پرسـیار :
حـوڪمۍ ئەو ڪەسـە چـییە ڪە بە ڪافرێڪ ئەڵێت موسـڵمان لە دڵیشـیەوە تەڪفیرۍ ئەڪات ؟
————————————————

وەڵام :
ڪاتێڪ شـاهێدۍ ئیسـلامەتۍ بۆ موشـریڪێڪ ئەدەیت ئەمە بریتییە لە بە موسـڵمان دانانۍ ئەو ڪەسـە , بە موسـڵمان دانانۍ ڪەسـۍ موشـریڪیش ڪوفرە چـونڪە تەڪذیب ڪردنەوەۍ ووتەۍ الله تعالۍ ـیە , ڪەواتە هیچ موسـڵمانێڪ بۆۍ نییه بە ڪافر و موشـریڪێڪ بڵێت موسـڵمان ئیللا ئەو ڪەسـە نەبێت ڪە لەژێر ئیڪڕاھ دایە , وە ئەو موسـڵمانەشـۍ ڪە لاوازه و ناتوانێت بە ئاشـڪرا تەڪفیرۍ ڪافران بڪات ئەوە بۆۍ هەیە ئیسـلامەتیەڪەۍ بشـارێتەوە و تەڪفیر ڪردنیان دەرنەخـات و دەعوەۍ بۆ نەڪات و دەسـت بە توقیە بگـرێت و بەو شـێوەیە مامەڵەیان لەگـەڵ بڪات ڪە زیانیان لەخـۆۍ دوور بخـاتەوە , مامەڵەڪردنیش لەگـەڵیان بەم شـێوەیە ڪە ئیمامۍ ابن عباس لە تەفسـیرۍ ئایەتۍ :

﴿ لَّا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۖ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ۗ وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ ۗ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ ﴾ .

فەرموویەتۍ ئیمامۍ ابن عباس : « الله تعالۍ نەهۍ لە ئیمانداران ڪردووە ڪە هاوڕێیەتۍ و خـۆشـەویسـتۍ ڪافران بڪەن و بیانڪەن بە پشـتیوانۍ خـۆیان لە شـوێنۍ ئیمانداران , تەنها ئەگـەر ڪافران دەسـەڵاتیان بەسـەر موسـڵماناندا هەبێت , لەوڪاتەدا نەرمۍ ئەنوێنێ لەگـەڵیان و لە دینیشـدا پێچـەوانیانە » .

هەروەها ئیمامۍ ابن عەباس و ضەحـاڪ و جـابرۍ ڪوڕۍ زەید و ٲبي العالیة لەبارەۍ ئایەتۍ : ﴿ إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ﴾ فەرموویانە : « توقیە تەنها بە زمانە نەوەڪ بە ڪردەوە » .

ڪەواتە لە حـاڵەتۍ بێ هێزیدا تەنها موداڕاتیان ئەڪات تا سـەلامەت بێت لە دەسـتیان , بەڵام موافق ڪردنۍ ڪوفریان و دەربڕینۍ ڪوفر نابێت ئیللا ئەگـەر ئیڪڕاھ بێت .

پرسـیار :
حـوڪمۍ ئەو ئاهات و دەنگـەۍ ڪە لەسـەر ووتارەڪان دائەنرێت چـییە , وە ئایا حـوڪمۍ وەڪ حـوڪمۍ مۆسـیقا وایە ؟
————————————————

وەڵام :
ئەو ئاهات و دەنگـەۍ ڪە لەسـەر ووتارەڪان دائەنرێت حـوڪمۍ مۆسـیقا وەرناگـرێت , بەڵام هەیانە لەگـەڵ ئەم ئاهاتانە ئیقاع و موسـیقاۍ لەگـەڵە ئەوەیان جـائیز نییە و حـوڪمۍ مۆسـیقا وەرئەگـرێت هەرچـەندە صەوتۍ ئیقاع و مۆسـیقاڪەش زۆر ڪەم بێت .

پێغەمبەر ( صلۍ الله علیه وسـلم ) فەرموویەتۍ : « لَيَكُونَنَّ مِنْ أُمَّتِي أَقْوَامُ يَسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَرِيرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ » .
واتە : « ڪۆمەڵێڪ لە ئومەتەڪەم پەیدا دەبن ڪە زینا و حـەریر و عارەق و مۆسـیقا حـەڵاڵ دەڪەن » .

ڪەواتە ئەگـەر لە جـۆرۍ مۆسـیقا بێت و مۆسـیقاۍ لەگـەڵ تێڪەڵ بكرێت ئەوا درووسـت نییە ئەگـەریش بەم شـێوەیە نەبێت و تەنها دەنگـێڪۍ ئاسـایۍ بێت ئەوا لەسـەر ئەصلۍ موباحـۍ خـۆۍ ئەمێنێتەوە .

