آقای فیاضی:
? فلسفه را اگر کسی می خواند برای خود فلسفه، بهتر این است که نخواند، فلسفه وسیله ای است برای پاسداری از سنگر های عقیده...

?دروس اشارات دقیقه 12:59 ،

? آقای فیاضی
?دروس اشارات

? جلسه شروع شد.

در توضیح مطلب فوق باید توجه داشت لالاند، فیلسوف فرانسوی، در مورد عقل تفکیکی انجام داده است، که جابری از آن کمک گرفته ولی با تحلیل طرابیشی به نحوی محرف و مغلوط ناشی از عدم شناخت دقیق زبان لالاند و کتاب او. لالاند بین دو نوع عقل تمایز مینهد:

۱- La raison constituante

۲- La raison constituee

اولی یعنی عقل برسازنده یا کنشگر و دومی یعنی عقل برساخته یا متعارف، و منظور لالاند از اولی فعالیتی ذهنی‌ است که اندیشه به هنگام بحث و پژوهش به آن می‌پردازد و مفاهیم را شکل داده و مبانی را پی‌ ریزی می‌کند. به تعبیر جابری عقل برسازنده «خردی است که انسان در پرتو آن قادر است از فهم روابط بین اشیا، مبادی کلی و ضروری‌ای را استخراج کند که در نزد همه‌ مردم یکسان است.» (جابری، و طرابیشی به این تعریف نقد و آن را ناشی از سوء فهم در ترجمه میداند که به نظر چندان مهم نیست) اما عقل برساخته «مجموعه‌ای از مبادی و قواعدی است که در استدلال به آن‌ها تکیه می‌کنیم.»

لالاند می‌گوید: «عقل برساخته دستگاهی از قواعد معین و پذیرفته‌شده در برهه‌ای از تاریخ ماست که در خلال آن برهه از زمان به آن ارزش مطلق داده می‌شود.»(جابری گوید) عقل برساخته به تعبیر لالاند، همه مبادی و قواعدی است که یک فرهنگ به مثابه شالوده‌ای برای کسب معرفت، پیش پای گروندگان به آن فرهنگ قرار می‌دهد.

پس هر اندیشه و تفکری را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: اندیشه به مثابه «ابزار اندیشیدن»، یعنی آن چهارچوب و بنیان‌هایی که اندیشه به وسیله‌ آن‌ها ساخته می‌شود، و اندیشه به مثابه «مجموعه‌ اندیشه‌ها» یعنی برداشتها و معناهایی که از یک مسئله ارائه می‌شود. باید تأکید کرد که این تمایز، تمایزی روش‌شناختی است نه تمایزی متافیزیکی یا هستی‌شناختی. جابری به پیروی از لالاند و فوکو معتقد است با این تقسیم میتوان وجه تاریخی و فرهنگی عقلانیت را نشان داد سپس بر این اساس به تمایز عقلانیت یونانی، عقلانیت مدرن و عقلانیت عربی میپردازد.

عقل برساخته همان مفهومی است که فوکو آن را «اپیستمه» و توماس کوهن آن را «پارادایم» و نیچه آن را «چشم انداز» مینامد. و دارای خصایص فرهنگی و تاریخی ویژه است.

جابري مي‌نويسد: «اگر چنين تميزي را بپذيريم، "آنچه را كه ما" عقل عربي مي‌ناميم، همان عقل برساخته يا متعارف است؛ يعني مجموعه مبادي و قواعدي كه فرهنگ عربي به گروندگان آن به مثابه شالوده‌اي جهت كسب معرفت ارايه مي‌دهد يا بگوييم به مثابه نظام معرفتي به آنان تحميل مي‌كند. بنابراين، نقد عقل عربي يعني نوسازي عقل برساخته يا متعارف و نوسازي عقل برساخته، بدون نقد آن ميسر نخواهد بود، و "اين نقد بايد از درون خود عقل و با تفكيك اركان و متحول كردن مفاهيم آن صورت گيرد.»

