ئیسلامییەکان کتێبی پیرۆزی قورئان بە "حبل اللە" وەسف دەکەن: واعتصموا بحبل اللـه جمیعا ولا تفر قوا... دەست بە پەتی خوداوە بگرن [پەنا بۆ قورئان ببەن] و پەرتەوازە و دابەش مەبن [یەکڕیزی خۆتان بپارێزن].
لە گێڕانەوە و حەدیسەکاندا بە "حبل المتین" وەسف کراوە: دەڵێن قورئان ڕستە و تەنافێکی قایم، ڕۆشنایی، یارمەتیدەرێکی بەهێز و باشترین دەرمان و شەفادەرە.

ئەوەم وەک نموونە هێناوە کە بڵێم، "حبل المتین"ی سیاسەت بریتییە لە بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان. هەر نەتەوەیەک بتوانێت بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی پێناسە بکات و کۆدەنگییەک (نەک یەکدەنگی) سەبارەت بەو بەرژەوەندیانە لە نێو تاقم و گرووپ و حیزب جیاوازەکاندا بەدی بهێنێت بە ئەگەری زۆر دەتوانێت بەرژەوەندییەکانی دابین بکات و دەستی بە باڵاترین ئامانجەکان بگات.
لەبەرامبەردا، نەتەوەیەک کە هیچ پێناسەیەک و دواتر کۆدەنگییەکی سەبارەت بە بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان وەک قورئانی پیرۆزی شانۆی سیاسەت نەبێت، لە نێوخۆدا کۆمەڵگەیەکی پەرتەوازەی دەبێت و لە دەرەوەی سنوورەکانی هیچ چرایەکی ڕێنوێنی بۆ سیاسەتکردن نابێت و زەحمەتە بە بچووکترین ئامانجەکانی خۆی بگات. کۆمەڵگەیەک کە کۆدەنگی لەسەر بەرژەوەندییەکانی خۆی نەبێت، زەحمەتە بتوانێت پلان و بەرنامەیەکی توکمەش دابڕێژێت.؛ کە پلان و بەرنامەش نەبوو دەبێتە بەشێک لە پلان و بەرنامەی "ئەوانی تر". ئەوپەڕەکەی دەتوانێت بۆ کارەساتەکانی "ئەوانی تر" شیوەن و بۆ سەرکەوتنەکانیان ئاهەنگ بگێڕێت و سەرچۆپی بکێشێت!

تەنانەت ئەوەی کە لە کۆمەڵگەیەکدا شانۆی سیاسەت دەبێتە کارخانەی بەرهەمهێنانی ڕق و کینە و خۆشکاندن و جوێندان و دژایەتی و ناکۆکی و دووبەرەکی، پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە نەبوونی کۆدەنگی لەسەر بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان هەیە. ئاسایە لەو جۆرە کۆمەڵگانەدا کە حبل المتینێک نییە هەمووان بۆ ڕزگاری پەنجەی لێ قایم کەن، نەک هەر هەر گرووپ و حیزبە جیاوازەکان بگرە هەر تاکێک خۆی بە پێوەری بەرژەوەندییە گشتییەکان دادەنێت و دەکەوێتە ڕەجم و تەکفیری سیاسی!

🆔 @mohosseinzadeh

بەبۆچوونی من هەرکەس کوژرانی زیاتر لە ٤۰ هەزار خەڵکی فەلەستین لە ماوەی یەک ساڵدا تێکەڵ بەو شادی و خوشحاڵیە دەکات کە لە لاوازبوونی کۆماری ئیسلامی وەک یەکێک لە دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان و بە گشتی لاوازبوونی ئەوەی پێی دەوترێت بەرەی موقاومە کە بەشێکیان دەستیشیان هەبووە لە دژایەتی کورد و کوردکوژی هەیەتی، بیر لە دیوە ترسناکەکەی تری ئەو کوشت و کوشتارەی فەلەستینییەکان ناکاتەوە. تاکی کورد هەیە ڕەنگە توندتر لە جووەکان تێکڕا هەموو فەلەستینییەکانیش بە زبڵ و پۆخڵەوات ناو دەبات و تەنانەت ئەوەش ئەو کوشتارەی پێ باش نەبێ بە لایەنگری بەرەی موقاومە دەزانێت، بێ ئاگا لەوەی لە سیستەمی جیهانی دەوڵەت-تەوەردا هەموو نەتەوە بێ دەوڵەتە بێ دەنگەکان بە زەحمەت وەک مرۆڤ سەیر دەکرێن. خۆ ئەوەش نییە بڵەی کورد وەک نەتەوە پرۆژە و سیاسەتێکی ڕوونی هەیە کە لانیکەم دڵخۆشە بە لەنێوچوونی فەلەستینییەکان جێبەجێ بکرێت! دیارە من لە ڕوانگەیەکی ئایینی و تەنانەت لە ڕوانگەیەکی ئەخلاقیشەوە ناڵێم، بەڵکوو لە ڕوانگەیەکی پوختی سیاسییەوە پێم وایە دۆخی فەلەستینی ئێستا لانیکەم ئەو چوار وانە (یان وەبیرهێنانەوەیە) بۆ کورد تێدایە:

