Ахсынньы 21 күнүгэр туох буолбут эбитий?

☀️ Күн туруута (Сир хотугу эҥэлэйигэр кыһыҥҥы туруу ахсынньы 21 эбэтэр 22 күнүгэр буолар) уонна ону кытта ситимнээх күннэр:
✝ Күөх ороһооспо (сорох протестааннарга, католиктарга, лютерааннарга, методиистарга). Бу сыл ордук уһун түүнүн көрсө арҕаа христианнар сорох сыаркаптарыгар чугас дьоннорун соторутааҕыта сүтэрбит дьоҥҥо анаан сулууспа ыыталлар
☯ Кытай, Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ, Япония,   Соҕуруу Кэриэйэ, Вьетнам — Дунчжи бэстибээл. Инь уонна Янь бөлүһүөпүйэтигэр хараҥа уонна сырдык алтыһыылырагыр суолталаах күн быһыытынан бэлиэтэнэр. Үксүн дьон аймахтарын кытта бэлиэтииллэр
🇱🇰 Шри-Ланка — Сангхамитта күнэ (буддизм Тхеравад салаата бэлиэтиир). Сангхамитта диэн биһиги эрабыт иннинэ олоро сылдьыбыт манаах дьахтар (б.э.и. 282 с. - б.э.и. 203 с.), ол саҕанааҕы Ииндийэ ыраахтааҕыта Ашока кыыһа, буддизмы аан бастаан Шри-Ланка сиригэр илдьибит дьонтон биирдэстэрэ.
🔸 Йоль (неоязычество) — былыргы германецтартан төрүттэрин ааҕынар дьон үксүн бэлиэтииллэр, мусталлар, аһыыллар, бэлэх бэлэхтэһэллэр
🔸 Зиемассветки (былыргы Латвия)
🇵🇭 Пилипиин — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
🔸 Массачусетс, Плимут — Өбүгэлэр күннэрэ
🇸🇹 Сан-Томе уонна Принсипи — Сан-Томе күнэ.

🔹 1913 — «New York World»  ("Нью-Йорк Уорлд") хаһыакка бастакы аныгылыы кроссворд тахсыбыт, ааптара — Артур Уинн.
🔹 1941 — Аан дойду иккис сэриитин кэмигэр Таиланд уонна Дьоппуон ыккардыларыгар кыттыгастыы пакт түһэрсиллибит.
🔹 1965 — ХНТ Генеральнай ассамблеята Раасанан дискриминация бары көрүҥүн суох гынар туһунан дойдулар ардыларынааҕы декларацияны ылыммыт.
🔹 1975 — Бүлүүтээҕи ГЭС иккис уочарата үлэҕэ киирбит.
🔹 1991 — Сэбиэскэй Сойуустан тахсыбыт 9 өрөспүүбүлүкэ уонна Арассыыйалаах Белорусия (кинилэр тахсыбатахтара) салайааччылара Алма-Атаҕа көрсүбүттэр. СНГ соруга уонна тутула суруллубут Алма-Ата декларациятыгар илии баттаабыттар. Онон СНГ сыала-соруга чопчуланан, састаабыгар 11 өрөспүүбүлүкэ киирэн силигин сиппит. Түөрт хонон баран ССРС бэрэсидьиэнэ  Михаил Горбачев  стратегическай ядернай сэбилэнии салайыытын  Борис Ельциҥҥэ  туттарбыта,  ССРС букатыннаахтык суох буолбута.
🔹 2007 — Шенген сөбүлэҥэр 9 дойду эбии киирбит — Литва, Латвия, Эстония, Чехия, Словакия, Словения, Венгрия уонна Мальта.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1896 — Степан Гоголев — саха бастакы революционердарыттан биирдэстэрэ, бөдөҥ сэбиэскэй салайааччы.
▫️1908 — Виктор Тихонов  (01.07.1977 өлб.) — 1957-1969 сылларга "Якуталмаз" трест дьаһайааччыта, Социалистыы Үлэ Дьоруойа (1964),  Мирнэй куоратын Ытык олохтооҕо (1964).
▫️1928 — Михаил Орлов —  Мирнэй куоратын уонна  Айхал бөһүөлэгин тутааччы,  Социалистыы Үлэ Дьоруойа (1960), Мирнэй  куоратын Ытык олохтооҕо (1964).
▫️1934 — Алла Билюкина — литературовед, филология билимин дуоктара.
▫️1937 — Иван Кандинскай — сахаттан бастакы үөрэхтээх опера режиссера, Чурапчы народнай тыйаатырын тэрийээччитэ.
▫️1940 — Гавриил Угаров — биология билимин дуоктара, суруйааччы, айааччы, уопсастыбаннай диэйэтэл.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.