پرسـیار :
حـوڪمۍ ئەو ڪەسـه چـییە ڪە تەڪفیرۍ موڕتەدێڪۍ نەڪردووە لەبەرئەوەۍ بە حـاڵ و ڕیددەۍ ئەو ڪەسـەۍ نەئەزانۍ ؟
----------------------

وەڵام :
لە شـەرعدا هەرڪەسـێڪ ئیسـلامەتۍ لێ بینرا یان موسـڵمانان شـاهێدۍ ئیسـلامەتیان بۆ ئەو ڪەسـە دا ئەوە درووسـت نییە بە گـومان تەڪفیر بڪرێت , هەتا ئەو ڪاتەۍ بە یەقینۍ بۆت دەرئەڪەوێت ڪە ڪەوتووەتە ناو یەڪێ لە نەواقیضەڪانۍ ئیسـلام , جـا هەرڪات بە یەقینەوە بۆت دەرڪەوت ئەوە ئەوڪاتە لەسـەرت واجـب ئەبێت ڪە تەڪفیرۍ بڪەیت و بە ڪافرۍ بزانیت هەتاوەڪو تەوبە لەو ڪوفر و ڕیددەیە ئەڪات ڪە ئەنجـامۍ داوە .

ئیمامۍ بەربەهارۍ ــ رحـمه الله تعالۍ ــ فەرموویەتۍ : « ولا نخرج أحدا من أهل القبلة من الإسلام حتى يرد آية من كتاب الله عز وجل ، أو يرد شيئاً من آثار رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) ، أو يذبح لغير الله أو يصلي لغير الله ، وإذا فعل شيئاً من ذلك فقد وجب عليك أن تخرجه من الإسلام ، وإذا لم يفعل شيئاً من ذلك فهو مؤمن مسلم بالاسم لا بالحقيقة » .

واتە : « هیچ ڪەسـێڪ لە ئەهلۍ قیبلە دەرناڪەین لە ئیسـلامەتۍ هەتاوەڪو ئایەتێڪ لە ڪتابۍ الله تعالۍ ڕەت ئەڪاتەوە , یان شـتێڪ لە ئاثارۍ رسـول الله ( صلۍ الله علیه وسـلم ) ڕەت ئەڪاتەوە , یان ئاژەڵێڪ بۆ غەیرۍ الله سـەرئەبڕێت , یان نوێژ بۆ غەیرۍ الله تعالۍ ئەنجـام ئەدات , جـا ئەگـەر شـتێڪۍ لەمانە ئەنجـامدا ئەوا واجـبە لەسـەرت ڪە لە ئیسـلام دەرۍ بڪەیت , وە ئەگـەر هیچ شـتێڪیشـۍ لەمانە ئەنجـام نەدابوو ئەوا ئیماندارێڪۍ موسـڵمانە ئەویش بەناو نەوەڪ بە حـەقیقەت » .

ڪەواتە مادام ڪوفرۍ ڪەسـێڪت بۆ دەرنەڪەوتبوو و ئیسـلامەتیشـۍ لێ بینرابوو , ئەوە هەر لەسـەر ئەصلۍ خـۆۍ ئەمێنێتەوە ڪە ئیسـلامەتیە و نابێت تەڪفیر بڪرێت , هەتا ئەو ڪاتەۍ بە بەڵگـەۍ ڕاسـت و درووسـت ڪوفرەڪەیت بۆ ڕوون ئەبێتەوە .

پرسـیار :
بە ڪێ ئەوترێت ئەهلۍ فەترە و حـوڪمۍ ئەهلۍ فەترە چـییە ؟
----------------------

وەڵام :
ئەهلۍ فەترە بەوانە ئەوترێت ڪە پەیام و قورئانیان پێ نەگـەیشـتووە و لەسـەر نەفامۍ مردون , ئیمامۍ یەحـیاۍ ڪوڕۍ سـەلام لە تەفسـیرەڪەیدا باسـۍ ئەهلۍ فەترە ئەڪات , وە ووتەیەڪە ڪە لەگـەڵ هەموو ئەو نصوصانەۍ لەم بارەوە باسـڪراون جـەمعۍ ڪردووە...
هەروەڪو چـۆن ئیمامۍ یەحـیاۍ ڪوڕۍ سـەلام دەفەرموێت : قرة ـۍ ڪوڕۍ خـالد بۆۍ گـێڕامەوە لە حـەسـەن ـەوە ڪە فەرموویەتۍ : « چـوار جـۆر ڪەس لە ڕۆژۍ قیامەت عوزریان قبوڵ ئەڪرێت , ڪەسـێڪ لە پێشـۍ ئیسـلامەتۍ مردبێت , وە ڪەسـێڪیش ڪاتێڪ ئیسـلامەتۍ پێ گـەیشـتبێت ڪە تووشـۍ بیرچـوونەوە بووبێت و عەقڵۍ لەدەسـت دابێت , وە ڪەسـێڪیش هەرڪە لە دایڪ بووە هیچ شـتێڪ نابیسـتێت , وە ڪەسـێڪیش ڪە شـەیتان دەسـتۍ لێ وەشـاندبێت , وە هەموو ئەمانە لە ڕۆژۍ قیامەتدا عوزریان لێ قبوڵ ئەڪرێت , جـا الله سـبحـانه وتعالۍ پێغەمبەرێڪ ئەنێرێت بۆ لایان , پاشـان ئاگـرێڪ دائەگـیرسـێنێت و فەرمانیان پێ ئەڪات ڪە بچـنە ناو ئاگـرەڪەوە , جـا لەنێوان چـوونە ناو ئاگـرەڪەو لەنێوان ڕاڪردن دانە » .

