dawamı, bası 👆

Aynura Dartmouth’qa kiriw arqalı biziń jámiyetimizde keńnen tarqalǵan kóplegen stereotiplerdiń buzılıwına sebepshi bolǵan desem, aljaspaǵan bolaman. Birinshiden, qaraqalpaqstanlılar da dúnyanıń top universitetlerine tolıq grant tiykarında kire alıwı múmkin. Álbette, bul júdá qıyın, lekin durıs baǵdarda háreket etken, umtılǵan adam buǵan erise aladı.

Ekinshiden, jámiyetimizdegi kópshilik adamlar hám olardıń kózqarasları konservativ. Tilekke qarsı, qız balalarǵa kelgende, sol konservatizm ótkir kóriniske ótedi. Yaǵnıy, qız balanıń oqıwına, ásirese shet elde oqıwına, ul balalarǵa salıstırǵanda, kóbirek qarsılıqlar boladı. Aynuranıń keysi bul konservatizmdi biraz bolsa da, jumsartıwına túrtki bolıwına isenemen.

Úshinshiden, shet elde oqıw ushın orayda, máselen, Nókiste tuwılıp, bilim alıw shárt emes. Shomanayda tuwılıp-ósip hám sol jerde bilim alǵan Aynura basqa da regionlardaǵı jaslarǵa úlgi boları anıq.

Tórtinshiden, top universitetlerge kiriw tek ǵana Prezident mektebiniń pitkeriwshileriniń mańlayına jazılmaǵan. Bul sońǵı aytılǵan pikir Prezident mektebine kiriw testlerinen óte almaǵan yamasa ápiwayı mekteplerde oqıp atırǵan oqıwshı-jaslarǵa motivaciya boladı, menińshe. Aynura 9 jıl Shomanaydıń ápiwayı mektebinde tálim aldı, tek sońǵı eki jılın qánigelestirilgen mektepte dawam ettirdi (agentlikke qaraslı ekenliginen xabarım bar).

Jerlesimizdiń jetiskenligi bul bir mártelik fenomen be yaki qaytalawǵa bolatuǵın shablon ba — bunı waqıt kórsetedi. Biraq, men keleshekte The Ivy League universitetleri, Harvard, Stanford, MIT sıyaqlı dárgaylarǵa oqıwǵa kirgen basqa da jaslarımız haqqında xabarlardı kútip qalaman. Al, Aynuranı bolsa bul úlken jetiskenligi menen shın júrekten qutlıqlayman hám oqıwlarında tasqın tabıslar tilep qalaman.

P.S. Dartmouth haqqında men dáslepki ret 8-klasımda, informatika páni sabaǵında esitip edim. BASIC baǵdarlamalastırıw tili sol jerde oylap tabılǵan eken 😅.

@atabekme

Ivy League’ta birinshi qaraqalpaq(stanlı?)

Kópshilikke belgili bolsa kerek, AQSHta The Ivy League (qaraqalpaqsha: Shırmawıq ligası, russha: Лига плюща) atlı 8 jeke universitetten ibarat associaciya bar. Bul universitetler, tiykarınan, AQSHtıń arqa shıǵısında jaylasqan bolıp, tek AQSHtıń ǵana emes, al dúnyanıń eń ataqlı universitetleri qatarına kiredi.

Associaciyadaǵı universitetler: Brown University, Columbia University, Cornell University, Dartmouth College, Harvard University, University of Pennsylvania, Princeton University hám Yale University. Bul universitetler júdá hám joqarı sapalı bilim beriw múmkinshiligine iye bolıp, ol jerde dúnyaǵa tanılǵan kóplegen adamlar óz waqtında tálim alǵan.

Jaqın kúnlerde bir xabardı oqıp júdá quwandım. Jerlesimiz Aynura Dartmouth College’ine tek oqıwǵa qabıllanıp ǵana qoymastan, ol jerde bakalavr basqıshında oqıwın tolıq qaplaytuǵın granttı da jeńip alǵan eken (jılına $85,000)! Bul jeke men ushın, ele jıldıń yarımında bolsaq ta, sózsiz, jıl jańalıǵı boldı.

