2018දී අගහරු මතට ගියපු Insight Lander එක මගින් අවුරුදු ගානක් එකතු කරගත්ත දත්ත අධ්‍යනය කිරීමකින් පස්සේ අගහරුගේ පාෂණමය මතුපිටට යටින් ජලය තියෙන බව හොයාගන තියෙනවා.🫧 අගහරුගේ ධ්‍රැව ප්‍රදේශ වල ජලය තියන බව මීට කලින් තහවුරු කරන් තිබ්බේ. Insight දත්ත වලින් අනාවරණය වුන මේ ජල මුලාශ්‍ර තියෙන්නේ මතුපිටට කිලෝමීටර් 10-20ක් විතර ගැඹුරින් නිසා අනාගත අගහරු ජනාවාසකරණයකදී මේ ජලය ලබාගන්න එක තරමක් අසීරු වෙයි.🚀 අවුරුදු බිලියන ගානකට කලින් අගහරු මතුපිට ජලය ගලන් ගියපු තැන් ගොඩක් දැනටත් බලාගන්න පුළුවන්.🏞නමුත් අගහරුගේ වායුගෝලයට උන පරිහාණිය නිසා මතුපිට ජලයත් ක්‍රමක්‍රමයෙන් නැති වෙලා ගිහින් අද වෙද්දී අහහරු වායුගෝලයේ ඉතිරි වෙලා තියෙන්නේ ජල වාෂ්ප 0.02%ක් වගේ ඉතාම පොඩි ප්‍රමාණයක්.

-Oʀɪᴏɴɪᴅs | 🪐-

#Mars
#Insight
#SpaceUpdates

Join Orionids | Discussion:

මීට දවස් කීපයකට කලින් අගහරු මත ඉන්න NASA Perseverance රෝවරයට පුළුවන් උනා සුවිශේෂී සොයාගැනීමක් කරන්න. මේ සොයාගැනීම කරන්න පුළුවන් උනේ රෝවරයේ 22වන පාෂණ සාම්පලය ලබා ගැනීමත් එක්ක. සාම්පලය ලබගත්තේ Cheyava Falls කියලා හදුන්වන අගහරුගේ පාෂණ කොටසකින්. දැනට දන්න තොරතුරු අනුව, පරීක්ෂණ කණ්ඩායම කියන්නේ මේක අතීතයේ අගහරු වල ක්‍ෂුද්‍ර ජීවි මට්ටමේ ජීවි විශේෂ හිටියා කියන එක තහවුරු කරන්න හොද සාක්ෂියක් වේවි කියලා. නමුත් ජීවීන් සිටි බවට හරියටම තහවුරු කරගන්න නම් සාම්පලය ගැන තවදුරටත් අධ්‍යනය කිරීමක් කරන්න ඕනි. 🔬**

Perseverance ලබාගත්ත අගහරු පාශාන සාම්පලයේ රසායනික ව්‍යුහය පරික්ෂා කරන්න යොදාගන තියෙන්නේ රෝවරයේම තියන SHERLOC (Scanning Habitable Environments with Raman & Luminescence for Organics & Chemicals) කියන උපකරණය. මේ උපකරණයට පුළුවන් වෙලා තියෙනවා පාෂණ කොටසේ ජීවයට ඉතාම වැදගත් කාබනික සංයෝග අඩංගු බව හොයාගන්න. ජූලි 21 වෙනිදා Neretva Vallis කියන අතීත ගංගා නිම්නයෙන් තමයි Perseverance මේ පාෂණ සාම්පලය එකතු කරගන්න සමත් වුනේ.
මීට කලින් අගහරු මත කාබනික සංයෝග තියන බව හොයාගන්න 2014දී Curiosity රෝවරයට හැකියාව ලැබුණා. විශේෂ කරුණක් තමයි Perseverance විසින් අධ්‍යනය කරපු Cheyava Falls පාශාන කොටසේ Iron Phosphate අඩංගු කොටස් තිබෙන බව සොයාගැනීම. මේ විදිහේ Iron Phosphate කොටස් අපි පෘතුවිය මතදීත් හොයාගන තියෙනවා. ඒවා ඇතිවෙලා තියෙන්නේ පෘතුවියේ මුල්ම ක්‍ෂුද්‍ර ජීවි විශේෂ ඇතිවුන තැන්වල. ක්‍ෂුද්‍ර ජීවීන් ශක්තිය ලබාගන්නකොට ඇතිවෙන ප්‍රතික්‍රියා වලින් තමයි මේ වගේ යකඩ පොස්ෆේට කොටස් නිර්මාණය සිද්ද වෙන්නේ. අගහරු මතත් මේ සංයෝග නිර්මාණය උනේ ජීවීන් විශේෂයක ප්‍රතිපලයක් විදිහට ද? 👀