من در بخشی از رساله دکتری در تحلیل برهان شفا و مبتنی بر تحلیلات و سخنان ارسطو در کتاب آخر نفس تمایز میان نوس پوئتیکوس یا عقل فعال و نوس پاثتیکوس یا عقل منفعل را به نحوی دیگر و بر مبنایی دیگر به همین تمایز نزدیک ساخته و با خوانشی هرمنوتیکی به جای طرد تام سنت فلسفی کلاسیک به بازخوانی و تاویل این سنت و استخراج مبانی نهفته در آن اقدام کرده بودم که البته از نظر ارسطو و فارابی در تحلیل نهایی عامل اصلی وصول به نظامهای فکری مختلف در فلاسفه مختلف همین اختلاف در مبادی قیاس است، و گوتاس در کتاب ابن سینا و سنت ارسطویی همهٔ سخنش این است که ابن سینا با نزدیک شدن به چنین تحلیلی قادر بود به نحوی مشروع از دو گونه فلسفه مغربی و مشرقی سخن بگوید.

.

در انتقاد ارائه دوست فاضل احسان پشت مشهدی از آنچه موضوع این نطق برگزیده یعنی «نقد عقل در اندیشه معاصر جهان اسلام با تاکید بر جابری» یک نکته مهم باید بگویم و آن بی توجهی کامل به چهارگانی اصلی جابری در نقد عقل است. یعنی:

تکوین العقل العربی (نقد العقل العربی۱)
بنیة العقل العربی (نقد العقل العربی۲)
العقل السیاسی العربی (نقد العقل العربی۳)
العقل الاخلاقی العربی (نقد العقل العربی ۴)

که به همین ترتیب دارای مهمترین مباحث در نقد عقل عربی است که ضروری است پیش از هرگونه گشایش و طرح مباحث دیگر در اندیشه او حداقل شاکله جلد اول و دوم این اثر بررسی شود که جغرافیای اندیشه جابری را از حیث فلسفی و فنی به خوبی روشن میکند. همچنین در تاکید و توصیف بر آنچه در این نطق دکتر پشت مشهدی بدان تمرکز دارند یعنی نقد ایدولوژیکی و نقد اپیستمولوژیکی سنت لازم است به جلد سوم این مجموعه رجوع شود. اما اکثر مطالب مطرح شده در این سخنرانی از کتاب نحن و تراث و کتاب خطاب عربی معاصر نقل و گزارش شده است.
آثار اصلی جابری به زبان عربی را اینجا میتوانید دانلود کنید.

✔️ارائه‌ای از انجمن علمی فلسفهٔ غرب دانشگاه اصفهان:

?موضوع نشست: نقد عقل در انديشهٔ معاصر جهان اسلام با تمرکز بر عابدالجابری

? ارائه‌دهنده: دکتر احسان پشت مشهدی؛ پژوهشگر فلسفه و مترجم آثار متفکرین عرب

? زمان برگزاری: پنجشنبه‌ ۳ خرداد ۰۳

✔️ @Philosophy_Society_98

«الرسالة الکمالیة فی الحقائق الاهیة»

رسالهٔ کمالیه اثر فخرالدین رازی متنی متاثر از دانشنامهٔ علایی ابن سینا است که یک دوره فلسفهٔ مشایی از منطق و الهیات و طبیعیات و هیئت از علم ریاضی را در بردارد و فخررازی در آن ضمن تقریر مطالب، انتقادات خود بر مسائل و مبانی مشائی که در آثاری چون «المباحث المشرقیه» مفصلاً آمده را اجمالاً با زبان فنی و فصیح فارسی تقریر کرده است و گذشته از هرچیز منبعی کارآمد برای خوانش انتقادیِ فلسفهٔ استاندارد مشائی و سینوی است.