📌 Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым
Биики Халандаар | Сурут

Ахсынньы 19 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🌏 Дьадаҥыларга көмө аан дойдутааҕы күнэ
🇷🇺 Арассыыйа — ФСБ Байыаннай контрразведкатын чаастарын күнэ
🇦🇮 Ангилья — Дойду дьоруойдарын уонна дьоруой дьахталларын күнэ
🇮🇳 Ииндийэ (Гоа) — Гоа босхолонуутун күнэ. Ииндийэ Гоа штаата 1961 сыллаахха Португалия 450 сыллаах салайыытыттан босхоломмут.

🔸 Атын бэлиэ күннэр

🔹 1915 — Дьокуускайга бирикээсчиттэр кулууптарыгар Василий Никифоров - Күлүмнүүр "Манчаары түөкүн" пьесатын туруорбуттар. Бу саха бастакы пьесата.
🔹 1927 — Саха сиригэр конфедералиистар хамсааһыннарын уодьуганныыр уонна салайааччыларыгар Павел Ксенофонтовка Карл Байкалов аатыттан албын сурук ыытар туһунан уураах ылыныллыбыт.
🔹 1939 — ССРС Оборонаҕа кэмитиэтин мунньаҕар Кыһыл Аармыйа сэбилээһинигэр Т-34 тааҥканы ыларга быһаарбыттар.
🔹 1985 — Дьокуускай-Нүөрүҥгүрү -Чита-Иркутскай хайысханан көтүөхтээх Ан-24 сөмөлүөтү иккис пилот угоннаабыт уонна Кытайга илдьибит. Сөмөлүөт Кытайга аэродром булбакка рис хонуутугар аварийнай посадка оҥорорго күһэллибит. Быһылаан түмүгэр ким да эмсэҕэлээбэтэх.
🔹 1999 — Арассыыйа судаарыстыбаннай Дууматыгар быыбар буолбут. КПРФ 24,29% куолаһы ылбыт, оттон Борис Ельцины уонна аҕыйах хонугунан кини оннугар бэрэсидьиэн эбээһинэһин толорооччу буолбут Владимир Путины өйүүр "Единство" — 23,32% ылбыт (ол саҕанааҕыга Путин ситиһиитэ). Саха сиригэр "Единство" кыайбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: 
Төрөөбүттэр:
▫️1911 — Валерий Чиряев (01.02.1989 өлб.) — саха бэйиэтэ, тылбаасчыт, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1944).
▫️1918 — Иннокентий Бережнов-Енжов — или уонна баартыйа диэйэтэлэ, кини көҕүлээһининэн Орто Халымаҕа көс эбээннэри биир сиргэ олохсутан Березовка бөһүөлэгэ тэриллибитэ. Орто Халыма улууһун уонна Бүлүү куоратын бочуоттаах гражданина, «Бочуот Знага» уордьанын икки төгүллээх кавалера, Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.
▫️1918 — Лев Солдатов (30.11.1997 өлб.) — 1969-1978 сылларга «Якуталмаз» Холбоһук генеральнай дириэктэрэ, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
▫️1921 — Николай Горковенко — Ааллаах Үүн шахтатын «Сиэллээх» учаастагын начальнига, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
▫️1939 — Николай Максимов — Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, биллиилээх араадьыйа суруналыыһа.
▫️1949 — Полина Охлопкова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ наука уонна техника эйгэтигэр Судаарыстыбаннай бириэмиэйтин лауреата, РАЕН академига, тыа хаһаайыстыбатын науукатын дуоктара.
▫️1961 — Герман Хатылаев — саха ырыаһыта, мусукаана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа.

Өлбүт:
▫️1741 — Витус Беринг (1681 төр.), айанньыт, Арассыыйаҕа сулууспалаабыт датчанин, кини аатынан Беринг силбэһиитэ ааттаммыта.

