🔘 تاب‌آوری و بازسازی نگرش در بازماندگان سوگوار برگرفته از: ماهنامه داخلی شبکه کمک، شماره ۲۵، آبان ۱۴۰۳ ☑️ مینو مرتاضی، عضو شورای راهبردی شبکه کمک، مصاحبه‌ای را با دکتر امیر شعبانی انجام داده و نتیجه این گفت‌وگو را به صورت پرسش و پاسخ در اختیار نشریه کمک…

🔘 تاب‌آوری و بازسازی نگرش در بازماندگان سوگوار

برگرفته از: ماهنامه داخلی شبکه کمک، شماره ۲۵، آبان ۱۴۰۳

☑️ مینو مرتاضی، عضو شورای راهبردی شبکه کمک، مصاحبه‌ای را با دکتر امیر شعبانی انجام داده و نتیجه این گفت‌وگو را به صورت پرسش و پاسخ در اختیار نشریه کمک قرار داده است.

〰️ بخش اول

تعريف سوگ چيست؟

«سوگ» واکنشی هیجانی، شناختی، رفتاری و کارکردی به «از دست دادن» است. از دست دادن هریک از متعلقات یا ارتباطات مادی، معنوی و عاطفی انسان می‌تواند واکنشی در او پدید آورد که اغلب در جریان زندگی روزمره به شکل تنش‌های کوچک و بزرگ خودنمایی می‌کند. با این حال هر از دست دادنی به واکنش سوگ نمی‌انجامد و در بیشتر موارد افراد با این مشکلات کنار می‌آیند. هنگامی که آنچه از دست رفته از ارزشی بالا یا ویژه نزد فرد برخوردار باشد واکنش روان‌شناختی فعال می‌شود و ممکن است وضعیت سلامت روان فرد را در کوتاه‌مدت یا بلندمدت تغییر دهد. لازم به یادآوری است که در محاورات و بیانات مرسوم، سوگ در ارتباط با از دست دادن عزیزان و نزدیکان مصداق می‌یابد، اما در کل می‌توان آن را به هر از دست دادنی اطلاق کرد.
توجه به این نکته هم حایز اهمیت است که سوگ به خودی خود از ابتدا واکنشی طبیعی تلقی می‌شود و تا باعث مشکلات غیرمعمول در کوتاه‌مدت نشده یا سلامت روان و کارکرد فرد را در درازمدت تحت تأثیر قرار نداده باشد آن را بیمارگونه در نظر نمی‌گیریم.

سوگمندی چه تغييراتی در تفكر و احساسات و رفتار بازماندگان ايجاد می‌كند؟

سیر و روند طبیعی سوگ اغلب با عبور فرد از مراحلی که الیزابت کوبلر راس توصیف کرد - یعنی مراحل انکار، خشم، چانه‌زنی، افسردگی و پذیرش - طی می‌شود و در صورتی که فرد از حمایت خانوادگی یا اجتماعی کافی برخوردار باشد و/یا ظرفیت تاب‌آوری مناسبی داشته باشد این مراحل را با موفقیت پشت سر می‌گذارد و تقریباً به زندگی گذشته خود بازمی‌گردد. با این حال گاهی ضربه سوگ آنچنان قوی است که حمایت دیگران و ظرفیت فرد نیز قادر به مقابله نیست و دفاع‌های او در هم می‌شکند. در این شرایط، باورهای ناکارآمد غالب می‌شود و توان فرد را در ادامه شئون زندگی عادی مختل می‌کند. از جمله‌ی این باورها در جریان تجربه‌ی درگذشت یکی از افراد نزدیک، می‌توان به این موارد اشاره کرد: «من ناعادلانه به این سرنوشت دچار شدم.»/ «از این به بعد لذت بردن در زندگی من خیانت به او محسوب می‌شود.»/ «ادامه سوگ تنها راه ادای دین و احترام به اوست.»/ «دنیا بدون او ارزشی برای تلاش کردن ندارد.»
به این ترتیب با چنین باورهایی افسردگی بر عواطف فرد چیره می‌شود و یا ممکن است او نگران بروز حادثه یا مرگ برای سایر عزیزان خود و منتظر از دست دادن‌های بعدی باشد؛ که در صورت اخیر علایم اضطرابی غلبه خواهد داشت.

انسان‌ها در زندگی روزمره‌ی خود اغلب توجهی به احتمال مرگ یا احتمال بروز حوادث جدی نمی‌کنند یا این احتمال را برای آینده‌ی نزدیک اندک می‌دانند. آنها با این ترفند یا خوش‌بینی آرامش خود و خانواده را تأمین می‌کنند. اما هنگام بروز حوادث ناگوار یا مواجهه با «از دست دادن» نزدیکان، موقتاً این «پرهیز از جدی‌انگاری مرگ» کنار می‌رود و چهره دیگر زندگی آنها را متوجه واقعیات می‎کند. اگر این رویارویی نگرشی با مرگ، پس از سوگواری مرسوم نیز ادامه یابد و فرد زودتر به «غفلت کارآمد» پیشین بازنگردد، سوگ طبیعی می‌تواند به سوگ بیمارگونه و اختلال روان‌پزشکی منتهی شود.

