از زمانِ اولین انجمن‌‌های زنان در دوران مشروطه تا دوره‌‌ی پهلوی اول که تلاش ‌شد چهره‌ی جدیدی از زنِ ایرانی، بدون چادر و روبنده، در فضای عمومی حضور پیدا کند، وضع زنان با فراز و فرودهای زیادی روبرو شد. جنبش زنان در دوره‌ی مشروطه بیشتر حول محور حقوق زنان که مهم‌ترین آنها حق تحصیل بود، متمرکز بود. عمده‌ی زنانِ فعالِ این دوره از خانواده‌های بانفوذ و متول دوران خود بودند که به واسطه‌ي بهره‌مندی از آموزش‌های خصوصی و خانگی، باسواد بودند و به جمع روشنفکری دوستان و خویشان خود راه می‌یافتند. این زنان با تأسیس انجمن‌ها، نشریات و مدارس دخترانه در شهرهای بزرگ ایران، امکانات تازه‌ای در زندگی زنان به وجود آوردند.
اگرچه که زنان از گروه‌های مهم فعال در انقلاب مشروطه بودند اما در قانون اساسی و مجلس شواری ملی دستاوردی نداشتند و از حق رای نیز محروم شدند. پس از تمامی حوادثی که پس از انقلاب مشروطه و با آمدن و رفتن محمد‌علی شاه اتفاق افتاد، نرم نرمک بر تعداد دختران تحصیل‌کرده و باسواد افزوده می‌شد و از آنان زنانی می‌ساخت که تفکر و ظاهر متفاوتی نسبت به مادرانشان داشتند…
لرتا هایراپتیان در همین زمانه‌ی تاریخی می‌زیست و از همان اولین‌ها بود. او ارمنی‌تبار بود و در تهران به دنیا آمد. از دهه اول ۱۳۰۰ فعالیت هنری خود را آغاز کرد و به سرعت به یکی از اولین بازیگران شناخته‌شده‌‌ی زن در تئاتر و بعدها در سینما و تلویزیون بدل شد.

«لرتا هایرا‌تیان » زن نامی تئاتر ایران
شادی عطایی@daboorbookclub

مقاله‌ی عبدالحسین نوشین «پدر تئاتر ایران» نوشته‌ی پیمان شیخی
که در شماره‌ی ۲۴۸ مجله‌ی نمایش به چاپ رسیده است، معرفی اجمالی و مفیدی از کارنامه‌ی هنری نوشین ارائه کرده است.
برخی از نوآوری‌های نوشین در به وجود آوردن آداب اجرا و تماشای تئاتر جدید بسیار قابل توجه است.
کارهایی چون تربیت تماشاگران، ایجاد فضای آرام پیش‌نمایش و آمادگی ذهنی در تماشاگران، طراحی دکور و لباس، حذف سوفلور و توجه به اخلاقیات و وجهه‌ی اجتماعی بازیگران از جمله‌ی این نوآوری‌هاست.
او سه تماشاخانه‌ی «فرهنگ»، «سعدی» و «فردوسی» را تأسیس کرد. تجارب حاصل از اجراهای متوالی در این تماشاخانه‌ها به نوشین این فرصت را داد تا در زمان اسارت در زندان قصر، کتاب «هنر تئاتر» را بنویسد.

عزت‌الله انتظامی از خاطراتش با عبدالحسین نوشین می‌گوید...
زمانی که در ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ شاه در دانشگاه تهران توسط ناصر فخرآرایی ترور می‌شود، برخی از اعضای حزب توده را هم می‌گیرند. یکی از این عضو‌ها عبدالحسین نوشین است. نوشین به زندان قصر می‌افتد و پاییز ۲۹ با جمعی از سران حزب توده از زندان فرار می‌کند و دو سالی در خانه‌ی عزت‌الله انتظامی مخفی می‌شود‌ تا با تمهیداتی به شوروی برود.
در این یادداشت انتظامی از آن روز‌ها می‌گوید، از حضور نوشین در خانه‌اش و دو سال ترس بی‌امان، از کیانوری و همسرش که به دیدار نوشین می‌آیند، از سیلی‌ای که از نوشین می‌خورد و از تجربه‌ی بازیگری در نمایش‌های «تئاتر فردوسی».
«تئاتر فردوسی» اولین انجمنی بود که به شکل جدی راه و رسم تئاتر غربی را در ایران جا انداخت و پایه‌گذاری کرد...

خاطره‌ی انتظامی از این کتاب نقل شده است:
«یادنامه‌ی عبدالحسین نوشین»، به کوشش نصرت‌الله کریمی، نشر بدرقه‌ی جاویدان

کتاب پرنده‌ی آبی، ترجمه‌ی عبدالحسین نوشین را نشر قطره منتشر کرده است و می‌توانید آن را از کتابفروشی‌های انقلاب تهیه کنید.

پرنده‌ی آبی پیِسی‌ست فلسفی که به شکل یک قصه‌ی شیرین حکایت شده.
موریس مترلینک در شیوه‌ی نویسندگی طرفدار و تابع دبستان سمبولیسم است و تمام کتاب‌های او به همین شیوه است. حتی در نوشته‌های خود در پیروی از این شیوه زیاده‌روی می‌کند و پیس‌هایی که برای تئاتر نوشته گاهی دارای علامات و اشارات اسرار‌آمیز، مبهم و پیچیده است. ولی موضوع آثار او همیشه بکر است. ابتکار او در این است که خاطرات و آشفتگی‌های درونی، احساسات مبهم و پیچیده و تقریباً غیر قابل توصیف بشری را وصف کند و عوامل نامرئی و اسرارآمیز روحی را جلوه‌گر نماید‌.

_از مقدمه‌ی عبدالحسین نوشین بر پرنده‌ی آبی_

سالگرد رفتنِ #کورش_اسدی

«عشقی و مطالبه حقوق زنان»

عشقی را به گفته‌‌ی بسیاری می‌توان در زمره‌ی روشنفکرانِ مردی نام برد که در طول دوران کوتاه فعالیت‌هایش نگاهی مطالبه‌گر به حقوق زنان ایران داشته است. او در آثار مکتوب خود چه در نمایشنامه‌ها و چه در مقالات و بیاناتش که در روزنامه‌ها به چاپ می‌رسید، باور داشت که تجدد‌خواهی و استبدادستیزی ایرانی بدون دغدغه‌مندی درباره وضعیت زنان به نتیجه مطلوب خود نمی‌رسد.

اما آنچه ارزش حقیقی عشقی را در این زمینه نشان می‌دهد، حمایت‌ها و همکاری‌هایی‌ست که او به صورت مستقیم با زنان دست‌اندرکار نظیر محترم اسکندری و قمرالملوک وزیری و انجمن‌های نسوان انجام داده است. در واقع او تنها به حرف و اظهار نظر بسنده نکرده و در برهه‌های زمانی مختلف به‌خصوص پس از فتح تهران و در زمان صدارت سپهسالار اعظم (محمدولی‌خان تُنِکابُنی) که فضا‌ی نبستاً بازتری برای فعالیت‌های روشنفکری و انجمن‌های زنان فراهم شده بود، حامی فعالیت‌های پیشرو و بعضا رادیکال زنان بود.