👌 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

📌 Сэҥээриктэ тал:
🕊 – урут истибэтэхпин аахтым
🔥 – урут истибиппин санаатым
👍🏻 – сэргээн аахтым
Биики Халандаар | Сурут

Ахсынньы 18 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🇺🇳 ХНТ — Дойдулар ардыларынааҕы Мигрант күнэ. 2000 сыллаахтан бэлиэтэнэр. Миграаннар аан дойдуга улам элбээн иһэллэрин бэлиэтээн туран, кинилэри кытта сөпкө сыһыаннаһан, дойду сайдыытыгар туһаныахха, киһи быһыытынан дьоһуннарын харыстыахха сөбүн этэллэр.
🇺🇳 ХНТ — Дойдулар ардыларынааҕы Арааб тылын күнэ
🇷🇺 Арассыыйа — ЗАГС үлэһиттэрин күнэ
🇷🇺 Арассыыйа — Арассыыйа Ис дьыала уорганнарын Бэйэ куттала суох буолуутун чаастарын күнэ
🇶🇦 Катар — Дойду күнэ
🇳🇪 Нигер — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
🇲🇩 Молдавия — Полиция күнэ

🔹 1271 — Хубилай хаан бэйэтин импиэрийэтин аатын «Юань» (元 yuán) диэҥҥэ уларыппыт, инньэ гынан Кытайга Юань династията олохтоммут.
🔹 1916 — Верден аннынааҕы кыргыһыы түмүктэммит. Французтар 2-3 км кимэн киирэн ньиэмэстэри тохтоппуттар. 430 тыһ. тиийэр киһи өлбүт.
🔹 1919 — Бүлүү уокуругар Колчак салалталаах былаас сууллан сэбиэскэй былаас олохтоммут. Сарсыныгар ревком буоластар хамыһаардарын анаабыт: Орто Бүлүү уонна Мастаах буолаһын хамыһаарынан Гоголев С.Ф., Үөһээ Бүлүүгэ уонна Үөдүгэйгэ Кардашевскай Р.И., Мархаҕа, Ньурбаҕа уонна Куочайга Михайлов С.К., Сунтаарга уонна Хочоҕо - Михайлов И.Г. анаммыттар.
🔹 1925 — Москубаҕа ВКП(б) XIV сийиэһэ аһыллыбыт.
🔹 1958 — аан дойдуга бастакы сибээс спутнига Project SCORE орбитаҕа таһаарыллыбыт.
🔹 1987 — Perl көмпүүтэр тылын бастакы барыла тахсыбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1929 — Татьяна Григорьева — Илиҥҥи култуураны уонна философияны чинчийээччи, философия билимин дуоктара, профессор.
▫️1931 — Николай Босиков — бэйиэт, сэһэнньит, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
▫️1946 — Стивен Спилберг — Америка киинэ режиссера уонна продюсера, үс төгүллээх «Оскар» бириэмийэ лауреата.
▫️1960 — Валерий Луковцев - Дьурустаан — өр сыллар тухары (2020 сылга диэри) «Бичик» кинигэ кыһатын сүрүн эрэдээктэрэ, Баайаҕа нэһилиэгин (Таатта улууһа), Мэҥэдьэк нэһилиэгин (Ньурба улууһа) уонна Таатта улууһун Ытык киһитэ.
▫️1962 — Нина Герасимова — суруналыыс, уопсастыбаннай диэйэтэл.

Өлбүттэр:
▫️1968 — Пантелеймон Аргунов — Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, Иккис Аан дойду сэриитин кыттыылааҕа, бастаан Арҕаа фроҥҥа, онтон Дьоппуону утары сэриигэ кыттыбыта.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын манна сиһилии көр.

📌 Биики Халандааргасурут

Дьокуускай уонна тыл

Бэҕэһээ балаҕан ыйын 10 күнүгэр Дьокуускайга "Киин куорат тылын эйгэтэ" тэрээһин бэрт сэргэхтик ааста.

Сүүрбэттэн тахса киһи тыл эттэ, 200-тэн тахса киһи кэлэн истэн, бэйэ-бэйэтин кытта алтыһан, санаа атастаһан барда, ону таһынан быһа биэриини дьон ситим нөҥүө көрдө.
Тыл этээччилэр эгэлгэ эйгэттэн буолан сонун санаалар иһилиннилэр, мээр Евгений Григорьев иккис түһүмэххэ толору кытынна, киин куоракка судаарыстыба икки тыла тэҥҥэ сайдарыгар бэйэтэ баҕалааҕын, уонна онно үлэ барарын уонна барыаҕын туһунан бигэтик эттэ.

Тэрээһин икки тылынан ыытылынна. Суруналыыс, "Саха тыла 4.0.0." хамсааһын түһэ Яна Угарова сатабыллаахтык аттаран, барыта кэм-кэмигэр, уһаабакка-кэҥээбэккэ, салгымтыалаах мунньахха кубулуйбакка буолла. Сахалыы билбэт дьон наушник нөҥүө тылбааһынан хааччылыннылар.