👈🏼 متن کامل در وب‌سایت روان‌پزشکان

? اپیدمیولوژی اختلال استرس پس از سانحه در جمعیت ایرانی از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴: یک مرور سیستماتیک و فراتحلیل

Arch Iran Med. 2024
#مقاله
#شیوع
-

چکیده‌ی سخنرانی پنجم (۱۸ مهر) در سمپوزیوم «مدیریت روانی-اجتماعی بحران‌ها در ایران»:

? مدیریت بحران‌ها در ایران

✍️ دکتر امیر شعبانی

متخصص روان‌پزشکی، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران

☑️ «چرخه مدیریت بحران» مفهومی شناخته شده و کماکان مورد اجماع برای برنامه‌ریزی و اقدام در مقابله با مخاطرات است. اما پیاده‌سازی این مفهوم به زمینه‌ها و لوازمی نیاز دارد. یک ارزیابی کیفی بر پایه‌ی نظر کارشناسان و کنشگران حوزه مدیریت بحران ایران (بهار ۱۴۰۳)، نشان دهنده‌ی غلبه‌ی نارسایی‌ها و نقاط ضعف این مدیریت در کشور بر نقاط قوت آن بود. این ارزیابی نشان داد که فقدان مدیریت متمرکز، ناهماهنگی میان نیروها، نگاه واکنشی (reactive) به جای پیش‌کنشی (proactive)، و گسستگی مدیریت کلان از نیروهای بالقوه و بالفعل اجتماعی، از اهم عوامل زمینه‌ساز عملیاتی‌سازی «چرخه‌ی کارآمد مدیریت بحران» دانسته شده است.

☑️ برای ارائه‌ی تصویری از وضعیت کنونی بحران‌ها و مخاطرات و مدیریت آنها، توجه به نکات زیر کمک‌کننده است:

۱- فراوانی فجایع طبیعی (natural disasters) در جهان رو به افزایش است.
۲- بر اساس آخرین «گزارش جهانی خطر» (WRR، 2023)، ایران از نظر میزان خطر در رتبه ۲۵ جهان است و بیش از آن‌که در معرض «رویارویی» (exposure) با خطر باشد، در سطح بسیار بالای «آسیب‌پذیری» (vulnerability) قرار دارد.
۳- میزان استرس ادراک‌شده در میان مردم و نیز شیوع اختلالات روان‌پزشکی در ایران رو به افزایش است.
۴- مؤلفه‌های اجتماعی تاب‌آوری، از قبیل سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی، در ایران نزولی شده است. مداخلات ناکارآمد در روزهای بحران (مانند سوءاستفاده از کمک‌های ارسالی به مردم آسیب‌دیده) و پس از آن (مانند عدم اسکان مناسب مردم زلزله‌زده تا ماه‌ها و سال‌ها بعد)، بخشی از سرمایه اجتماعی به نام «linking capital» را بیش از پیش کاهش می‌دهد.
۵- استاندارد دوگانه در «پایبندی به اصول علمی» و «به‌کارگیری مدیریت شبه‌علمی» (مدیریت آزمون و خطایی) پابرجاست.
۶- تداخل و استمرار تجربه‌ی بحران‌های مکرر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیط زیستی در کشور (بحران در بحران) و عدم خروج از دامنه‌ی هرم مازلو، از عوامل درجا زدن در مرحله‌ی «حل مشکل» به جای «تبیین مسأله» بوده است.
۷- اثر «فرهنگ بحران» کنونی را باید در نظر داشت. نباید بروز بحران را رویدادی بعید و خود را بدون مسئولیتی برای آمادگی دانست. استمرار به‌کارگیری «خودفریبی سازگارانه» (adaptive self-deception) که به تاب‌آوری فردی کمک می‌کند، می‌تواند مروج فرهنگ مخربی در مواجهه با بحران‌ها باشد.
۸- بسیاری از مخاطرات زندگی کنونی در دنیای مدرن، به شکلی پنهان، خارج از دسترس آگاهی و غیرقابل اندازه‌گیری است (risk society).

در انتها، بر اساس نکات بالا، راهکارهایی برای ارتقای وضعیت مدیریت بحران کشور ارائه می‌شود.

