پای

السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
درنو استادانو او ملګرو ! درناوی مې ومنئ، ستاسې د ټولو روغتيا په هيله.
پر ځوانانو د ناول لوستنې اغېزې څه دي؟، ښې او بدې خواوې يې په ډاګه کړئ؟.

دا پوښتنه چې په ښه بڼه او بشپړه ځواب کړو؟ ځواب يې یو څه ستونزمن ښکاري او په ډېرو برخو يې هر اړخیز بحثونه کېدای شي، ځکه چې د ناولونو ترمنځ له موضوعي اړخونو داسې پولې ټاکل چې هغه په بشپړه توګه د يوې ټولنې له ټولو مذهبي، اخلاقي، کلتوري او ملي ارزښتونو او وياړونو رابېل کړو، دا چاره شونې هم بريښي او ناشونې هم ده، خو بيا هم د پېژندنې لپاره يې لږ تر لږه يو څه بېلوونکې نښې شته. د ناولونو څانګې او ډولونه هم د يو يا ډېرو متفاوتو پولو له مخې سره بېلابېل اړخونه لري. په دې کې ځينې تجارتي ناولونه، ځينې د کټګوريو ناولونه، ځينې کيسه ييز او تخييلي ناولونه راځي. دا يې يو اړخ دی.
دا تجربو ښودلې او ثابته کړې چې د‌ مغزو او حافظې لپاره د کيسو لوستلو ګټې ډېرې دي، دا ګټې لنډمهاله او اوږدمهاله اغېزې لري، په دې کې د مغزو او حافظې د برخو ترمنځ د اړيکو د ټينګښت او د هغوی دندو ته په بېلابېلو اړخونو کې وده او پرمختګ ورکوي. د ناول لوستنې پرمهال د لوستونکو ځوانانو ذهني خوځښت لړزوي، يعنې د مغز او حافظې د پياوړتيا او روغ ساتلو کې يې ونډه اخلي. مړه او نيم ژواندي عواطف او احساسات يې روزي، د خواخوږۍ او درناوي حس يې ځواکمنوي، روحي او رواني ستونزې يې راکموي.
که څوک يا ځوانان په ژوند، دنده، اړیکو او نورو برخو کې فشارونو لاندې وي، نو ښو کيسو او ښه ناول لوستنه ورسره پوره مرسته کوي. د نويو معلوماتو او پوهې کچه يې لوړوي. د کلمو او لغتونو پانګه يې زياتوي. د يادښت او فکري تمرکز پر وده او پراختيا کې يې ونډه اخلي. تخيل او تصور يې پياوړی کوي. د ژوند په تجربو کې تجربې ور زده کوي. وړيا تفريح او ننداريز شېبې پرې حس کوي‌. د نورو له حالاتو او وضعيت نه يې خبروي. د ژوند په هره برخه کې د موخو لپاره د لومړيتوبونو د معلومولو کې پخې تجربې او لارې چارې ورښيي. فکر يې له تسلسل سره بلدوي. د نوښتونو ځواک او هنرونه ور زده کوي. د تېروتنو په اصلاح او سمون کې مرستندوی کېږي. په ځان د بسياينې فکر يې روزي. د ښو پرېکړو په اړه تصميم نیولو کې زړورتيا وربښي. ټولنيزو اخلاقو په پياوړتيا کې ورسره مرسته کوي، په ټولنيز عدالت کې يې پالنه ترسره کوي او دې ته ورته نورې ګټې هم لري. که چېرې ښه ناول نه وي، نو ځوانان د دې ګټو سرچپه اړخونو ته هڅولی شي، يعنې د بدیو، ورانيو، ناانډولیو، بې انصافۍ، بد اخلاقیو او نورې ګڼې روانې او روحي اغېزې پرې ښندلې شي او يو ډول ذهني ګډوډيو او په تشو خيالاتو کې يې ښه سم ډوبوي چې هم ځان او هم ټولنې ته زهرجن دارو درمل ورکولی شي.
درنښت
ع - اغېز

