Балаҕан ыйын 24 күнүгэр туох буолбут эбитий?

? Дойдулар ардыларынааҕы Караванщик күнэ.
? Камбодьа — Конституция күнэ
? Перу — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
? Соҕуруу Африка — (култуураҕа) Нэһилиэстибэ күнэ
? Гуинея-Биссау — Тутулуга суох буолуу күнэ (1973, Португалияттан)
? Саҥа Каледония — Саҥа Каледония күнэ
? Тринидад уонна Тобаго — Өрөспүүбүлүкэ күнэ.

? 1852 — Дирижабль бастакы көтүүтэ. Француз Анри Жиффар көппүт.
? 1932 — Ииндийэҕэ Махатма Ганди уонна Бабасахиб Амбедкар "тыытыллыбаттар" касталарыгар парламеҥҥа туспа квота көрүллэрин туһунан сөбүлэҥ түһэрсибиттэр.
? 1936 — Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин бастакы быыстапката  аһыллыбыт[1].
? 1970 — ССРС «Луна-16» автоматическэй станцията  Ый буорун Сиргэ аҕалбыт. Бу иннинэ Ый  буорун  АХШ  астронавтара «Аполлон-11» уонна «Аполлон-12» миссияларыттан аҕалбыттара.
? 2014 — Мангальян диэн  Ииндийэ атын планетаҕа ыытыллыбыт бастакы станцията  Марс  орбитатыгар тиийбит.

? Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1911 — Константин Черненко — 1984-1985 сылларга ССКП КК Генеральнай сэкиритээрэ.
▫️1914 — Андрей Сивцев  — Бүлүүтээҕи педагогика училищетын уонна Саха государственнай университетын  преподавателэ. Бүлүүтээҕи педагогика училищетыгар литературнай куруһуок тэрийэн устудьуоннарга бобуулаах сахалыы уус-уран айымньылары аахтарбытын иһин 10 сылга хаайыллыбыт. Ол куруһуокка үөрэммиттэрэ: бэйиэт Иван Гоголев - Кындыл, суруйааччы Афанасий Федоров, кыраайы үөрэтээччи Багдарыын Сүлбэ, суруналыыс Нина Протопопова  уо.д.а.
▫️1927 — Виль Якупов — Саха государственнай университетын  профессора, РФ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, геология-минералогия билимин доктора, РАЕН уонна Нью-Йорктааҕы Академиялар чилиэннэрэ.

Өлбүттэр:
▫️1943 — Клавдий Краснояров  (12.06.1907 төр.) — 1931 сылтан сэриигэ ыҥырыллыар диэри Дьокуускайга олорбут Аҕа дойду  Улуу сэриитин кыттыылааҕа,  Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944).
▫️1944 — Семён Достовалов — сэрии иннинэ Алдаҥҥа көмүс хостуур приискаларга горнягынан үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1945).

? Бу халандаар кылгатыллыта. Толорутун манна көр.
Биики Халандаар | Сурут

Wikipedia

Камбодьа

Камбодьа Хоруоллуга диэн Соҕуруулуу-илин Азия дойдута, олохтоохторун ахсаана 13 млн тахса. Дойду олохтоохторун 90% кhмэрдар.

Балаҕан ыйын 23 күнүгэр туох буолбут эбитий?

? Оҕолор орто оскуоланы бүтэрбэттэрин утары охсуһуу күнэ.
? Дойдулар ардыларынааҕы хамсанан кэпсэтэр тыллар (языки жестов) күннэрэ
? Кыргыстаан — Судаарыстыбаннай тыл күнэ.
? Литва — Геноцид эмсэҕэлээччилэрин кэриэстэбил күнэ.
? Сауд Арабията — Национальнай күн.
? Япония — Сюбун-но-хи диэн күн-түүн күһүҥҥү тэҥнэһиитин күнэ. Бу күн дьон өбүгэлэрин уонна өлбүттэри кэриэстииллэр.

? 1918 — Бассабыыктарга бас бэриммэт сирдэр икки бырабыыталыстыбалара Уфа куоракка кииннээх саҥа быстах кэм бырабыыталыстыбатын — Бүтүн Арассыыйатааҕы Быстах кэм бырабыыталыстыбатын (нууч. Временное Всероссийское правительство, атын аата Директория) төрүттээбиттэр. Бу бырабыыталыстыба алтынньыга Томскайга көспүтэ, онтон сэтинньигэ былааһы Үрдүкү баһылыкка — Александр Колчаакка — биэрбитэ.
? 1997 — Яндекс поисковига үлэтин саҕалаабыт.

? Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1901 — Ананий Андреев (1944 өлб.) — 1929—1931 сс. Саха АССР Совнаркомун бэрэстээтэлэ, Саха АССР Коммунальнай хаһаайыстыбатын уонна энергетикэтин бастакы наркома. Сахалартан бастакынан инженер-теплоэнергетик дипломун ылбыта, ол кэннэ Дьокуускайдааҕы электростанция дириэктэрэ буолбута.
▫️1937 — Нина Никифорова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара, Үөһээ Бүлүү улууһун, Хоро нэһилиэгин ытык олохтооҕо.
▫️1948 — Юрий Тарасов — социология билимин хандьыдаата, политологияҕа уонна политическай социологияҕа идэтийбит Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.
▫️1959 — Ольга Корякина - Умсуура — бэйиэт, Арассыыйа Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, «Таатта» хаһыакка уонна «Чуораанчык» — «Колокольчик» сурунаалга эрэдээктэрдээбитэ.

Өлбүт:
▫️1981 — Георгий Васильев (1908 с.т.) — литературовед, кириитик, тылбаасчыт, филология билимин хандьыдаата. 1938 сылтан ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

? Бу кылгатыллыт халандаар. Толору манна көр.
Биики Халандаар | Сурут

Wikipedia

Кыргыстаан

Кыргыстаан диэн Орто Азия дойдута. Байҕала суох уонна хайалаах дойду. Хоту Казахстаанныын кэккэлэhэр, арҕаа Узбекистаанныын, соҕуруулуу-илин Тадьикистанныын уонна илин Кытайдыын.

? Бэҕэһээҥҥи ыйытыкпытыгар хоруйдары көрүөх эрэ.
Үөрбүппүт диэн, олордун, сиэннэрин көрдүн диир киһи букатын аҕыйах. Уонна хоруйдаабыт дьон аҥаара "үлэлиирин үлэлээбэтин бэйэтэ билиэхтээх" диэҥҥэ иэҕиллибит. Биэнсийэ тиийбэтин туһунан, сабаҕалаабыт курдук, элбэх киһи этиммит.

Аны биэнсийэҕэ олорор киһи тугу гыныан сөбүй диэҥҥэ бэйэтинэн дьарыктаннын диэччилэр аҕыйахтар эбит, ол оннугар үгүс киһи дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалааҕы оҥорорун ордорор эбит.

Онон, күндү биэнсийэлээхтэр, олоххутугар алтыспыт дьоҥҥут, эбэтэр бэйэҕит олоххут туһунан ахтыыта суруйуҥ, Бикипиэдьийэҕэ да билэр эйгэҕит иһинэн суруйуоххутун, ыччаты кытта билиигитин үллэстиэххитин сөп. Холобур нэһилиэккит устуоруйатыттан. Хас да буолан кыттыстаххытына, бу үлэни көҕүлээтэххитинэ ордук хотуулаах буолуо. Били бэйиэт эппитинии: Уонна хаһан? ???

Дьокуускай уонна тыл

Бэҕэһээ балаҕан ыйын 10 күнүгэр Дьокуускайга "Киин куорат тылын эйгэтэ" тэрээһин бэрт сэргэхтик ааста.

Сүүрбэттэн тахса киһи тыл эттэ, 200-тэн тахса киһи кэлэн истэн, бэйэ-бэйэтин кытта алтыһан, санаа атастаһан барда, ону таһынан быһа биэриини дьон ситим нөҥүө көрдө.
Тыл этээччилэр эгэлгэ эйгэттэн буолан сонун санаалар иһилиннилэр, мээр Евгений Григорьев иккис түһүмэххэ толору кытынна, киин куоракка судаарыстыба икки тыла тэҥҥэ сайдарыгар бэйэтэ баҕалааҕын, уонна онно үлэ барарын уонна барыаҕын туһунан бигэтик эттэ.

Тэрээһин икки тылынан ыытылынна. Суруналыыс, "Саха тыла 4.0.0." хамсааһын түһэ Яна Угарова сатабыллаахтык аттаран, барыта кэм-кэмигэр, уһаабакка-кэҥээбэккэ, салгымтыалаах мунньахха кубулуйбакка буолла. Сахалыы билбэт дьон наушник нөҥүө тылбааһынан хааччылыннылар.

Ол эрээри бу бэлиэтээһиҥҥэ хайҕалга буолбакка, икки оччото суох суолга тохтуохпун баҕарабын. Ол тэрээһин итэҕэһэ буолбатах, төттөрүтүн маннык итэҕэс дьэҥкэтик көстөн кэлэрэ тэрээһин күүстээх өрүтэ буолар. Ол аата сөптөөх түмүк оҥостуохпут уонна итэҕэһи туоратарга үлэ ыытыахпыт.