پاشـان ئیمامۍ یەحـیا فەرموویەتۍ : « پێم گـەیشـتووە ڪەوا هەرڪەسـێڪیان بچـێتە ناو ئاگـرەڪە ئەوە لە دۆزەخ ڕزگـارۍ ئەبێت , وە هەرڪەسـێڪیشـیان نەچـێتە ناویەوە ئەوە دەچـێتە دۆزەخـەوە , پاشـان ئیمامۍ یەحـیا دەفەرموێت : پێمان وایە ڪە ئەو ڪەسـەۍ لە ئاگـر ڕزگـارۍ ئەبێت ڪەسـێڪە ڪە هەرڪە لە دایڪ بووە هیچـۍ نەبیسـتووە و ڪەڕ بووە لەگـەڵ ئەو ڪەسـەۍ ڪە شـەیتان دەسـتۍ لێ وەشـاندووە , وە دووەڪەۍ تر عوزریان بۆ نییە : ئەو ڪەسـەیە ڪە پێش ئیسـلامەتۍ مردووە , وە ڪەسـێڪیش ڪاتێڪ ئیسـلامۍ پێ گـەیشـتبێت ڪە تووشـۍ بیر چـوونەوە بووبێت و عەقڵۍ لەدەسـت دابێت , ئەمەش ووتەۍ الله عز وجـل ـە ڪە فەرموویەتۍ : ﴿ إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءَهُمْ ضَالِّينَ * فَهُمْ عَلَىٰ آثَارِهِمْ يُهْرَعُونَ ﴾ , واتە : ﴿ ئه‌وانه ڪاتۍ خـۆۍ باوڪ و باپیرانۍ خـۆیانیان بینۍ به‌ گـومڕایۍ ( بیریان نه‌ڪرده‌وه و ڪوێرانه شـوێنیان ڪه‌وتن ٭ ( ئیتر به‌بێ لێڪدانه‌وه‌ ) ئه‌وانه به‌ شـوێنیاندا به‌ تاڵۆڪه و هه‌ڵه‌داوان چـوون ( باوه‌ڕیان به پێغه‌مبه‌ران و ئیمانداران نه‌ڪرد ) ﴾ » .

پرسـیار :
ئایا درووسـتە بۆ ئینسـانۍ موسـڵمان ڪە دادوەرۍ بە ڪافرێڪ بڪات هەرچـەندە حـوڪمیش بە قورئان و سـوننەت بڪات ؟
-------------------

وەڵام :
درووسـت نییە بۆ ئینسـانۍ موسـڵمان ڪە ڪافرێڪ بڪات بە دادوەر بەسـەر خـۆیەوە , هەرچـەندە حـوڪمیش بە قورئان و سـوننەت بڪات , واتا ئەو دادوەرە ڪوفرۍ لە شـتۍ ترەوە هەبێت نەوەڪ لە مەسـەلەۍ حـاڪمیەت , چـونڪە موسـڵمانیەتۍ مەرجـە بۆ دادوەرۍ ڪردن بە ٳجـماعۍ زانایان .

ئیمامۍ ٲحـمد ــ رحـمه الله تعالۍ ــ فەرموویەتۍ : " هەمـوو ئەمانەۍ ڪە پێیان گـەیشـتووین لە ئەهلۍ عیلم ٳجـماعیان هەیە و یەڪدەنگـن ڪە : جـەهمیەڪان دابەش بـوونەتە سـەر سـێ تاقم , ڪۆمەڵێڪیان ئەڵێن : قورئان ڪەلامۍ الله ـۍ مەخـلوقە , وە ڪۆمەڵێڪۍ تریشـیان ئەڵێن : قورئان ڪەلامۍ الله ـیە و بێ دەنگـیش بووینە ئەوانیش بریتین لە واقیفەۍ مەلعون , وە ئەوانۍ تریشـیان ئەڵێن : لەفزمان بە قورئان مەخـلوقە , ئا هەموو ئەمانە جـەهمۍ ڪافرن , داواۍ تەوبەیان لێ ئەڪرێت ( ٳسـتتابة ) جـا ئەگـەر تەوبەیان ڪرد باشـە ئەگـەرنا ئەڪوژرێـن , « وە لــە هــەمـوو ئـەو ڪــەسـانـەشـۍ ڪـە پـێــیـان گـەیـشـتـوویـن لـە ئـەهـلـۍ عـیـلــــم #ٳجـمـاعـیـان_هـەیـە_و_یـەڪـدەنـگـن ڪـە : هـەرڪــەسـێـڪ ئـەم قـسـانـە بـڪـات ئـەگـەر تـەوبـەۍ نـەڪرد ئـەوا نـیـڪـاح و هـاوسـەرگـیـرۍ لـەگـەڵ نـاڪـرێـت , وە درووســت نـیـیـە #قـەزاوەت_و_دادوەرۍ_ڪـردنەڪـەۍ , وە سـەربـڕاوۍ دەسـتـۍ نـاخـورێـت » .
[ طبقات الحنابلة : ١/‏٣٤٣ ]

