Аҽышәара насыԥк иабжоуп рҳәоит.

Аимҵакьачаразы ажәытә ампыл шеиларҵоз лабҿаба иаҳирбоит Адгәыр Гәынба, акыршықәса раахыс згәы ақәкны аԥсуа милаҭ спорт-хәмаррақәа реиҭаҿиара аус иаҵагылоу. Шәахәаԥш икәымпылӡа ишыҟалаз! Ари "аупцәарҳәы́ мпыл", мамзаргьы "аҽхәы́цмпыл" ҳәа иашьҭоуп, (излырхуа закәыз еиԥш).

Ԥыхьа абас акәын ишыҟарҵоз: арахә рхәы ақәхны иржәуан, нас иркәаҳауан, иара еилалон, еикәаҳәуан, аӡыршы иарӡҭуа ашша еибанаркуан, еилабаҟаӡа иааҟалон. Ауапцәарҳәы мпыл асреи иара злоу ахәмаррақәеи Нарҭаа репос аҿы иуԥылоит, ижәытәӡоуп. Ажәытәқәа рахь иԥхьаӡоуп "Ауасары́мпыл" ҳәа изышьҭоу аԥсаса ахьчацәа рыхәмаррагьы.

*? Арҭ амшқәа рзы Аԥсны имҩаԥысуан Аимҵакьачаразы атурнир, афинал аҟны аиааира ргеит ҷлоуаа.*

Авидео: Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресс

? "Агәы ацымхәарас ауапцәарҳәы мпыл изҭоуп" рҳәоит агәыблыра зыцәмаҷу, аханшьалара змам ауаҩы изы (афразеологизм).

? Ахьыуардын шәақәтәа

Сынтәа 145 шықәса ҵит иналукааша аҳәынҭқарратә, ауаажәларратә усзуҩ, арккаҩы, ажәлар рырҵаҩы, аҵарауаҩ Андреи Ҷоҷуа диижьҭеи.

Ари ауаҩ ХХ ашәышықәса алагамҭазы иааиҵагылаз аԥсуа интеллигенциа дрылҷҷаауан. Дзыхьӡаз, илшаз даара ирацәоуп. Дшыхәыҷӡаз иан диԥхеит, иаб — анхаҩы цқьа Мамсыр хаԥсыраҵәҟьа баны ҵарак иҵандаз ҳәа ашкол дҭеиҵеит. Иҵеит, ижәлар дырҵеихеит.

Андреи Ҷоҷуа дыҷкәынан 1906 шықәсазы аԥсышәала акьыԥхь аҭыжьра азин ҳашәҭ ҳәа аиҳабырахь ааԥхьара аныҟаиҵоз. Адырҩашықәсан Кавказ итәаз анаместник Воронцов-Дашков иҿы дцаны аԥсуаа "ахара" ирыдыз рхыхразы аҳәара ҟаиҵон.

Иԥсы ахьынӡаҭаз аџьажәлар рыбжьара аҩыра-аԥхьаратә культура ашьҭыхра дазааԥсон, иагьиқәҿион. Иара иеиқәиршәаз арҵага шәҟәқәа жәашықәсала иркын аԥсуа школқәа рҟны, инапы иҵыҵыз атекстқәа маҷымкәа иахьанӡагьы ашәҟәқәа ирнылоит. Маҷавариании Гәлиеи ралфавит аус адуланы 1908 шықәсазы еиқәиршәеит раԥхьаӡатәи аԥсуа нбан. Абри "Анбан" ҩажәантә аиҭаҭыжьра иахысит, 40 шықәса инареиҳаны ахархәара аман. 1912 шықәсазы иҭыҵыз раԥхьаӡатәи аԥсуа шәҟәы, 1919 шықәсазы алашара збаз раԥхьатәи аԥсуа газеҭ — иаралоуп ишыҟаз. Иахьатәи ҳалфавит иароуп гәыцәс иамоу.

"Андреи Ҷоҷуа иеиԥш иҟаз арккаҩцәа аҵара рҵеит рхазы мацара акәымкәа, ажәлар рзы. Игәы ахымшәаӡо аҵара иҵон, анаҩс ижәлар рзы ихәарҭаны, ихырҳаганы иҟаларц, ус иагьыҟалеит", - иҳәеит Аԥсуаҭҵааратә институт адиректор Арда Ашәба иара дихцәажәо.