1. لە سیستەمی دەوڵەت-تەوەردا لە هەر کات و ساتێکدا ئەگەری ئوپەراسیۆنێکی کوشندە، خوێناوی و مەرگهێنەر  لە دژی نەتەوە بێ دەوڵەتەکان و تەفروتووناکردنیان هەیە. نەتەوەی کورد وەک نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت دەبێ لە دوورەدیمەندا ئەو تایبەتمەندییەی سیستەمی جیهانی وەک هەڕەشەیەکیش لەسەر خۆی ببینێت. هەر هیچ نەبێ یەکێک لە زەقترین گلەیی و گازەندەکانی ئەندامانی کۆمەڵگەی کوردستان ئەوەیە لانیکەم لە سەردەمی ئوپەراسیونی ئەنفالدا کەوتنە پەراوێزی بەرژەوەندی زلهێزەکان!

2. لە سیاسەتی نێونەتەوەییدا زۆربەی کاتەکان مافەکانی مرۆڤ دەکەونە پەراوێزی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی وڵاتان. لەکۆتاییدا بەرژەوەندییەکانن کە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتان دیاری دەکەن نەک مافەکانی مرۆڤ!

3. شێوازەکانی جێبەجێکردنی مافی دیاریکردنی چارەنووس جۆراوجۆرن، بەڵام نموونەی فەلەستین جارێکی تر سەلماندی دامەزراندنی دەوڵەت لە سەرەوەی هەموویان و گونجاوترینیانە. دەوڵەت کارامەترین و بەهێزترین کەرەسەی دەستەبەرکردن و گەرەنتیکردنی مانەوەی نەتەوەییە. لە چارەنووسی سوورپێستەکانی ئەمریکاوە تا چارەنووسی فەلەستینییەکان دەیان نموونەی تر هەن کە پێمان دەڵێن نەتەوەی بێ دەوڵەت بەردەوام مەترسی و هەڕەشەی پاکتاوکردنی لەسەرە.

٤.ئەگەر سیستەم و پێکهاتەی سیاسەتی جیهانی بە بنەما بگیرێت ، هیچ زەمانەتێک نییە ئەگەر داگیرکەرانی کوردستان لە سات و کاتێکدا دەست بدەنە کۆمەڵکوژی کورد، سیستەمی نێونەتەوەیی و وڵاتانی زلهێز لەوەی زیاتر بۆ فەلەستینییەکانیان کرد بۆ کوردی بکەن. بۆیە هەمیشە باشە دەرفەت و هەڕەشەکان پێکەوە ببینرێن! سیاسەتی جیهانی هێشتا لەسەر چەرخی ڕابردوو دەگەڕێ!

🆔 @mohosseinzadeh

ئەمە پەیامی نێچیرڤان بارزانییە دوای هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر حیزبوڵا و سڕینەوەی حەسەن نەسروڵا:

" به‌ نيگه‌رانييه‌كى زۆره‌وه‌ له‌ پێشهاته‌ سه‌ربازييه‌كانى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و به‌ئامانجگرتنى سه‌يد حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵا، ئه‌ميندارى گشتيى حيزبوڵڵاى لوبنانى و ياوه‌رانى ده‌ڕوانين. پرسه‌ و سه‌ره‌خۆشى له‌ خێزان و كه‌سوكارى شه‌هيدان ده‌كه‌ين و هاوخه‌ميانين... ئەم پێشهاتانه‌ مەترسییەکی جددی لەسەر ئاسایش و سەقامگیريی ناوچەکە دروست دەکەن. هۆشداری دەدەین کە بەردەواميى ئه‌م دۆخه‌ تەنیا کارەسات و ماڵوێرانيی زیاتری بۆ هه‌موو لايه‌ك به‌بێ جياوازى لێ دەکەوێتەوە. بۆیە داوا لە هەمووان دەكه‌ين به‌ دانايى و دانبه‌خۆداگرتن، ڕێگه‌ له‌ تێکچوونی دۆخەکە بگرن و سەقامگیريی ناوچەکە بپارێزن.".

ئەمەش لە لێدوانەکانی نێچیرڤان بارزانییە دوای هێرشەکانی سوپای تیرۆریستی ڕژێم بۆ سەر حیزبەکانی ڕۆژهەڵات و شەهیدکردنی دەیان پێشمەرگە:

" بۆ هەرێمی کوردستان ناکرێت و نابێت ببێتە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ دراوسێکان، من دیسانەوە دەڵێم ئێران دراوسێیەکی گرنگی ئێمەیە، ناکرێت هێزێکی چەکدار بە هەر ناوێک بێت لە هەرێمی کوردستان بن و لە هەرێمی کوردستانەوە بێنە نێو خاکی ئێران و ئۆپەراسیۆنی سەربازی بکەن و بگەڕێنەوە خاکی هەرێمی کوردستان، چ وڵاتیک ئەمە قبووڵ دەکات؟ بە کام یاسای نێودەوڵەتی ئەم شتە پەسندە؟".