هەروەڪو چـۆن بینیمان ڪە جـەهمیەڪان حـوڪمیشـیان بە قورئان ئەڪرد بەڵام چـونڪە ڪوفریان لە شـتۍ تردا هەبوو ئیمامۍ ٲحـمد فەرمووۍ درووسـت نییە قەزاوەت و دادوەرۍ ڪردنۍ جـەهمیەڪان بە ٳجـماع .

صالح ئەڵێت : باوڪم فەرموویەتۍ ( واتە : ئیمامۍ ٲحـمد ) : « نابێت هیچ ڪەسـێڪ شـاهێدۍ بدات لەلاۍ قازیەڪۍ جـەهمۍ » .

هەروەها ئیمامۍ عبدالله فەرموویەتۍ : گـوێم لە باوڪم بوو ــ رحـمهما الله تعالۍ ــ دەیفەرموو : « ئەگـەر قازۍ جـەهمۍ بوو ئەوا درووسـت نییە شـاهێدۍ بدرێت لەلاۍ ئەو قازیە جـەهمیە » .

پرسـیار :
بنەماڪانۍ توقیە چـییە و ئینسـانی موسـڵمان پێویسـتە لە چ ڪاتێڪدا توقیە بڪات ؟
-------------------

وەڵام :
توقیە بریتییە لەوەۍ ڪە بەندە قسـەیەڪ بڪات تاڪو زیان و شـەڕی ڪافران لەخـۆۍ دوور بخـاتەوە و ئەگـەر وانەڪات ڪافران زیانۍ پێ بگـەیەنن , جـا توقیە خـۆۍ بریتییە لە خـۆپاراسـتن ڪە ڕوخـسـەتێڪە الله تعالۍ بە بەندەڪانۍ داوە لەڪاتۍ هەبوونۍ ترس , وە ترسـیش بریتییە لە ڪوشتن یان بڕینۍ ئەندامێڪۍ لاشـە یان ئەزیەت و ئازاردانێڪۍ زۆر ئەویش لەو ڪاتەۍ ڪە موسـڵمانان موسـتەزعەف و چـەوسـاوەن لەژێر دەسـەڵاتۍ ڪافراندا .

هاوەڵۍ خـۆشـەویسـت موعاذۍ ڪوڕۍ جـەبەل و ئیمامۍ موجـاهید فەرموویانە : « ڪانت التقية في جـدة الإسـلام قبل قوة المسلمين ، فأما اليوم فقد أعز الله الإسـلام أن يتقوا من عدوهم » .
واتە : « توقیە ئەڪرا لە سـەرەتاۍ ئیسـلامدا پێش بەهێزبوونۍ موسـڵمانان , بەڵام لەمڕۆڪەدا ئەوە الله هێز و عیزەتۍ داوە بە ئیسـلام ڪە بەهۆیەوە خـۆیان له دوژمنەڪانیان ئەپارێزن » .

جـا ئەگـەر ئینسـانی موسـڵمان موسـتەزعەف و لاواز بوو ڪە نەیدەتوانۍ ئیسـلام و عەقیدەڪەی خـۆی ئاشـڪرا بڪات و دەعوەۍ بۆ بڪات لە ترسـۍ ڪافران و جـاسـوسـەڪانیان وەڪ چـۆن ئێسـتا لەم سـەردەمەدا موسـڵمانان لەو حـاڵەتەن , ئەوە پێویسـتە بەم شـێوەیە مامەڵەیان لەگـەڵ بڪات ڪە شـەڕ و زیانیان لەخـۆۍ دوورئەخـاتەوە , چـونڪە توقیە ڪاتێڪ ئەڪرێت ڪە مرۆڤۍ موسـڵمان لەناو قەومێڪۍ زۆرینە ڪافردا بێت و هێز و دەسـەڵاتیش بەدەسـت ڪافرانەوە بێت , ئەویش لە ترسـۍ خـۆی و ماڵ و مناڵەڪەۍ موداراتیان بڪات تەنها بە زمان , هەروەڪو چـۆن الله تعالۍ فەرموویەتۍ :