Аиҿцәажәара нагӡаны шәазыӡырҩырц шәылшоит абра>>

? Ахьыуардын шәақәтәа

Амч аҵкыс ахшыҩ аиааиуеит, аха аҩбагьы анеицу зынӡа ибзиоуп. Ҵаҟа иааҳго ажәабжь асиужет адагьы асоциалтә контекст даара аинтерес аҵоуп — ХVIII-XIX ашәышықәсақәа рзы ажәлақәа шеидгылоз, ажәлар рыҽшдырӷәӷәоз унарбоит: Кәыџ Капытеи иашьцәеи

"Кәыџ Капыта еицырдыруаз аԥсыуа хаҵан. Ихьыӡ-иԥша ихаҵәаны иҟан, ҳаҭыр ду иқәын. Жәаха ԥсыуа жәлеи иареи еишьцәас еибаҟаҵахьан, геи-шьхеи рзеиԥшын, иеицныҟәон, иара ԥхьагылаҩыс дыҟан, илеишәагьы цәгьа иџьбаран.

Ус аамҭа шцоз, иара еишьцәас иҟаиҵаз иара иҿагылоушәа иалагеит. Уи игәамԥхеит. Мышкы даарыԥхьан, дрылацәажәарц иҭаххеит. Иара Капыта, имахә-ишьахә, имч даара дыӷәӷәан, ӷәӷәаӡак иакәын. Иара, еишьцәас еибаҟаҵахьаз жәахаҩык ахацәа анаа, Капыта итаруа ҵла дук ааирхәан, ақәцә ааниикылан, ирхәаны иикыуп ани аҵла.
– Абра аҵла ақәцә шәкы, – ҳәа ианааныркыла, иара иоуижьит.

Дара аҵла ақәцә ирхәаны ирызнымкылаӡеит, аҩада иханагалеит. Нас "ҳалбаага уара, Капыта" ҳәа аҳәҳәара иалагеит. Капыта еиҭа даалаган, аҵла ирхәан, илбааигеит. Нас иааизиган:
– Даҽазны ацҭәы ҟашәымҵан, ҳшеишьцәоу еишьцәаҵас ҳаҟазааит! – иҳәеит.

Арҭ ажәлақәа иахьагьы аишьцәа реиԥш ҳаҟоуп. Ажьрацәара еилаҳгаӡом, ҳахьшьцәа [ҳаҳәшьцәа — адм.] ԥҳәыс иргаӡом, ҳаргьы убас".

Еиҭеиҳәеит Акын Кәыџба,
Ианиҵеит Руслан Гәажәба, Аҟәа, 1997? Ахьыуардын шәақәтәа

Telegram

Ахьыуардын

Аҭоурыхтә-фырхаҵаратә ашәақәа ирылџьџьаауеит быжьҩеишьцәа Самахьхәаа змыхәаз, афырҭын еиԥш иаарылагьежьыз асаӡ Кәыџ Капыта иашәагьы. Ажәлар ишьҭырхыз афырхаҵа ихьӡ зхаршалоу адунеи аҿы зегь раасҭа иласу ԥсаатәзаап (сокол сапсан). Уамашәақәа ианаалон ицәаҩа!…

Рашәарамза 6, апоет ду Александр Пушкин даниз аҽны иазгәарҭоит Аурыс бызшәа амш. Аурысшәа иахьа — адунеи ҳазладыруа, адунеи злаҭаҳҵаауа абызшәақәа раԥхьа игылоуп, бжеиҳан аҵара злаҳҵо иаралоуп (иаҳҳәа-иаҳӡа), ҳтәыла аҩнуҵҟа ахархәара ԥкым, аофициалтә статус амоуп, жәларыкны ҳазыразуп.

Ҭоурыхла аурысшәа анырра ҟанаҵо иалагеит XIX ашәышықәсазы, Аԥсны Аҳра Урыстәылатәи Аимпериа ианадла инаркны (1810). Абызшәақәа еиҿцаауан зны ҿырҳәала, нас ҩыралагьы — ашколқәа анаат, акьыԥхь анцәырҵ нахыс.