جا هەر بەپێی ئەو لۆژیکەی خۆی بێت بە پێی هیچ یاسایەکی نێودەوڵەتیش پەسەند نییە ڕێکخراوی حیزبوڵا لە خاکی لوبنانەوە هێرشی مووشەکی بکاتە سەر ئیسرائیل و تەنانەت پایتەختەکەی و بە ئاسوودەیی پاڵی لێ بداتەوە. بەپێی ئەو لۆژیکەی بێت بەرامبەر حیزبەکانی ڕۆژهەڵات هەیەتی دەبوایە ڕووی پەیامەکەی لە حیزبوڵا بوایت کە چیتر دەبێ پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەکان بێت.

ئەو دووفاقییە هیچ، ئەوەی زیاتر جێی پرسیارە ئەوەیە چۆناوچۆن لە نێو بڕیاردەرانی هەرێمی کوردستاندا وا بیر دەکرێتەوە کە توانای "چێژ" و "چزی" ڕژێمی ئێران لە ئیسرائیل زیاترە؟ خۆ ئەوەندەی نیگەرانی لەو "حەرەکەیەی" ئیسرائیل لەو پەیامەدا دیارە لە پەیامەکەی خامنەییدا دیار نییە.

بێگومان مرۆڤ کە دراوسێی دێو و دێوەزمە بوو پێویستە یاسا و ڕێسای پێکەوەژیان لەگەڵ دێوێش فێر بێت. بەڵام ئەوەش ژیان نییە ڕۆژ نا ڕۆژێ لە ترسی دێو خۆت پیس کەی!

🆔 @mohosseinzadeh

هەندێ لە میدیاکان و شارەزایان باس لەئەگەری ئۆپەراسیونی پێشدەستانە یان پێشوەختەی ئیسرائیل دەکەن و دەوترێت بەرپرسانی سیاسی و سەربازی ئیسرائیل سەرقاڵی تاوتوێکردنی ئەو بژاردەیەن. مەبەست لە ئۆپەراسیون یان هێرشی پێشدەستانە چییە؟

چەمکگەلی ئۆپەراسیونی پێشدەستانە و پێشگیرانە ( ئەم دووانە تا ڕادەیەک لێک جیاوازان) دوای ڕووداوەکانی یازدەی سیپتەمبەر و هێرشەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئەفغانستان و عێراق بە زۆری لە ئەدەبیاتی سیاسەت و هەروەها یاسای نێونەتەوەییدا بەکارهاتن. لەبنەڕەتدا ئەمریکا بە گەڕانەوە بۆ ئەو چەمکانە ڕەوایی بە هێرشەکانی بۆ سەر ئەو دوو وڵاتە دەدا. جۆرج بۆش ڕایگەیاند "پێش ئەوەی هەڕەشەکان بە کردە جێبەجێ بکرێن، پێویستە ئەمریکا پووچەڵیان بکاتەوە". بەم پێیە ئۆپەراسیونی پێشدەستانە بە واتای هێرشکردن بۆ سەر دوژمنانە بە مەبەستی پووچەڵکردنەوە و وشککردنی سەرچاوەی هەڕەشەکان.

ئەو ئەکتەرانەی کە ئۆپەراسیونی پێشدەستانە هەڵدەبژێرن و هەوڵی جێبەجێکردنی دەدەن [ بە وتەی خۆیان بەرگری پێشدەستانە) بڕوایان وایە کە هەڕەشە بۆ سەر ماڵ و گیان و وڵاتیان ڕاستەقینە و نزیکە و مۆڵەت و کات و دەرفەت بۆ وەڵامدانەوەیان کەمە بۆیە پێویستە بۆ پووچەڵکردنەوەی سەرچاوەی هەڕەشەکە دەستپێشخەری بکرێت. [بە پێچەوانەی ئۆپەراسیونی پێشگیرانە کە جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەگەری هەڕەشە هەیە بەڵام نزیک نییە و کات بۆ وەڵامدانەوە لەبەر دەستە].

لەم ڕوانگەوەیە کە هەندێ لە شارەزایان پێیان وایە و پێش بینی ئەوە دەکەن کە ئیسرائیل بەم زووانە تەنانەت هێرشی زەمینی بکاتە سەر حیزبوڵا.

? @mohosseinzadeh

تۆڵەکردنەوە لە سیاسەتی نێونەتەوەییدا مانای چییە؟

خوێندنەوەی دەوڵەتەکان بۆ سیاسەتی نێونەتەوەیی ئەوەیە کە سیاسەتی نێونەتەوەیی گوڕەپانێکی ئانارشیکە. ئانارشیک بە واتای پاشاگەردانی و کارکردن بە یاسای دارستان نییە، بەڵکو بەو مانایە دێت کە بە پێچەواەی سیستەمی نێوخۆیی وڵاتان دەسەڵاتێک لە سەرەوەی دەوڵەتەکان بۆ دابینکردنی ئاسایشی ئەکتەرەکان بوونی نییە. بۆیە دەوڵەتەکان ناچارن بۆ پاراستنی خۆیان زیاتر لە هەموو شتێک پشت بە تواناکانی خۆیان ببەستن. بەمە دەوترێت "خۆیارمەتی" کە گرینگترین ستراتیژییە بۆ دابینکردنی ئاسایش. دەڵێم گرینگترین نەک تاکە ستراتیژی، چونکە چەندین ستراتیژی دیکە هەن (وەک هاوپەیمانێتی لەگەڵ باقی ئەکتەرەکان)، بەڵام هیچیان هێندەی خۆیارمەتی بۆ پشت پێ بەستن نابن!

