Қаратерең көли туўралы

Әкем Алламбергенниң анасы Улсулыў мүйтен руўының самат тийресинен еди. Балалығымызда айтқан аңызын сизлерге айтып бермекшимен.

Күтә ерте заманлардың биринде Бөрши таўдың етегинде бир қала болған екен. Қаланың ортасында бир таў тасынан өрилген терең қудық болыпты. Қала халқы усы қудықтың суўын душшы болғанлықтан ишимлик ушын пайдаланған. Қудықтың маңлай алдында көлеми кишигирим қара үйдей қара тас болып, бул таста мынандай мазмунда жазыў болған екен:

"Бул қудықтың тереңлиги қырық қулаш. Түбинде аспаннан жанып түскен кәрәматлы қара тас жатыр. Бул тасты алыўшы болмаңлар, жер бетине шығарсаңызлар апат алып келеди."

Қанша заманлар өткени белгисиз, сонша ўақыт даўамында бул қаланың адамлары жазылған нәсиятқа садық болып, қудық түбиндеги қара тасты орнынан қозғамапты. Заманлар изинен заманлар келипти. Тәңриниң ҳәмири менен сол дәўирдеги қала ҳүкимдары болған патша өлипти. Оның тахтына баласы отырыпты. Күнлердиң бир күнинде қала халқы арасындағы палўан жигитлерге хәм нөкерлерине қудық ишиндеги тасты сыртқа шығарып алыў ушын ҳәмир етипти. Жас патша "Қудықтағы қара тастың астында Сулайман патшаның жети ғәзийнесиниң бири бар, соны ийелеймен," деп нийет қылған екен. Тасты қырық қулаш тереңликтен жердиң бетине бир әмеллеп алып шығыпты...

Күн батып, қараңғылық түскен соң хәммеси уйқыға жатыпты. Сол түнде тас алынған қудықтан адам баласы бурын көрмеген муғдардағы суў тасқыны атлығып шығып, қала ҳәм оның халқы суў астында мәңгиге қалып кетипти...
Соңғы замандағы адамлар усы көлди "Қара терең", деп атайтуғын болған.

Тахтакөпирши мүйтенлердиң бир топары 19 әсирдиң соңы 20 әсир басларында Қара терең көлдиң батыс жағаларында жасаған. Кемпир апам Улсулыў: "Ҳәр бәҳәрде Қара тереңниң суўы бир тасып қайтатуғын еди. Суў қайтқан жерлерди қайыр дейди. Сол Қара тереңниң қайырына ағайинлеримиз тары, арпа, гүнжи, жүўери, жоңышқа, қаўын-ғарбыз егетуғын еди. Қайырда өскенлердиң бәриде болық болатуғын еди", деп еслеп отырғанлары ядымызда мөрленип қалған...

Бахтыяр ГЕНЖЕМУРАТОВ

Каналға ағза болыў: @hoja_uz

*Анажан, ушырастым бир қызға мен,
Ол ҳеш тартынбайды ҳәм сәл күлкили.
Шәтлеңки жуқа жипек көйлек кийген,
Шийрин сүйисиўдиң назлы билгири.
Блок ҳәм фильмлер - сөзимиз бизиң,
Ромашка дәстесин мен оған бердим.
Анасы деп айтты: "Жасғой жигитиң?
Жарлығой, теңимиз емес бизлердиң!"

Анажан, тап болдым естияр қызға,
Оған қызық емес шайыр қосығы.
Көшип баражақпыз үй-жайымызға,
Жазда той қыламыз бизлер усы жыл.
Ата-аналары мийман болажақ,
Бизиң турмысымыз қандай - көрежақ...
Анасы гүманланып сыбырлар оған:
"Жигит дым ақыллы, жараспас саған!"

Анажан, гезлестим мен бир ҳаялға...
Бундай гөззалды ҳеш көрмегенмен мен!
Онда отлы қуяш аралас палға,
Ол - қәлбиме бағлы жағыс, билдим мен.
Ол өзи назлы ҳәм муңлы, гүналы,
Қуштары қосықлар менен гүллердиң.
Таңда нәрестедей балқып уйқлайды,
Кийгени - шәтлеңки көйлегим мениң...

Анажан, енди тәўбе қылмасам болмас...
Ол - мениң жутқан ҳаўам, ол - мениң демим.
Ол мыйығынан күлип, қылса наз,
Күлип қарағаны маған Тәңирим...

Елизавета Печенкина

Қарақалпақшалаған: Б.ГЕНЖЕМУРАТОВ*

@b_genjemuratov

**Биздеги ҳақыйқый «МЕН» — бул биздеги қәлб.

Сократтың "МЕН", яғный инсанның өзлиги туўралы пикири адамлардың көпшилигиниң көзқарасынан басқаша еди. Сократтың пикиринше, адамның ҳақыйқый өзине тәнлиги ("МЕНИ") оның мал-дүньясы, мүлки, социаллық шығысы, абырай дәрежеси, ҳәттеки оның денеси менен анықланбаўы керек.