﴿ لَّا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ ۖ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ۗ وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ ۗ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ ﴾
واتە : ﴿ نابێت ئیمانداران , ڪافران بڪه‌نه پشـت و په‌ناو یارو یاوه‌رۍ خـۆیان له‌جـیاتۍ ئیمانداران , ئه‌وه‌ۍ ڪارۍ وا بڪات , ئه‌وڪاره‌ۍ ده‌بێته هۆۍ ئه‌وه‌ۍ ڪە هیچ په‌یوه‌ندیه‌ڪۍ ئیمانۍ بە الله نه‌مێنێت , مه‌گـه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ۍ خـۆتان به بێگـومان له شـه‌ڕیان بپارێزن و قوتاربڪەن ( ئه‌ویش به‌وه‌ۍ به‌ ده‌م ڕازیان بڪه‌ن , نه‌ڪ به‌ دڵ و ڪرده‌وه‌ ) , الله تعالۍـش بێدارتان ده‌ڪاته‌وه به‌ سـیفه‌تۍ تۆڵه‌سـه‌ندنه‌وه‌ۍ خـۆی ده‌تانترسـێنێت ( تا ڪاری ناڕه‌واۍ وانه‌ڪه‌ن ) , سـه‌رئه‌نجـام و گـه‌ڕانه‌وه‌شـتان هه‌ر بۆ لاۍ الله ـیە ﴾ .

ئیمامۍ ابن عباس لە تەفسـیرۍ ئەم ئایەتەدا فەرموویەتۍ : « الله سـبحانه وتعالۍ نەهۍ لە ئیمانداران ڪردووە ڪە دۆسـتایەتۍ ڪافران بڪەن و بیانڪەن بە هاوەڵۍ خـۆیان لە جـیاتۍ ئیمانداران ئیللا ئەگـەر ڪافران دەسـەڵاتیان بەسـەر موسـڵماناندا هەبێت ئەوە لەوڪاتەدا نەرمیان لەگـەڵ ئەنوێنێت و لە دینیشـدا موخـالف و پێچـەوانەیانە » .

هەروەها ابن عباس و ضحـاڪ و جـابرۍ ڪوڕۍ زند و أبي العالیة لەبارەۍ ئەم وتەیەۍ الله تعالۍ : « إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً » فەرموویانە : توقیە بریتیە لە خـۆپاراسـتن بە زمان نەوەڪ بە ڪردەوە , ( إِلَّا أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ) واتە : ئیللا ڪەسـێڪ ترسـۍ هەبێت لە شـەڕ و زیانیان لە هەندێڪ لەو خـاڪانە یان لە هەندێڪ ڪاتدا , لەوڪاتەدا بۆۍ هەیە خـۆۍ بپارێزێت لێیان لە ڕواڵەتدا نەوەڪ لە ناخ و نیەتیدا , هەروەڪو چـۆن بوخـاری گـێڕاویەتیەوە لە ٲبو درداء ـەوە ڪە فەرموویەتۍ : لەڕووۍ خـەڵڪانۍ خـراپدا لێو بەزەردە خـەنەین , بەڵام دڵمان لەعنەتیان لێدەڪاو ڕقۍ لێیانە .

پرسـیار :
ئایا درووسـتە بڵێین : دەسـتورمان قورئانە ؟
--------------------------------

وەڵام :-

یەڪەم :

دەسـتور : دوو ووشـەی لێڪدراوە :
1ــ دسـت .
2ــ ووَر .

[ دەسـت وەر ]
دسـت : بە واتاۍ ( بنەما ) دێت .
ووَر : بە واتاۍ ( خـاوەن ) دێت .

جـآ ووشـەۍ دەسـتور هەر لە بنچـینەوە ووشـەیەڪۍ عەڕەبۍ نییە , وە لە هیچ قاموسـێڪۍ عەڕەبیش باسـۍ ئەم ووشـەیە نەڪراوە , بەڵڪو ئەمە لە بنچـینەدا ووشـەیەڪۍ فارسـیە لە ڕێگـاۍ زمانۍ تورڪیەوە وەرگـێڕدراوە بۆ سـەر زمانۍ عەڕەبۍ , وە مەبەسـت پێۍ بنەما دانان یان پێڪهاتن یان سـیسـتەم ـە .

هەروەها ووشـەۍ دەسـتور لە دەسـتەواژەۍ سـەردەمدا بە ماناۍ یاسـای دەسـتڪرد دێت .

دووەم :
بە هیچ شـێوەیەڪ درووسـت نییە بڵێـین : دەسـتورمان قورئانە .

