Күни кеше мандат шығып баламның Юриспруденцияға шәртнама тийкарында оқыуға қабылланғанын көрип расы бир тәрептен қууансам, екинши тәрептен көзиме жас келди. Себеби мен де уақтында усы факультетке тапсырыуды нийет етер едим. Тилекке қарсы ол дәуирлерде таныс-билис, кисеңде пулың болмаса юрфакқа кириу мүшкил еди. Тек "кимсең пәленшениң" баллары оқыды.
Хәзир көз тиймесин заманымызға билими бар китап оқыған балалар иркинишсиз кирмекте. Усындай имканиятлар жаратып берген Президентимизге рахмет.
Хәр қандай ата-ана өз баласын кишкенелигинен китапқа мехир қойыуды үйретсе әлбетте өз нәтийжесин береди. Биз анасы екеумиз барымызды перзентлеримиздиң билимли болыуына тиккенбиз. Аллаға мыңқәтле шүкир хәзир рәхәтин көрип атырмыз. Бәри мәмлекетлик жумыста ислемекте. Усы "последний патрон" баламызды да бир оқытып алсақ әлем гүлистан.
Қартайғанда бахытлы жасайман десеңиз балаларыңызға китапқа мехир қойыуды үйретиң.

И.Сержанов

Бүгинги күнге шекем баспамыздан шыққан китапларды буйыртпа тийкарында шығарып беремиз

#ҳикмет

Аңшы жигит ҳәм қасқыр

Бир күни аңшы жигит мылтығын желкесине илдирип, бөрибасар ийтин жетеклеп таўға аңға шығыпты. Таўда бир неше қуслар атыпты. Аңы оңынан келип, аңшы жигит жақсы кейпиятта таўдан пәске түсип киятырғанында көзи бир үңгирге түсипти. Әстен үңгирге кирип, қараса бир қасқыр еки баласын емизип атырған екен.

Аңшыны көрген ана қасқыр ырылдапты. Жигит тезде қасқырды атыпты. Ийти балаларын талап таслапты. Аңшы кеште үйине қайтыпты. Досларын шақырып зыяпат берипти. Зыяпат ярым түнге шекем даўам етипти.

Таңда жигит ҳәўлидеги шаўқымнан ояныпты. Жүгирип сыртқа шықса, ҳәўлиниң ортасында үлкен еркек қасқыр турар, қасында аңшы жигиттиң 5 жасар қызы қасқырдың қуйрығынан тартар ҳәм:

- Әкежан қараң, үлкен күшик! - деп бақырар еди. Ол кеше өзи өлтирген қасқыр балаларының әкеси еди.

Жигит - "Тамам! Қызымнан айырылдым! Қасқыр өш алыў ушын келди! - деген ойда еди. Қасқыр кишкене қызды ийискелеп, муңлы даўыста уўылдапты. Аралық қаншелли узақ болмасын аңшы жигит қасқырдың көзлеринен ағып турған жасты көрер еди.

Қасқыр тезлик пенен жуўырып, дийўалдан секирип, көзден ғайып болыпты. Аңшы жигит қатты қорқып қалған еди. Зорға қәдем таслап барып, қызын қушақлап жылапты. Ҳәтте, сол тилсиз, санасыз жәниўар да қызға рейим қылған еди.

Ол инсан болып турып, қасқырдың балаларына рейими келмеген еди. Жигит мылтығын тасқа урып, сындырып таслапты ҳәм аң аўламаўға ант ишипти.

#ибрат

Түлки дәрьяның арғы жағасында турған түйеден сорады:
— Суў терең емес пе?
Түйе жуўап берди:
— Жоқ, желкеге шекем келеди.
Түлки суўға түсти, дәрьяның тереңлигинен түлки мантыға баслады.  Ол суўға батып-шүмип баратырып тыпыршылап зорға дегенде басын суўдан шығарып, бир тасқа тырмасып жанын сақлап қалды. Кейин түйеге бақырды:
— Сен дәрьяны желкеге шекем келеди, деген едиң?!
Түйе тағы қәтиржам жуўап берди:
— Аўа, солай, бирақ ол мениң желкеме шекем келеди.