Сократтың тастыйықлаўынша, бизиң өмиримиздиң сапасы қандай екенлигин бизиң қәлбимиздиң ҳалаты анықлайды. Сонлықтан биз қәлбимиздеги сулыўлық ҳәм меҳир-муҳаббат ресурсларының раўажланыўына айрықша әҳмийет бериўимиз керек.

Сократтың жазыўынша, биз өзимизди аңлаўымыз ушын нәзеримизди қәлбимиздиң терең түпкирине қаратыўымыз дәркар, сонда ғана биз өзимиздиң ҳақыйқый "МЕНИМИЗДИ", яғный өз тәбиятымызды, өзлигимизди тезирек ашамыз.

Бахтыяр ГЕНЖЕМУРАТОВ**

@b_genjemuratov

Сағынбай ИБРАГИМОВ

ЖӘБИРАЙЫЛ ПЕРИШТЕ «ОҚЫ!» ДЕДИЛЕР

Бахтыяр Генжемуратовқа

Түсинде бир елес келип алдына,
паршаға оралған буйым усынды –
ҳаўаз келди, айтты: «Оқы!» – дедилер, –
«Мен оқып билмеймен», – деди Муҳаммед.

Ол буйымды алқымына тақады –
дем алалмай турды: «Оқы!» – дедилер.
Және айтты: «Мен оқыўды билмеймен», –
тулабойы жуўлап турды Муҳаммед.

Елес буўындырды үшинши мәрте –
«Не оқыўым керек?» – деди Муҳаммед.
Бирден аспан асты нурға бөленип –
ол оқып атырған сүре жаңлады:

«Иқраъ бисмил раббикал-лази..»
Тамағы ашылып, қулағы шыңлап,
Муҳаммед оқыды Алла кәламын...
Жүмлә әлем суўдай тынып тыңлады.

Пайғамбарға бул дем ўәҳий әкелген
ол елес Жәбирайыл периште еди.

Қырқ жасында еди – бир ашық жүзли,
көзи нурлы, бийдайрең киси еди.

Тилинде жаңлады Қуран сөзлери –
ядында шыққаны шөл-биябанға,
көктен түскен жуп қус көтерип алып,
бир төбениң басына алып барғаны.

Еки бүркит оның көкирегин жарып –
жүрегин шық пенен алтын ыдыста
жуўды, жайғастырып қойды орнына,
қанаты сыйпады – жара жазылды.

Енди Муҳаммедтиң айтар сөзлери
Алланың жиберген кәламы болды –
жүрегине ҳәр бир қәўимлесиниң
илаҳый сөзлерди жеткермек болды.

Мекка улығлары келди нәбийге:
«Бизлер саған не иследик, Муҳаммед,
бабалар жолынан бизди азғырып,
бир неғайбыл нәрселерге шарлайсаң?!

Делбе болған болсаң – илаж қылайық,
ашық болсаң – жаўшы болып барамыз.
Улығ болғың келсе – қосып аламыз,
мал жыйып берейик – мал керек болса!»

«Делбе емеспен, дәў-перилер шалмады,
ҳешкимде өшим жоқ, ашық емеспен.
Жоқ менде мал-дүнйа, мәнсаб қайғысы –
мен Мәўла тааланың ялаўашыман.

Алла айтты, жерде бенделеримниң
ҳүкимим бар барлық жазықларына:
Билмей қылған иске – кеширимим бар,
қасттан қылған болса – жазасы басқа.

Тәни-жанымызды тәслим берейик
жаратқан ийемниң ирадасына –
оның тамуғы бар ҳәм ужмағы бар,
айтар сөзим, елим, Ҳақты таныйық».

Пайғамбардан кейин шайыр ҳәм қәҳин
мәни дүнйасының жолаўшылары –
шайыр талқыйн етип берер дүнйаны,
қәҳин бояп берер ақты қараға...

«Оқы!» деген сестиң бул жаңғырығы
өмирин ҳүкимине алған бенделер –
бизлер үнсиз қалсақ улыс не болар,
айтпасақ кеширим не, жаза деген не...

Аспанда от, жердиң үстинде де от –
қайда қашып жан сақлайды бендеси...
«Оқы!» жаңғырығын тыңлаўдан қалсақ –
Қарақалпақ ели жойтқаны бизди.

Апрел, 2018-жыл.

Түсиниклер:

Ялаўаш – ески түрк тилинде пайғамбар мәнисин береди.
Тамуқ – дозақ, ужмақ – бейиш мәнисинде.
Қәҳин – сыйқыршы, көзбояўшы.