İYİRMİ BEŞİNCİ HƏDİS

Yenə Əbu ZƏRR r.a rəvayət etmişdir ki, Peyğəmbərin ﷺ səhabələrindən bir dəstə adam onun yanına gəlib dedi:
“Ya Rəsulullah, var-dövlət sahibləri bizdən çox savab qazanırlar. Onlar bizim kimi namaz qılır, bizim kimi oruc tutur, üstəlik, ən gözəl mallarını Allah yolunda sədəqə verirlər.”
Peyğəmbər ﷺ dedi: “Məgər Allah sizin üçün sədəqə verəcəyiniz şeylər hazırlamayıb?! Həqiqətən, hər bir təsbih sədəqədir, hər bir təkbir sədəqədir, hər bir təhmid sədəqədir, hər bir təhlil sədəqədir, yaxşı əməlləri buyurmaq sədəqədir, pis işlərdən çəkindirmək sədəqədir, habelə, sizdən birinizin öz həyat yoldaşı ilə yaxınlıq etməsi də sədəqədir.”
Səhabələr soruşdular:
“Ya Rəsulullah, birimiz öz zövcəsi ilə yaxınlıq edir və buna görə savab qazanır?”
O ﷺ dedi:
“Məgər haram yolla
yaxınlıq etdikdə, buna görə günah qazanmır?! Eləcə də, halalı ilə yaxınlıq etdikdə, savab qazanır.”
Bu hədisi İmam Muslim rahiməhullah öz “Səhih”ində rəvayət etmişdir.Muslim, 1006.

Kasıb səhabələrin: “varlılar bizdən çox savab qazanır” sözü, onların xeyirxah işlərə can atmasına və savab qazanmağa həris olmalarına dəlalət edir. Kasıb səhabələr varlı səhabələrə, onların çoxlu savab qazandıqlarına görə sadəcə qibtə edirdilər. Buna da şəriət icazə verir. Bu xüsusda varid olmuş hədisdə Peyğəmbər ﷺ
demişdir: “Yalnız iki şəxsə həsəd aparmaq olar:
bir o şəxsə ki,Allah ona Quranı öyrətmiş, o da, onu gecə-gündüz oxuyur. Qonşusu bunu eşidib deyər: “Kaş, ona verilənin bənzəri mənə də veriləydi, onun etdiyi əməli mən də edərdim.” Bir də o şəxsə ki, Allah ona var-dövlət bəxş etmiş, o da onu Allah yolunda lazımi yerlərə xərcləyir. Onu görən adam deyər: “Kaş, ona verilənin bənzəri mənə də veriləydi, onun etdiyi əməli mən də edərdim.”
Səhih əl-Buxari, 5026.
Şərh etdiyimiz hədisdə səhabələrin “Onlar bizim kimi namaz qılır, bizim kimi oruc tutur” sözü dəlildir ki, namaz və oruc kimi,bədənə aid olan ibadətlərdə varlı ilə kasıb arasında fərq yoxdur.Hər ikisi eyni savabı qazana bilər. Lakin varlıların öz mallarından sədəqə verməsi onları savab qazanmaq etibari ilə kasıblardan üstün edir və bu da Allahın onlara bəxş etdiyi lütfüdür.
Bu xüsusda rəvayət edilmiş hədisdə xəbər verilir ki, Əbu Hureyra r.a demişdir: “Kasıb mühacirlər Peyğəmbərin ﷺ yanına gəlib dedilər: “Ya Rəsulullah, varlılar ən yüksək məqamlara və tükənməz nemətlərə nail oldular. Onlar bizim kimi namaz qılır və bizim kimi oruc tuturlar. Üstəlik sədəqə verir və kölə azad edirlər, biz isə bunları edə bilmirik.” Peyğəmbər ﷺ buyurdu: “Sizə elə bir şey öyrədimmi ki, onu yerinə yetirməklə sizi ötüb keçənlərə çatasınız, sizdən sonra yaşayanlardan heç kəs sizə çata bilməsin və sizin etdiyinizi edənlər istisna olmaqla, aranızda olan kimsələrin ən xeyirlisi siz olasınız?” Onlar: “Bəli, ya Rəsulullah!”– dedikdə, o belə buyurdu:
“Hər vacib namazdan sonra otuz üç dəfə “subhanəllah”, otuz üç
dəfə “əlhəmdulilləh” və otuz üç dəfə “Allahu Əkbər” deyin!” Bir
müddətdən sonra kasıb mühacirlər Peyğəmbərin ﷺ yanına gəlib dedilər: “Ya Rəsulullah, varlı qardaşlarımız bizim dediklərimizi eşitdilər və onlar da bu zikrləri etməyə başladılar. Onda Peyğəmbər ﷺ dedi: “Bu, Allahın lütfüdür, onu istədiyinə verər.”
Səhih əl-Buxari, 843 və 6329; Səhih Muslim, 595.