ناول لوستل د ذهن او فکر د پراختیا او پياوړتيا لپاره مهمه مشغله ده ، د ځوانانو ذهن د پرمختګ او اخذ په حال کې وي او کوښښ کوي چې په بیړه ډېر څه خپل کړي، د ناول په مطالعې سره یې د عامې مطالعې شوق زیاتېږي،په دې سره د ځوانانو فکري او تخیلي ځواک پياوړتيا او پراختیا مومي، د مختلفو ټولنیزو دودونو او د لیکوال د ټولنیز معرفت سره مخ کېږي، د نورو تجربې زده کوي او خپلوي او په رواني لحاظ د فکري او ذهني پرمختګ پر لور ګامونه اخلي، همدا ډول د ډول ډول ناولونو او داستانونو په لوستو سره په ځوانانو کې د احساس قوه لا ځواکمنه کېږي، د شفقت او مهربانۍ درس زده کوي، د بدو کرکټرونو نه کرکه پیدا کوي او هر وخت ځان د ناول د اتل په څېر احساسوي،
همدارنګه ژبني او لیکني مهارتونه ترې زده کوي، املاء او انشاء ترې زده کوي، د جملو هنري او عاطفي کارونه ځوانان لیکلو ته هڅوي، د ټولنیزو او کورنیو مهالنیو ستونزو تحلیل او په ستونزو کې د زغم تحمل او هم د ستونزو سره د مبارزې چل او د تېرو تجربو له مخې په عملي ډول د ستونزو حل ترې زده کوي، له دې پرته په تفریحي لحاظ هم ناولونه لوستل د ځوانانو لپاره ګټور دي او د وخت د ضایع کېدو مخه پرې نیول کېږي، نو په دې لحاظ ناول پر نوو ځوانانو ډېرې اغېزې لري چې اکثر يې مثبتې او ګټورې دي خو زما په نظر د ناولونو په لوستلو کې انتخاب هم مهم دی او هر ناول په لوستلو نه ارزي.
پای

د نننۍ سکالو اړوند به دومره ووایم، چې مبالغه او کذب (دروغ) دواړه نږدې مفاهیم لري، چې توپير یې خورا باریک دی، اصل کې حقیقت دا دی، چې یجوز للشعراء ما لا یجوز للغیر، څه ډول چې شعر د عادي خبرو په څېر نه دی، په همدې ډول یې اصول او قوانین هم د عامو خبرو سره توپير لري، مبالغه د شعر او فصیح کلام ښکلا ګڼل کیږي، په داسې ډول د موصوف ستاینه چې د صفت نهایت او غایت پکې متصور شي، مبالغه ګڼل کیږي، مبالغې لپاره په عربي ژبه کې پنځه وزنونه کارول کیږي، چې عبارت دي، له فعال، فعیل، فعول، مفعال او فعل څخه، مبالغه په قران کریم کې هم شتون لري، لکه الله تعالی فرمايي (وما ربک بظلام للعبید) (ان الانسان لظلوم کفار) (ان الانسان خلق هلوعا) و غیره ایتونه د مبالغې شاهدان دي، حدیث کې هم د مبالغې صوتونه شتون لري، لکه نبی علیه السلام وفرمایل: ابو جهم خپله امسا له وږو څخه نه کښته کوي او معاویه مال نه لري، حال دا چې هغه امسا د خوب وغیره لپاره ښکته کوله او معاویه رض لباس و غیره جامې لرلې چې په مال کې حسابېدې، مبالغه د پوهانو په کلام کې زیاته شتون لري، د مبالغې په اړه څوک دروغژن نه شي پيژندلی، مبالغه که په لاندې توګه وپيژنو، نو د دروغو سره به یې توپير بیخي په ډاګه شي.
مبالغه د یو صفت په شتون کې د هغه نهایت یادول دي، لکه څوک خپلې معشوقې ته ووایي، ته تر سپوږمۍ ښایسته یې، دلته که څه هم د سپوږمۍ ځلا او پړکا له معشوقې څخه زیاته لیدل کیږي، خو حقیقت کې عاشق ته خپله معشوقه تر هر څه ښکلې وي، ځکه ورته د مبالغې صیغه کاروي.
مبالغه زیاته په شعري او نثري کلامونو کې کارول کیږي، چې په مخاطبینو باندې د قبض او انبساط کیفیت لا زیات کړي، ځکه د شعر موخه په اورېدونکي او لوستونکي باندې د تاثیر تهاجم دی، چې له مبالغې پرته په ډول نه تر سره کیږي.
مبالغه کې چاته په قصدي ډول زیان رسول، دوکه ورکول او غولول هدف نه وي، بلکې یواځې د کلام د تاثر لپاره کارول کیږي.
مبالغه د دروغو په قصد نه ویل کیږي، بلکې له موصوف سره د صفت کونکي ژور تړاو ته اشاره کوي.
مبالغه په اصل حقیقت باندې د زیاتوالي نوم دی.
خو دروغ بیا
چا ته د دوکې ورکولو لپاره کارول کیږي.
دروغژن خپله د خپلو دروغو په تړاو یقین لري، چې زما خبرې له حقیقت څخه لرې او د دوکې ورکولو لپاره دي.
دروغ په مخاطب باندې د تاثر او اغیز لپاره نه ویل کیږي.
دروغ د دروغژن لپاره د ستاینې وړ نه بلل کیږي، خو مبالغه د مبالغه کونکي لپاره ستاینه وي.
مبالغه علمي بڼه لري او دروغ د جهالت څرک دی.
مبالغه د اخرت مواخذه نه لري خو دروغ د دنیا او اخرت شرمندګي ده.
مبالغه د مدحې او ستاینې په موخه کارول کیږي، خو دروغ د مذمت او رسوایۍ لپاره.

