#диққат#муҳим

Сўнгги пайтларда телефон (интернет) фирибгарлиги фаоллашиб қолди. Ўзим атрофимдаги дўстларим ҳам (гарчанд улар ҳаммаси профессионал юристлар бўлса-да) уларнинг қурбонига айланиш хавфи пайдо бўлди.

Шу муносабат билан қуйидагиларга эътибор қаратиш фойдали бўлади деб ўйлайман.

"Скриптлар" ёки фирибгарлар ҳаракатларининг алгоритмлари ҳар хил бўлиши мумкин, аммо уларнинг деярли барчаси психологик ҳийлалар комбинациясидан фойдаланади. Ушбу фокуслар амалиёт ва илмий усуллар билан синовдан ўтган ва вазиятга қараб турли даражада ишлайди:

Шошилинч (чекланган вақт эффекти).
Фирибгарлар шошилинчлик туйғусини яратадилар: "Кодни зудлик билан тасдиқланг, акс ҳолда сизнинг ҳисобингиз блокланади!" Шошилинчлик инсоннинг танқидий фикрлаш қобилиятига путур етказади. Инсон ақл билан эмас, балки ҳиссиёт билан ҳаракат қилади.

Авторитет (Милгрэм эффекти).
Фирибгарлар ўзларини банк ёки тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар (ИИВ, Прокуратура, ДХХ) ходимлари сифатида кўрсатишади, чунки ҳокимиятга бўйсуниш кўпчиликнинг табиатига хосдир. Ишончли, эҳтимол бироз қўпол оҳанг ҳам бу таъсирга ёрдам беради.

Эмоционал (ҳиссий) босим (қўрқув ёки айбдорлик).
Улар сизни қўрқитишади (масалан, "қариндошларингиз муаммога дуч келишди") ёки ўзингизни айбдор ҳис қилишга ҳаракат қилишади ("сизнинг хатоингиз туфайли тизим блокланган"). Қўрқув ва айбдорлик мантиқий фикрлаш қобилиятини ҳам сусайтиради ва бўйсунишга олиб келади.

Ишонч иллюзияси (ижтимоий далил).
Ижтимоий исбот - бу психологик принцип бўлиб, унга кўра одамлар бошқа одамларнинг хатти-ҳаракатларига қараб нима қилишни танлашади. Фирибгарлар: "Ҳамма буни қилади", "Дўстларингиз аллақачон рўйхатдан ўтган" деб, сизни инонтиришга уринади.

Мақтов ва илтифотлар.
Фирибгарлар сизнинг "идрок"ингизни мақташлари ёки илтифот қозониш учун баъзи "ноёб мақом"ни эслатиб ўтишлари мумкин. Масалан, улар ўзларини ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходими сифатида кўрсатиб, жиноятчини аниқлашда ёрдам сўрашлари мумкин. Ушбу ўлжага тушган жабрланувчи мақомга мослашишга ва ишончни қозонишга ҳаракат қилади.

Билим етишмаслигини манипуляция қилиш.
Жиноятчилар гўёки ўзларини тажрибали қилиб кўрсатиш учун мураккаб терминологиядан фойдаланиши мумкин, бунда жиноят қурбони масалани нотўғри тушуниш ва гўёки кулгуга қолмаслик учун таклифга розилик беради.

Сохта шахсийлаштириш.
Бу маркетинг усули бўлиб, унда сунъий интеллект алгоритмлари фойдаланувчи учун шахсийлаштирилган тажриба иллюзиясини яратишга ҳаракат қилади, лекин аслида улар стандарт андозалар ва маълумотлардан фойдаланадилар. Фирибгарлар сиз ҳақингизда ҳамма нарсани билишларини кўрсатиш учун исмингиз ва ота исмингиз билан мурожаат қилишади.

Катта имтиёзлар сари кичик қадамлар ("эшикда оёқ" техникаси).
"Оёғи эшик олдида" эффекти, биринчи сўровда осон ёрдам кўрсатган одам, ўзини яхши ишда бошқаларга ёрдам беришга тайёр, сезгир шахс эканлигини англай бошлаганлиги билан изоҳланади. Бу шахснинг ўзига бўлган ҳурматини оширади ва инсон онгсиз равишда ёки онгли равишда ўзига ахлоқий мажбуриятларни юклайди - келажакда худди шундай (зарур, сезгир) бўлиш. Жиноятчилар "Исмингизни айтинг" каби кичик сўров билан мулоқотни бошлаб, кейин кўпроқ маълумотларни талаб қилади.