Məlumat üçün qeyd edək ki, bu hədisi Əbu Zərdən r.a, Əbu İdris əl-Xovlani r.a rəvayət etmişdir. Şeyx Albani bu hədisi izah edərkən demişdir: “Əbu İdris əl-Xovlani bu hədisin möhtəşəmliyini təsdiq etmək üçün diz çökərmiş. Çünki bu, aləmlərin Rəbbinin kəlamından olan qüdsi hədisdir. Bu hədis şamlıların rəvayətlərindəndir. Yəni hədisin isnadında keçən ravilərin hamısı Şam əhlindəndir. İbn Əsakir, Əbu Mushirin belə dediyini rəvayət etmişdir: “Şam əhli üçün Əbu Zərrin r.a bu hədisindən daha şərəfli hədis yoxdur.”

Sonda hamımızın adından Peyğəmbərin ﷺ bizə öyrətdiyi dua ilə Allaha yalvarıb deyirik:

“Allahım, bütün həmdlər Sənə məxsusdur. Allahım, Sənin Öz
nemətlərindən verdiyini alan, uzaqlaşdırdığını yaxınlaşdıran, yaxınlaşdırdığını uzaqlaşdıran, mane olduğunu verən, verdiyinə də mane olan bir kimsə yoxdur. Allahım, bizə verdiyin bərəkətlərini, rəhmətini, lütfünü və ruzini artır. Allahım, Səndən dəyişməyən və yox olmayan tükənməz nemətlər diləyirik. Allahım, Səndən çətin gündə nemət və döyüş günündə əmniyyət diləyirik. Allahım, bizə verdiyin şeylərin pisliyindən və vermədiyin şeylərin şərindən Sənə sığınırıq. Allahım, bizə imanı sevdir və qəlbimizdə onu gözəlləşdir, bizdə küfrə, günaha və asiliyə qarşı nifrət oyat və bizi doğru yolda gedənlərdən et. Allahım, bizim canımızı müsəlman olduğumuz halda al, bizi müsəlman olduğumuz halda dirilt və bizi rüsvay etmədən və fitnəyə məruz qoymadan əməlisalehlərə qovuşdur. Allahım, insanları Sənin yolundan döndərən və Sənin elçilərini yalançı sayan kafirləri öldür, onları cəzalandır və onlara əzab ver. Allahım, özlərinə Kitab verilmiş kafirləri öldür. Ey haqq
İlah!”

əl-Ədəb əl-Mufrad, 699.

Bu xüsusda Əli ibn Əbu Talibin r.a ibrətamiz bir nəsihəti var. O, demişdir: “Ey insanlar, bu dünya gəldi-gedərdi və o,artıq geridə qalmışdır. Axirət isə qarşıda hər kəsi gözləməkdədir.İkisinin də öz övladları, yəni ona könül bağlayanları var. Siz ey müsəlmanlar, dünya övladlarından yox, axirət övladlarından olun! Bu gün bir iş görürsünüz, lakin sorğu-sual olunmursunuz. Sabah isə sorğu-sual olunacaq və tövbə edə bilməyəcəksiniz.”
Səhih əl-Buxari, “Qəlbi yumşaldan əməllər kitabı”, 3-cü fəsil: “Arzuların
çox olması haqqında.”

Bu qüdsi hədisdə Uca Allah Öz qullarına möhtac olmadığını, insanların və cinlərin hamısının ən təqvalı insan kimi olduqları təqdirdə, Onun mülkünə heç bir şey artırmayacağını, həmçinin də insanların və cinlərin hamısının ən pis insan kimi olduqları təqdirdə, Onun mülkündən heç bir şey əksiltməyəcəyini bildirir.
Yəni nə itaətkar bəndənin itaətinin Allaha bir faydası ola bilər, nə də asi adamın asiliyinin Allaha bir zərəri dəyə bilər. Hər kəsin etdiyi yaxşılıq və pislik ancaq onun özünə qayıdır. Bu xüsusda “Yunus” surəsinin 108-ci ayəsində belə buyurulur: “Kim doğru yolla getsə, xeyri onun özünə dəyər, kim azğınlığa düşsə, ziyanı da onun öz əleyhinə olar” Həmçinin, “ər-Rum” surəsinin 44-cü ayəsində belə buyurulur: “Kim küfr edərsə, küfrü öz əleyhinə olar. Yaxşı iş görənlər isə özləri üçün Cənnətdə yer hazırlamış olarlar.” Bəndənin ibadətinin və ya asiliyinin Allaha aidiyyəti olmasa da, Allahın mərhəmətindəndir ki, O, Öz bəndələrinin tövbə etməsinə sevinir. Bu xüsusda, Peyğəmbər ﷺ demişdir:
“Allah Öz qulunun tövbəsinə, üstündə yemək-içməyi yüklənmiş dəvəsi ilə birgə təhlükəli bir yerdə dayanan və başını yerə qoyub yatan, oyandıqda dəvəsinin qaçdığını görən, özü də bərk istiyə və susuzluğa məruz qaldıqdan sonra: “Yerimə qayıdım”deyərək geri qayıdıb,bir qədər də yatan və nəhayət, oyanıb başını qaldırdıqda, dəvəsini yanında görən kimsədən, daha çox sevinir.”
Səhih əl-Buxari, 6308.