مادام هیچ دەسەڵاتێک لە سەرەوەی دەوڵەتەکان نییە کە پارێزەری ئاسایش و ئەمنییەتیان بێت و دادپەروەری جێبەجێ بکات و ئەکتەرەکان لە کاتی تەنگانەدا پەنای بۆ ببەن، زۆرینەی دەوڵەتەکان تۆڵەساندنەوە بە شێوازێکی گونجاوی خۆپارێزی و جێبەجێکردنی دادپەروەری دەزانن. هەڵبەت تۆڵەکردنەوە بۆ چاوترسێنکردنیش باشە. دەوڵەتێک کە بسەلمێنێت توانای تۆڵەساندنەوەی هەیە ئەوا لەسەر بڕیاری باقی ئەکتەرەکان کاریگەری دادەنێت و لە دەستپێشخەری بۆ گورزوەشاندن پاشگەزیان دەکاتەوە.
بەم هۆکارانە لە سیاسەتی نێونەتەوەییدا بایەخێکی زۆر بە تۆڵەساندنەوە دەدرێت.

کۆماری ئیسلامی تۆڵەی کوژرانی ئیسماعیل هەنیە دەکاتەوە؟

ئەگەر تۆڵە نەکاتەوە نائاساییە. هۆکار زۆرن کە کۆماری ئیسلامی ناچار بە تۆڵە ساندنەوە دەکەن. لێرەدا زۆر بە کورتی تەنیا ئاماژە بە  چوار هۆکار دەکەم:

1. لەبەر لەدەست نەدانی متمانەی هاوپەیمانان و گرووپە میلیشیاکان: دەزانین کە بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانێتییەکان "متمانەکردن" یەکێک لەو توخمانەیە کە ڕۆڵێکی یەکجار زۆر دەگێرێت. بە تایبەت بەهێزترین ئەکتەرەکانی نێو هاوپەیمانێتییەکان ناچارن هاوپەیمانە بچووکترەکانیان لەوە دڵنیا بکەنەوە کە لە کاتی تەنگانەدا بەدەمیانەوە دەچن. لە حاڵەتێکی لەم جۆرەی ئێستادا کە هەموو هاوپەیمانانی کۆماری ئیسلامی چاوەڕوانی کاردانەوەی ئەو ڕژێمەن، ئەگەر بێتوو تۆڵە نەکاتەوە لەسەر متمانەی باقی هاوپەیمانان و  گرووپە چەکدارەکان لە ناوچە کاریگەری دەبێت و ئەمەش لە درێژخایەندا بۆ نفوز و پێگەی کۆماری ئیسلامی لە ناوچەدا باش نابێت.

2. ئابڕووکڕینەوە و پاراستنی پرستیژ: پێگە و پرێستیژ ڕۆڵێکی بەرچاو لە سیاسەتدا دەگڕێت. ڕەنگە بە ڕەواڵەت وا دەرکەوێ کە دەوڵەتەکان گرینگی پێ نادەن بەڵام لە ڕاستیدا هەندێ جار "پاراستنی پرێستیژ" هێندەی سەرچاوەکانی وزە و پرسی خاک بەستێنی شەڕ فەراهەم دەکات. لێدان لە سەرکردەی ئەکتەرێکی هاوپەیمان لە پایتەختی تاران لێدانە لە جێگە و پێگەی ئەو وڵاتە. بڕیاردەرانی کۆماری ئیسلامی وای بۆ دەچن کە لەئەگەری تۆڵەنەکردنەوە جێگە و پێگەیان لە ئاستی نێونەتەوەیی زیاتر دادەبەزێت. ئەوەش مەترسی زۆری بە دواوەیە.

3. سەلماندنی کارامەیی ستراتیژی چاوترسێنکردن:  کۆماری ئیسلامی و  ئیسرائیل لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا سیاسەتی بەرپەرچدانەوە یان چاوترسێنکردنیان بەرامبەر یەکتر گرتووەتە بەر. سیاسەتی چاوترسێنکردن بە زمانێکی سادە بەو واتایە دێت کە هەر لایەنێک هەوڵ دەدات بەرامبەرەکەی تێ بگەیەنێت کە لە ئەگەری دەستپێشخەری لە شەڕێکی هەمەلایەنە یان گورزوەشاندنی پێشدەستانەدا، ئەوا دەبێ چاوەڕوانی تۆڵەیەکی جەرگبڕ بێت. بۆیە ئیسرائیل لە کاتی دامەزرانییەوە تا ئێستا هەوڵی داوە وەک تۆڵە و چاوترسێنکردنێک دەرگای ماڵی ئەوانە بشکێنێت کە بەردێکی بچووک دەگرنە پەنجەرەی ماڵەکەی. کۆماری ئیسلامیش هەموو هەوڵی ئەوەیە توانایەکی لەو جۆرە بنوێنێت؛ بەم هۆکارە تۆڵەنەکردنەوە نیشانەی لاوازییە!