Dartmouth College’ine 1769-jılı tiykar salınǵan bolıp, ol házirgi kúnde, shama menen, 8,5 milliard AQSH dollarlıq endaument fondqa, sonday-aq 1,2 milliard AQSH dollarlıq jıllıq byudjetke iye. Salıstırıw retinde keltirip ótetuǵın bolsam, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń 2024-jılǵı byudjetinde dáramatlar 241 million AQSH dolları, qárejetler bolsa 404 million AQSH dolları ekvivalentinde bolıwı kútilmekte.

Dartmouth College U.S. News & World Report baspasınıń AQSH universitetleri reytinginde 18-orındı iyelegen. Sonday-aq, berilgen maǵlıwmat boyınsha, universitettiń qabıllaw kórsetkishi 6% eken, bul degeni báseki júdá kúshli hám bul oqıw ornına hújjet tapsırǵan shártli 100 abiturienttiń tek altawı ǵana oqıwǵa qabıllanadı. Salıstırıw ushın, bul kórsetkish Stanford hám MIT ushın 4%, al Harvard ushın 3%.

Qaharmanımız Aynuranıń bul jetiskenliginde onıń bilimi, qızıǵıwshılıqları menen birgelikte onıń proaktivligi úlken rol oynaǵan desem, aljaspaǵan bolaman. Ol ózin akademiyalıq bilimleri jaǵınan ǵana kórsetip qoymastan, bunnan tısqarı basqa hár qıylı baǵdarlamalarǵa qatnasıp, belsendi bolıp otırǵan. Mısalı, ol 2021-jılı TechGirls Exchange baǵdarlamasında finalshı bolǵan, 2023-jılda Asian Girls In Action baǵdarlamasında Oraylıq Aziyanıń birden-bir elshisi retinde Tayvan mámleketine barıp kelgen. Buǵan qosımsha retinde, ol mektep oqıwshıları ushın universitet dárejesinde ilimiy izlenisler alıp barıw imkaniyatın beriwshi Pioneer Academics joybarında 100% lik grant penen qatnasıp, amerikalı professorlardan sabaq alǵan hám birgelikte ilimiy maqalalar tayarlaǵan.

dawamı 👇

даўамы, басы 👆

Айнура Dartmouth’қа кириў арқалы бизиң жәмийетимизде кеңнен тарқалған көплеген стереотиплердиң бузылыўына себепши болған десем, алжаспаған боламан. Бириншиден, қарақалпақстанлылар да дүньяның топ университетлерине толық грант тийкарында кире алыўы мүмкин. Әлбетте, бул жүдә қыйын, лекин дурыс бағдарда ҳәрекет еткен, умтылған адам буған ерисе алады.

Екиншиден, жәмийетимиздеги көпшилик адамлар ҳәм олардың көзқараслары консерватив. Тилекке қарсы, қыз балаларға келгенде, сол консерватизм өткир көриниске өтеди. Яғный, қыз баланың оқыўына, әсиресе шет елде оқыўына, ул балаларға салыстырғанда, көбирек қарсылықлар болады. Айнураның кейси бул консерватизмди бираз болса да, жумсартыўына түртки болыўына исенемен.

Үшиншиден, шет елде оқыў ушын орайда, мәселен, Нөкисте туўылып, билим алыў шәрт емес. Шоманайда туўылып-өсип ҳәм сол жерде билим алған Айнура басқа да регионлардағы жасларға үлги болары анық.

Төртиншиден, топ университетлерге кириў тек ғана Президент мектебиниң питкериўшилериниң маңлайына жазылмаған. Бул соңғы айтылған пикир Президент мектебине кириў тестлеринен өте алмаған ямаса әпиўайы мектеплерде оқып атырған оқыўшы-жасларға мотивация болады, мениңше. Айнура 9 жыл Шоманайдың әпиўайы мектебинде тәлим алды, тек соңғы еки жылын қәнигелестирилген мектепте даўам еттирди (агентликке қараслы екенлигинен хабарым бар).

