▫️1927 — Өлүөхүмэ улууһун Кыыллаах Арыытыгар учуутал Чибыева Анастасия Ильинична (02.09.2006 өлб.). Өр сылларга Адыаччы оскуолатыгар учууталлаабыта, дириэктэрдээбитэ.
▫️1957 — Анна Мандарова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара.
▫️1962 — Евдокия Иринцеева - Огдо — суруйааччы, суруналыыс, суруналыыстыкаҕа СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/кулун_тутар_25
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Wikipedia

1927

1927 сыл.

Кулун тутар 25 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 ХНТ — Кулуттааһын уонна Атлантиканы нөҥүөлээн кулуттары атыылааһын сиэртибэлэрин күнэ
🔸 ХНТ — Хаайыллыбыт уонна сүппүт ХНТ үлэһиттэрин кытта бииргэ буолуу күнэ[1]
🔸 Төрөөбөтөх оҕо аан дойдутааҕы күнэ
🔸 Спорт киинэтин күнэ[2]
🔸 Европа — Талааннар күннэрэ. Венгрия хампаһыытара Бела Барток (1881—1945) төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр. Бу күн талааннаах оҕолорго болҕомто тардаллар
🔸 Арассыыйа — Култуура үлэһитин күнэ — аан бастаан 2008 сылллаахха бэлиэтэммитэ
🔸 Беларусь — Көҥүл күнэ
🔸 Греция — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1821 сыллаахха гириэктэр Осмаан импиэрийэтиттэн тутулуга суох буолуу иһин сэриини саҕалаабыттар
🔸 Мэриленд (АХШ) — Мэриленд күнэ
🔸 Сан-Марино — Аренго күнэ. 1906 сыллаахха бу дойдуга үс үйэ мустубакка сылдьыбыт олохтоохтор мунньахтара (италиялыы arengo) буолбут
🔸 Саҥа Зеландия — Аармыйа күнэ
🔸 Словакия — Киһи быраабын иһин охсуһуу күнэ
🔸 Словения — Ийэ күнэ
🔸 Толкины ааҕыы күнэ
🔸 Баахыла күнэ (Vårfrudagen/Våffeldagen, Швеция, Норвегия уонна Дания)
🔸 Чиэппэр күннэриттэн (Quarter days) бастакылара (Ирландия, Англия), сыаркап бэлиэтиир Дьахтар күнүгэр түбэһэр. Бу күннэр сылы түөрт кварталга араараллар, үгэс быһыытынан хас оннук күн аайы куортам төлөбүрүн, чааһынай учууталлар хамнастарын уонна атын араас төлөбүрдэри төлүүллэрэ.

