Baxtiyorman degan birgina so‘zni
aytish uchun kerak qancha kuch-chidam,
garchi baxt so‘zlarning eng yoqimligi,
garchi tursa hamki tilning uchida.

Og‘ir botmasmikin
bu so‘z kimgadir,
tegib ketmasmikin oh-vohlariga,
qandoq bardosh berib yashayman keyin
baxtsiz kimsalarning nigohlariga...

Shavkat Rahmon

​​Shu oʻrinda "Uchdan keyin kech"ning oʻzbek tilidagi mazkur nashri haqida gapirib oʻtmasam boʻlmaydi. Mana shu nashrda xatolar bisyor ekan. Muharrir va musahhihning ishi juda yomon. Texnik xatolar bilan birga bilimsizlik tufayli qilingan xatolar koʻp. Ya'ni ba'zi soʻzlar ehtiyotsizlik tufayli xato ketmagan, shunchaki muharrir va musahhih ularning asli qanday yozilishini bilmagan. Biz maktabda oʻqiganimizda, abituriyentligimizda biror soʻz ustida bahs ketib qolsa, xohlagan bir kitobni ochib koʻrardik. Kitobda yozilgan shakli rad etib boʻlmas dalil edi biz uchun. Hozir esa kitoblardan toʻgʻri yozishni oʻrganib boʻlmaydi. Ular bizni yanada besavod qilishdan nariga oʻtmaydi. Qachon bu ahvolga keldik? Nega hech qanday chora koʻrilmayapti? Eng achinarlisi, koʻp yillik tarixga va an'analarga ega nashriyotlar ham xatolarga limmo-lim kitob chiqarmoqda. Bundan burun Akademnashrdan chiqqandi bu. Sotuvda topolmadim. Bu nashrni oʻqib boʻlgach Akademnashrdagi kitobning elektron varianti oldimdan chiqdi. Bu nashrdagi xatolar unisida yoʻq ekan. Imkoni boʻlsa oʻsha birinchi nashrini topib oʻqing. Endilikda kitobdagi xatolar haqida ham koʻproq yozaman. Nashriyotlar nomini ochiq aytaman. Jamiyatda hech boʻlmasa kitob chiqaradiganlar savodli va masʼuliyatli boʻlishi kerak. Yoʻqsa kelajakdan umid qolmaydi.

Siz qargʻaysiz taqdiringizni,
Ham aytasiz unga tashakkur:
— Biz yoʻq qildik bir-birimizni...
Biz yoʻq qildik...Xudoga shukur!...

Siz yurakni qilmaysiz tejam,
Olgin! — borni tortiq qilasiz.
Soʻngra xafa boʻlasiz mendan —
“Qaytmayman” deb yigʻlab ketasiz.

Izlab yana kelasiz bir kech,
Jilmayasiz: — Baxtlimanmi, boq!...
Kulgingizga yarashmagay hech,
Xitobingiz oʻrtagan titroq.

Hijrondan soʻng savollar teran,
Hijrondan soʻng javob — daf'atan...
Men hammadan pinhon saqlagan
Sheʼrlarimni sizga aytaman.

Ayblamaymiz bir-birimizni,
Tilda soʻzlar tugʻiladi — hur.
...Qargʻamaysiz taqdiringizni
Va aytmaysiz unga tashakkur.

Usmon Azim

@salimov_blogi

Men bu mavzuda yozishdan iloji boricha qochaman. Lekin jamiyat holiga qarab, baʼzan dilimdagi tilimga chiqib turadi.

Masalan, yomgʻirni yaxshi koʻraman. Lekin mashina yuvgan kunim yomgʻir yogʻib qolsa yoqmaydi. Shuncha mehr berib yuvgandan soʻng hech boʻlmasa bir-ikki kun chang yoʻllarga kirgim, yomgʻirda qolgim kelmaydi.

Yoki Rumiyni ilk bor oʻqiganimda bir qator illatlarimdan qutulgandim. Bunday teran va koʻngilga yaqin soʻzlarni oʻqigach yana oʻsha-oʻsha hayotni davom ettirishim mumkin emasdi.

Men tushunmayman, jamiyat yoppasiga dindorlashyaptiyu, nega axloqiylashmayapti? Dindor jamiyat axloqli jamiyat degani emasmi axir? Mantiqiy jihatdan shunday natija kutishim xatomi?

Bugun kimki pul topsa masjid qurdiryapti. Kimki pul topsa Umraga joʻnayapti. Kimniki koʻrsak, hijob oʻrayapti. Soqol qoʻyyapti. Jumaga chiqyapti. Namoz oʻqiyapti. Roʻza tutyapti. Leksikoni diniy istilohlar bilan boyiyapti.