Жерлесимиздиң жетискенлиги бул бир мәртелик феномен бе яки қайталаўға болатуғын шаблон ба — буны ўақыт көрсетеди. Бирақ, мен келешекте The Ivy League университетлери, Harvard, Stanford, MIT сыяқлы дәргайларға оқыўға кирген басқа да жасларымыз ҳаққында хабарларды күтип қаламан. Ал, Айнураны болса бул үлкен жетискенлиги менен шын жүректен қутлықлайман ҳәм оқыўларында тасқын табыслар тилеп қаламан.

P.S. Dartmouth ҳаққында мен дәслепки рет 8-класымда, информатика пәни сабағында еситип едим. BASIC бағдарламаластырыў тили сол жерде ойлап табылған екен 😅.

@atabekme

Gúrrińshi

Танысың, қарақалпақша китапларды аудио вариантта тыңлаў имканиятын бериўши Gúrrińshi жойбары. Бүгиннен баслап Android системасының пайдаланыўшылары Gúrrińshi мобил қосымшасын өз қурылмаларына орнатып, қарақалпақша аудиокитапларды тыңлаўды баслаўы мүмкин. Қосымшаның iOS ушын арналған варианты да ҳәзирде таярланыў басқышында болып, жақын келешекте жәрияланыўы күтилмекте.

Соңғы 4‑5 жылда подкастлар, аудиокитаплар дүняда қайтадан ен жая баслады. Буған тийкарғы себеплердиң бири, аудиокитапларды тыңлаў адамнан актив дыққатты талап етпейди. Мысалы, текст варианттағы китапты оқысаңыз, дыққатыңыз тек ғана китапта, ондағы текстте болыўы керек, басқа ҳеш нәрсе ислей алмайсыз, ал аудиокитапларды болса басқа да жумысларыңызды ислеп жүрип, параллел тыңлаў имканияты бар.

Буннан он жыл алдын бизиң командамыз қарақалпақша китапларды электронластырыў мақсетинде, Kitapxana.com жойбарын баслап еди. Лекин, ол бизге күтилгениндей нәтийже алып келмеди. Ал, Gúrrińshi болса бизиң екинши урынысымыз, бул сапары аудио форматтағы китаплар бабында.

Жойбардан гөзленген тийкарғы мақсет қарақалпақ тилиндеги китапларды аудио форматқа өткизиў, оларды бир жерге жәмлеў ҳәм басқаларды да бул ҳәрекетлерде белсенди қатнасыўға шақырыў. Сондай‑ақ, бул арқалы жәмийетимиздеги көзи әззи инсанлардың қарақалпақ тилиндеги әдебий шығармалар менен жақыннан танысыўына үлкен мүмкиншилик жаратып бере алған боламыз.

Улыўма алғанда, қарақалпақ тили ҳәм әдебияты ушын арналған жойбарлар қанша көп болса, сонша жақсы. Тилекке қарсы, бул тараўда елеге шекем ислениўи керек болған жумыслар оғада көп. Ең актуал машқалалардың бири бул қарақалпақ тилиндеги материаллардың электрон форматта аз ушырайтуғынлығы. Усы машқала қарақалпақ тилиниң интернет әлемине кирип келиўине биринши тосқынлық есапланады ҳәм бул мәселе елеге шекем өз шешимин тапқан жоқ.

Усы контент жетиспеўшилиги мәселеси Kitapxana.com жойбарының раўажланыўына да өзиниң кери тәсирин тийгизип еди. Gúrrińshi де болса, әўел басында, тек ғана 3 аудиокитап-ақ бар. Бул сапары контентти көбейтиў ушын, краудсорсинг усылын сынап көрмекшимиз.

Краудсорсинг — бул қандай да бир мақсет жолында адамлардың бирлесип ҳәрекет етиўи. Солай екен, Gúrrińshi жойбарын раўажландырыў, бул арқалы қарақалпақ тилиндеги китапларды аудио вариантқа көшириў ҳәрекетлерине ҳәрбир ўатанласымызды өз үлесин қосыўға шақырып қаламыз.