Ол эрээри бу бэлиэтээһиҥҥэ хайҕалга буолбакка, икки оччото суох суолга тохтуохпун баҕарабын. Ол тэрээһин итэҕэһэ буолбатах, төттөрүтүн маннык итэҕэс дьэҥкэтик көстөн кэлэрэ тэрээһин күүстээх өрүтэ буолар. Ол аата сөптөөх түмүк оҥостуохпут уонна итэҕэһи туоратарга үлэ ыытыахпыт.

Бастакыта – трансляция оҥорор стриминг платформалара тэҥҥэ оҥоһуллар (синхрон) тылбааһы өйөөбөттөр эбит. Өйүүр да буоллахтарына, эбии төлөбүрдээх эбэтэр судургута суохтук оҥоһуллар эбит. Бу Арассыыйа курдук элбэх омук олорор дойдутугар улахан итэҕэс. Тоҕо диэтэххэ дойдубут ханнык баҕарар төрүт олохтооҕо бэйэтин төрөөбүт тылынан иҥнибэккэ тыл этэр кыахтаах буолуохтаах. Кини саҥарбытын атын дьон өйдүүр буоллахтарына эрэ ол быраап эҥкилэ суох тутуһуллар. Атын дьон өйдөөбөтүн саҥарбыттан туох көдьүүс тахсыай? Кураанахха саҥарбыт кэриэтэ буоллаҕа.

Оттон ол өйдөнөр кыаҕы киниэхэ тылбаас толору хааччыйыахтаах. Аныгы үйэҕэ быһа эпиир суолтата улахан, онон стриминг кэмигэр тылбаас баар буолара – улахан суолталаах.

Ол аата стриминг платформатыгар тылбаасчыкка аналлаах иккис саҥарар ханаал баар буолуохтаах, оччоҕуна истээччи-көрөөччү ол ханаалы таллаҕына, кулгааҕар тылбаасчыт саҥата иһиллиэхтээх, оттон араардаҕына сүрүн ханаал иһиллиэхтээх.

Иккис итэҕэс. Маннык тыл туһунан тэрээһиҥҥэ бэйэтэ кыһалҕалаах, ол аата төрөөбүт тылын дьылҕатыгар ыалдьар, тыл көрсөр ыарахаттарын билэр киһи кэлэрэ өйдөнөр. Оттон тылга кыпчыттарбат киһи маны кыһалҕа дии санаабата, анаан-минээн ол кыһалҕаны көтөҕөр тэрээһиҥҥэ кэлбэтэ эмиэ өйдөнөр. Ол эрээри, ыаллыы олорор омуктарбытыгар биһиги кыһалҕабыт эмиэ, хайа эрэ өттүнэн, син биир тиийиэхтээх дии саныыбын. Бүгүн ол көстүбэт. Тылбаасчыт өҥөтүнэн тарбахха баттанар ахсааннаах киһи туһаммыта ону ырылыччы көрдөрдө, тылбаасчыт кыргыттар "кимиэхэ тылбаастыыбытый, биир эмит киһи биһигини истэр дуо" диэн ыйытыахтарыгар диэри.

Дьиҥэр, маннык тэрээһиннэргэ сахалыы билбэт дьон сылдьара бэйэбит тылбыт сайдарыгар, эйгэлэри баһылыырыгар ордук көдьүүстээх буолуо этэ. Онон сахалыы билбэт дьоммутугар – сахаларга да буоллун, атын омуктарга да буоллун – сахабыт тылын кыһалҕатын, кэрэтин уонна ситиһиитин тиэрдэ сатыаххайыҥ. Ол хомойуубутун уонна үөрүүбүтүн үллэстэллэригэр угуйуоххайыҥ, оччоҕо эрэ иирсибэккэ, хом санааны туппакка, иллээх дьиэ кэргэн курдук бииргэ уонна тэҥҥэ көҥүллүк сайдыахпыт.

Бэҕэһээҥҥи Москубаттан тыл эппит учуонайдар уонна устудьуоннар, Чебоксаартан саҥарбыт чувааш тылын туруулаһааччы Александр Блинов-Алпарух, Хабаровскай кыраайга нанаай тылын оҕолорго үөрэтэр нуучча киһитэ Василий Харитонов-Лоца эппиттэринии: Саха тыла – аан дойду, киһи-аймах бүттүүнүн баайа!

Биики халандаар эрдээктэрэ,
Саха тыла 4.0.0. хамсааһын кыттааччыта
Ньукулай Халан
Биики Халандаар | Сурут