АЁЛ ШАЪНИ

Баъзи "инқилобчи"ларга!

1. Энг аввал Онага – аёлга таъзим,
   Таъзимдир муштипар опа-сингилга.
   Босган изи асли – юрт харитаси,
   Таъзим бўлсин ёрга, дарддош кўнгилга.

“Ватанни севаман” деган изҳорни
Айтмасдан, жим юриш мумкиндир, илло.
Лек азиз аёлга бир даста гулдай,
“Севаман!” сўзини айтмаслик гуноҳ!

Ана шу аёлнинг кўксидаги нур,
Бу совуқ оламни сирга ўраган.
Ўзидан зериккан, кулгуси салқи,
Бемурод дунёнинг лабин бўяган.

Аёлнинг қудрати бир уюм тошдан
Борлиққа Тожмаҳал ҳадялар этган.
Шу азиз сиймонинг ўт нигоҳидан
Замин қитъаларга бўлиниб кетган.

Ўзи-чун яшашни унутиб гоҳо,
Муҳаббат тонгида ойдай балққаним.
Ўзбек аёли ҳам бордир шу сафда
Ўлмасин болам, деб туғдай қалққаним.

Қиёмат кунида, Маҳшар тонгида
Оналар фарзанддан тонаётган дам.
“Воҳ, болам!” деб биров бўзласа ногоҳ,
Бу ўзбек онаси, бешак, муҳтарам.

Ўзи бир штат иш – ўзбек бўлмоқлик,
Ўзбек аёли бу – икки бор яшаш.
Бу номни кўтармоқ учун қанча куч,
Қанчалар улуғлик, матонат, кураш...

Ва буюк муҳаббат керак бўлади,
Бу улуғ шарафни пок тутмоқ учун.
Меҳр тиланмайди, қозонилади,
Куч керак! Сабрни жим ютмоқ учун!

Эй, сиз азиз аёл номидан сўзлаб,
Энг гўзал боғимга тегаётганлар.
Бир бор келинчакдай эгилмай туриб,
Менинг ҳам бошимни эгаётганлар.

Номус матосини кўчага ёйиб,
Қуёш юзига кул сочаётганлар.
Худо билан аёл ўртасидаги
Энг пинҳон дарчани очаётганлар.

Эй, аҳли гумонлар, билинг оламда
Ҳалиям ошиқлар ва ҳижрон бордир.
Ҳалиям кимгадир висол ҳурмати
Титраб турган гулнинг жамоли ёрдир.

Ҳа! Недир сир бўлиб қолиши керак!
Неларнингдир пинҳон тургани зебо.
Кимдир ҳаё тутган парда ортида
Нозик энтикканда портласин дунё.

1. Ватан ҳақидаги нутқдир, шубҳасиз,
   Аёлнинг номидан айтар ҳар сўзим.
   Шу сабаб бу қутлуғ калом олдидан,
   Таъзим, дейман фақат, пойига таъзим!

Шодмонқул САЛОМ
@Shodmonqul_SALOM

ҚАНДИЁР

Эртага сочимни оқартиради,
Бу кеча Бойсунга ёғиб ўтган қор.
Соғинчдан кўксимга тоғлар қулади,
Тўлғонган тоғларга кетдик, Қандиёр.

Юракни тўлдириб ҳайратларидан,
Кириб боражакмиз Дарбандларидан.
Қор остида қолган ҳасратлар ила,
Уйғонган тоғларга кетдик, Қандиёр.

Минг йил ёғса ҳамки, бу чархнинг қори,
Ҳеч вақт йиқилмагай умид девори.
Бу ҳикматни айтган Сайроб чинори,
Чўлғонган тоғларга кетдик, Қандиёр.

Ортимиздан дуо қилмоқда Тошканд,
Ҳали йўлимизда Кеш-у, Самарқанд.
Пешвоз чиқаётган самодил Дарбанд,
Қўзғолган тоғларга кетдик, Қандиёр.

Кўкнинг фарёдлари ерга тўкилди,
Ернинг қувончлари қирга тўкилди,
Бизнинг армонимиз шеърга тўкилди,
Беармон тоғларга кетдик, Қандиёр.

Умрнинг кечадан кундузигача,
Қўл гоҳ етиб-етмас юлдузигача,
Ватаннинг Тошкентдан Термизгача,
Ястанган тоғларга кетдик, Қандиёр.

Шодмонқул САЛОМ
2003 йил

@shodmonqul_SALOM

Бўрон тинди, ёмғир юпанди,
Сочин қайта таради шамол.
Аразини унутди, кулди,
Кўзёшлари тугаган аёл.