🔹 1820 — кэлин адмирал буолбут лейтенант Анжу Петр Федорович Уус-Дьааҥы эспэдииссийэтин начаалынньыгынан анаммыт. Бу эспэдииссийэ 1820—1824 сс. Сибиир хотугу кытылын Өлөөн өрүстэн Индигиир өрүскэ диэри ойуулаабыта, Саҥа Сибиир арыыларыгар сылдьыбыта, кыһын мууһунан сылдьан кытылы ойуулуур кыах баарын аан бастакынан көрдөрбүтэ. Лаптевтар байҕалларын мууһун туругун бастакынан ойуулаабыта.
🔹 1921 — Дьокуускайга I Саха күбүөрүнэтээҕи РКСМ (хомсомуол) кэмпириэнсийэтэ буолбут. Ол саҕана Саха уобалаһыгар 625 чилиэннээх 28 хомсомуол ячейката баар эбит. Кэмпириэнсийэҕэ 24 дэлэгээт кыттыыны ылбыта. Күбүөрүнэтээҕи кэмитиэт талыллыбыт, кэмитиэт сэкирэтээринэн Рая Цугель буолбут. Бу күн Саха сирин хомсомуола төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
🔹1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Таатта улууһун 17 нэһилиэгиттэн уонна Байаҕантай улууһун 11 нэһилиэгиттэн хомуллан Таатта оройуона үөскээбит. Киинэ Ытык Күөлгэ буолбут, Хайахсыт нэһилиэгэ Чурапчы улууһугар бэриллибит. Санаттахха, Таатта улууһа туспа биирдэм быһыытынан 1913 сыл бастакы күнүттэн (урукку ааҕыынан) Боотур уус (Боотуруускай) улууһуттан араарыллан үөскээбитэ, киинэ Чөркөөх этэ.
🔹1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Боотуруускай улуус Чурапчы оройуона диэн ааттанар. Санаттахха бу улуус докумуоннарга 1638 сыллаахтан ахтыллар. Бу киэҥ сиринэн тайаан сыппыт улуустан өрөбөлүүссүйэ иннинэ Амма уонна Таатта улуустара араарыллан үөскээбиттэрэ.
🔹 1940 сыл кулун тутар 25-с — 26-с күннэригэр хайыһарга иккис өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһии ыытыллыбыта. Онно Алдан, Нам, Мэҥэ Хаҥалас, Горнай, Чурапчы улуустара, саха национальнай байыаннай оскуолата уонна Дьокуускай икки хамаандата, барыта 90-тан тахса киһи, кыттыбыта. Күрэхтэһии программатыгар эстафета уонна военизированнай сүүрүү киирбитэ. Эр дьон 3x10 км эстафеталарыгар Алдан улууhа бастаабыта, дьахталларга 2x3 км эстафетаны Дьокуускай хамаандата ылбыта.
🔹 1949 — Эстония, Литва уонна Латвия уонунан тыһыынча олохтоохторун күүс өттүнэн Сибииргэ көһөрүү саҕаламмыт. Коллективизация бытаанын сөбүлээбэккэ И.В. Сталин дьону куттаары маннык быһаарыыны ылбыта.
🔹 1993 — Борис Ельцин "Былаас кириисиһин тохтотуохха диэри ситэриилээх былаас уорганнарын үлэтин туһунан" диэн 379№ ыйаах таһаарбыт. Бу ыйаах бэрэсидьиэн Арассыыйа Үрдүкү Сэбиэтин кытта утарыта турсуутун түмүгэ этэ.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1893 — Бастакы Хайахсыт нэһилиэгэр Иван Винокуров, бэлиитикэ диэйэтэлэ. Араас сылларга Саха АССР совнаркомун бэрэстээтэлэ, доруобуйа уонна үөрэх наркома, эргиэн уонна бырамыысыланнас наркома, хааччыйыы наркома буола сылдьыбыта. Москубаҕа ВЦИК-ка Саха АССР бэрэстэбиитэлинэн олорон 1935 сыл тохсунньу 15 күнүгэр өлбүтэ.

Wikipedia

Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ

Холбоһуктаах наассыйалар тэрилтэлэрэ, кылгастык ХНТ (United Nations) диэн иллэр ыккардыларынааҕы сыһыаннары тупсарарга, аан дойдуга эйэни тутуһарга уонна сэриини суох оҥорууну ситиһэргэ олохтоммут омуктар ыккардыларынааҕы тэрилтэ. Салаллар тосхоллорун уонна…

Кулун тутар 24 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 ХНТ (ВОЗ) — Аан дойдуга сэллиги утары охсуһуу күнэ
🔸 Киһи быраабын баламаттык кэһиини уонна киһи дьоһунун түһэриини утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ
🔸 Арассыыйа — Авиация штурманын күнэ
🔸 Аргентина — Кырдьыгы уонна сиэрдээх буолууну өйдүүр күн (исп. Día de la Memoria por la Verdad y la Justicia). 1976—1983 сс. дойдуга байыаннай хунта былааска кэлэн элбэх киһи суорума суолламмыта, өлүү эскадроннара диэн ааттаммыт этэрээттэр дьону суута-сокуона суох өлөртүүллэрэ
🔸 Уганда — Мас олордуу күнэ.