4. بۆ ڕازیکردنی ڕای گشتیی و لایەنگرانی نێوخۆیی. ئەمەیان ڕوونە و پێویستی بە وردەکاری نییە.

ئێران چ جۆر تۆڵەیەک دەکاتەوە؟

بە هۆکاری نێوخۆیی و دەرەکی و کێشەکانی کۆماری ئیسلامی لە هەر دوو ئاستدا کە لەم کورتەیەدا جێی باس نین، ئەو ڕژێمە خوازیاری شەڕێکی هەمەلایەنە نییە. بۆیە چاوەڕوان دەکرێت دەست بۆ بژاردەیەک ببات کە وێرای ئەوەی هاوپەیمانانی دەرەکی و لایەنگرانی نێوخۆیی ڕازی بکات و کارامەیی سیاسەتی بەرپەرچدانەوە بسەلمێنێت، بەڵام ئەوەندەش نەبێت کە ئیسرائیل ناچار بە وەڵامێکی توندتر بکاتەوە و بە تایبەت ئەمریکاش ناچار بکات ڕاستەوخۆ بێتە نێو ململانێکەوە. ئەگەرنا دەبێ  پێش بینی شەڕی مان و نەمان بکات.

ئەگەری شەڕی هەمەلایەنە؟

تۆڵەساندنەوە بە واتای بڕیاردان بۆ شەڕی هەمەلایەنە نییە، بەڵام دەتوانێ دەرگاکان بە ڕووی شەڕێکی نەخوازراویشدا بکاتەوە. سیاسەت شانۆی ئەگەرەکانە و هەمیشە هەندێ توخمی چاوەڕواننەکراو ڕۆڵ دەگێڕن. بۆیە وڵاتان هەوڵ دەدەن لە پرسی تۆڵەکردنەوەدا زۆر بە وریایی بجووڵێنەوە. بەو حاڵەش، خۆشیان ناتوانن هەموو داهاتوو پێش بینی بکەن.

? @mohosseinzadeh

یەکێک لەو بابەتانەی کە لە بواری سەربازی و بە تایبەت لە باسی توڵەسەندنەوە گرینگی پێ دەدرێت، وەڵامی هاوڕێژە و هاوتا یان وەڵامی گونجاوە. ئەمە هەم ئاماژەیە بۆ تۆڵەسەندنەوەیەکی گونجاو و هاوتا و هەم ڕێگایەکە بۆ ڕێگرکردن لە پەرەسەندنی ململانێ بۆ ئاستی شەڕێکی هەمەلایەنە. جگە لەوە وەڵامی گونجاو و سنووردار تا ڕادەیەکیش لە ڕووی یاساییەوە ڕەوایی پێ دەدرێت.

هەندێ لە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی دوای کوژرانی ئیسماعیل هەنیە لە تاران باس لە تۆڵەکردنەوەی گونجاو لە ئیسرائیل دەکەن. هەندێکیان بە ئاشکرا دەڵێن پێوستە کەسێک لە ئاستی میوانە شەهیدەکەماندا [بە وتەی ئەوان] بکوژرێت. ئەمە دەکرێت وەک بژاردەیەکی کۆماری ئیسلامی و ئەگەرێک سەیر بکرێت.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی بەرپرسانی سەربازی و سیاسی کۆماری ئیسلامی لەم دواییانەدا بەردەوام باسیان لە پەیوەندی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات لەگەڵ ئیسرائیل کردووە و تەنانەت ئەوە وەک بیانوویەک بۆ مووشەکبارانی حیزبەکان لە چەند ساڵی ڕابردوودا بووە، هەر وەها بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە پێناچێت کۆماری ئیسلامی توانایی ئەوەی هەبێت یان لانیکەم خوازیاری ئەوە بێت بەرپرسێکی باڵای ئیسرائیل بکاتە ئامانج، بۆیە پێویستە حیزبەکانی ڕۆژهەڵات هەموو ڕێوشوێنە ئەمنییەکان بۆ پاراستنی بەرپرسانی باڵا بگرنە بەر. ئەمە ئەگەرە. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکوڵێت و هەموو شتێ ڕێی تێ دەچێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە لێدان لە کورد ڕەنگە کەم تێچووترین بژاردە بۆ کۆماری ئیسلامی بێت و دەرفەتی پڕۆپاگەندەی زۆریشی بۆ بڕەخسێنێت، پێویستە بە جدی وەربگیرێت.

وڵاتان بە چاوپۆشین لەوەی چۆن لێیان دەدرێت و گورزیان بەردەکەوێت، بیر لەوەش دەکەنەوە  کە چۆن دەتوانن لە جەرگەی قەیرانەکان دەرفەت بۆ خۆیان بخولقێنن. کۆماری ئیسلامی ئێستاکە ماری زامدار و بە دووی تۆڵەوەیە؛ ڕەنگە ئەوەندەی خوازیاری ئابڕوو سەندنەوە و ڕوو سپی کردنەوەی دەرەکی و قەناعەتهێنان بە لایەنگرانی ناوخۆییەوە بێت خوازیاری پەرەپێدان بە شەڕ و بوون بە لایەنێکی ڕاستەوخۆی شەڕەکە نەبێت.