Biroq yurtimiz hamon dunyodagi eng korrupsion davlatlar qatorida turibdi. Davlat tashkilotlarini qoʻyib turaylik. Uy bozori, mashina bozori, texnika bozori, tovuq bozori, qoʻyingki hatto kitob bozoridayam sergak boʻlmasangiz kiydirib ketishadi. Odam odamning boʻrisi boʻldi.

Universitetda bizga Al-Azharda oʻqib kelgan kishi dinshunoslikdan dars berardi. Shu kishining ovozi baland chiqqanini eshitmaganman. Har qancha muammoli vaziyatda ham yengil kulib turardi. Yuzida oʻzgacha nur bor edi. Bugungi dindorlar esa asabiy, koʻngli tor, sal narsaga yoqangga yopishadi. Boshida hijobi bor-u, ogʻzi shaltoq. Soqoli koʻksiga tushadiyu, nafsi buzuq.

Faqat oldi-berdida emas muammo. Oddiy insoniy, oilaviy masalalarda ham tuban ketdik. Birovga rahm qilmayapmiz. Yo qoʻl bilan, yo til bilan ozor berishdan chekinmayapmiz. Bugunning odami oldingi rejimlardagi odamdan koʻra axloqsiz. Undan koʻra dilozor. Undan koʻra xaromga oʻch. Undan koʻra bilimsiz.

Ilgari oʻqimagan odam oʻqigan odamni hurmat qilardi. Oʻqigan bilan oʻqimagan teng boʻlurmi axir? Bugungi yuzaki dindorlik esa odamlarga johillik jasoratini berdi. Ular qaysidir domladan eshitganini yoki ibratli vaynda koʻrganini ilm hisoblab, oʻzini ziyoli bilan teng koʻryapti. Savodi chiqmasidan tili chiqyapti. Ilm soʻzining mazmuni oʻzgaryapti.

Men bugungi dindorlikni hammomdan nopok chiqishga oʻxshataman. Qachonki jamiyat halol boʻlsa, halim boʻlsa, oʻshanda sizning dindorligingizga ishonaman.

@salimov_blogi

Men hasad qilaman, bu sirni, doʻstlar,
Oshkor etmaganman hali hech kimga.
Bilaman, qaydadir bir bola yashar,
Men hasad qilaman juda ham unga.

Hasadim qoʻzgʻaydi mushtlashishi ham –
U kabi joʻn, jasur emas edim men.
Hasadim qoʻzgʻaydi, kulishi biram –
Uningdek kulishni bilmas edim men.

Biror yeri mudom shilingan, gʻurra –
Men edim tarangan, oʻylarga toʻliq.
Neni oʻqimagan boʻlsam men puxta,
U teran oʻqigan, bunda ham gʻolib.

U boʻlar barchadan toʻgʻri, odilroq,
Makru yovuzlikni kechirmas hech ham.
Goh men: "Arzimas..." deb ikkilangan choq
U aytar: "Arziydi!" – va tutar qalam.

Men na yechib va na uzgan chigalni
U gar yecholmasa tashlaydi uzib.
Astoydil sevadi, sevsa agar u,
Men esa – ham sevib, ham ahdni buzib.

Jilmaygum, hasadim etmay deb zohir,
Oʻzini goʻllikka soladi yurak:
"Kimdir adashishga mahkum-ku axir,
Kimdir boshqacharoq yashashi kerak..."

Har qancha solmayin dilga taskinlar,
Oʻyimni tark etmas shu hasad tuygʻu:
Bilaman, qaydadir bir bola yashar,
Mendan koʻp narsaga erishajak u.

Yevgeniy Yevtushenko

@salimov_blogi

Andrey Platonov asarlari — o‘zbek tilida

Andrey Platonov 20-asr rus adabiyotida so‘zi va adabiy qarashlari bilan ajralib turuvchi, o'ziga xos adib hisoblanadi.

Iosif Brodskiy Andrey Platonov ijodi haqida shunday degan: "U Kafka singari individualist emasdi, aksincha, uning tafakkuri atrofda kechayotgan hayotning mutlaqo noshaxsiy va ommaviy xususiyatidan ozuqa olar edi. Aynan shu bois ham uning syurrealizmi, Kafkanikidan farqli tarzda, shaxsiylikdan xoli, xalq turmushi bilan chambarchasdir. Shuningdek, uning asarlari ruhiyati, aslida, syurrealizmning mumtoz ko‘rinishi deb atash lozim bo‘lgan qadimiy asotirlar kayfiyatiga juda yaqin".