Шаҳар қўлга олди кўзгусин,
Ажинига сурди упалар.
Чошгоҳ сочди тилла ёғдусин,
Гумон каби тўзди парқулар.

Кечикса ҳам келди, дилгир ва
Нимагадир бироз паришон.
Туйғуларнинг селида оқиб,
Яшамоқни қумсаган инсон.

Севги эди орага тушиб,
Ҳаётини судхўрга тутган.
Келмаслиги аён бўлса ҳам
Яшамаган, фақат жим кутган.

Нималарни қилган башорат,
Нималардан умид эшган ул.
Арзон бериб ҳаловатини,
Оғриқларни қиммат олган қул.

Бўлса эди бир тола нурдай
Жонин тутса – иситиб берса.
Меҳр эмас, таскин ҳам эмас,
Фақат бир бор, бир бора кўрса...

Томирида уйғонган қуюн,
Азиз умрин телба айлаган.
Тушунолмас, тушунтиролмас –
Тангри шундай қисмат сайлаган.

Бўрон тинди, хўрсинди сукут,
Ғорга кириб кетди қораёл.
Бўйнин қашиб жим қолди эркак,
Узик торни улади аёл.

Шодмонқул САЛОМ
@Shodmonqul_SALOM

“ЮЗ ҲИКМАТ” КИТОБИ ҲАҚИДА АФСОНА

Юзта ҳикмат битилган бир китоб бор эди,
Ҳар ҳикмати инсон учун буюк бир дастур.
Юз подшоҳлик даври ўтди очунда, вале,
Ҳар салтанат бу китобни ўрганмиш чуқур.

Аммо не тонг! Бир-бирига ўхшайди шоҳлар,
Ҳар бири: Мен ернинг сўнги султони, дейди.
Шунча савлат, шунча давлат қурган тождорнинг
Аъёнлар ё маликалар бошини ейди.

Сўз келганда айтмоқ керак, бўлганча одил,
Шоҳлик олтин ё қон билан қўлга кирмагай.
У – атодир, насибадир, Тангри инъоми!
Бу инъомнинг фурсати бор, боқий турмагай.

Хуллас, ўша юзта ҳикмат битилган китоб,
Илк подшоҳлик замонида сал таҳрир бўлди.
Олампаноҳ ўқиб кўргач бир ҳикмат ёқмай,
Таҳрир этди, тўқсон тўққиз ҳикмат соғ қолди.

Шу зайлда ўтаверди даврон довули,
Уруш-яраш, яхши-ёмон кунлар ҳам ўтди.
Тахт дегани билсанг агар жуда доғули,
Шоҳ қулади, тахти рақиб илкига кетди.

Янги тождор салтанатни тизди қайтадан,
Қатл этди элнинг қонин ичган касларни.
Адолатдан ярақлади шамширлар тийғи,
Одил подшоҳ тинглар ҳатто ғариб сасларни.

Шоҳнинг амри етиб борди зиндонларгача,
Озод этди кўп бегуноҳ банди жонларни.
Эл шод, юрт ҳам обод ўлди – шоир айтгандай,
Тадбирли шоҳ очди қанча янги конларни.

Бир кун шоҳга келтирдилар кўҳна китобни,
Юзта ҳикмат – ҳар биттаси элпарвар дастур.
Ўқиб кўргач, бир эътироз айлади подшоҳ:
Буни битган донишманд ҳам банда-ку, ахир.

Бир ҳикматни қайта битди янги саркотиб,
“Ана энди асл ҳикмат китоби бўлди!”
Шу зайлда икки ҳикмат ўчди батамом,
Бузилмаган тўқсон саккиз чин ҳикмат қолди.

...Мана, менинг қўлимдадир ўша кўҳна ганж,
Юзта шоҳлик ўқиб кўриб, этгандир иншо.
Ҳар салтанат битта ҳикмат ўзгартган бўлса,
Донишманднинг ҳикматидан йўқдир мутлақо.

Гап келганда, айтиб олдим бўлган тарихни,
Гарчи чин шеър баён эмас – инкор этмасман.
Вайсақи деб айбситмасин авлодлар мени,
Шоҳ эмасман, китобни ҳам ёзган эмасман.

Шодмонқул САЛОМ
@Shodmonqul_SALOM

КУЗАК

Йиғлолмайди, лабин тишлар она дарахтлар,
Киприк қоқмас, хўрсинолмас, кўзлари тўлган.
Лаби титрар, кифти учар, оқарган юзи, 
Куз оламнинг юрагига зўр видо солган.
Мезонларда ҳасратнинг оқ рақсини кўрдим,
Сойга боқдим – бир бахтсизнинг аксини кўрдим.