مینه او مننه
علامه محمدي

ادبپوهان وايي، درواغ هغه بیان دی چې خبري حالت لري او مبالغه شعر په یو عاطفي او احساسي بیان بدلوي. د دوی له آنده، مبالغه د شاعر د شدیدو احساساتو او عواطفو څرګندويي کوي او په بشپړ ډول احساسي اړخ لري.
مبالغه نورو ته د یو څه د لوی ښکاره کولو په معنی هم کارول شوې ده. یعنې یو شاعر هڅه کوي چې پخپل شعر کې یوه وړه خبره لویه ښکاره کړي. ښايي کله کله د منلو او یا هم نه وي. خو که له اندازې ورهاخوا شي، بیا نو د درواغو ګمان پرې غالبېږي.
په مبالغه کې ممکنه ده چې مدعا د عقل له مخې شونی وي خو د عادت له مخې ناممکنه وي.
د مبالغې ډېر ډولونه دي چې ښايي ځينې دوستان ورته اشاره وکړي لکه تبلیغ، اغراق او نور... له لویه سره مبالغه په شعر کې هغه ډول بیان دی چې هیڅ ډول حقیقت يې تر شا پټ نه وي او خبري بڼه و نه لري.
د خوشال بابا دا یو بیت د مبالغې تر ټولو غوره بېلګه کېدای شي:
له خوشاله سره که کېني یو څو کاله
دا دغره خټک به واړه شاعران شي.
درنښت

د اوسني شعر، شاعري او ترنم په باب به مختصر دومره او وایم:

زمونږ د اوسني شعر رنګ ځکه پیکه دی چې په ډېری شعرونو کې جهاد، سنګر، حماسه، مبارزه، شهادت او داسې نور خورا مهم موضوعات نۀ راوړو.

مسلمان شاعر باید خپل راتلونکي نسل ته د شعر او قلم په ژبه د اسلافو تېر زرين تاریخ، د هغوی سرښندنې، ستر ستر فتوحات او د کفارو په مقابل کې نه هېرېدونکې مبارزې ورياد کړي.

مجاهد او حقپرست شاعر باید لۀ ځان څخه درباري او ماديات پرست شاعر جوړ نکړي او نۀ دې د چا د فرمائشاتو مطابق شعرونه ولیکي، بلکې د خپل قلم د مټ په زور دې په نره او هسکه غاړه د حق څخه دفاع وکړي.

اوس چې کوم شعرونه او ترانې اورو د ډېرو رنګ او خوند بدل شوی دی، مثبت أثر يې تقريبا له صفر سره ضرب خوري او دا ځکه چې ډېری ترانه ويونکي او شاعران يوازې او يوازې وطنۍ ببولالې غږوي، دا منم چې وطن لوړ حیثیت لري په وياړ دې يې شعرونه وليکل شي او ترانې زمزمه شي خو دومره هم نۀ چې خپلې سپېڅلې او روح بښونکې حماسي شاعري ته له يوې مخې شا کړو، سندرغاړو او ډمانو خو هم همدا تش په خوله وطنيت بدرګه کاوه او وطنۍ سندرې يې ویلې خو فرق یې لۀ ځينو اوسنیو ترانو سره دا وۀ چې هغوی موسیقي او سرود ورسره غږول.

زما لۀ قدرمنو شاعرانو او ترانه ويونکو څخه په ډېر درنښت سره دا هیله ده چې جهادي، حماسي شعرونه او ترانې دې نۀ پرېږدي، د هر چا فرمائشات دې نۀ مني او نۀ دې تش په نوم مصلحتونو او حکمتونو پسې ګرځي، بلکې خپل خدایي مسؤلیت دې آداء کړي.

