"Для ўсяго ёсьць свой тэрмін, i час для кожнай рэчы пад небам" (Эклезіяста 3:1)
⠀
Нядаўна slounik.org выдаліў з сайту "Расейска-беларускі слоўнік дадатковай лексікі" Зьмітра Саўкі. Чаму гэта важна?
Вось трошку інфармацыі пра гэты слоўнік ад спн. Наста Кахан.
⠀
"У свой час беларускі мовазнавец Зміцер Саўка, даследнік і выбітны стыль-рэдактар, узяўся ўкладаць падручны дапаможнік. Прапанаваныя словы там не замяняюць і не адмяняюць таго, што існуе, а дапаўняюць.
Ці ё беларускі варыянт «бутэрброду», «лузеру»? Як сказаць без калькі з расейскае «задним числом», «чтиво»? Як сказаць «болеутоляющее»?
Слоўнік нам усім паказвае магчымасці мовы. Пра ўсё можна сказаць па-беларуску трапна, па-свойму. Карыстаймася!"
⠀
І гэты слоўнік выдалілі. Чаму? Адказу няма, але пускаць на забыцьцё гэты слоўнік, вядома, нельга!
⠀
Дзеля таго мы яго ўклалі для вас у выглядзе pdf, каб вы маглі карыстаць зь яго пры кожнай нагодзе. Прадмову да гэтага слоўніка напісала спн.Наста Кахан, за што вялікая падзяка.
Сам слоўнік вы можаце знайсьці тут!
⠀
Ніжэй вы знойдзеце ўзор звароту ў slounik.org з просьбаю вярнуць слоўнік на сайт.
⠀
Вельмі просім пашырыць гэты слоўнік, каб людзі ведалі сваю моўную спадчыну!
⠀
Памятайце!
"Для ўсяго ёсьць свой тэрмін, i час для кожнай рэчы пад небам; Час шукаць i час губляць, час захоўваць i час пакiдаць".
⠀
Мы ўжо мелі час губляць і пакідаць, аж цяпер мусіць налучыцца час захоўваць і шукаць!

*? Заданьне. Прачытайце ўголас тэкст, зьвярне́це ўвагу на вымаўленьне мяккіх зычных, а таксама — і*. Перапішэце паводле клясычнага правапісу („тарашкевіцы“), падчыркне́це ўсе ягоныя асаблівасьці.

//*

*✨ Спяваць на хлеб (уласна бел.)* — збіраць міласціну, жабраваць.

— Хадзем, Арсень, — рыкнуў Шлык, — абыдземся без гэтага салапёкі, каб ён на хлеб спяваў (У. Караткевіч. Алíва і меч).

• У выразе — намёк: жабракі, выпрошваючы міласціну (хлеб), спявалі жаласныя песні.

Прыклад y драме Я. Купалы „Раскіданае гняздо“: „Старац ідзе наперад, за ім — Марыля з дзецьмі па бакох, a за Марыляй — Данілка. Усе пяюць „Лазара“ — Данілка іграе“.//*

↓ Разьвязак ↓

*✨ Сьпяваць на хлеб (уласна бел.)* — зьбіраць мíласьціну, жабраваць.

— Хадзем, Арсень, — рыкнуў Шлык, — абыдземся бяз гэтага салапёкі, каб ён на хлеб сьпяваў (У. Караткевіч. Алíва й меч).

• У выразе — намёк: жабракі, выпрошваючы міласьціну (хлеб), сьпявалі жаласныя песьні.

Прыклад y драме Я. Купалы „Раскіданае гняздо“: „Старац ідзе наперад, за йíм — Марыля зь дзецьмі па бакох, a за Марыляй — Данілка. Усе пяюць „Лазара“ — Данілка йграе“.#фразэма #практыка #тарашкевіца #вымаўленьне

? Разьвязак заданьняПункты, дзе ў абодвух выпадках зьмякчаецца З перад наступным галосным: 2, 3, 5 ✅

1. З'ехаў з Ірану. — Зьехаў з [Ы]ра́ну.
2. З'явіўся з іншага свету. — Зьявіўся зь йíншага сьвету.
3. Сумна без Яны і без Ігара. — Сумна бязь Яны й бязь йÍгара.
4. Гаварыў з ім праз інтарнэт. — Гаварыў зь йíм праз [ы]нтарнэ́т.
5. На сняданак з'еў кашу з яблыкам. — На сьняданак зьеў кашу зь яблыкам.

✏️ З зьмякчаецца перад Е, Ё, Ю, Я й націскным Í (йí).

❗️ Ненаціскны І пасьля зычных вымаўляецца як [Ы], таму З перад йім не зьмякчаецца:
• з [Ы]ра́ну, праз [ы]нтарнэ́т.