Бастакыта – трансляция оҥорор стриминг платформалара тэҥҥэ оҥоһуллар (синхрон) тылбааһы өйөөбөттөр эбит. Өйүүр да буоллахтарына, эбии төлөбүрдээх эбэтэр судургута суохтук оҥоһуллар эбит. Бу Арассыыйа курдук элбэх омук олорор дойдутугар улахан итэҕэс. Тоҕо диэтэххэ дойдубут ханнык баҕарар төрүт олохтооҕо бэйэтин төрөөбүт тылынан иҥнибэккэ тыл этэр кыахтаах буолуохтаах. Кини саҥарбытын атын дьон өйдүүр буоллахтарына эрэ ол быраап эҥкилэ суох тутуһуллар. Атын дьон өйдөөбөтүн саҥарбыттан туох көдьүүс тахсыай? Кураанахха саҥарбыт кэриэтэ буоллаҕа.

Оттон ол өйдөнөр кыаҕы киниэхэ тылбаас толору хааччыйыахтаах. Аныгы үйэҕэ быһа эпиир суолтата улахан, онон стриминг кэмигэр тылбаас баар буолара – улахан суолталаах.

Ол аата стриминг платформатыгар тылбаасчыкка аналлаах иккис саҥарар ханаал баар буолуохтаах, оччоҕуна истээччи-көрөөччү ол ханаалы таллаҕына, кулгааҕар тылбаасчыт саҥата иһиллиэхтээх, оттон араардаҕына сүрүн ханаал иһиллиэхтээх.

Иккис итэҕэс. Маннык тыл туһунан тэрээһиҥҥэ бэйэтэ кыһалҕалаах, ол аата төрөөбүт тылын дьылҕатыгар ыалдьар, тыл көрсөр ыарахаттарын билэр киһи кэлэрэ өйдөнөр. Оттон тылга кыпчыттарбат киһи маны кыһалҕа дии санаабата, анаан-минээн ол кыһалҕаны көтөҕөр тэрээһиҥҥэ кэлбэтэ эмиэ өйдөнөр. Ол эрээри, ыаллыы олорор омуктарбытыгар биһиги кыһалҕабыт эмиэ, хайа эрэ өттүнэн, син биир тиийиэхтээх дии саныыбын. Бүгүн ол көстүбэт. Тылбаасчыт өҥөтүнэн тарбахха баттанар ахсааннаах киһи туһаммыта ону ырылыччы көрдөрдө, тылбаасчыт кыргыттар "кимиэхэ тылбаастыыбытый, биир эмит киһи биһигини истэр дуо" диэн ыйытыахтарыгар диэри.

Дьиҥэр, маннык тэрээһиннэргэ сахалыы билбэт дьон сылдьара бэйэбит тылбыт сайдарыгар, эйгэлэри баһылыырыгар ордук көдьүүстээх буолуо этэ. Онон сахалыы билбэт дьоммутугар – сахаларга да буоллун, атын омуктарга да буоллун – сахабыт тылын кыһалҕатын, кэрэтин уонна ситиһиитин тиэрдэ сатыаххайыҥ. Ол хомойуубутун уонна үөрүүбүтүн үллэстэллэригэр угуйуоххайыҥ, оччоҕо эрэ иирсибэккэ, хом санааны туппакка, иллээх дьиэ кэргэн курдук бииргэ уонна тэҥҥэ көҥүллүк сайдыахпыт.

Бэҕэһээҥҥи Москубаттан тыл эппит учуонайдар уонна устудьуоннар, Чебоксаартан саҥарбыт чувааш тылын туруулаһааччы Александр Блинов-Алпарух, Хабаровскай кыраайга нанаай тылын оҕолорго үөрэтэр нуучча киһитэ Василий Харитонов-Лоца эппиттэринии: Саха тыла – аан дойду, киһи-аймах бүттүүнүн баайа!

Биики халандаар эрдээктэрэ,
Саха тыла 4.0.0. хамсааһын кыттааччыта
Ньукулай Халан
Биики Халандаар | Сурут

Босхо киинэ

?️? Бүгүн балаҕан ыйын 5 күнүгэр «БИЛИМ 0+» бэстибээл иһинэн Дьокуускайга «Оскар» бириэмийэтигэр номинацияламмыт «Генезис 2.0» диэн документальнай киинэни көрдөрүөхтэрэ.

Ааптардар Кристиан Фрай уонна биир дойдулаахпыт Максим Арбугаев.

Киинэ 18:20 "Өлүөнэ" киинэ тыйаатырыгар көстүөҕэ, киирии көҥүл.

Сонун төрдө Улуус Медиа
Биики Халандаар | Сурут