لەبەرئەوەۍ قورئان قسـە و ڪەلامۍ الله تبارڪ وتعالۍـیە , بەڵام دەسـتور قسـەۍ مرۆڤە .
قورئان هەر هەمووۍ حـەقە , بەڵام دەسـتور زۆربەۍ هەرە زۆرۍ ڪوفرە .
بۆیە درووسـت نییە ناوۍ دەسـتور لە قورئان بنرێت , هەتاوەڪو ئەگـەر لەبەر بەراورد ڪردنیشـۍ بێت بە دەسـتورۍ یاسـا دەسـتڪرد و دانراوەڪان .
چـونڪە چـۆن درووسـتە بۆ مرۆڤۍ موسـڵمان ڪە بە حـوڪمۍ الله تعالۍ و پێغەمبەرەڪەۍ ( صلۍ الله علیه وسـلم ) وە بەو ڪەلامەۍ ڪە دایبەزاندووە لە سـەرووۍ حـەوت ئاسـمانەوە , وە بەو هیدایەت و سـوننەتۍ پێغەمبەرە ( صلۍ الله علیه وسـلم ) بە دەسـتەواژەیەڪۍ ڕۆژئاوایۍ بەشـەرۍ ڪوفرۍ دەریببڕێت و ناوۍ لێ بنێت ؟!.

پرسـیار :
چـۆن بزانین ڪە ڪامەۍ مزگـەوتۍ ضرارە و حـوڪمۍ نوێژ ڪردن لە مزگـەوتۍ ضرار چـییە ؟
------------------

وەڵام :
مزگـەوتۍ ضرار ئەو مزگـەوتانەن ڪە طاغوتەڪان درووسـتۍ ئەڪەن بە مەبەسـتۍ زیان گـەیاندن به ئیسـلام و موسـڵمانان .

الله تعالۍ فەرموویەتۍ : ﴿ وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ * لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ * أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَىَ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ * لاَ يَزَالُ بُنْيَانُهُمُ الَّذِي بَنَوْا رِيبَةً فِي قُلُوبِهِمْ إِلاَّ أَن تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴾

واتە : ﴿ ئه‌وانەۍ ڪه مزگـه‌وتێڪیان دروسـتڪرد له‌به‌ر زه‌ره‌ردان و بڵاوڪردنه‌وه‌ۍ بێ باوه‌ڕۍ و دووبه‌ره‌ڪۍ به‌رپاڪردن له‌نێوان ئیمانداران و بۆ چـاوه‌ڕوان ڪردنۍ هاتنۍ ئه‌و ڪه‌سـانه‌ۍ ڪه پێشـتر دووژمنایه‌تۍ و جـه‌نگـیان دژۍ الله و پێغه‌مبه‌ره‌ڪه‌ۍ ده‌ڪرد و بێگـومان سـوێند ده‌خـۆن ڪه‌ : ئێمه ته‌نها مه‌به‌سـتمان چـاڪه بووه‌ , ( له ڪاتێڪدا ) الله شـایه‌تۍ ئه‌دات ڪه به‌ڕاسـتۍ ئه‌وانه درۆزنن ٭ هه‌رگـیز له‌و مزگـه‌وته‌دا ڕامه‌وه‌سـته بۆ نوێژ ڪردن ( چـونڪه‌ ) به‌ڕاسـتۍ مزگـه‌وتێڪ شـایسـته‌یه ڪه تۆ تیایدا بوه‌سـتیت بۆ نوێژ ڪردن تیایدا ڪه هه‌ر له یه‌ڪه‌م ڕۆژه‌وه له‌سـه‌ر بنچـینه‌ۍ ته‌قواو الله ناسـۍ دروسـت ڪراوه‌ , ( چـونڪه‌ ) له‌و مزگـه‌وته‌دا چـه‌ند ڪه‌سـانێڪۍ مه‌ردۍ تیادایه ڪه زۆر حـه‌ز ده‌كه‌ن خـۆیان خـاوێن ڕابگـرن ( له ده‌روون و ڕواڵه‌تدا ) , الله ـش به‌رده‌وام ئه‌وانه‌ۍ خـۆش ده‌وێت ڪه خـۆیان پاڪ ڕاده‌گـرن ٭ جـا ئایا ئه‌و ڪه‌سـه‌ۍ ڪه مزگـه‌وت و ڪارو شـوێنۍ له‌سـه‌ر بنچـینه‌ۍ ته‌قواو له الله ترسـان دروسـت ڪردبێت و ڕه‌زامه‌ندۍ الله ـۍ مه‌به‌سـت بێت چـاڪتره‌؟! یاخـود ئه‌و ڪه‌سـه‌ۍ ڪه بیناۍ مزگـه‌وت شـوێن و به‌رنامه و ڪارۍ له‌سـه‌ر لێوارۍ ڪه‌نده‌ڵانێڪۍ بێ هێز و ڕووخـاو دامه‌زراندبێت , ئینجـا له‌گـه‌ڵ خـۆیدا بڕوخـێته ناو ئاگـرۍ دۆزه‌خـه‌وه‌ , وە الله ـش ڕێنموویۍ ئه‌و ده‌سـته سـته‌مڪاره ناڪات ٭ ئه‌و بینایه‌ۍ دووڕووه‌ڪان دروسـتیان ڪرد به‌رده‌وام هۆۍ گـومان و زیاد بوونۍ دڵه ڕاوڪێیه له دڵیاندا , هه‌تا ئه‌و ڪاته‌ۍ ڪه دڵیان ده‌پچـڕێت و ده‌مرن , بێگـومان الله زانایه ( به پیلانۍ دووڕووه‌ڪان) دانایه ( له هه‌ڵوه‌شـاندنه‌وه و پووچ ڪردنه‌وه‌یاندا ) ﴾ .