Энг қийини, улар сизни манипуляция қилишга уринаётганини пайқашдир. Агар сиз психологик ҳийланинг моҳиятини тушунсангиз, буни англаш анча осон бўлади.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, қуйидагиларга риоя қилиш ўринли бўлади:

Ҳиссиётларингизни назорат остида сақланг ва қарор қабул қилишга вақт ажратинг.

Маълумотни расмий манба орқали текширинг.

Мулоқотни рад этишдан ёки тўхтатишдан қўрқманг.

Жиноятчиларнинг ҳийла-найрангларини тан олиш учун молиявий ва рақамли саводхонликни оширинг.

**P.S. Эндиликда жиноятчиликнинг хилма-хил шакллари, уни содир этишнинг замонавий усуллари фақат кўпайиб боради, буни бутунлай тўхтатиш имконсиз.

Шу сабабли ҳар бир шахс ўзини-ўзи ҳимоя қилишни ўрганиши, атрофда содир бўлаётган янги чақириқ ва хавфлардан доимий хабардор бўлиб бориши зарур.*👉* @yurist_shamsiddinov

Терговга аралашишЖиноят кодексининг 236-моддасига кўра тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш, яъни ишни ҳар томонлама, тўла ва холисона ўрганилишига тўсқинлик қилиш мақсадида суриштирувчи, терговчи ёки прокурорга ёхуд адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқарилишига эришиш мақсадида судьяга турли шаклда қонунга хилоф равишда таъсир ўтказиш —

уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Ўша ҳаракат мансабдор шахс томонидан содир этилган бўлса, — муайян ҳуқуқдан маҳрум этиб, уч йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

*👉*** @yurist_shamsiddinov

Ёрдамчисини калтаклаган суд раиси маъмурий жавобгарликка тортиладими ёки жиноий?

Кун.уз сайтида эълон қилинган хабарга кўра, жиноят ишлари бўйича Чуст тумани суди раиси 2025 йилнинг 18 январь куни ўз хизмат хонасида судья ёрдамчисини калтаклаб, “юз соҳаси юмшоқ тўқималари лат ейиши” кўринишидаги тан жароҳатини етказган.

Судьялар Олий кенгаши ушбу хабар юзасидан суди раисининг ҳатти-ҳаракатлари бўйича хизмат текшируви тайинланганини маълум қилди.

Агар эълон қилинган хабар ўз тасдиғини топса ва судья ёрдамчисида суд-тиббиёт экспертизаси натижасига кўра тан жароҳати аниқланса, суд раиси ахборот манбаларида таъкидланганидек МЖтКнинг 52-моддаси 2-қисми билан маъмурий жавобгарликка эмас, балки ЖКнинг 206-моддаси 1-қисмига мувофиқ жиноий жавобгарликка ҳам тортилиши мумкин.

Бу каби ҳолатлар жиноят ишлари бўйича судлар томонидан ЖКнинг 206-моддаси 1-қисми билан малакаланган ҳолатлар талайгина.

Масалан, 1-1906-2401/131 сонли жиноят иши бўйича (суд ҳукми интернет тармоғига жойланган) Қизириқ туманида мактаб директори ХХХ 2024 йилнинг 2 март куни мактаб маъмурий биносининг ўқитувчилар хонасида маънавий-маърифий ишлар бўйича директор ўринбосари ХХХни уриб, унга “ўнг елка юқори учлиги ташқи юзасида қонталаш” кўринишидаги тан жароҳатини етказган.

Суднинг 2024 йил 18 сентябрь кунги ҳукми билан мактаб директори ХХХ ЖКнинг 206-моддаси 1-қисмида кўрсатилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, узил-кесил ўташ учун ойлик иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда 2 (икки) йил 6 (олти) муддатга аҳлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланган.

Халқимизда бир нақл бор: пичоқни аввал ўзингга ур, оғримаса - бировга. Воқеалар ривожини кузатамиз.
Манбаа

*👉*** @yurist_shamsiddinov

#суддаги_ғалаба

Ҳимомямиз остидаги шахснинг ҳуқуқ ва манфаатларини кўзлаб, унга маъмурий ҳуқуқбузарлик натижасида етказилган зарарни ундириш ҳақидаги судга киритган даъво аризамиз қисман қаноатлантирилиб, жавобгардан даъвогарнинг фойдасига маънавий зарар ҳамда суд харажатлари учун қилган тўловлари ундириладиган бўлди.