Калі нешта трэба асобна патлумачыць, пішэце, калі ласка, у камэнтарох ✨

*?* Тэорыя.

? Практыка. Памякчэньне зычных перад Е, Ё, Ю, Я, І*? Тэорыя.❓*Адкажэце на пытаньні:

1. Якія гукі называюцца ётавымі й чаму?
2. Якія зычныя гукі зьмякчаюцца перад ётавымі?
3. Якія зычныя гукі не зьмякчаюцца перад ётавымі?
4. Калі зьмякчаецца З перад І?
5. Калі не зьмякчаецца З перад І?

*?Практыкаваньні.* Прачытайце ўголас. Зьвярне́це ўвагу на націскі. Патлумачце самі сабе, чаму вы вымаўляеце акурат так, а ня йначай. Перапішэце прыклады паводле клясычнага правапісу, падчыркне́це ягоныя асаблівасьці.

?Каб убачыць усе адказы, націсьніце на тэкст, схаваны пасьля працяжнікаў.

❗️[ы] — толькі вымаўляем, а пішам заўсёды празь і.

• з ёй — зь ёй;
• без яе — безь яе;
• з'есці — зьесьці;
• з'ехаць — зьехаць;
• без ёгурту — бязь ёгурту;
• бяз'ядзерны — бязья́дзерны;
• пад'яжджае — пад'яжджае;
• з'яўляецца — зьяўляецца;
• без языка — безь языка́;
• без е́жы — бязь е́жы;

• з Ігнатам — з [Ы]гна́там;
• з Íнаю — зь йÍнаю;
• без ілюзіяў — без [ы]лю́зіяў;
• з ім — зь йíм;
• без інею — бязь йíнею;
• цераз Індыю — церазь йÍндыю;
• з інжынэрам — з [ы]нжынэ́рам;
• з існасцю — зь йíснасьцю;
• з інструмэнтам — з [ы]нструмэ́нтам;
• без інтрыгі — без [ы]нтры́гі;

• цякуць слёзы з ягоных вачэй — цякуць сьлёзы зь ягоных вачэй;
• з яскравымі зменамі — зь яскравымі зьменамі;
• без імя́ — без [ы]мя́;
• цытата з інтэрвію — цытата з [ы]нтэрвію́;
• з юнацкім імпэтам — зь юнацкім [ы]мпэ́там;
• мост цераз Ясельду — мост церазь Ясельду;
• ехаў з Ярэмічаў — ехаў зь Ярэмічаў;
• раз'юшаны звер — разьюшаны зьвер;
• сыплюцца іголкі з ялінкі — сыплюцца йголкі зь ялíнкі.

#практыка #клясычны_правапіс #тарашкевіца #вымаўленьне

? **Памякчэньне зычных перад Е, Ё, Ю, Я, І

?** Моўнік. Асыміляцыйная мяккасьць — пад пагрозаю (3:10)

⚡️ Гукі Е, Ё, Ю, Я ды націскны Í называюцца ётавымі галоснымі, бо ўтвараюцца спалучэньнем двух гукаў: нескладовага [й] і адпаведнага галоснага.

• Í — спалучэньне [й] + [і] = [ЙІ]
• Я — спалучэньне [й] + [а] = [ЙА]
• Е — спалучэньне [й] + [э] = [ЙЭ]
• Ё — спалучэньне [й] + [о] = [ЙО]
• Ю — спалучэньне [й] + [у] = [ЙУ]

Нагадаю:Гук [й] — заўсёды мяккі.
З, С — заўжды зьмякчаюцца перад мяккімі зычнымі.

✏️ Правіла 1. Вымаўляем мякка З перад Е, Ё, Ю, Я ды націскным Í. На пісьме мяккасьць паказваем празь мяккі знак:

• зьезд, зьеў, зьйíнеў, зьява, разьюшыцца;
• церазь я́мы, бязь йíх, зь йÍраю, зь Ягорам, церазь Юравічы;

⚡️Перад ненаціскным І зычныя гукі не зьмякчаюцца, бо [і] не пад націскам пасьля зычных чуваць як [ы] (бач допіс пра І, Ы):

• без індыка — [без ындыка́];
• перад Ігнатам — [перад Ыгна́там].

✏️ Правіла 2. Вымаўляем цьвёрда ўсе зычныя (апроч З, С, Н, Л, В, Ў) перад Е , Ё, Ю, Я ды націскным Í. На пісьме цьвёрдасьць у сярэдзіне слова паказваем праз апостраф:

• б'е, п'е, сям'я, вераб'йíны, вар'ят, аб'ява, ад'езд;
• ад Яна, перад йíм.

#тэорыя #клясычны_правапіс #тарашкевіца #вымаўленьне