🔹 1794 — Речь Посполита сиригэр Тадеуш Костюшко өрө туруута саҕаламмыт: Костюшко Краков куоракка Арассыыйа импиэрийэтин уонна Пруссияны утары сэриилэһэрин туһунан биллэрбит.
🔹 1801 — саагыбар түмүгэр Екатерина II уола Арассыыйа импэрээтэрэ Павел I өлбүт. Ийэтэ оҥорбутун сото сатыыр курдук дойдуну салайбытын устуоруктар бэлиэтииллэр. Кини кэнниттэн уола Александр ыраахтааҕы буолбут.
🔹 1822 — (атын дааннайынан кулун тутар 27 күнүгэр) Дьокуускайга Саха уобалаһын салайа статскай сүбэһит уонна хабалыар Дмитрий Рудаков кэлбит. Дуоһунаска 1824 сыл алтынньытыгар диэри олорбут. Дьокуускайга өлбүт.
🔹 1936 — Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын ударниктарын уонна стахановецтарын 3-с сүлүөтэ саҕаламмыт (кулун тутар 28 күнүгэр түмүктэммитэ)[1]
🔹 1945 — сэрии иннинэ Алдан бириискэлэригэр үлэлээбит бүлүмүөччүк Семён Достоваловка, Якокут уот ситимин ыстаансыйатыгар силиэсэрдээбит, тааҥка хамандыыра Михаил Космачёвка, Алдан бириискэлэригэр үлэлээбит, Дьокуускайга тутууга үлэлээбит, аармыйаҕа сапердаабыт сержант Егор Шавкуновка уһулуччу хорсун быһыыларын иһин Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын иҥэрбиттэр. Үһүөн бу иннинэ сэриигэ өлбүттэр. Дьокуускайга сэрии иннинэ уонна кэннэ милииссийэҕэ, холуобунай ирдэбилгэ үлэлээбит тааҥка батальонун хамандыыра Валентин Павловка эмиэ бу күн Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын иҥэрбиттэр. Бу киһи хас да уһулуччу ситиһиилэрин иһин, ол иһигэр хамаандалыыр батальона 300 массыыналаах ньиэмэс холуоннатын генералы кытта билиэн ылбытын иһин, тааҥкалартан бастакынан Одер өрүһү туораабытын иһин кэккэ уордьаннарынан наҕараадаламмыта.
🔹 1961 — Канаадаҕа Квебектээҕи франзуз тылын сэбиэтэ төрүттэммит.
🔹 1999 — НАТО сэриилэрэ ХНТ Куттал суох буолуутун сэбиэтин көҥүлэ суох Югославияҕа киирбиттэр. Бу НАТО тутулуга суох дойдуга аан бастаан саба түһүүтүнэн буолбута.
🔹 2005 — Бишкеккэ буолбут хамсааһыннар түмүктэригэр Кыргыстаан бэрэсидьиэнэ Аскар Акаев былаастан туоратыллыбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1926 — Марина Попова (Эдьиий Марыына) — ырыаһыт, Саха АССР норуотун артыыһа. Бастакы Холгума нэһилиэгэр төрөөбүт (2014 өлб.). 1956 сыллаахха М. П. Мусоргскай аатынан Урааллааҕы консерватория опера устуудьуйатын бүтэрбит.
▫️1931 — Хачыкаакка саха скульптора Семен Егоров (1974 өлб.).

Өлбүттэр:
▫️1983 — Степан Ефремов (06.01.1905 төр.) — дыраама суруйааччы.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Wikipedia

Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ

Холбоһуктаах наассыйалар тэрилтэлэрэ, кылгастык ХНТ (United Nations) диэн иллэр ыккардыларынааҕы сыһыаннары тупсарарга, аан дойдуга эйэни тутуһарга уонна сэриини суох оҥорууну ситиһэргэ олохтоммут омуктар ыккардыларынааҕы тэрилтэ. Салаллар тосхоллорун уонна…