Şərh etdiyimiz hədisdə Uca Allah sadəcə misal olaraq, insanlar başa düşsünlər deyə, buyurur ki, Öz mülkündən yalnız dənizə batırılan iynənin dənizdən əksiltdiyi kimi əksildər. Bu sadəcə misaldır, yoxsa ki, Allahın mülkü heç bir vəchlə tükənməz. Necə ki, hədislərin birində Peyğəmbər ﷺ demişdir: “Allahın əli doludur. Bu nemətlərin səhər-axşam ardı-arası kəsilmədən xərclənməsi,Onun əlini boş qoya bilməz. Məgər Allahın göyü və yeri yaratdığı
gündən bəri nə qədər xərclədiyini görmürsünüz?! Bu, Onun əlindəkilərin azalmasına zərrə qədər təsir göstərməmişdir.”
Səhih əl-Buxari, 4684.

Allahın nemətlərinin tükənməz olduğu barədə Quranda “ən-Nəhl” surəsinin 96-cı ayəsində belə buyurulur: “Sizdə olan nemətlər tükənəcək, Allah yanında olan nemətlər isə əbədi qalacaq.”
Sonra bu qüdsi hədisdə Uca Allah insanların və cinlərin əməllərini hesaba aldığını, sonra da bunun əvəzini verəcəyini xəbər verir. Burada bir incə məqam var, bu da Allahın olduqca ədalətli olmasıdır. Belə ki, ədalətli Allah möminlərə də, kafirlərə də etdikləri yaxşılıqların əvəzini verir. Sadəcə olaraq möminlərə etdikləri yaxşılıqların əvəzini həm bu dünyada, həm də axirətdə verir, kafirlərə isə etdikləri yaxşılıqların əvəzini yalnız bu dünyada verir. Və nəhayət, hədisin sonunda buyurur ki, kim Qiyamət günü
xeyir tapsa, Allaha həmd etsin. Kim də xeyirdən başqa bir şey tapsa, özündən başqa heç kəsi qınamasın. “əl-Əraf” surəsinin 43-cü ayəsində xəbər verilir ki, Cənnət əhli Cənnətə daxil olduqda deyəcəklər: “Bizi buna qovuşduran Allaha həmd olsun! Əgər Allah bizə hidayət etməsəydi, biz özümüz doğru yola yönələ bilməzdik.” Günahkarlar isə Qiyamət günü həm özlərini, həm də öz
böyüklərini qınayacaqlar.“əl-Əhzab” surəsinin 64-cü ayəsindən
68-ci ayəsinədək belə buyurulur: “Həqiqətən, Allah kafirləri lənətləmiş və onlar üçün yandırıb-yaxan Od hazırlamışdır. Onlar orada əbədi qalacaq, özlərinə nə bir himayəçi, nə də bir yardımçı tapa biləcəklər. Üzləri odda o yan-bu yana döndəriləcəyi gün onlar deyəcəklər: “Kaş biz Allaha ibadət edəydik, Onun rəsuluna
itaətkar olaydıq!” Sonra deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Biz başçılarımıza və böyüklərimizə itaət etdik, onlar da bizi haqq yoldan azdırdılar. Ey Rəbbimiz! Onları ikiqat əziyyətə sal və onları müdhiş bir lənətə məruz qoy!” Həmçinin, “əl-Furqan” surəsinin 27-ci ayəsindən 29-cu ayəsinədək belə buyurulur: “Həmin gün zalım kimsə barmaqlarını dişləyərək deyəcək: “Kaş ki, mən Peyğəmbərin yolunu tutub gedəydim! Vay halıma! Kaş ki, filankəslə dost olmayaydım! Çünki Zikr mənə çatdıqdan sonra o məni ondan uzaqlaşdırdı.”