මේ කාරණා ගැන හරියටම අවබෝධයක් ගන්න නම් රෝවරයෙන් එකතු කරගන්න සාම්පල පෘතුවියට රැගෙන එන්න සිද්ද වෙනවා. දශක ගණනාවක්ම Mars Sample Return mission එකක් කරන්න විවිධ රටවල් වලින් plan කරා. නමුත් සැතපුම් මිලියන 33ක් දුරින් තියන අගහරු වලින් සාම්පල පෘතුවියට ගේනවා කියන එක ඒ තරම් පහසු කටයුත්තක් නෙමෙයි. මේ දේ කරන්න ඉතාම සංකීර්ණ මෙහෙයුමක් ඕනි වෙනවා. ඒ වගේම විශාල මුදලකුත් වැය වෙනවා. දැනට plan කරලා තියන mission එක සම්පුර්ණ කරලා සාම්පල පෘතුවියට ගෙන්නගන්න අපිට 2040 වෙනකල් බලන් ඉන්නත් වෙනවා. මේ නිසාම ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපීය අභ්‍යාවකාශ ඒජන්සිය එකතු වෙලා දැන් මීට වඩා ඵලදායි, අඩු කාලයක් වැය වෙන mission එකක් නිර්මාණය කරන්න කටයුතු කරමින් ඉන්නේ. අනාගතයේ යම් දවසක අගහරු සාම්පල පෘතුවියට ගේන්න එක සාර්ථක වීම විද්‍යා ක්ෂේත්‍රය අත්පත් කරගන්න විශාල ජයග්‍රහණයක් වේවි. ✨**
-Oʀɪᴏɴɪᴅs | 🪐-

#Mars
#SpaceUpdates
#Article

චන්ද්‍රයාගෙ මතුපිට ගුහාවක් හොයාගන්න විද්‍යාඥයොන්ට පුළුවන් වෙලා තියෙනවා.? මේ ගුහාව තියෙන්නේ නීල් ආම්ස්ට්‍රෝන් මුලින්ම හද මත පා තියපු ප්‍රදේශය වෙන Sea of Tranquility වල. Mare Tranquillitatis pit කියන චන්ද්‍රයාගෙ හොයාගන තියන ගැඹුරුම වල ඇතුලෙ තමයි මේ මීටර් 80ක් දිග ගුහාව හොයාගන තියෙන්නේ. නාසා Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) එකේ radar දත්ත වලට අනුව ගුහාව පිහිටන්නේ චන්ද්‍ර මතුපිටට මීටර් 150ක් විතර ගැඹුරින්. අනාගත චන්ද්‍ර ගවේෂණ වලදී ගගනාගාමින්ට කොස්මික් කිරණ, අහිතකර සුර්යය විකිරණ වගේම කුඩා උල්කාපාත වලින් ආරක්ෂා වෙන්නත් මේ වගේ ස්ථාන ගොඩක් දුර‍ට ප්‍රයෝජනවත් වෙයි.☢ උෂ්ණත්වයත් චන්ද්‍රයාගෙ මතුපිට ට වඩා ස්ථාවර නිසා උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට මුහුණ දෙන්නත් මේ තැන් ගොඩක් ප්‍රයෝජනවත් වේවි. ලාවා ගලා යාම නිසා හැදිලා තියන මේ විදිහේ ව්‍යුහයන් 200කට වඩා දැනට හදුනාගන තියෙනවා. විශේෂම කාරණය වෙන්නේ මේ ගුහා වල Moon base එකකට වැදගත්ම වෙන ජලය තියෙන්නත් හැකියාව තිබීම. ? මේ ගැන හරියටම තහවුරු කරගන්න අපිට තව ටික කාලයක් බලන් ඉන්න සිද්ද වෙනවා...?****
-Oʀɪᴏɴɪᴅs | ?-