Юлдузларнинг қиррасида фаришталар жим,
Бош кўтармай Ой нур элар – бева эгачим.
Фақат барглар шивирлайди қўрқув тилида,
“Қутқар!” дея кўкрагимга муштлар юрагим.
Баҳор ўтган йўлда қолган бир изни кўрдим,
Изга расмин чизаётган бир қизни кўрдим.

Қанотига оқ тушаётган
қушларни кўрдим,
Ўтовлари тенгланаётган қўшларни кўрдим.
Айтилмасдан, учуқ тошган тушларни кўрдим.
Ерга кириб кетсам деган даштларни кўрдим.
Сой ортидан тиззасига иягин тираб,
Қараб қолган болакайлар – тошларни кўрдим.

Кўнишга ҳеч кўнолмаган истагим билан,
Куртакликдан хазонгача дарагим билан,
Кўзларига кўзим тушди. Йўқ, қаролмадим,
Ўн ёшида қолиб кетган юрагим билан:
Орзулари гулдан қайтган хаёлни кўрдим,
Кўйлагининг гули ҳижрон аёлни кўрдим.

Қўлларини ортга қилиб жим борар тоғлар,
Бошлари хам, елкасида бўшдир сувлоқлар.
Жангда мағлуб баҳодирлар ғамгин қайтурлар,
Бул хабарни Ватанида қандай айтурлар!?
Шул тоғларда кекса, ёлғиз арслонни кўрдим,
Кўзларида бостирилган исённи кўрдим.

Бешигида кўзмунчоққа қўл чўзар болам,
Мезонлардан умид эшиб ўлтирар онам.
Узилган барг тўғри келиб юракка қўнди  –
Дилгир отам офтобрўга ўтиб исинди.
Симдорларда қуримаган тўнимни кўрдим,
Умрим каби қисқараётган кунимни кўрдим.

Ботинимда юлдузларнинг сокин совиши,
Элас-элас кишнагандай тойлар товуши,
Эшитилмай қолаётган сойлар товуши,
Айвондаги эски индай бенаво юрак,
Менга етиб келмай қолди ойлар товуши,
Яқин бордим, қулоқ тутдим, энгашдим, турдим,
Эшитмадим, аммо ундан созини кўрдим,
Чалинмасдан тинглангувчи созини кўрдим.
Шохда мезон  – шаҳид ялов, бўзини кўрдим!
Яратганнинг шундай буюк кузини кўрдим!