یو لړ نور لغات سره له معنا درغلل.?

مسنون = سنت عمل
تسخیر = مغلوب ول
مغیبات = غیب شیان
تکریم= دوست لرل
فنا = ورک، له سترګو فنا
خس = د اور بلولو لرګي
هیبت= وېره
ذلت = خواري
مغلوب= مات شوي
اطلاق = ازاده ول
تصروف = مداخله
کشاله = اوږدولی د یو څه
استقراء = تحقیق کردن
اعتقاد = باور لرل
محض = خالص
تحریم = ناروا ګڼل
اربابان = مالکان
روحانیون = مذهبي شخصیتونه
عبودیت = بندګي کول
جلال = شان او شوکت
زجر = ازار او اذیت
تهدید = وېرول
نواقص = عیبونه، نیمګړتیاوې
حسد = کینه
اعتراض = نیوکه، نارضایت
تکذیب = دروغ ګڼل
منافع = ګټې
نصوص = د الهي کلام ټوټې، ایاتونه.
طعنه = خبرو کې په غوږ وهل.
افراط = زیاتی کولو
مصیبت = رنج، سختي
سلیقه = د کړو وړ ډول.
صریح= ښکاره، واصیح
مبتدع= اختراع کوونکی
اجماع = د عالماو غونډه
مشاجره= له یو بل سره جنجال کول
انحراف = کوږوالی
بیعت= عهد کول
وساطت = واسطه، شفاعت کول
بغض = کینه
بغاوت = سرکشي
متصل = بسته
مروت = مردانګي
خصلت = خوی
قبیح = ناخوښي

غزل

په مینځ کې د اذان او د لمانځه له سړي واخلي
قرار قرار تېرېږي وخت هر څه له سړي واخلي

د خوارې او بې وسې غزې چغي په قسم دی
د سترګو له چينو څخه اوبه له سړي واخلي

غربت هم عجيبه ده، وخت ناوخته داسې وي چې
ملګري د کلو کلو پاخه له سړي واخلي

په دې وجه وصال را باندې ګران په دې مې خوښ دی
دردونه د وجود د بېلتانه له سړي واخلي

ورو ورو دې د زوال کندې ته وړي محسن احسانه!
بدل دي کړي په سپينو تور وېښته له سړي واخلي

محسن احسان

#_اړین_لوست!

خدای مهربانه دی✖
خدای مهربان دی✅
موږ د ژوند سالمه چاپېریال نه لرو✖
موږ د ژوند سالم چاپېریال نه لرو✅
احمد ډېر پوهه سړی دی✖
احمد ډېر پوه سړی دی✅

#_بحث:
په پښتو ژبۀ کې صفت د موصوف تابع دی؛ که موصوف د نارینه په ډول راغی، نو صفت هم د نارینه په ډول راځي.
پۀ لمړۍ جمله کې (خدای) موصوف دی او (مهربانه) صفت دی لکه څرنګه چې د خدای کلیمه د قواعدو له مخې نارینه نوم دی نو صفت/مهربان هم د نارینه په ډول راغلی دی.
نورې بېلګې لولو:
احمد مهربان دی.
بصیره مهربانه ده.
په لمړۍ جمله کې ( احمد) نارینه نوم دی؛ نو موصوف/مهربان هم نارینه راغلی.
به دوییمه بیلګه کې (بصیره) ښځینه نوم دی؛ نو موصوف/مهربانه هم ښځینه راغلی دی.
نوټ: دا قواعد په ټولو جملو کې یو ډول دي.

لکه عــمـــــر د خدای په نور وې منور منصوره!
تایې تاریخ هسک وو ساتلی لکه لمر منـــصوره!

تا د تورتم شپو پسې راوستو سپین لمر د امن
زمونږه ویاړ یې په هر وخت کې قلندر منصوره!

د تاریخ ستوری شوې په باب د تاریخونو کې ته
دار دې په اور کړلو بدل سوی ټټر منصوره!

اې د قوي ایمان خاونده اې سالار د زمرو
د مؤمن ورور وې خو کفارو ته حیدر منصوره!

ژمن وفادار وې د ولس هرې غوښتنې ته ، تۀ
ستا پۀ فراق کې کړي دردونه د زړه سر، منصوره!

په خړ مزار دې هزار ځله انوارات شه مشره
محسن احسان دې شه ملګری د محشر منصوره!

محسن احسان