Кулун тутар 18 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 Парижтааҕы коммуна күнэ
🔸 Аруба — Былаах уонна өрөгөй ырыатын күнэ
🔸 Италия — COVID-19 сиэртибэлэрин күнэ
🔸 Миэксикэ — Ньиэп экспроприяциятын күнэ. 1938 сыллаахха бэрэсидьиэн Ласаро Карденас ньиэби хостуур хампаанньалар хамнаһы үрдэппэтэхтэриттэн сылтаан баайдарын-дуолларын дойду туһатыгар былдьыырга быһаарбыт.
🔸 Соҕуруу Осетия — Ередви сэлиэнньэҕэ 1991 сыллаахха буолбут алдьархай сиэртибэлэрин күнэ
🔸 Туурсуйа — Галлиполи кыайыытын күнэ (1915)
🔸 Беларусь — Өрөспүүбүлүкэ ис сэриилэрин күнэ[1]
🔸 Ииндийэ — Артиллерия собуоттарын күнэ
🔸 Ирландия, Канаада, Австралия — Шилв күнэ
🔸 Монголия — Байыаннайдар күннэрэ, Эр дьон күнэ
🔸 Сирия — Учуутал күнэ

🔹 1839 — Кытай ыраахтааҕыта дойдуга опиуму киллэрэн атыылыыры боппут. Мантан сылтаан Британия Кытайга саба түспүтэ, Бастакы Опиум сэриитэ саҕаламмыта.
🔹 1850 — Саха уобалаһын начаалынньыгынан надворнай советник, уруккута уобалас бырабылыанньатын советнига Иван Фролов анаммыт. 1852 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри дуоһунаска олорбут. Дьокуускайга өлбүт.
🔹 1861 — 4 сыллаах бэлэмнэнии кэнниттэн Александр II ыраахтааҕы Арассыыйаҕа крепостной быраабы суох гыммыт.
🔹 1917 — Бүлүү уокуругар КОБ (уопсастыбаны кутталтан көмүскүүр кэмитиэт) тэриллибит.
🔹 1921 — Ригатааҕы эйэ дуогабарынан Арҕаа Украина уонна Арҕаа Белоруссия Польша бас билиитигэр киирбиттэр.
🔹 1921 — Сухэ-Баатар салалталаах моҕуоллар сэриилэрэ Алтанбулаг куораты кытайдартан босхолообут.
🔹 1921 — Кронштадт мотуруостарын бассабыыктары утары өрө турууларын Тухачевскай сэриилэрэ хам баттаабыттар.
🔹 1922 — Хохочой тоһуура: билиҥҥи Бүлүү улууһугар Хохочой сиригэр кыһыллар 19 киһилээх В. Шатаев хамандыырдаах этэрээттэрэ бастаанньыттар тоһуурдарыгар түбэспитэ.
🔹 1922 сыллаахха Г.С. Слепцов (Үөһээ Халыма улууһун кулубата) баһылыктаах үрүҥнэр Хаһаачыйа сэлиэнньэтин ылбыттар. Бу дьон капитан Н.П. Хапилин этэрээтигэр киирсэллэр эбит.
🔹 1933 — Саха сириттэн 8 хайыһардьыт Дьокуускайтан Иркутскайга диэри айаннара түмүктэммит. Старт тохсунньу 6 күнүгэр «Динамо» стадионун таһыгар бэриллибитэ. Күҥҥэ ортотунан 45—50 км бараннар, 72 күн устата хайыһардьыттар 3000 км, онтон 56-тын хайыһарынан барбыттара бэлиэтэммит. Москубаттан кэлбит телеграммаҕа «Динамо түмсүү киин сэбиэтэ хоһуун «динамовецтары» туруоруллубут сыалы ситиспиккитинэн эҕэрдэлиир» диэн суруллубут.
🔹 1965 — Сэбиэскэй космонавт Алексей Леонов дьонтон аан бастакынан аһаҕас космоска тахсыбыт.
🔹 2016 — СӨ Төрүт сокуоҥҥа хамыыһыйатын мунньаҕар Ил Дархан Егор Борисов киллэрбит көннөрүүлэрин көрбүттэр уонна өрөспүүбүлүкэ аата саха тылын таба суруйуутун быраабылатыгар сөп түбэһэн "Саха Өрөспүүбүлүкэтэ" диэн суруллуоҕа диэн быһаарбыттар.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1923 — Николай Баишев-I — аатырбыт 1945 сыллааҕы "Верхоянскай—Дьокуускай—Верхоянскай" хайыһар эспэдииссиэйтин чилиэнэ.
▫️1948 — Анастасия Божедонова — СӨ бэрэсидьиэнин Ыал уонна оҕо дьыалаларын Кэмитиэтин салайааччыта буола сылдьыбыт, CӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, норуот үөрэҕириитин туйгуна, социология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр:
▫️1982 — Иван Шаманов (25.09.1908 төр.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944). Сэрии иннинээҕи сылларга Саха Сиригэр, Михаил Лорины кытта, лётчик-аэрофотосъёмщик быһыытынан үлэлээбит.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/кулун_тутар_18
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Таҥха хаан таҥхата,
Дьылҕа хаан дьылҕата
Сиргэ түспүт кэскилбитин
Киминэн тэрийбитэ,
Окко түспүт оҥоруубутун
Тугунан олохтообута —
Ол билиэ этэ буоллаҕа дии,
ноколоор...