? @mohosseinzadeh

"نادیاری" و "ناڕوونی" لە تایبەتمەندییەکانی دیاردە و ڕووداوە سیاسییەکانی بە تایبەت ئەم سەردەمەن. "دوودڵ بوون" و "نادڵنیایی" لە تایبەتمەندییە دیارەکانی لێکۆڵەر و شرۆڤەکارانی وریای سیاسین. 

لێکدانەوە و شیکردنەوەی ڕووداوە سیاسییەکان خۆی لە خۆیدا تەنانەت بۆ لێکۆڵەران و شرۆڤەکارانی سیاسی ئاکادێمیک زەحمەتە. ئەگەر ڕووداوەکان ئەمنییەتی و سەربازی بن و پەیوەندییان بە کاروباری هەواڵگری و سەربازی و ئەمنییەتی وڵاتانەوە بێت ڕوونکردنەوەیان زۆر زەحمەتتر و قورسترە. یەکێک لە سەرەکیترین هۆکارەکان نەبوونی زانیاریی تەواو یان زانیاری ڕاست و درووستە. ڕەنگە لەم نموونەهێنانەوەدا لەگەڵم هاوڕا بن کە هەموو شوێنێک وەک هەرێمی کوردستان نییە لە کاتی پەلاماری دوژمنان (داعش وەک نموونە) و مووشەکباران ( هێرشە مووشەکییەکانی کۆماری ئیسلامی وەک نموونە) و باقی ڕووداوە ئەمنییەکاندا لە ڕێگەی کەناڵ و تیڤییەکانەوە ڕاستەوخۆ هەموو زانیارییەک بخاتە بەر دەستی دۆست و دوژمن. وڵاتان تا بۆیان بکرێت ڕووداوەکان پەردەپۆش دەکەن مەگەر ئەوەی هەندێجار بیانەوێت لەسەر ڕای گشتیی وڵاتەکەیان یان ڕای گشتی جیهان بەمەبەستی جێبەجێکردنی سیاسەتێک لە داهاتوودا کاریگەری دابنەن.  بۆیە یەکێک لە کێشە و ئاستەنگە بەردەوامەکانی لێکۆلەران و شرۆڤەکارانی سیاسی نەبوونی زانیاری ورد و تەواوە. دوور نییە هۆکارەکانی ڕووداوێکی ئەمنی-سیاسی بۆ هەمیشە شاراوە بمێننەوە و هۆکارە ڕاستەقینەکان پەردەپۆش بکرێن. زۆر جاریش بەڵگەکان دوای دەیان ساڵ و بەپێی یاسا و ڕێسایەک کە هەر وڵاتێک بۆ خۆی دیناوە بڵاو دەکرێنەوە و دەخرێنە بەر دەستی لێکۆڵەران.

ئەوەی دەمێنێتەوە یان لێکدانەوە و شرۆڤە و ڕوونکردنەوەیە بەپێی تیۆرییەکان یان دەربڕینی بۆچوون و هەڵێنان و حەدس و گومانەکانە بەپێی تێڕوانینی تاکەکەسی یان پەنا بردنە بۆ تیۆری پیلانگێڕی. پەنا بردن بۆ تیۆری پیلانگێڕی ڕەنگە ئاسانترین لێکدانەوە بێت. تیۆری پیلانگێڕی باسی زۆر هەڵدەگرێت بەڵام بە کوردی و کورتی دوترێت: "کاری خۆیانە". جا دەکرێت ئەمە بۆ ڕووداوێکی سرووشتی لە ناوچەیەکدا (بومەلەرزە) بەکاربهێنرێت یان بۆ نەخۆشییەک (کۆرۆنا وەک نموونە) یان بۆ ڕووداوە سیاسییەکان (یازدەی سیپتەمبر لە ئەمریکا وەک نموونە یان ئەو گورزانەی لەم ساڵانەدا بە شێوازی جۆراوجۆر لەنێوخۆی ئێران لە کۆماری ئیسلامی دەدرێن). ڕەتکردنەوەی ئەم ڕوانگەیە لە دۆزینەوەی هۆکارە ڕاستەقینەکان دژوارترە. ڕەت ناکرێتەوە چوونکە زۆربەی جارەکان پشت بە بەڵگە نابەستێت و زیاتر "بڕوا" و "باوەڕ"ە. ئەمە جگە لەوەی کە بە جۆرێکیش سادەکردنەوەی پرسە دژوارەکانە. هەڵبەت گومان لەوەدا نییە کە لە سیاسەتدا پیلانگێڕی هەیە و باوە، بەڵام ئەمە ڕێگە بۆ ئەوە ناکاتەوە هەموو شتێک بخەیتە قاڵب و چوارچێوەی پیلانگێڕییەوە.