Биреўден мәсләҳат сорасаңыз, ол өз мүмкиншилигинен келип шығып мәсләҳат бериўи мүмкинлигин есапқа алың. Ҳәммениң де көрсетпелери ямаса турмыс жолын толығы менен өзиңизге жол-жоба ретинде қолланбаң. Болмаса, олар кешип өткен жол, сизди ғарқ етиўи мүмкин.

Ҳикметлер бети

К Ө Р И Н Е Р Б О Л Ы Ң

Ис билгенге заман келди, жигитлер.
Етек-жеңди дурыслап түринер болың.
Сүрер болсан, дәўран келди, жигитлер.
Ел көзине түсип. көринер болың.

Жаслық қуўат берди, шағлап өтсин деп.
Ойға алған мақсетине жетсин деп.
Қарыўланып халыққа хызмег етсин деп.
Елден алғыс алып, сүйинер болың.

Истиң көзин билип ким етсе талап,
Дәўран атын минер жалларын тарап.
Жаслык ғайрат деген жемисли дарақ.
Мийўалаған сайын ийилер болың.

Ашык Аяз нәсияты сол болар:
Бийдәўлетлик жигит өмирин қор қылар.
Исбилермен болсаң, бахтың зор болар.
Қулдай ислеп, бегдей кийинер болың.

Ибрайым Юсупов

Кемпир апам ара-тура тәкирарлайтуғын жуп әпсана: Ерте заманларда бир ақыллы адам Шортанбай тоғайының ортасындағы орпаң гүзар жол менен ешегиниң үстинде нан жеп киятыр екен. Абайсыздан нанының бир усағы жерге түсип кетипти. Ол дәрриў ешегинен түсип, сол нанның усағын излейди, табалмайды. Бир күн излейди, еки күн излейди, табалмайды, бир ҳәпте излейди, табалмайды.... Ақыр-соңы, сол нанның усағы адамлардың аяқлары астында қалмасын деп, жақын аўылға ешегин сатып, пулынан нанның бир усағы түскен жердиң айналасын төрт дийўал менен қоршатыпы....
Есиңизде болсын, нанның өзи де нан, усағы да нан,- деп жуўмақлайды ол. Ырастан Шортанбай тоғайының ортасында батыл болып қалған гөне жолдың бойында үсти бастырылмаған төрт дийўал бар еди. Кемпир апам сол гөне дийўалды сол нанның усағының үстине салынған қорған, деп түсиндиретуғын еди. Әллеқайда асығып баратырып нан жесек, сол ешекли киси еске түседи, ҳәтте уйықлағанда да ол түсимизге енип шығатуғын еди.

Және: Әййемги заманларда бир байдың ерке улы бар екен. Бир жола ол саралап болғаннан кейин, жарты нанды кесек орнына пайдаланады да, ҳәжетхананың дийўалындағы жарыққа тығады. Арадан бир ҳәпте өтпей, бирден дүбелейли боран турып, барлық егинлер писпей қалады. Елде ашлық басланады. Адамлар аштан өлиўге қарайды. Байдың ерке улы да аштан өлиўге жақынлап исип жатырғанда, бирден, баяғыда ҳәжетхананың жарығына өзи тыққан нан есине түседи. Түргелип барып жарыққа үңилсе, сол нан еле сол орнында тур екен. Алайын десе, исик қолы сыймай, жарыққа аўзын басып, тили менен алмақшы болып атырғанда аржағынан жылан шығып, оның тилинен ғана шағады. Бала өледи. Соннан кейин ғана елде қайтадан тоқшылық басланады...
...... Бизлер үкелеримиз бенен қолымызға нан усласақ, дәрриў усыны еслеп, оның бир қыйқымын түсириў былай турсын, жолда жатқан нанның усақларын көрсек, терип алып алып жеп кететуғын едик. Елеге шекем мениң қатарларым арасында нанды қорлайтуғын адам жоқ. Қалтасында пулы көплерде, жүрген соқпағы үстинде нанның гүриштей усағы жатырғанын көрсе, еңкейип алып аўзына салады, болмаса, қуслар биймәлел жесин деп, жол бойындағы ағаштың шақасына қойып кетеди.
Т. Қайыпбергенов. Қарақалпақнама. Роман-эссе. 1985 ж.

**Ҳаўа райын бақлаў бойынша мағлыўматлар
(Халық тәжирийбесинен)

Қарақалпақша жыл есабы бойынша Үш ай тоқсан 13-декабрьден 13-март аралығында болады. Бул мәўсимде суўық басланып, дәрьяларымызда муз қатып, барыс-келис қыйынласқан.

Жыл есабымыз бойынша 21-мартта, яғный Наўрыз байрамына араласып жаңа жыл кирип келеди. Бул қыс мәўсими толық тамамланғанын ҳәм жаңа жыл, бәҳәр мәўсиминиң басланғанын билдиреди.

  "Аямәўиз" - 13-19-март күнлери болып, бул күнлери ҳаўаның температурасы әдеўир суўытып, адамлар бәҳәрдиң жыллы күнлерине жаңа-жаңа үйренисип киятырғанда бираз қолайсызлықлар пайда етеди.  Бул күнлерде көбинесе қара суўық болыўы, я жаўын-шашынлы болыўы мүмкин. "Аямәўиз алты күн, алты ай қыстан қатты күн" деген гәп бийкарға айтылмаған.

"Наўрыздың ақша қары" -
19-22-март күнлери күтиледи. Бул күнлери гейде майда қар  ушқынлап, гейде излик қар таслап, изинен бир-еки күн суўық болып өтеди, бирақ күн тез жылып кетеди.

"Жүз" - бизиң ықлымымыздың жағдайына бола дийқанларымыздың есабы бойынша 24-апрельден баслап Жүз келеди. Бул Қарақалпақстанда әйне дийқаншылық жумысларының қызатуғын ўақты. 5-августта Жүз шығады.

"Үш тоғыс" - 18-22-апрель күнлери болып, күнниң орташа ҳаўа температурасы төменлейди. Жаўын-шашын болыў итмалы көбирек болады.

"Бир тоғыс" - 1-2-май күнлери болып, ол көп жағдайларда 5-майға дейин созылады. Бул күнлери самал есип, гейде өткинши, гейде күшли жаўын болатуғыны бақланып келинген.

"Үркердиң батыўы" - 12-15- май күнлери. Бул астрономиялық бақлаўлар болып, ол Үркер шоқ жулдызының батыўы есапланады. Негизинде Үркер  шоқ жулдызы батпайды, бирақ оның өз көшери дөгерегинде айланыўындағы өзгешелиги бойынша жаз айларында белгили дәўирге шекем аспан әлеминде  көзге түспейди. Халқымызда "Үркер қумға түссе алдағы жаз мәўсими шаң-тозаңлы, суўға түссе жаўын-шашынлы болады" деп тәрипленеди.

"Шилле" - 22-июньде басланып, жаздың ең узақ күни болып, ол 40 күн даўам етеди. Бул дәўир усы мәўсимниң ең ыссы болатуғын ўақытлары есапланады.

"Сүмбиле" - 10-12-август. Усы күнлерде ҳаўаның ыссылығы пәсейип, жаплар менен көллердеги суўлар тәўир-ақ суўыйды. Бул қубылысты ата-бабаларымыз өзлериниң есабы бойынша "Сүмбиле түссе суў суўыйды" деп белгилеп өткен.

"Бесқонақ" - көбинесе 17-22-сентябрь аралығында өтеди. Айырым жыллары "Бесқонақ"та бир неше күн суўық болып, қыраў түсиўи ямаса күн суўық болып, топырақтың үстиңги қатламы тоңлаўы мүмкин.

"Ақырап" - 2-5-октябрь күнлери болып, көп жағдайларда ҳаўа райы суўытып, түнде ҳаўа температурасы  5...-7 градусқа шекем төменлеўи көп бақланған. Деген менен, гейбир жыллары "Ақырап"та суўық түспей өтеди. Сол себепли, ата-бабалардан кеш егинлерди "Ақырапта урмаса, ақыретте де урмайды" деген гәп қалған.