Дом-дом-дом!..
Дом-ини-дом!..

Тоҕус ордоо добун халлаан тойотторо,
Онолҕонноох тойукпутун
Умсары тускулаамаҥ даа!
Аҕыс сандаар маҕан халлаан аҕалара,
Ааттаһыылаах ньаныарбытын
Таҥнары таҥхалаамаҥ даа!
Сэттэ килбиэн-киҥхил халлаан кинээстэрэ,
Кэниэрдээх кэбириниибитин
Кэдирги кэскиллээмэҥ даа!
Тоноҕостоох бэйэм нусхайдым,
Бүлгүннээх бэйэм бүргүйдүм,
Сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйдүм.
Үс сырдык күлүккүтүгэр
Үгүрү-сүгүрүк буоллун...

Төлкөлөөх түөнэ маҕан түөрэх.
Очурга оҕустарар,
Тэхтиргэ тэптэрэр,
Түҥнэстэ түһэр буолаайаҥый! Тускуо!

Өксөкүлээх ӨЛӨКСӨЙ,
1910 с. Хачыкаат сирэ

Бэҕэһээҥҥи архыып күнүнээҕи ыйытыктар тугу көрдөрдүлэр?

Ааҕааччы 10 эрэ бырыһыаныгар сааһыламмыт архыыптаах эбит. Дьон 15% аймахтарыгар эрэнэр 🤔. Оттон "дьиэ архыыба туһата суох" дии саныырын ким да билиммэтэ буолуо дии санаабыппыт, син аҕыйах киһи билиммит.

Иккис ыйытык киһи дьиктиргиэн курдук үчүгэй хоруйдаах буолбут: хоруйдаабыт дьонтон хас үһүс киһи элбэх өбүгэтин аатынан билэр эбит! Аҥаарбыт биир-икки хос эбэни-эһэни билэр, оттон биири да билбэт дьон бааллар да буоллар, син аҕыйахтар.

Үһүс ыйытыкка көстөрүнэн ааҕааччы 7% бэйэтин дьиэ кэргэнин устуоруйатыгар тоҕо эрэ болҕомто уурбат эбит. Дьикти.

Уонна бүтэһик ыйытыкка көстөрүнэн дьон архыып өҥөтүн туһаныан баҕарар эбит (47%), иккис миэстэҕэ идэтийбит дьон өҥөтүн туһаныы турар (21%).

Бэҕэһээ ыйытыктары оҥорорго РОМИР ыйытыгын үтүгүннэрбиппит. Онон кинилэр киэннэрин кытта тэҥнээн көрүөххүтүн сөп: Ведение семейного архива не популярно среди россиян.

📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige