«Unday emas, bunday bo‘ladi. Sizlar adashyapsizlar!»

Ijtimoiy psixologiyada Danning-Kryuger effekti degan tushuncha bor. Bu nima degani?

— Biror sohada yetarlicha malakaga ega bo‘lmagan odamda o‘ziga bo‘lgan ishonch juda yuqori bo‘lishini kuzatganmisiz? Bunaqa odam o‘zini professional, tajribali mutaxassis deb hisoblaydi. Qobiliyatlarini yuksak baholagani bois qilayotgan xatolarini ko‘ra olmaydi, boshqalarning gaplarini inkor qiladi.

— O‘z ishining haqiqiy ustasi bo‘la turib, qobiliyatlarini yetarlicha baholamaydigan, ishonchsizlikdan aziyat chekadigan odamlarni ham uchratgan bo‘lsangiz kerak.

Mana shu hodisa Danning-Kryuger effekti deyiladi. Soddaroq tushuntirsak, bilimi oz bo‘lgan odam o‘ziga katta baho beradi, bilimi yuz chandon ko‘p odam esa o‘zini yerga uradi.

Qiziq jihati, bilimsizning o‘ziga bo‘lgan ishonchi manmanlikdan emas, ko‘proq bilimsizligini bilmasligi tufayli bo‘ladi. Bilimli odamning o‘zini yerga urishi esa kamtarlikdan emas, shunchaki o‘ziga to‘g‘ri baho bera olmasligidan bo‘ladi.

Danning-Kryuger effekti degan tushuncha yaqindagina — 1999 yilda ilgari surilgan bo‘lsa-da, bu haqda odamlar ming yillar avval ham fikr yuritgan. Keling, Suqrotning bir gapini eslaymiz:
— Men hech narsani bilmasligimni bilaman, ammo boshqalar shuni ham bilmaydi!
Bu yerda "hech narsani bilmaslik" deb majoziy ma’noda aytilgan. Ushbu iqtibosdan bir nechta xulosalar olish mumkin:
— bilimsizlik o‘z-o‘zidan ayb emas, chunki inson bilib tug‘ilmaydi, hayoti davomida bilib boradi;
— bilimsizligini bilmaslik va tan olmaslik — ayb;
— bilmasligini bilish odamni boshqalardan ustun qiladi.
*_____

Nima qilish kerak?*Birinchi toifadagi odamda o‘ziga bo‘lgan ishonch shu qadar yuqoriki, hatto xatolarini ham yutuqdek qabul qiladi.

Agar siz shunday odamga yo‘liqsangiz, u bilan ortiqcha bahslashmang, foydasi yo‘q. Yagona yechim — u qaysi sohada o‘zini mutaxassis deb bilsa, uni o‘sha sohaning haqiqiy mutaxassislari davrasiga tushirib qo‘yish. Haqiqiy mutaxassislar qanday bo‘lishi kerakligini u o‘z ko‘zlari bilan ko‘rsagina uning shira bosgan ko‘zlari ochiladi, oyog‘i qaytib yerga tegadi, o‘ziga bo‘lgan ortiqcha ishonchi me’yorga keladi.

Agar ikkinchi toifadagi insonga yo‘liqsangiz, shunchaki unga:
— u bilgan narsalarni hamma ham bilavermasligini,
— u qilgan ishni hamma ham qila olmasligini,
— u oson deb o‘ylagan narsalar oddiy odamlar uchun oson emasligini tushuntirish kerak.

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Insonga qilgan ishlariga¹ ² qarab baho beriladi
«To‘g‘ri kopirayting» mualliflik kursimni ilk bor yo‘lga qo‘yganimga 2 yil bo‘libdi. Shu kungacha kursda o‘qiganlar soni 400 ga yaqinlashib qoldi.

Tan olaman, bitiruvchilar orasida darslarni o‘zlashtirolmay, yarmidan tashlab ketganlar ham, kuchli kopirayter bo‘lib ishlab yurganlar ham bor.

Undan tashqari, shunday shogirdlarim borki, loyihalarimning katta qismini ularga to‘liq topshirib qo‘yganman.

Jamoamga qo‘shilishni istovchilar ko‘p, ammo jamoa kengaygani sari ularni imkon qadar ish bilan ta’minlashim kerak. Agar sizga matn bilan bog‘liq xizmatlar kerak bo‘lsa, bemalol o‘zimizga murojaat qilaverasiz.

Jamoam bilan qanday xizmatlar ko‘rsatamiz?
— kopirayting (sotuv matnlari, sayt uchun matnlar, ssenariylar);
— tarjima (ingliz, rus va o‘zbek tillari);
— tahrir va tashih ishlari (kitob va jurnallar).
— matn bilan bog‘liq boshqa ishlar (sahifalash, kitob dizayni)

Narxlar bozordagi holatdan qimmatroq, ammo nima uchunligini bilasiz — ishimiz sifati borasida ortiqcha gapga hojat yo‘q, menimcha. Ishonmasangiz, sarlavhani o‘qing.