Маънавий зарар ундириш учун жиноят судининг қарор асос бўлди. Чунки жавобгар ҳимоямиз остидаги фуқаронинг автотранпорт воситаси билан тўқнашиб йўл транспорт ҳодисасини содир этган ва ушбу суд қарори билан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 133-моддасига асосан жавобгарликка тортилган.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Маънавий зарарни қоплаш ҳақидаги қонунларни қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 28.04.2000 йилдаги 7-сонли қарорининг 2-бандига биноан маънавий зарар деганда жабрланувчига қарши содир этилган ҳуқуқбузарлик ҳаракати (ҳаракатсизлик) оқибатида у бошидан кечирган (ўтказган) маънавий ва жисмоний (камситиш, жисмоний оғриқ, зарар кўриш, ноқулайлик ва бошқа) азоблар тушунилади.

Пленум қарорининг 10-банди 2-хатбошисига мувофиқ МАЪМУРИЙ ИШ БЎЙИЧА ЖАБРЛАНУВЧИ ҲАМ ҚОНУНБУЗАРНИНГ ҲАРАКАТЛАРИ НАТИЖАСИДА ЕТКАЗИЛГАН МАЪНАВИЙ ЗАРАРНИ УНДИРИШ ҲУҚУҚИГА ЭГА.

Айнан ушбу асослар суддаги ғалабани таъминлади.

Маслаҳат олиш: @shmh_yurist

*?*** @yurist_Shamsiddinov

Меҳнат шартномасини бекор қилишни расмийлаштириш

Меҳнат кодексининг 170-моддасига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан амалга оширилади ва иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади.

Охирги иш куни меҳнат шартномаси бекор қилинган кундир. Агар охирги иш куни дам олиш кунига ёхуд ишланмайдиган байрам кунига ёки бошқа ишланмайдиган кунга тўғри келса, ундан кейин келадиган биринчи иш куни охирги иш куни деб ҳисобланади.

Иш берувчининг буйруғида меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари ушбу Кодекснинг ёхуд тегишли қонуннинг моддасига (бандига) ҳавола қилинган ҳолда ушбу Кодекс ёки меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар моддаларининг (бандларининг) таърифларига аниқ мувофиқ тарзда кўрсатилиши керак.

Маслаҳат олиш: @shmh_yurist

*?*** @yurist_Shamsiddinov

Кредит тарихи нима?

Кредит тарихи – бу сизнинг қаердан, қайси кредит ташкилотидан, қанча миқдорда қарз олганингиз ва кейинчалик уни қандай тўлаганингиз тўғрисида батафсил маълумот, яъни бу сизнинг қарз олувчи сифатида молиявий интизомингиз аксидир.

Ўзбекистон Республикасининг “Кредит маълумотлари алмашинуви тўғрисида”ги Қонунига асосан кредит тарихи қарздорнинг сўнгги беш йил ичидаги мажбуриятлари тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олиб, қуйидагиларни акс эттиради:

➖ қарздор тўғрисида;

➖ жорий ва ёпилган кредитлар, товар кредитлари қиймати, расмийлаштирилган санаси, муддати ва қолдиғи тўғрисида;

➖ муддати ўтган қарздорликлар тўғрисида;

➖ жорий ва ёпилган кредитга қўйилган гаров мулки ва мулк эгаси тўғрисида;

➖ суд жараёнидаги кредитлар тўғрисида;

➖ кредит тарихи шаклланган сана ва уни тайёрлаган ташкилот тўғрисида.

Маслаҳат олиш: @shmh_yurist

*?*** @yurist_Shamsiddinov

Меҳнат шартномасини бекор қилишни расмийлаштириш

Меҳнат кодексининг 170-моддасига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан амалга оширилади ва иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади.

Охирги иш куни меҳнат шартномаси бекор қилинган кундир. Агар охирги иш куни дам олиш кунига ёхуд ишланмайдиган байрам кунига ёки бошқа ишланмайдиган кунга тўғри келса, ундан кейин келадиган биринчи иш куни охирги иш куни деб ҳисобланади.

Иш берувчининг буйруғида меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари ушбу Кодекснинг ёхуд тегишли қонуннинг моддасига (бандига) ҳавола қилинган ҳолда ушбу Кодекс ёки меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар моддаларининг (бандларининг) таърифларига аниқ мувофиқ тарзда кўрсатилиши керак.

Маслаҳат олиш: @shmh_yurist

*?*** @yurist_Shamsiddinov