Sonra şərh etdiyimiz hədisdə Uca Allah Öz qullarına çılpaq olduqlarını, yəni hər zaman geyimə möhtac olduqlarını və bu neməti də yalnız Allahdan diləmələrini buyurur. Bu rəvayətə diqqətlə nəzər salsaq görərik ki, burada Uca Allah Öz qullarına öncə hidayət, sonra yemək, sonra da geyim dinləməyi buyurur. Bu da o deməkdir ki, insanın hər şeydən çox hidayətə ehtiyacı var. Sonra yemək-içməyə, ondan sonra da geyimə.

Sonra şərh etdiyimiz hədisdə Uca Allah buyurur: “Ey qullarım, siz gecə-gündüz günah işlər görürsünüz. Mən də bütün günahları bağışlayıram. Elə isə Məndən bağışlanma diləyin, sizi bağışlayım!” Bu sözdən aydın başa düşülür ki, insan xəta etməyə məhkumdur. Başqa bir hədisdə Peyğəmbər ﷺ bu mənanı təsdiqləyib demişdir: “Adəm övladlarının hamısı xəta edir. Xəta edənlərin ən xeyirlisi isə tövbə edənlərdir.”
Sunən ət-Tirmizi, 2499; Səhih Tərğib vət-Tərhib, 3139.

Sonra Uca Allah Öz qullarına bütün günahları bağışlamağa qadir olduğunu bildirir. Hətta
başqa bir qüdsi hədisdə Uca Allah buyurur:
“Ey Adəm övladı! Nə qədər ki, Mənə dua edirsən və Mənim mərhəmətimə ümid bağlayırsan, Mən sənin günahlarının hamısını bağışlayıram və günahın çoxluğuna və böyüklüyünə əhəmiyyət vermirəm. Ey Adəm övladı! Əgər sənin günahların yerdən göyədək olsa, sonra da Məndən bağışlanma diləsən, Mən səni bağışlayaram və günahın çoxluğuna və böyüklüyünə əhəmiyyət vermərəm. Ey Adəm övladı! Əgər sən yer dolusu günahla Mənə tərəf gəlsən və heç bir şeyi Mənə şərik qoşmadan, Mənim hüzuruma çıxsan, Mən sənə yer dolusu məğfirət əta edərəm.”
Sunən ət-Tirmizi, 2/270; Silsilətul-Əhadisis-Səhihə, 127.

Diqqət edin, Uca Allah günahları bağışlamağa qadir olduğunu bildirdikdən sonra Öz qullarına Ondan bağışlama istəmələrini buyurur ki, onların günahlarını bağışlasın. Allahu əkbər, mərhəmətə bir baxın! Allahdan ən çox qorxan və Ondan ən çox məğfirət diləyən peyğəmbərlər olub, o cümlədən də Peyğəmbərimiz ﷺ. Hədislərin birində Peyğəmbər ﷺ demişdir: “Vallahi, mən hər gün yetmiş dəfədən çox Allahdan həm bağışlanma diləyir, həm də Ona tövbə edirəm.”
Səhih əl-Buxari, 6307.

Diqqət edin, günahı olmayan, məsum peyğəmbər bu əməli ilə ümmətə nümunə göstərir. Bu hədislər Allahın, tövbələri qəbul edən, günahları bağışlayan və əfv edən, Rəhimli və Mərhəmətli Rəbb olduğunu bildirir.
Sonra bu hədisdə Uca Allah Öz qullarının Ona, nə zərər yetirməyə, nə də fayda verməyə qadir olduqlarını bildirir. İbn Rəcəb bu cümləni belə izah etmişdir: “İnsanlar nə fayda verməyə, nə də zərər yetirməyə qadirdirlər. Uca Allah, həqiqətən də zəngindir, tərifəlayiqdir, heç kəsin Ona itaət və ibadət etməsinə möhtac deyil. Məxluqatın itaət və ibadətinin ona heç bir faydası yoxdur.
Bunun faydası yalnız yaradılanların özlərinə aiddir. Onlardır, öz əməlləri müqabilində mükafat qazananlar. Eləcə də onların asiliklərinin Allaha heç bir zərəri yoxdur. Asilik edənlərin özləri öz
əməllərindən zərər çəkərlər. Necə ki, “Ali-İmran” surəsinin 144-cü ayəsində buyurulur: “Kim dinindən geri dönərsə, Allaha heç bir şeylə zərər yetirməz.” Həmçinin bu surənin 176-cı ayəsində buyurulur: “Küfr etməyə can atanlar səni kədərləndirməsin. Çünki onlar Allaha heç bir zərər yetirə bilməzlər.
Camiul-Ulum vəl-Hikəm, 2/43.