Жоқарыда биз халқымыздың бай тәжирийбесинен келип шығып ҳаўа райы ҳаққында мағлыўматларды келтирип өттик. Бирақ, соны да есапқа алыўымыз керек, Қарақалпақстан үлкеси өзиниң ҳаўа райының өзгешелиги бойынша өзгермели климатлы үлкелер қатарына киреди. Себеби, көрип жүрненимиздей, ҳәтте жаз айларында да бир күнниң өзинде ҳаўа райы гә даўыллы ямаса қатты ыссы ҳәм азырақтан кейин тып-тыныш болып өзиниң нормаль жағдайына қайтады. Сонлықтан, айтып өтилген жыл мәўсимлериниң салқын, жаўын-шашынлы ямаса жағымсыз самаллы болып келетуғын күнлери әдеттегиден 3-4 күн, гейде 4-5 күн ертелетип ямаса кешлетип келиўи итималдан қашық емес.

Усыларға қосымша халқымызда ҳаўа райына байланыслы оғада көп жеке тәжирийбелер бар. Мысалы, "Булт қызарса күн жаўмайды", "Ҳәзирети Әлийдиң қылышы" (Радуга) көринсе булт тарқап, күн ашылады, "Айдың бети булт басқандай болып дөңгеленип турса ертеңги күн ыссы болады", "Шымалай (майда қумырсқа) көп болған жыл жаўын-шашынлы болады", "Ғарғалар төменлеп ушса суўық, бәлент ушса ыссы болады" дегенге усаған көплеген бақлаўларды келеси әўладқа қалдырған.

Шийрин Максетовна  таярлаған.**

Telegram

ИБРАТЛЫ СӨЗЛЕР...

Ҳаўа райын бақлаў бойынша мағлыўматлар (Халық тәжирийбесинен)    Қарақалпақша жыл есабы бойынша Үш ай тоқсан 13-декабрьден 13-март аралығында болады. Бул мәўсимде суўық басланып, дәрьяларымызда муз қатып, барыс-келис қыйынласқан.    Жыл есабымыз бойынша…

КИСИГЕ ҚАРАҒАН КҮНИ
ҚУРЫСЫН...

Өткенлердиң оқып өтмиш сабағын,
Бираз бийтәбиздиң бақтым қабағын,
Зәҳәрқатлы татсаң минлет табағын,
Кисиге қараған күни қурысын.

Жүрермен ҳәркимниң ҳәўкесин қасып,
Өкпем қара қазан қайтып гә тасып,
Жасқаншақ жан әбден қалғанман жасып,
Көсеўиң көгертпес мини қурысын.

Изеп басып болмас жерлерге бардым,
Арғы-тегин қозғап намыстың-ардың,
Әбден ақтарылып «ишимди жардым»,
Елге үн қосалмас үни қурысын.

Көбинше қара халық ерлер ерлесе,
Бардамлы сый талап, төрге төрлесе...
Ҳәркимниң өз маңлайына бермесе,
Басқаға көз сатқан күни қурысын.

Ҳақлық булағынан изледим саға,
Жақсылыққа ердим тутынып аға,
Жаманлық пенен көп жыртыстым жаға,
Кескир қанжарсыз қур қыны қурысын.

Ширенискен ҳәмел тутымын тутып,
Қоқырая түсер қабағын шытып,
Тип-тик, отырғандай тап оқлаў жутып,
Түнерген миз бақпас түри қурысын.

Ҳәр адам мойнында ҳәр қыйлы парыз,
Жүрмен бе садақа я сорап қарыз,
Сөз деп гезип, шырлап айтып-ем арыз,
Гүптикей кеўиллер кири қурысын.

Қолға қайта китап услатса дәўир,
Бираз насазлықтан болар-ек, тәўир,
Мәнаўиятсыз көш қозғалар аўыр,–
Билимсиздиң көрген күни қурысын.

Сентябрь, 2016-жыл. Х.Дәулетназаров

Бул кадрды проба ушын сынап көрдик Yutube, Instаgram,Facebook каналымыз ушын. Алдағы уақытта баспамыздан шыққан китапларға усы тәризде шолыу жасап барыу нийетиндемиз