Фуқаро сўзини "ватандош" ёки руслардаги "гражданин" сўзига муқобил истилоҳ ўлароқ танлаш хато бўлган. Тушунтираман, яъни атамашуносларимизни бу хатога етаклаган ҳолатни тушунтирмоқчиман.

Бурунги замонларда, шунингдек, бизларни мустамлака қилган Россия империяси даврида ҳам бизнинг диёрларда фуқаро деб бирор давлатнинг барча яшовчилари назарда тутилмаган, балки, аҳолининг энг қуйи қатлами, фақир қатлами яъниким оддий халқ умумий тарзда шундай аталган.
Зотан, халқнинг аксарияти фақирликда яшаган. "Фуқаро" ҳам арабча "фақир" (камбағал) сўзининг кўплигидир. Фақир бўлмаган қатлам ва мансабдорлар ҳеч қачон фуқаро деб аталмаган. Масалан, мансабдорлардан элликбошилар, юзбошию мингбошилар, аминлар, амирлар, ноиблар, беклар, тўралар "фуқаро" қатламига кирмаган ва бу сўз билан ҳам аталмаган. Шунингдек, бойлар, зодагонлар, ер эгаси, сув эгаси бўлганлар, хўжа, эшон ва ...хонлар ҳам фуқаро деб аталмаган.

Шундан биламизки, "фуқаро" сўзи арабча "мувотин", туркча "ватандош", русча "гражданин" ва инглизча "citizen" сўзига юз фоиз мутобиқ келмайди.

Қадимда, аксар халқ камбағал бўлганлиги учун ҳам фақиру фуқаро сўзи уларга қўлланган, аммо маъно жиҳатидан ҳеч қанақасига "citizen"га тўғри келмайди. Атамашуносларимиз эса ҳолатга фақат бир томондан, ўта саёз назар солиб, "гражданин" сўзига муқобил ўлароқ "фуқаро"ни танлаб қўя қолишган.

Ҳар-турли адабиётларда "фуқарога фалон нарса тарқатинг!", "фуқаро ундай деяпти, фуқаро бундай қиляпти" каби ибораларга эса алданмаслик керак. Халқнинг аксари фақир бўлгани учун шу сўз ишлатилган, фақир ёки фуқаро сўзи халқдан бири, ватандош, аҳоли деган маънога синоним бўлгани учун эмас.

Атамашуносларнинг ҳаммаси ҳам тилшунос эмаслиги, психолингвистикадан хабардор эмаслиги мана шундай ҳолатларда кўзга ташланади.
Албатта, фақирлик айб эмас. Биз ҳам бой эмас, фақирмиз, ожизу нотавонмиз, Аллоҳ таолонинг фазлу карамига муҳтож бандамиз.

Лекин, бу нарсалар ўз йўлига, атамаларни тўғри танлаш ўз йўлига. Агар, дейликки, фуқаро сўзи семантик жиҳатдан "гражданин" ёки "citizen"га муқобил бўла олсайди, ҳеч қандай эътироз ҳам бўлмасди. Аммо, ундай эмас, бу сўзнинг мазкур маъно учун танланиши хато бўлган. Хатони эса тўғрилаш ҳеч қачон кеч бўлмайди.

Алишер Султонходжаев

👉@RakursUz

2024 йилнинг энг машҳур 5 неологизми:

▶️ «Скуф» — 30 ёшдан катта бўлган, ўзини парвариш қилмайдиган, спорт билан шуғулланишдан қочадиган ва қорин чиқаришни афзал кўрадиган эркаклар.

▶️ «Пикми» — Қизлар, уларнинг ҳаракатлари ва талаблари орқали қарши жинснинг меҳр ва эътиборини қозонишга ҳаракат қиладиганлар.

▶️ «Нормис» — Ҳеч қандай ажралиб турмайдиган, оддий инсон.

▶️ «Докс» — Интернет орқали махфий маълумотларни излаб топиш ва улардан шантаж қилиш мақсадида фойдаланиш.

▶️ «Вонёнизм» — Минимализм, соғлом турмуш тарзи ва мустақилликка йўналтирилган тренд, жанубий кореялик қўшиқчи Чан Вонён номи билан боғлиқ.

Ёшлар сленгида эшитиб қолиб, мия қисиб қолмасин, деб ёзиб қўйяпман. Демади, деманглар!😊

👉@RakursUz

Кеча соат 23.30 лар атрофида “Бодомзор” метродан чиқиб, “Сельхоз” томонга кетиш учун такси тўхтатмоқчи бўлдим. Автобуслар йўқ, табиийки. Бекатда 4 нафар одаммиз. Келишиб такси тутмоқчи бўлдик. “Кобальт” келиб тўхтади: “Кетдик Сельхоз томон”, деди. Нарх сўрамай ҳам ўтирдик. Рулда формали ИИБ ходими, майор. У ёқ-бу ёқдан гаплашиб кетдик. “Сельхоз” чорраҳада ҳамма тушди, пул узата бошладик 10 минг-10 мингдан, у эса “Э, йўғе, йўлим эди, шунга ола келдим. Кўча совуқ”, деди. Кетди.
Яхшиликнинг катта-кичиги йўқ. Шу формали йигитни отасига раҳмат. Кўча-куйда саҳарда мактабга кетиш учун бекатда турган болаларни ола кетинг, имконингиз бўлса… Эрталаблари жуда совуқ бўляпти. Автобуслар тиқилинч…

👉@RakursUz

?⛱?? “Сузувчи” амалдорларга

Сузиш керак. Туркияда сузиш керак,
Қайда соққа борлигини сезиш керак.
Машқ баҳона дунё бўйлаб кезиш керак,
Миллионларнинг таҳмонини бузиш керак,
Сузиш керак, Анталяда сузиш керак…

?@RakursUz

Мустақиллик абадий бўлсин! Ҳеч кимга ҳеч бир жиҳатдан қарам бўлмайлик!

?@RakursUz

Бўрдоқига "боқилаётган" рақамларингиз бўлса, бугун овоз беришнинг охирги куни экан... Мободо, дейман-да...??