از تصحیح این کتاب بر اساس ۴ نسخهٔ خطی بیش از ده سال می‌گذرد و تاکنون مجال و انگیزهٔ انتشارش را نیافته بودم. این کتاب خود اولین اثر از مجموع ۱۵ اثری است که ذیل طرحی پژوهشی با عنوان «ادبیات حکمی در زبان فارسی» برای تصحیح و تحلیل برگزیده و در مقدمهٔ این کتاب اجمالی از آن را طرح کرده‌ و برای نخستین بار به معرفی، شناسایی و تحلیل مراحل تاریخی این ژانر در ادبیات فارسی به نام «ادب فلسفی» پرداخته‌ام.

همچنین در مقدمهٔ خود بر این تصحیح از رسالهٔ کمالیه گذشته از تدوین کتابشناسی و تعیین زمانمندیِ نسبی هر اثر از فخر رازی برای نخستین بار در زبانِ فارسی به تفسیرِ تاریخیِ اندیشهٔ فخررازی، یعنی تعیین مراحل سه‌گانهٔ اندیشهٔ او شامل ۱- دورهٔ کلام اشعریِ نخستین ۲- دورهٔ کلام فلسفی نظام‌مند ۳- دورهٔ فلسفهٔ متکامل فخرالدین رازی در اخلاق و وجودشناسی، پرداخته‌ام، که با صرف زمان و نیروی بسیاری برای تبویب و تبیین تاریخیِ اندیشهٔ رازی، به نظرم پیش‌درآمد کارآمدی برای اثری مفصل در شناختِ کامل ادوارِ اندیشهٔ این متفکر بزرگ و ناشناختهٔ ایرانی فراهم آمده باشد.

این کتاب در کنار حدود ۱۰ اثر مطبوع و ۱۴ اثر مخطوط دیگر که باید در این طرح تصحیح شوند، منابع ۲۵ گانهٔ اصلیِ این ژانر بنیادین و ارزشمند در زبان فارسی را تشکیل می‌دهند که بنیان‌گذار آن شخص ابن سینا است و فخررازی تثبیت‌کننده و زبان فارسیِ خواجه نصیرالدین طوسی اوج تکامل و اعتلابخشِ این ژانر است. گذشته از این تصحیح و سه اثر تصحیح‌شدهٔ دیگر در دست‌نشر، مجموعه یادداشت‌‌های پراکندهٔ من دربارهٔ سبک‌شناسی و مراحلِ تاریخیِ تحول و تکوین و زوالِ این ژانر، کل دستاوردِ محصّلی است که از حدودِ پانزده سالِ گذشته تاکنون گردآورده‌ام و هنوز علی‌رغم دشواری‌ها و کاستی‌ها به تکمیل و توفیقِ این طرح امیدوار و مشتاقم «وَ لو نَفعل ذَلِکَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ یؤْتِینا اَجْرًا عَظِیمًا»
#کمالیه
#فخررازی

بعد التحریر، رسم مروّت نیست دوستِ کهن دکتر احمد بهنامی را در این موقف و میقات فراموش کنم - مصحح فاضل و عضو فرهنگستان ادبیات فارسی- چنانکه در مقدمه نیز در سپاس آوردم اینجا نیز فرایاد آرم دورانی که فنون تصحیح و نسخه‌پژوهشی را مشق می‌کردیم و در طرح ادبیات حکمی و تصحیح کمالیه و رسالات فلسفیِ دیگر سهمی دارند و به پاسِ آن سزاوار دانستم همین جا روزگارانِ طلبگی و هم‌حجرگی را تذکار و ایادگار دهم. به قول ابوتمام «فقد اِنقَضَت تِلكَ السُنونُ وَ أَهلُها / فَكَأَنَّها وَ كَأَنَّهُم أَحلامٌ»

.

آگهی باد یاران را! رسالهٔ کمالیه در مرکز نشر دانشگاهی به زودی توزیع و قابل تهیه گردد.

#فخررازی

? ‏آه از آن داغ ‌که ابر آیی و باران نکنی...
‎#بیدل

@JAZAVAAT