-

چکیده‌ی سخنرانی چهارم (۱۸ مهر) در سمپوزیوم «مدیریت روانی-اجتماعی بحران‌ها در ایران»:

? موضوعات قانونی در مدیریت بحران

✍️ دکتر سید مهدی صابری

متخصص روان‌پزشکی، دانشیار پژوهشی سازمان پزشکی قانونی کشور

☑️ مدیریت مؤثر بحران نیازمند درک کامل چشم‌انداز قانونی برای عبور از چالش‌های پیچیده‌ای است که در طول بحران‌ها به وجود می‌آیند. این موارد شامل کنترل عوامل غیرمسئول، کنترل رسانه‌ها، آشکار شدن ضعف زیرساخت‌ها، نداشتن نیروهای آموزش‌دیده و عدم نظارت درست خواهد بود. مسئولان در زمان مواجهه با بحران باید موضوعات مختلف قانونی را در برنامه‌های آموزشی، گسترش اهداف و تصمیم‌گیری عملیاتی خود ادغام کنند.

☑️ قوانین مدیریت بحران شامل طیف وسیعی از دستورالعمل‌هاست که برای کمک به سازمان‌ها جهت آماده‌سازی عوامل، رویارویی با حادثه و پاسخگویی‌ به مراجع قانونی طراحی شده‌اند. این قوانین چارچوبی را برای سازمان‌ها فراهم می‌کند تا مدیران مسئول به طور مؤثر الزامات قانونی را رعایت کنند و در صورت لزوم پاسخگو باشند. این راهنما شامل دستورالعمل‌های قانونی ضروری و شیوه‌های مؤثر برای مدیریت بحران است و به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از رعایت مقررات اطمینان حاصل کنند و خطرات را به حداقل برسانند. هدف این قوانین تضمین امنیت عمومی، حفظ نظم و حمایت از حقوق و منافع افراد و سازمان‌هاست. الزامات قانونی مدیریت بحران عموماً شامل الزامات برنامه‌ریزی اضطراری، گزارش حوادث و هماهنگی با مقامات دولتی است. به طور خلاصه این موارد شامل مراحل زیر است:

➖ برنامه‌ریزی و آمادگی اضطراری: سازمان‌ها اغلب ملزم به تدوین و حفظ برنامه‌های اضطراری جامع هستند. این طرح‌ها باید خطرات بالقوه را بررسی، روش‌های مواجهه را ترسیم و مسئولیت‌هایی را برای پرسنل کلیدی تعیین کنند. آموزش و تمرین‌های منظم برای اطمینان از آمادگی کارکنان برای اقدام سریع و مؤثر در طول یک بحران ضروری است.

➖ انجام تمرینات و آموزش‌های منظم: آموزش کارکنان در مورد رویه‌های واکنش به بحران و انجام تمرین‌های منظم می‌تواند به این اطمینان منجر شود که همه نقش خود را در طول یک بحران می‌دانند. آموزش باید رویه‌های اضطراری، پروتکل‌های ارتباطی و الزامات قانونی را پوشش دهد.

➖ مرور منظم: برنامه مدیریت بحران باید به طور منظم با مشاور حقوقی مرور شود تا اطمینان حاصل شود برنامه فوق با تمام قوانین و مقررات مربوطه مطابقت دارد. این شامل به‌روز رسانی طرح برای پیش‌بینی تغییرات و خطرات احتمالی است.

➖ گزارش و اطلاع‌رسانی: گزارش به‌موقع حوادث به مراجع ذیربط جنبه حیاتی مدیریت بحران است. الزامات قانونی ممکن است انواع حوادثی را که باید گزارش شوند، بازه زمانی گزارش‌دهی و اطلاعاتی را که باید ارائه شود مشخص کند. عدم رعایت الزامات گزارش‌دهی می‌تواند منجر به جریمه‌های قانونی قابل توجهی شود و تلاش‌های مدیران و عوامل درگیر را کم‌اثر کند.

➖ مستندسازی و نگهداری سوابق: مستندسازی دقیق تمام اقدامات انجام شده در طول یک بحران برای انطباق قانونی و تجزیه و تحلیل پس از بحران ضروری است. سازمان‌ها باید سوابق دقیق گزارش‌های حادثه، فعالیت‌ها، ارتباطات و هزینه‌ها را ثبت کنند. اسناد و مدارک مناسب می‌تواند از ادعاهای بیمه و دفاع قانونی در صورت نیاز پشتیبانی کند.

➖ شفافیت و پاسخگویی: سازمان‌ها موظف هستند در تلاش‌های مدیریت بحران خود شفاف و پاسخگو باشند. این شامل ارائه اطلاعات دقیق و به موقع به ذینفعان، اعتراف به اشتباهات و مسئولیت اقدامات است. شفافیت به ایجاد اعتماد و اعتبار کمک می‌کند و این موضوع برای مدیریت مؤثر بحران ضروری است.

-