جـا هەر مزگـەوتێڪ طاغوتان و دوژمنانۍ ئیسـلام درووسـتیان ڪردبێت بۆ زیان گـەیاندن بە دینۍ الله تعالۍ و بانگـەشـە ڪردن بۆ باطل ئەوە ئەو مزگـەوتە مزگـەوتۍ ضرارە , درووسـت نییە نوێژۍ تێدا بڪرێت , چـونڪە الله تعالۍ فەرمووۍ : ( لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا ) , لەبەرئەوەۍ طاغوتان هیچ مزگـەوتێڪ درووسـت ناڪەن ئیللا مەگـەر بۆ دژایەتۍ ڪردنۍ ئەو دینە ڕاسـتە نەبێت و بۆ بڵاوڪردنەوەۍ شـیرڪ و ڪوفر و گـومڕایۍ نەبێت و پاشـان تەسـلیمۍ صۆفۍ و مەدخـەلیەڪانۍ ئەڪەن , ڪەواتە پێویسـتە ئینسـانۍ موسـڵمان پرسـیاربڪات لەبارەۍ درووسـت بوونۍ مزگـەوتەڪە تاڪو حـوڪمەڪەۍ بزانێت , وە هەر مزگـەوتێڪیش لە ئەسـاسـدا لەسـەر تەقوا و نزیڪ بوونەوە له الله و سـەرخـسـتنۍ موسـڵمانان درووسـت ڪرابێت پاشـان ڪافران و ئەهلۍ بیدەع دەسـتۍ بەسـەردا بگـرن ئەوە لەڕووۍ حـوڪمەوە نابێتە مزگـەوتۍ ضرار چـونڪە گـرنگـ ئەسـاس و بناغە و سـەرەتاڪەیەتۍ ڪە لەسـەر ئیمان و تەقوا درووسـت ڪراوە , هەروەڪو چـۆن الله تعالۍ فەرمووۍ : ﴿ لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ ﴾ .

پرسـیار :
حـوڪمۍ ئەو ڪەسـە چـییە ڪە ئەوەسـتێت لەوەۍ شـاهێدۍ ئاگـر بدات بەسـەر ڪافرێڪ ؟
----------------

وەڵام :
هەرڪەسـێڪ لەسـەر ڪوفر و شـیرڪ و ڕیددەیەڪ بمرێت پێویسـتە شـاهێدۍ ئاگـرۍ بەسـەردا بدرێت , بۆیە هەرڪەسـێڪ شـاهێدۍ ئاگـرۍ لەسـەر نەدات یان بوەسـتێت لێۍ , ئەوە ئەو ڪەسـە تەڪذیبۍ ئایەتی الله تعالۍ ـۍ ڪردووە .

الله تعالۍ فەرموویەتۍ : ﴿ إِنَّهُ مَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ ۖ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ ﴾
واتە : ﴿ هەرڪەسـێڪ شـه‌ریڪ و هاوبه‌ش بۆ الله بڕیار بدات , ئه‌وه بێگـومان الله به‌هه‌شـتۍ له‌سـه‌ر حـه‌رام ڪردووه و شـوێن و جێگـاو سـه‌ره‌نجـامیشـۍ ئاگـره , ئه‌وسـا ئه‌و سـته‌مڪارانه هیچ جـۆره پشـتیوانێڪیان نییه ﴾ .

هەروەها فەرموویەتۍ : ﴿ إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا ﴾
واتە : ﴿ به‌ڕاسـتۍ الله خـۆش نابێت ئه‌گـه‌ر شـیرڪ و هاوه‌ڵۍ بۆ بڕیار بدرێت , بێجـگـه له‌وه له هه‌ر گـوناهێڪۍ تر بیه‌وێت خـۆش ده‌بێت , بۆ ئه‌و ڪه‌سـه‌ۍ ڪه ده‌یه‌وێت , جـا ئه‌وه‌ۍ هاوه‌ڵ و شـه‌ریڪ بۆ الله بڕیار بدات , ئه‌وه ئیتر به‌ڕاسـتۍ تاوانێڪۍ گـه‌وره‌ۍ هه‌ڵبه‌سـتووه‌ ﴾ .