@nuqtavergul
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Yozuv boshqa, talaffuz boshqa

Dunyo amaliyotiga ko‘ra, brendlar va kompaniyalarning nomlari boshqa tillarda asl holicha yoziladi. Ularni shu shaklda hamma taniydi, biladi, ularning logotiplarida ham shu nom yozilgan. Aytaylik, PHILIPS, SONY yoki MITSUBISHI nomlarini hamma yerda bir xil shaklda uchratamiz.

Biroq bu nomlarni o‘qish va talaffuz qilishda turli chalkashliklarga ko‘p duch kelamiz. Uzoqqa bormaylik, yurtimizda ham nafaqat oddiy fuqarolar, balki jurnalistlar, boshlovchilar, tadbirkorlar, sharhlovchilar nomlarni to‘g‘ri talaffuz qilishda sezilarli xatolarga yo‘l qo‘yishadi. Shu bois ayrim mashhur kompaniya va brendlar nomlarining amaliy transkripsiyasini keltiramiz:

HYUNDAI — HYONDE
XIAOMI — SYAOMI
DAEWOO — TEU
SAMSUNG — SAMSON
HONOR — ONOR
ZARA — SARA
NIKE — NAYKI
XEROX — ZIROKS
LAMBORGHINI — LAMBORGINI
HERMÈS — ERMES
CHLOÉ — KLOE
LEVI’S — LEVIS
GUCCI — GUCHCHI
LOUIS VUITTON — LUI VYUITTON
PORSCHE — PORSHE
LACOSTE — LAKOST
JAKO — YAKO

To‘g‘ri talaffuz qilishga e’tiborli bo‘lamiz, do‘stlar. Yana qanday brend nomlari sizga qiziq?

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Nuqta qo‘yilmaydimi?

Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasida kattalik birliklarini qo‘llash to‘g‘risida”gi qarori bor. Unda aniq yozib qo‘yilgan:
• “Birlik belgilarida qisqartirish belgisi sifatida nuqta qo‘yilmaydi”.

Shunga ko‘ra, ularning qisqartmalarini nuqtasiz yozganimiz to‘g‘ri bo‘ladi:
• millimetr — mm
• santimetr — sm
• desimetr — dm
• metr — m
• kilometr — km
• gramm — g
• kilogramm kg
• millilitr — ml
• litr — l

Misol uchun:
Vazni 60 kg bo‘lganlar orasidagi musobaqa davom etadi.
————————

Biz so‘z qisqartmalaridan keyin nuqta qo‘yilishiga odatlanganmiz:
• respublika — res.
• viloyat — vil.
• tuman — tum.
• va hokazo — va h. kabi...

Ammo muayyan qismi qirqilgan qisqartmalardan tashqari, abbreviaturalar (ularga keyinroq alohida to‘xtalamiz) va orada unli (va ba’zi boshqa) harflari tushirib qoldirilgan qisqartmalar ham bo‘ladi:
• million — mln
• milliard — mlrd
• trillion — trln kabi

Amaliyotda bunday qisqartmalardan keyin nuqta qo‘yilmaydi. Misol uchun:
• Bu yili daromad 14 mlrd so‘mni tashkil qildi.
• ...korxonalar bir yilda 2,3 trln so‘m sof foyda ko‘rdi.

Mantiqan qaralsa, nuqtaning vazifasi qisqartmaning tushirib qoldirilgan so‘nggi qismi borligini bildirishdir. Soddaroq aytsak, nuqtaning o‘rnida biror narsa bor degani.

Bizdagi mln, mlrd qisqartmalarida esa so‘nggi harf saqlanib qolgan, shu bois ulardan keyin nuqta qo‘yish xato bo‘ladi, chunki nuqtadan keyin yana bir tushib qolgan qism bor degandek bo‘lib qoladi.

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Izsiz va issiz

«O‘zbekenergo» matbuot xizmati yozyapti:
— Haqiqatdan ham yuqorida aytilganidek shuncha transformator issiz ketdimi?

Transformator issiz ketishi mumkinmi? Issiz emas, izsiz ?

Izsiz so‘zi ikki xil ma’noda ishlatiladi:

1. Izi yo‘q, beiz. Izsiz transport.
2. Nom-nishonsiz, belgi-asarsiz. Izsiz yo‘qolmoq.

Issiz — hidsiz, hidga ega bo‘lmagan.

————————

Matnda yana bir imloviy xato bor, topa oldingizmi?

@xatoliklar
@xatoliklar_lotin