Аурысшәа аҟынтә аԥсшәа иалалаз ажәақәа реиҳарак ауаажәларра-политикатә терминқәоуп. Аԥхьа ҿырҳәала аԥсшәа иарсаз алексика акыр аоригинал иацәыхаран, ауааԥсыра аурыс бызшәа ахьырзымдыруаз аҟынтә. Наҟ-наҟ аҵара змоу рхыԥхьаӡара иазҳацыԥхьаӡа, ашәҟәы-быӷьшәы алаҵәацыԥхьаӡа аҩраҿгьы аҳәараҿгьы еиԥшхо иҟалеит. Иаагозар, ажәа "солдат" аԥхьа "асала́нт" ҳәа иалалахьан, нас иахьа ишаҳҳәо еиԥш — "асолдаҭ" ҳәа.

Ус шакәугьы, аурысшәаҟынтә аԥсшәа иалалаз алексика аӷьырак интернационалтәуп, апроцесс зегь раасҭа иҿианы ианымҩаԥысуазгьы асовет аамҭазоуп. Заатәи ажәамԥсахқәа рҟынтә аинтерес зҵоу аҿырԥштәқәа иреиуоуп абарҭ:

Асамԥа́л "курок" — самопал
Акасы́ — косынка
Адиуа́л — дуэль
Абаӷәлачы́н — благочинный
Атауа́р — товар
Ауа́тка — водка
Ара́д — ряд
(иааҳгоит абызшәадырҩы Борис Џьонуа ишәҟәаҟынтә: "Заимствованная лексика абхазского языка, 2002)

Аурысшәа иаҿаҳҵааит ахатәы хьӡқәа рҿы иаҳԥыло арԥшқаратә суффиксқәа -ик, -чик, -ка (Ардучка, Уанчка, Зурчик).

Алексика адагьы аурысшәа анырит ҳбызшәа афонетика, афонологиа, асинтаксис. Аҳәоуртәашьақәа рҽеиҭакра зегь раасҭа иааԥшуеит аофициалтә стиль аҟны, еиҭагоу алитератураҿы. Аинтонациа акәзар, ақалақь ҳаҟәыҵып, ақыҭаҿгьы абдуцәеи амоҭацәеи рабиԥарахь иаҵанакуа еиҿурԥшуазар, рыбжьы аҭгашьақәа еиԥшӡам (аизараҿы ақәгыларақәа, ахцәажәарақәа рыла иаабоит).

Аԥсуаа ҩба-хԥа бызшәа анраҳауаз аамҭақәа ыҟан уаанӡагьы. Иахьа аԥсуа-аурыс билингвизм ҳамазар, XIX ашәышықәсанӡа аԥсуа-аҭырқәа билингвизм аԥын, ХХ ашәышықәса аҽеиҩшамҭазы аԥсшәеи ақырҭшәеи / агыршәеи еиԥшны издыруаз ауаа рацәаҩын. Аха иахьаҟара ҳхатәы бызшәа аҳәара ҳақәиҭны аԥсҭазаараҿы ахархәара анмаҷыз ҳәа даҽа аамҭак ҳаздырӡом.

? Ахьыуардын шәақәтәа

Аҳҷыԥсаа рҭоурых дгьыл — Гәбаа-дәы аҵеџь еиԥш ижны иҟаҵоу ажәытәӡатәи адамра рыԥшааит уажә ааигәа, амҩа ҿыцк алгара ишаҿыз (акурорт есааира аҽарҭбаауеит). Аҩнуҵҟа аԥсыбаҩқәа ҭан, ахыбаҩқәагьы налаҵаны. Шәазхәыц изакә материалу кьыс амаӡамкәа иеиқәхаз!

Иҟоу адыррақәа рыла, адамра ԥыргамкәа аҵарауаа адрыԥхьалеит. Даара аинтерес аҵоуп хәба-фба нызқь шықәса зхыҵуа абаҩқәа р-ДНК анализ аныҟарҵалак иаҳәаша.

Иахьырԥшааз аҭыԥҵәҟьа дырзом, аха Гәбаа-дәы иахагылоу Аҽы́шьха ашьапаҿы акәхароуп ҳәа ҳгәы иаанагоит (урысшәала ахьӡ Ачишхо ҳәа иныжьуп). Араҟа адамрақәа жәабаҟа рыԥшаахьеит, иҵегь адгьыл иҵазаргьы ҟалоит, аԥсшьацәа рацәаҩны иаҭаауеит. Аԥсабара уамакала иԥшӡоуп. Насгьы, изларҳәо ала, ари ашьхаҿы еснагь ақәа леиуеит. Издыруада илаӷырӡышозар...

Ахыҵхырҭа>>

? Ахьыуардын шәақәтәа