وە پێغەمبەر ( صلۍ الله علیه وسـلم ) فەرموویەتۍ : « من مات لا يشرك بالله شيئا دخل الجنة ، ومن مات يشرك بالله شيئا دخل النّار »
واتە : « هەرڪەس بمرێت هیچ شـەریڪ و هاوبەشـۍ بۆ الله بڕیار نەدابێ ئەوە دەچـێتە بەهەشـتەوە , وە هەرڪەسـێڪیش بمرێت شـتێڪۍ ڪردبێتە شـەریڪۍ الله ئەوە دەچـێتە دۆزەخـەوە » .

وە دواۍ جـەنگـۍ ئوحـود ٲبو سـوفیان ڪە جـارێ موسـڵمان نەببوو هاوارۍ ڪرد
يوم بيوم بدر ، والحرب سـجال
واتە : ئەمە تۆڵەۍ جـەنگـۍ بەدرە و جـەنگـیش سـەرڪەوت و ژێرڪەوتنە!
بەڵام ئیمامۍ عومەر ( رضي اللە عنە ) فەرمووۍ :
لاسـواء ، قتلانا في الجـنة ، وقتلاڪم في النار
یەڪسـان نین , ڪوژراوانمان لە بەهەشـت دان و ڪوژراوانتان لە دۆزەخ!

پرسـیار :
حـوڪمۍ ڪەسـێڪ چـییە ڪە موشـریڪێڪ داواۍ لێ ئەڪات فێرۍ ئیسـلامەتۍ بڪات ئەویش ڕەتی ئەڪاتەوە ڪە فێرۍ بڪات , ئایا دەچـێتە ژێر حـوڪمۍ ئەو ڪەسـەۍ ڪە ڪەتمۍ عیلم ئەڪات ؟
------------------------

وەڵام :
لەو حـاڵەتەدا مرۆڤۍ موشـریڪ لە دوو حـاڵەت بەدەر نییە , یان مەبەسـتۍ مشـتومڕ و موناقەشـە و موجـادەلەیە یانیش بەدواۍ حـەق ئەگـەڕێت و دەیەوێت ڕاسـتیەڪەۍ بۆ ڕوون بێتەوە , جـا ئەگـەر ئینسـانۍ موسـڵمان زانۍ ڪە ئەو موشـریڪە تەنها مەبەسـتۍ لایەنۍ موجـادەلە ڪردنەڪەیە و ترسـیشـۍ هەبوو لەوەۍ ڪە بڪەوێتە ناو گـومانەوە و نەتوانێت وەڵامۍ بداتەوە , ئەوە پێویسـتە ڪە دەسـت هەڵبگـرێت لە مشـتومڕ ڪردن لەگـەڵۍ و ڪۆتایۍ بە موجـادەلە ڪردن بهێنێت لەگـەڵیدا , بەڵام ئەگـەر زانۍ ڪە بەدواۍ حـەق دەگـەڕێت و دەیەوێت ڕێگـەی هیدایەت بدۆزێتەوە ئەوا واجـبە لەسـەر ئینسـانۍ موسـڵمان ڪە فێرۍ بڪات ئەوەنەۍ الله تعالۍ عیلمی پێ بەخـشـیوە و بە بەڵگـەۍ شـەرعۍ ئیقامە حـوجـجـەۍ بڪات بۆ ئەوەۍ نەچـێتە ژێر ئەو حـەدیثەی أبو هوڕەیڕە ڪە لە پێغەمبەرەوە ( صلۍ الله علیه وسـلم ) ڕیوایەتۍ ڪردووە ڪە فەرموویەتۍ :

« من ڪتم علما ألجمە الله یوم القیامة بلجام من النار »
واتە : « هەرڪەسـێڪ عیلمێڪ بشـارێتەوە ئەوا الله لە ڕۆژۍ دواییدا لغاوی دەدات بە لغاوی ئاگـرین » .

بۆیە ئینسـانۍ موسـڵمان لەو حـاڵەتەدا ئەبێت زۆر گـرنگـۍ بەو خـاڵە بدات ڪاتێڪ ڪەوا ئەبینێت موشـریڪێڪ یان ڪەسـێڪ خـۆشـی بە موسـڵمان دەزانێت بەڵام ڪەوتووەتە ناو ڪوفر و شـیرڪێڪەوە ئەوە ئەگـەر خـۆت لێۍ بەدوور گـرت ڪە ئیقامە حـوجـجـەی بڪەیت ئەوە بەڕاسـتۍ تاوانێڪۍ زۆر گـەورەیە لەلاۍ الله تعالۍ چـونڪە ڕازۍ بوو بەوەۍ ڪە بیهێڵێتەوە لەناو ڪوفر و شـیرڪەڪەیدا .