#Moon
#SpaceUpdates
#Article

පලවෙනි රූපයේ තියෙන්නේ පසුගිය දවසක ජේම්ස් වෙබ් අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයේ MIRI (Mid Infrared Instrument) උපකරණය පාවිච්චි කරලා ලබගත්ත Protostar (ප්‍රාග්තරාකාව) එකක image එකක්.? Protostar එකක් කියලා කියන්නේ බිහිවෙමින් පවතින තවමත් ප්‍රධාන අවධියට නොපැමිණි තාරකාවකට. මේ L1527 Protostar එකට අද තියන තත්වයට පත්වෙන්න අවුරුදු ලක්ෂයක් විතර ගතවෙන්න ඇති කියලා ගණනය කරලා තියෙනවා. මේ වගේ මුල් අවධියේ තරුවක හරයේ උෂ්ණත්වය කෙල්වින් මිලියන 10කට පැමිණියාම තමයි තරුවේ න්‍යෂ්ටික විලයන ක්‍රියාවලිය නිසි විදිහට වෙන්න පටන් ගන්නේ. භ්‍රමණය නිසා ප්‍රබල චුම්භක ක්ෂේත්‍රයකුත් ඇති වෙනවා, මේ චුම්බක ක්ෂේත්‍රය නිසා තරුවේ භ්‍රමණ අක්ෂයෙන් දෙපැත්තට වායු, දූවිලි ඇදිලා යනවා දැකගන්න පුළුවන්.? ඒ කොටස් Jets කියලා හදුන්වනවා. Protostar එකක් දූවිලි වලින් වට වෙලා තියෙන නිසා දෘශ්‍ය ආලෝකය පාවිච්චි කරලා නිරීක්ෂණය කරන්න අපහසුයි. ?රූපයේ දැක්වෙන කොටසේ මැද රතු පැහැයෙන් තාරකාවට ආසන්නයේ තියන ඉහල ශක්තියක් සහිත වායු, දූවිලි වලාවන් දැකගන්න පුළුවන්. නිල් පැහැයට හුරුවට පේන්නේ Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) කියන කාබනික සංයෝගය වැඩිපුර අන්තර්ගත වෙන කලාප. මීට කලිනුත් ජේම්ස් වෙබ් දුරේක්ෂයට පුළුවන් උනා අපිට ආලෝක වර්ෂ 460ක් දුරින් තියන L1527 ප්‍රාග්තාරකාව ඡායාරූප ගත කරන්න(2වන රුපය). ඒ දුරේක්ෂයේ NIRcam උපකරණය ආධාරයෙන්. දෙවෙනි ඡායාරූපයේ නිල් පැහැයෙන් දූවිලි අඩුවෙන් තියන කලාපත් තැඹිලි පැහැයෙන් දූවිලි වැඩිපුර පැතිරිලා තියන කලාපත් වෙන් කරලා හදුගන්න පුළුවන්. ප්‍රාග්තරුව අවශ්‍ය තරම් ද්‍රව්‍ය දූවිලි වලාවෙන් ලබාගත්තට පස්සේ ප්‍රධාන අනුක්‍රමයට පැමිණෙනවා . එතකොට මේ අද දකින ව්‍යුහය දැකගන්න හැකියාවක් නෑ.?****

-Oʀɪᴏɴɪᴅs | ?-

Image Credit:
NASA, ESA, CSA, STScI

#JWST
#SpaceUpdates
#Article

මැයි 3 සිකුරාදා චීන අභ්‍යාවකාශ ආයතනය Chang'e 6 කියන චන්ද්‍ර ගොඩාබස්වන යානය දියත් කලා. දින 53ක මෙහෙයුමක් වෙන මේක දියත් කරන්න එයාලා පාවිච්චි කලේ Long March-5 රොකට් එක. ?**

Chang'e 6 යානයේ අරමුණ තමයි චන්ද්‍රයා ගේ අපිට නොපෙනෙන කොටසේ (Far Side) ගොඩබෑමක් සිද්ධ කරලා සාම්පල් එකතු කරගෙන ඒවා පෘතුවියට රැගෙන එන එක. ජුනි මාසයේ මුල් භාගයේදී තමයි Chang'e 6 සඳ මත ගොඩාබහින්න නියමිත වෙලා තියෙන්නේ. ඒ දක්ෂිණ ධ්‍රැවයේ Aitken Basin කියන තැන. ඊට පස්සේ කිලෝග්රෑම් 2ක විතර චන්ද්‍ර පාෂාණ, පස් එකතු කරන එක සිද්ධ කරනවා. මේ ගොඩබස්වනයේ පකිස්ථානය, ප්‍රංශය,ස්විඩනය, ඉතාලිය වගේ රටවල් වල නිෂ්පාදනය කරපු උපකරණ රැසක් අඩංගු වෙනවා.
චන්ද්‍රයාගේ far side එකේ සාම්පල පෘතුවියට ගෙන්න ගන්න එක සාර්ථකව කරන්න පුළුවන් උනොත් චීනය මේ දේ කරන්න පුළුවන් උන පලවෙනි රට බවට පත් වෙනවා. පෘතුවියට ගේන සාම්පල හරහා චන්ද්‍රයාගේ ඉතිහාසය ගැන වැදගත් විස්තර ගොඩක් ඉගෙනගන්න පුළුවන් වෙයි. ?✨