Şərh etdiyimiz hədisin davamında Uca Allah Öz qullarına, onlardan hidayət verdiyi kimsələr istisna olmaqla, hamısının zəlalətdə olduğunu və elə buna görə də, Ondan hidayət diləmələrini buyurur. İbn Rəcəb bu cümləni belə izah etmişdir: “Bəziləri elə güman edirlər ki, bu hədis, İyad ibn Himarın Peyğəmbərdən ﷺ rəvayət etdiyi hədisə ziddir. Həmin qüdsi hədisdə xəbər verilir ki, Uca Allah demişdir: “Mən Öz qullarımı hənif – müsəlman olduqları halda xəlq etmişəm. Sonra şeytanlar onları haqq yoldan sapdırmışlar.”
Səhih Muslim, 2865.

Bu məsələdə doğru rəy budur ki, Allah Adəm övladlarını fitrət üzərində - İslamı qəbul etməyə meyilli, buna hazır olduqları halda xəlq etmiş, lakin İslamı öyrənməyi onların öhdəsinə buraxmışdır. Belə ki, onlar belə olduqları halda, heç nədən xəbərləri olmayan cahil adamlar hesab olunmuşlar. Necə ki, “ən-Nəhl” surəsinin 78-ci ayəsində buyurulur:
“Allah sizi analarınızın
bətnindən, heç nə bilmədiyiniz halda çıxartdı.”
Həmçinin, “əd-Duha” surəsinin 7-ci ayəsində Uca Allah Öz Peyğəmbərinə ﷺ belə buyurur:
“Allah səni çaşqın olduğun halda tapıb, doğru yola yönəltmədimi?!” Yəni kitab və sünnədən xəbərin olmadığı halda.
Həmçinin,“əş-Şura” surəsinin 52-ci ayəsində Uca Allah Öz Peyğəmbərinə ﷺ belə buyurur:“Biz sənə Öz əmrimizdən olan Quranı vəhy etdik. Sən kitab
nədir, iman nədir bilmirdin.”
Yəni Qurandan və İslam dinindən xəbərin yox idi. Demək, insan haqqı qəbul etməyə meyilli olduğu halda doğulur. Və əgər Allah ona hidayət vermək istəsə, onu haqq yola yönəldən kimsəni ona tərəf yönəldər, o da onu Haqq yola yönəldər. Yox, əgər onu rüsvay etmək istərsə, onu haqq yoldan sapdıran kimsəni ona tərəf yönəldər, o da onu haqq yoldan
döndərər.”
Camiul-Ulum vəl-Hikəm, 2/39-40.

Sonra şərh etdiyimiz hədisdə Uca Allah Öz qullarına, Ona möhtac olduqlarını və yalnız Ondan ruzi diləmələrini buyurur.
Bundan aydın olur ki,yaradılanların hamısı özlərinin dünya və din işlərində xeyir əldə etmək və zərəri dəf etmək xüsusunda Allaha möhtacdırlar. Bu haqda Quranda neçə-neçə ayələr var.
Məsələn: “əz-Zariyat” surəsinin 58-ci ayəsində belə buyurulur:
“Həqiqətən, Allah ruzi verəndir, Qüvvət sahibidir, Mətindir.”
Həmçinin,“əl-Ənkəbut”surəsinin 17-ci ayəsində buyurulur:
“Şübhəsiz ki, Allahdan başqa ibadət etdikləriniz sizə ruzi verməyə qadir deyillər. Elə isə, ruzini Allahdan diləyin, Ona ibadət edin və Ona şükür edin.” Həmçinin, “Hud” surəsinin 6-cı ayəsində buyurulur: “Yer üzündə elə bir canlı yoxdur ki, onun ruzisini Allah verməsin.” Həmçinin, “Fatir” surəsinin 2-ci ayəsində buyurulur: “Allah insanlara Öz mərhəmətindən nəyi nəsib edərsə, heç kəs onun qarşısını ala bilməz. Onun göndərmədiyi bir şeyi də
Ondan başqa heç kəs verə bilməz.”
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, pak və halal ruzi qazanmaq istəyən kəs, Allahın layiqli mömin qulu olmalı –Allahdan qorxmalı, yalnız Ona ibadət etməli, yalnız Ondan mədəd diləməli, üstəlik, bu yolda səbəblərdən də tutmalıdır.