хусусан, «Дўстларга ҳаддан ташқари ишонманг, душманлардан фойдаланишни ўрганинг» қонуни дўстларни фақат мақсадларга эришишда фойдаланиладиган восита сифатида кўрсатади. Бундай ёндашув шахсий муносабатларга салбий таъсир қилиши мумкин, ишончсизлик ва цинизм муҳитини яратади.

Грин келтирган методлар ҳар бир ҳолатда самарали бўлади, деб талқин қилинади. Аслида, баъзи қонунлар муайян ҳолатларда фойдали бўлиши мумкин (масалан, юқори рақобатли ишда), аммо ҳаётнинг барча соҳаларида ишламайди. Ушбу қоидаларга кўр-кўрона амал қилиш шахсий муносабатларга зиён етказиши ёки кераксиз низоларни келтириб чиқариши мумкин.

Китоб ўқувчини ўзига жалб қилиб, ҳокимиятга интилаётган ёки раҳбарлик қилишни ўрганаётган кишиларга таъсир қилиши мумкин. Бироқ, айрим ўқувчилар ушбу фалсафани ҳаётда қўллашга мойил бўлиб қолишлари мумкин, натижада унинг салбий оқибатларини тушунмайди. Ўзгалардан фойдаланиш ва уларни манфаат учун ишлатиш ғоялари, агар фаросатсиз қўлланса, ижтимоий ва шахсий ҳаётга салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

«Ҳокимиятнинг 48 қоидаси» ҳокимият ва таъсир динамикасини тушуниш учун қимматли қўлланма сифатида қаралиши мумкин. Танқидларга қарамай, Грин одамлар қиладиган хатоларни таҳлил қилишда моҳирлик билан иш тутади ва унинг маслаҳатлари манипуляциядан ҳимояланиш учун фойдали бўлиши мумкин. Баъзи ҳолларда, ушбу қонунларни билиш уларни қўллаш учун эмас, балки бундай стратегиялардан ҳимояланиш учун фойдали бўлиши мумкин.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, «Ҳокимиятнинг 48 қоидаси» китобини ижтимоий стратегиялар ҳақида ўқув қўлланма сифатида қабул қилиш мумкин, аммо унинг ахлоқий жиҳатлари баҳслидир. Критик ёндашган ўқувчи сифатида китоб ҳокимиятни тушунишга ёрдам бериши мумкин, лекин унинг тамойилларини реал ҳаётда ишлатишга ҳаракат қилиш муносабатлар ёки шахсий ахлоққа зарар келтириши мумкин деган фикрдаман.

©️Тоҳиров Маҳмуджон

Умберто Эконинг улкан шахсий кутубхонасида бир неча ўн минглаб китоблар бўлган. Баъзилар унинг кутубхонасидаги китоблар сони 30 мингга яқин деб таъкидлашган. Ёзувчидан кўпинча шунча китобларнинг қанчасини ўқиб чиққанлиги ҳақида сўрашар эди. Умберто Эконинг ўзи бу ҳақда шундай деган:

«Менинг уйимга биринчи марта келиб, катта кутубхонамни кўрган киши «Бу китобларнинг ҳаммасини ўқиб чиққанмисиз?» деб сўраганида, жавоб учун бир нечта тайёр вариантларим бор. Менинг бир дўстим ўзига берилган бундай саволга қуйидагича жавоб беради: «Ҳа, ҳатто бундан ҳам кўпроқ китоб ўқиганман».

Менда эса икки хил жавоб бор. Биринчиси: «Йўқ. Бу ерда фақат келаси ҳафта ўқишим керак бўлган китоблар турибди. Ўқиб бўлган китобларим эса университетда сақланади». Иккинчиси: «Мен бу китобларнинг бирортасини ўқимаганман. Акс ҳолда, уларни уйимда сақлашимнинг нима кераги бор?» Албатта, суҳбатдошимни янада қаттиқроқ "жазолашим" учун яна бошқа турли-туман жавобларим ҳам бор.

Ҳақиқат шундаки, ҳар биримизда — агар кутубхонаси жуда катта бўлса — ўқилмаган ўнлаб, юзлаб, балки минглаб китоблар бор. Аммо вақт ўтиб уларни қўлимизга олсак, уларни танишдай ҳис қиламиз. Қандай қилиб? Қандай қилиб ўқимаган китобни биламиз?

Биринчи жавоб - мистик, лекин мен уни қабул қилмайман: китобдан сизга қандайдир тўлқинлар ўтиб туради, дейишади.

Иккинчи жавоб - аслида, йиллар давомида бирон марта ҳам бу китобни очмаганингиз тўғри эмас; сиз уни кўп марта жойини ўзгартиргансиз, эҳтимол, ҳатто бир икки саҳифаларини варақлаб чиққансиз, лекин эсингизда йўқ.

Учинчи жавоб: йиллар давомида бошқа кўплаб китобларни ўқигансиз, уларда эса бу китоб ҳақида иқтибослар келтирилган, ва охир-оқибат у сизга таниш бўлиб қолган.

Демак, биз ўқимаган китоблар ҳақида нималардир билишнинг кўплаб йўллари бор. Яхшиямки, шундай. Акс ҳолда бир китобни тўрт марта ўқиш учун вақтни қаердан топамиз?