ඒ වගේම චීනයේ සහ රුසියාවේ මුලිකත්වය ඇතුව සඳේ නිර්මාණය කරන්න යන International Lunar Research Station (ILRS) කියන Lunar Base එකේ මුල් පියවරක් විදිහට මේ Chang'e Project එක හදුන්වන්න පුළුවන්. ?**

-Oʀɪᴏɴɪᴅs | ?-

#Change6
#SpaceUpdates
#Article31

2028දී සෙනසුරුගේ චන්ද්‍රයෙක් වෙන ටයිටන් වලට Dragonfly කියන හෙලිකොප්ටර් යානය යවනවා කියලා මේ වෙද්දී නාසා එක confirm කරලා තියනවා.✨** Dragonfly mission එකේ සම්පුර්ණ budget එක ඩොලර් බිලියන 3.4ක් විතර. 2034දී තමයි dragonfly ටයිටන් වෙතට ලගා වෙන්න නියමිත වෙලා තියෙන්නේ. විද්‍යාත්මක ගවේෂණයක් වෙනුවෙන්ම පලවෙනි වතාවට නාසා එකෙන් යවන මෙහෙයුම තමයි මේක. ඔයාලට මතක ඇති මෑතක් වෙනකල් අගහරු මත පියාසැරි කීපයක් කරපු Mars2020 mission එකේ Ingenuity හෙලිකොප්ටර් එක. හැබැයි නාසා එක මේ Ingenuity එක පාවිච්චි කරේ විද්‍යාත්මක තොරතුරු රැස් කරන්න නෙමෙයි.

ටයිටන්ගේ රහස් හොයන් යන Dragonfly ට පැ. කි. මී 36ක වගේ වේගයක් අත්කරගන්න පුළුවන් වගේම කිලෝමීටර් 4ක උන්නාතාංශයකට ගමන් කරන්න පුළුවන්. ඒ වගේම සෙල්සියස් අංශක -180ක වගේ අඩු උෂ්ණත්වයකදී උනත් මෙයාගේ උපකරණ වලට හානියක් නොවී වැඩ කරන්න පුළුවන්. බැටරි වලින් තමයි ශක්තිය ලබාගන්නේ. මේ බැටරි Plutonium-238 සමස්තානිකයේ විකිරණශීලි ක්ෂය වීම පාවිච්චි කරලා නැවත නැවත ආරෝපණය කරන්න පුළුවන්. ?
ඉතින් ටයිටන් වල සාමාන්‍යයෙන් රාත්‍රියක් කියන්නේ පෘතුවි පැය වලින් පැය 190ක් වගේ. මේ රාත්‍රී කාලයේදී Dragonfly ටයිටන් මත ගත කරනවා. දිවා කාලයේ තමයි පියාසැරි සිද්ද කරන්නේ. රාත්‍රී කාලයේදී මෙයා කරන්නේ සාම්පල් එකතු කරන එක.

ටයිටන් කියන්නේ කාබන්, ද්‍රව ජලය වගේ දේවල් දකින්න පුළුවන් තැනක් නිසාම Dragonfly තාරකා ජීවවිද්‍යාව සම්බන්ධ පරීක්ෂණ වලට ගොඩක් වැදගත් වෙයි කියලා හිතන්න පුළුවන්. විද්‍යාඥයෝ කියන විදිහට ටයිටන් ගොඩක් දුරට පෘතුවියේ ආරම්භක කාලයට සමානකම් දක්වනවා. ඉතින් පෘතුවියේ ජීවයක් බිහිවුණ විදිහ ගැන තියන අපේ දැනුමේ හිඩැස් පුරවන්නත් Dragonfly ට තවත් දශකයකින් විතර පුළුවන් වේවි...?**-Oʀɪᴏɴɪᴅs | ?-

#Dragonfly
#Titan
#Article30