ئەوانە و ناوەڕۆک و تایبەتمەندی دیاردە و ڕووداوە سیاسییەکان و لە سەرەوەی هەموویانەوە ڕووداوە ئەمنییەکان وا دەکەن بە "دڵنیایی" و "حەتمییەت"وە باسی هۆکار و ڕووداوەکان نەکەیت. هەر لە بنەڕەتیشدا لێکدانەوە و شرۆڤەی سیاسی لەگەڵ دەربڕینی بیر و بۆچوون بە "بڕشتی و مسۆگەری"، "حەتمییەت"، "خاترجەمی" و "دڵنیابوون" و لەو جۆۆرە شتانە نێوانێکی ئەوتۆی نییە. بۆیە زۆرجار دەبینن زیرەکترین و بەئەزموونترین لێکۆڵەران و شرۆڤەکارانی سیاسی زیاتر پەنا بۆ وشەگەلی "نازانم"، "بە تەواوەتی نازانم"، "ڕەنگە"، "لەوانەیە"، "وێدەچێ"، "بەبۆچوونی من"، "تا ئەو شوێنەی من بەدواداچوونم کردووە"، "بۆی هەیە"، "دەکرێت..."، "وای وێنا دەکەم"،  و لەم جۆرانە دەبن.

هەر خۆی "ئاڵۆزی"،  "دژواری"، "شاراوەیی" و "لێڵی" کە تایبەتمەندییەکانی دیارە و ڕووداوە سیاسییەکانن وایان کردووە کە دەیان تیۆری و چوارچێوەی بیرکردنەوە بە گریمانەی فرەچەشن و جیاوازەوە بۆ ڕوونکردنەوەی ڕووداوە سیاسییەکان بێنە ئاراوە. بۆیە کەم ڕووداو هەن نەکرێت بیانخەیتە چوارچێوەیەکەوە و لێکدانەوەیان بکەیت. ئەوەی هەرگیز ناتوانی بیکەیت سوێندخواردنە بۆ ڕاستی و درووستی ڕەها و بێئەملاوئەولای لێکدانەوەکان. هەر کەسێک بەپێی تێڕوانینی خۆی کە ئەویش پشتی بە خوێندنەوە بستووە، سەرپشکە ڕووداوەکان لە چ چوارچێوەیەکدا و بەپێی چ تیۆرییەک لێک دەداتەوە. بۆیە لە بواری لێکدانەوەدا هیچ کەس جێ بەوی تر تەنگ ناکات. بەڵام لە کۆتاییدا ئەو ڕوونکردنەوە و لێکدانەوە ئەگەری زاڵبوون و  پشت پێ بەستنی هەیە کە گریمانەکانی زیاترین نزیکی لەگەڵ واقێعی ڕووداوەکان هەبێ. لۆژیکییە ئاوا لێکداەوەیەک -نەک کەسێک- بە شێوەیەکی لۆژیکی لە کۆتاییدا تەنگ بەوانی تر هەڵدەچنێت و دەستی باڵا بگرێت.

? @mohosseinzadeh

دەوڵەت، ناسیونالیزم و ڕیالیزم

لە بەراورد لەگەڵ مێژووی دوورودرێژی مرۆڤایەتی دەوڵەت-نەتەوە دیاردەیەکی تا ڕادەیەک نوێیە. ڕاستە لانیکەم لە ٦ هەزار ساڵ پێش ئێستاوە ڕێکخراوی سیاسی گەورە و بچووک وەک دەوڵەت-شارەکان، ئیمپراتوریەتەکان و میرنشینەکان هەبوون، بەڵام دەوڵەت- نەتەوە بەرهەمی ڕێککەوتننامەکانی وێستڤالیایە لە ساڵی ۱٦٤٨دا. ئەو ڕێککەوتنە لە ئەنجامی ئەو شەڕانەدا واژۆ کرا کە بە شەڕی سی ساڵەی مەزهەبی ناسراون. بەرهەمی ڕێککەوتنی وێستڤالیا جگە لە ئازادی مەزهەبی بریتی بوو لە پێدانی دەسەڵات بە شازادەکان بۆ ڕاگەیاندنی شەڕ و ئاشتی. بەم شێوەیە درز کەوتە نێو ئیمپراتوریەکان و سەدان یەکەی سیاسی سەریان هەڵدا و مافی سەروەریان وەرگرت. وێستفالیا بووە خاڵی وەرچەرخان لە سیاسەتی جیهانیدا. هەڵبەت ئەمە بەو واتایە نییە کە دەوڵەت-نەتەوە بەشێوەیەکی کتوپڕ هەڵتۆقیبێت، بەڵکوو پێشتر زەمینەی ڕەخسابوو و بەرهەمی پرۆسەیەک بوو کە چەندین سەدە کاری بۆ کرابوو. سەرەکیترین هۆکار ڕەنگە لاوازبوونی کلێسا و کاڵبوونەوەی ڕۆڵی ئایین بووبێت. پەرەسەندنی پەیوەندییەکانیش ڕۆڵێکی گرینگی گێڕا. بە گشتی کۆمەڵێک فاکتەری سیاسی، ئایینی و تەکنۆلۆژیی بە تایبەت لە نێوان ساڵانی ۱٤٥۰ تا ۱٦٤٨ بەستێنی سەرهەڵدانی دەوڵەتیان فەراهەم کرد.