Ҳәзир, дерлик, бәршениң қолында мобиль қурылма бар. Үйиңизде қарақалпақша китаплар, әдебий шығармалар да табылатуғын болса — демек, сиз жойбарға үлес қосыўға таярсыз: бир китапты алып, күнине ярым сааттан китапты оқып, оны қурылмаңызға аудио көринисте жазып барсаңыз, көлемине қарап бир ҳәптеден бир айға шекемги аралықта бир китапты толық аудио вариантқа өткерип жуўмақлаўыңыз мүмкин. Биз болса пайдаланыўшылар тәрепинен жиберилген ҳәрбир аудиокитапты платформамызда еркин еситиў мүмкиншилигин жаратып бериўге кепиллик беремиз.

Усы сценарий бойынша шамалап көретуғын болсақ, тек ғана Нөкис қаласының ~334 600 турғынының 0,3% и ҳәрбири бир китаптан өз үлесин қосқанда да, 1 000 аудиокитап жыйналып қалыўы мүмкин екен. Бул мақсетке ерисе аламыз ба — енди ол өзимиздиң ҳәрекетимизге байланыслы.

@atabekme

Gúrrińshi

Tanısıń, qaraqalpaqsha kitaplardı audio variantta tıńlaw imkaniyatın beriwshi Gúrrińshi joybarı. Búginnen baslap Android sistemasınıń paydalanıwshıları Gúrrińshi mobil qosımshasın óz qurılmalarına ornatıp, qaraqalpaqsha audiokitaplardı tıńlawdı baslawı múmkin. Qosımshanıń iOS ushın arnalǵan variantı da házirde tayarlanıw basqıshında bolıp, jaqın keleshekte járiyalanıwı kútilmekte.

Sońǵı 4‑5 jılda podkastlar, audiokitaplar dúnyada qaytadan en jaya basladı. Buǵan tiykarǵı sebeplerdiń biri, audiokitaplardı tıńlaw adamnan aktiv dıqqattı talap etpeydi. Mısalı, tekst varianttaǵı kitaptı oqısańız, dıqqatıńız tek ǵana kitapta, ondaǵı tekstte bolıwı kerek, basqa hesh nárse isley almaysız, al audiokitaplardı bolsa basqa da jumıslarıńızdı islep júrip, parallel tıńlaw imkaniyatı bar.

Bunnan on jıl aldın biziń komandamız qaraqalpaqsha kitaplardı elektronlastırıw maqsetinde, Kitapxana.com joybarın baslap edi. Lekin, ol bizge kútilgenindey nátiyje alıp kelmedi. Al, Gúrrińshi bolsa biziń ekinshi urınısımız, bul saparı audio formattaǵı kitaplar babında.

Joybardan gózlengen tiykarǵı maqset qaraqalpaq tilindegi kitaplardı audio formatqa ótkiziw, olardı bir jerge jámlew hám basqalardı da bul háreketlerde belsendi qatnasıwǵa shaqırıw. Sonday‑aq, bul arqalı jámiyetimizdegi kózi ázzi insanlardıń qaraqalpaq tilindegi ádebiy shıǵarmalar menen jaqınnan tanısıwına úlken múmkinshilik jaratıp bere alǵan bolamız.

Ulıwma alǵanda, qaraqalpaq tili hám ádebiyatı ushın arnalǵan joybarlar qansha kóp bolsa, sonsha jaqsı. Tilekke qarsı, bul tarawda elege shekem isleniwi kerek bolǵan jumıslar oǵada kóp. Eń aktual mashqalalardıń biri bul qaraqalpaq tilindegi materiallardıń elektron formatta az ushıraytuǵınlıǵı. Usı mashqala qaraqalpaq tiliniń internet álemine kirip keliwine birinshi tosqınlıq esaplanadı hám bul másele elege shekem óz sheshimin tapqan joq.

Usı kontent jetispewshiligi máselesi Kitapxana.com joybarınıń rawajlanıwına da óziniń keri tásirin tiygizip edi. Gúrrińshide bolsa, áwel basında, tek ǵana 3 audiokitap-aq bar. Bul saparı kontentti kóbeytiw ushın, kraudsorsing usılın sınap kórmekshimiz.

Kraudsorsing — bul qanday da bir maqset jolında adamlardıń birlesip háreket etiwi. Solay eken, Gúrrińshi joybarın rawajlandırıw, bul arqalı qaraqalpaq tilindegi kitaplardı audio variantqa kóshiriw háreketlerine hárbir watanlasımızdı óz úlesin qosıwǵa shaqırıp qalamız.