"Akademnashr" Platonovning ikkita kitobini nashr etibdi: "Jon" (Джан) va "Xandaq" (Котлован) asarlari. Sharfjon Ahmad tarjimasi. O'qishni tavsiya etaman. Kitoblarni esa @akademsavdo orqali nashriyotning o'zidan yoki boshqa kitob do'konlaridan xarid qilsangiz bo'ladi.

@salimov_blogi

Ahmad Lutfiy Qozonchi, Amina Shenlikoʻgʻli, Mehmet Yildiz, Mehmet Olaqosh, Rauf Jilasun, oʻzimiznikilardan Akrom Malik va yana shu tipdagi boshqa mualliflarning kitoblaridagi manzara oʻta primitiv. Ularda dunyo faqat oq va qoradan iborat. Oq boʻlsa juda oppoq, qora boʻlsa juda qop-qora. Badiiy boʻyoqlar ham, hayotiy saboqlar ham, inson xarakterining murakkab jihatlari tahlili ham yoʻq.

Bundan ham yomoni ular insonning qalbiga nafrat urugʻini ekadi. Oʻquvchi hech qanday sababsiz boshqa bir din yoki millat vakilini yomon koʻrib qoladi. Ularning kitoblarida boshqa din va millat vakillari yovuz, axloqsiz, tuban tasvirlanadi. Musulmonmi, u albatta komil inson. Yahudiy yoki nasroniymi, u albatta tuban kimsa.

Yoʻq, doʻstlar, hayot bu qadar oddiy emas. Dini, millati, ota-onasi bir boʻlgan ikki aka-uka bir-biridan yer bilan osmoncha farq qilib turganida butun boshli millatlar va dinlarga umumiy yorliq yopishtirish bu kamida saviyasizlik, hatto xavfli johillik. Men hayotda ham, ijtimoiy tarmoqlarda ham oʻzga millat yoki din vakillaridan nafratlanadiganlarni koʻp koʻryapman. Holbuki oʻzgalarning unga biror yomonligi tegmagan, umrida biror yahudiy yoki nasroniyni koʻrmagan hatto. Lekin nafratlanadi. Ularni oʻziga dushman deb biladi. Ularga oʻlim tilaydi.

Bir ruhiy kasallik bor, shizofreniyamidi yo boshqamidi hozir nomini aniq eslolmadim. Xullas, shu xastalikka duchor boʻlgan kishi bilan bir xonada oʻtirganingizni tasavvur qiling. Siz shunchaki oʻrningizdan turib javondan kitob olyapsiz. U esa hadik va oʻta ziyraklik bilan sizni kuzatyapti. Ruhiyatidagi xastalik tufayli u hammadan va har bir harakatdan xavfsiraydi. Mudom himoyalanish va hujum qilish payida boʻladi. Holbuki atrofidagilar unga yo faqat yaxshilik tilashadi, yoki umuman befarq, yomonliklari ham tegmaydi.

Yuqoridagi adiblarning qahramonlari mana shunday ruhiy xastalarga oʻxshaydi. Ular qandaydir guruhlar mudom musulmonlarga dushmanlik qilishlariga ishonishadi. Goʻyo kimlardir islom diniga qasd qilgan, goʻyo kimlardir bu dinni zaiflatmoqchi, yoʻqotmoqchi va hokazo va hokazo. Natijada oʻquvchi oʻzi tanimaydigan odamlardan nafratlana boshlaydi. Ularni yomon koʻradi. Xullas, bunday ruhdagi asarlar badiiy jihatdan boʻshligi bois sizni didsizlashtirishidan tashqari gʻoyaviy jihatdan ham xavfli. Hisobga olib qoʻyganingiz maʼqul. Oʻz diningizni, millatingizni yaxshi koʻring, lekin boshqalarni qoralamang, nafratlanmang, oʻzingizni va oʻzingiznikilarni ustun koʻrmang.

Shuningdek, "Jannatga taklifnoma", "Afv et, Allohim", "Duo taqdirni oʻzgartiradi" kabi siyqa kitoblar shu qadar urchib ketdiki, badiiy jihatdan ham, diniy jihatdan ham ulardan hech narsa ololmaysiz. Shunchasi kamlik qilganday, Fotih Duman deganining kitoblari ommatan oʻqilib yotibdi ekan hozir. Oʻqiyman desa yaxshi badiiy, diniy kitoblar shu qadar koʻpki, odamlar vaqtini yuqoridagi kabi kitoblarni oʻqib uvol qilayotganiga achinadi kishi.

@salimov_blogi

Ba'zi odamlar ruhingizga singib ketganini bilmay qolasiz...