Шодмонқул САЛОМ
@Shodmonqul_SALOM

Диққат қиладиган бўлсак, матндаги қора сўзлари ҳеч бири аслан қора бўлмаган негизли сўзлар билан бирга келаётир. Қора саҳар. Саҳар аслида оқлик, илк тонг отиш палласини англатувчи вақт мезони. Аммо қора дейилиши халқнинг бадиий топилдиғи. Қишин-ёзин тонгдан аввал – саҳар чоғида руҳият учун малоллик туғдирувчи сирли бир юк бўлади. Саҳар қишда совуқ, ёзда ҳам этни жунжиктирар эпкинли яхи бўлади. Уйқу эса бу маҳал жуда тотлидир. Бу пайтда уйғонган киши одатдагича ўрнидан турмаган, уни тасодифий бир сабаб уйғотган бўлади. Бу руҳий босим саҳарнинг аслида оқ бўлган рангини қорага «бўяйди». Қора чироқ. Чироқ аслида ёруғлик таратувчи ашё, ундан нур, оқлик инади. Аммо «қора» дейилишида қора чироқдан фойдаланувчи мискин кишининг ҳолати мужассамдир. Кейин қора чироқ ўзидан қурум қолдириб тутаб ёнади. Қора уй. Қадимдан туркий қавмлар учун қора ранг эътиборли, нуфузли ранг ҳисобланган. Қора рангда ёвқурлик ва жиддият омихта бўлган. Гарчи қора уй – ўтовда аслида қора ранг қаторида оқ, қизил, яшил тусли ашёлардан ҳам қарийб тенг фойдаланилган. Қора овқат – кундалик, меҳмон келмаганда, байрам ёки бирор сабаб бўлмаганда пишириладиган овқат. Лекин бу кундалик овқатнинг асл ранги қора эмас, оқчил, сарғиш-қизғиш ёвғондир балки, бироқ сира ҳам қора рангда эмас. Оддий шўрва, шавла, нонпалов сингари таомлар қора овқат саналади. Қорамол. От, эшак, сигир – буларнинг барчаси халқ тилида қорамол дейилади. Шундай бўлса-да, бу жониворларнинг ранг-туси оқ, сариқ, малла, кулранг бўлиши ҳам мумкин. Қора тер. Биологик мавжудотнинг барчасига терлаш хос. Лекин ўлим олди ёки оғир руҳий ҳолат ёхуд вужуд бетоблигида келадиган тер қора тер дейилади. Изтироб, ҳорғинлик, қаттиқ уялиш, натижасиз уриниш кайфияти билан уйғун ҳолда қора тер босади кишини. Лекин бу терлашда ҳам бирор ранг фарқланмайди. Бу аслида одатдаги тер, гармонал ўзгаришга асосланган биологик жараёндир. Сув томчиси каби тер ҳам рангсиз суюқлик, лекин санаб ўтилган ҳолларда тер «қора» бўлади. Қора мошин деб юк машинасига айтилган. Эҳтимол, бу улов турининг ранги кўк, қизил, сариқ ҳам бўлиши мумкин, лекин унинг умумий номи – қора мошин. Қора ёмғир деб, куз ва баҳордаги муттасил ёғувчи ёмғирга айтилади. Сабаби бу ёмғирда ҳўл бўлмаган нарса ҳам, ивимаган ашё ҳам қолмайди. Бадиий иборада айтсак, бу ёмғир юракни хит қилиб, одамни эзиб юборади. Номидаги қора рангда ана шундай толиқиш жам. Бу изоҳлар барчага тушунарли. Аммо уларнинг ҳеч бирида тилга олинаётган предмет моддий жиҳатдан қора эмас. Қоронғи бозор сўзи эса «ҳикоя»мизда ноаён, туманли, андармон бўлиб, қорнида гумонаси билан тул қолган келинчакнинг ҳолини тасвирлаяпти. Бу ердаги қора ранг изтиробли, номаълум мавҳумотнинг рангидир. Кўнглим қора, ичи қора, бахти қора, йўли қора, қора халқ, қора ер, қора лой, қора ёмғир, қора кун, қора нон, қора қон... Бу қўшма сўзлардаги «қора»ларни изоҳлашга унчалар зарурат йўқ. Чунки кўнгил, ич(и), бахт халқ тушунчалари эстетик тушунчалар бўлиб, тўлиғича тафаккур ҳосиласи, моддий жиҳатдан ҳеч қандай рангга тобе эмас, кун эса ёруғликни англатадиган сўз, қоннинг ранги ҳамиша қизил, нон жигарранг ва оқ тусга эга, лойнинг тасаввур қабул қилган ранги ҳам жигаррангдир.
Булардан ташқари, қора курси, қора иш, қора яғрин, қора совуқ сингари мазмун жиҳатдан қора-ю, асл ранги қора бўлмаган ашё ва тушунчалар ҳам жуда кўп.

Тилимизда учрайдиган қора қозон, қора мой (нефть), қаро тун, қора кўз, қора соч, қора қош, қора булут каби асли қора рангда бўлган ашёлар ҳам борки, бу сўзларни ҳеч бир оғринмай ишлатаверамиз. Одатдаги турмушимизда қўлланаверади.

Шодмонқул САЛОМ

**СУРУР

Баҳодир Жалоловга!**

Мардлар олишмайди, илиб отади!
“Алпомиш”дан кўчар азим байтларим.
Битта ҳимо қилсанг, кўтарилар эл,
Битта имо қилсанг, кетар дардларим.

Шавқим тошиб келди қароғларимга,
Баҳодир рақибни қулатган замон.
Севинчларим чопди ёноқларимга,
Қирғоғидан тошиб кетди Тўполон!

“Отангга ош бер!” деб алқади бир чол,
Баҳодир алпоним қучганда зафар.
Қувонди тахтдаги подшодан токи
Даласида юрган деҳқонга қадар.

Кимлигим, зўрлигим эсимга келди,
Алп тоғларим тушди менинг ёдимга.
Эгнини қисмасдан, бошин тик тутган
Боболар жўр бўлди қувонч додимга.

Баҳодир, бир замон зўр бўлган эдим,
Томиримда шиддат ҳали бор экан.
Мен бугун қайтадан майдонга келдим,
Зўр экан, ўзбагим, ҳали зўр экан!

Баҳодир, менга кўп яхшилик қилдинг,
Бердинг кўп нарсамни менга қайтариб.
Мисли Алпомишдай сен зафар қурдинг,
Мен ҳам Қоражондай турдим қубориб.

Дунёнинг қушлари – тумшуғида гул,
Потирлаб учдилар Сариосиёга.
Улар волидангни қутламоқ учун
Қанотлари тегиб ўтди зиёга.

Термизийдан токи Паҳлавон Маҳмуд,
Муаззам пирларим сенга бўлсин ёр!
Қаршингда рақибинг ким бўлса бўлсин,
Ортингда шу азиз Ўзбекистон бор!

Шодмонқул САЛОМ
@Shodmonqul_SALOM