Házir, derlik, bársheniń qolında mobil qurılma bar. Úyińizde qaraqalpaqsha kitaplar, ádebiy shıǵarmalar da tabılatuǵın bolsa — demek, siz joybarǵa úles qosıwǵa tayarsız: bir kitaptı alıp, kúnine yarım saattan kitaptı oqıp, onı qurılmańızǵa audio kóriniste jazıp barsańız, kólemine qarap bir hápteden bir ayǵa shekemgi aralıqta bir kitaptı tolıq audio variantqa ótkerip juwmaqlawıńız múmkin. Biz bolsa paydalanıwshılar tárepinen jiberilgen hárbir audiokitaptı platformamızda erkin esitiw múmkinshiligin jaratıp beriwge kepillik beremiz.

Usı scenariy boyınsha shamalap kóretuǵın bolsaq, tek ǵana Nókis qalasınıń ~334 600 turǵınınıń 0,3% i hárbiri bir kitaptan óz úlesin qosqanda da, 1 000 audiokitap jıynalıp qalıwı múmkin eken. Bul maqsetke erise alamız ba — endi ol ózimizdiń háreketimizge baylanıslı.

@atabekme

даўамы, басы ?

Нәтийжелерди жақсылаў ушын, бул жағына енди не ислеў керек деген күтилген сораўға экспертлер төмендегише пикирлерин билдирип өткен.

Биринши нәўбетте, билимлендириў тараўындағы популизмди жоқ қылыў зәрүр. Ҳәзир ийт пенен қус «жоқарыға» жақсы көриниў ушын, билимлендириўге байланыслы ҳәр қыйлы илажларды көтерип шығып, әмелге асырыўға ҳәрекет етип атыр. Тараўды өз маманларына қалдырып, басқаның сырттан араласыўына жол қойылмаўы керек.

Билимлендириў тараўын «тәжирийбе қояны» ретинде пайдаланыўды тоқтатыў лазым. Мәселен, усы жылдан баслап таза сабақлықларды ислеп шығыў ушын эксклюзив ҳуқықты «Novda» деген компания қолға кириткен ҳәм де буны әмелге асырыў ушын мәмлекеттен пәлен миллиард сомлық буйыртпа алған — ҳешқандай тендерсиз. «Көшедеги кемпирлердиң» гәплерине қарағанда, бул компанияның «үлкен қыздың» оң қолына қатнасы бармыш.

Қабыл етилгенлигине еле көп ўақыт болмаған мәмлекетлик билимлендириў бағдарламасы бир жақта қалып, ҳешқандай бағдарламасыз дүзилген сабақлықлар оқыўшылардың қолларына жетип барғанлығын ҳәм муғаллимлер, ата-аналар, экспертлер бул сабақлықлардан көплеген кемшиликлерди таўып атырғанлығын айтып кетиў де орынлы.

2030-жылға барып PISA тестлеринде топ-30 лыққа кириў мақсети алға қойылған екен. Буны, әмелге асырыўдың, әлбетте, илажы жоқ. Топ‑30 лық бир жақта турсын, биз ҳәтте қоңсы Қазақстаннан кеминде он жыл артта екенлигимизди умытпаўымыз керек. Сонлықтан, бундай популистлик, әмелге аспаўы алдыннан мәлим болған мақсетлерди бир шетке жыйнастырып, прагматикалық мақсетлер қойылыўы дәркар.

Жоқарыда сөз етилген темаға қосымша ретинде мына видеоны көриўди усыныс етемен. Онда PISA тестлери нәтийжелери туўралы экспертлер менен сәўбет алып барылған.

Сол видеодағы экспертлердиң бири, Комил Жалиловтың өзиниң Telegram-каналы ҳәм бар, ол жерде билимлендириў тараўындағы машқалалар анализленип, критикалық көзқараслар жазып барылады. Қызығыўшылық билдиргенлерге, әлбетте, каналға қосылып қойыўды мәсләҳәт еткен болар едим.

@atabekme