بەڵام دوای ساڵی ۱٦٤٨یش هێشتا کۆمەڵێک پاشای ملهۆڕ حوکمی وڵاتانیان دەکرد. "نەتەوە" گرینگییەکی ئەوتۆی نەبوو. شۆڕشی فەڕانسە لە ساڵی ۱۷٨۹ ژیانەوەی "نەتەوە" بوو. بۆ یەکەمجار باس لە سەروەری نەتەوە کرا. خەڵک تا ئەو کاتە وەک مڵکی پاشا و خانەدانەکان بوون. وڵاتان بە پاشا و خانەدان و ئایینەکانیانەوە دەناسرانەوە. شۆڕشی فەڕەنسا بنەماکانی سەرهەڵدانی پێکهاتەیەکی سیاسی نوێی دانا و بەرەنگاری پێکهاتەی خانەدانی کۆن بووەوە. لەوە بەدوا "ناسیونالیزم" بووە ئایدۆلۆژیایەکی پیرۆز و لە پێوەندی لەگەڵ چەمکگەلێکی وەک دێموکراسی و یەکسانی ڕەوایی پەیدا کرد و بووە هۆی گۆڕانکارییە مەزنەکان. ناسیونالیزم ڕوانگەیەکی هێنا کایەوە کە دەیگوت حکوومەتەکان لەبەر ئەوە ڕەواییان هەیە کە نوێنەری نەتەوەن. ئەو گۆڕانکارییە سەرەتا ئەورووپا و دواتر هەموو ناوچەکانی جیهانی گرتەوە.

ناسیونالیزم لە ئەورووپا هاوکات لەگەڵ پەلهاوێشتنەکانی ناپلیۆن پەرەی سەند و بووە سەرەکیترین هۆکاری گۆڕانکارییەکانی سەدەی هەژدەهەم. سەردەمی سیاسەت و شەڕە نەتەوەییەکان دەستی پێکرد. تەنانەت کۆنگرەی ڤێینا (۱٨۱٥) نەک هەر نەیتوانی ڕێگری لە پەرەسەندنی ناسیونالیزم بکات، بەڵکوو لەوە بەدوا نەتەوەکان بە تین و گوڕێکی زیاترەوە پێشوازییان لێ کرد. هەر نەتەوەیەک هەوڵی دامەزراندنی دەوڵەتی خۆیی دەدا. لە ئەورووپا یۆنان، ئاڵمان، ئیتالیا و ئیرلەند پێشەنگ بوون. ناسیونالیزم دواتر دزەی کردە نێو ئێمپراتورییەتەکانی نەمسا-مەجارستان، ڕووسیا و عوسمانی. ئاڵمان و ئیتالیا دوای چەندین شەڕ و پێکدادان سەربەخۆ بوون. یونان لە ساڵی ۱٨۳۰، ڕۆمانی و سێربیا تا ساڵی ۱٨۷٨، بۆلغاریا لە ساڵی ۱۹۰٨ سەربەخۆییان ڕاگەیاند. لە ئامریکای لاتین لە نێوان ساڵانی ۱٨۱۰ بۆ ۱٨۲۰ ململانێکان بۆ سەربەخۆیی دەستیان پێکرد و دەیان ئەکتەری نوێ سەریان هەڵدا. شەڕەکان بۆ سەربەخۆیی شۆڕ بوونەوە بەرەو ئەفریقا.

دوای شەڕی جیهانی یەکەم و هەڵوەشانەوەی ئیمپراتورییەتەکان و جەختکردنەوەی هاوکاتی ویلسۆنی لیبرال و لینینی کۆمۆنیست لەسەر مافی دیاریکردنی چارەنووسی گەلان، زۆرێک لە نەتەوەکان لە دەرەوەی ئەورووپاش دەوڵەتی خۆییان دامەزراند. دامەزراندنی دەوڵەت بووە دیاردەیەکی جیهانی و نەخشەیەکی نوێ داڕێژرا.

تا ساڵی ۱۹۱٤ سەرجەم ۳۲ دەوڵەت لە جیهاندا هەبوون. ساڵی ۱۹۲۱ کۆمەی گەلان ٤۲ ئەندامی هەبوو. ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ساڵی ۱۹٤٥دا جێگای کۆمەڵەی گەلانی گرتەوە ٥۱ ئەندامی هەبوو. لە ساڵی ۱۹۷۳ ژمارەیان گەیشتە ۱۳٥ و لە ساڵی ۱۹٨٨ گەیشتە ۱٥۹ دەوڵەت. تا ساڵی ۱۹۹۷ ژمارەی ئەندامانی ۱٨٥ دەوڵەت و لە ساڵی ۲۰۰٦دا ژمارەی ئەندامان ۱۹۳ وڵات بوو. لە ئێستادا زیاتر لە ۲۰۰ وڵات ئەندامی ئەو ڕێکخراوەیەن. کەوابوو باشترین پێناسە ئەوەیە کە بوترێت لە ئێستادا سیستەمی جیهانی، سیستەمی دەوڵەت-تەوەرە. دوڵەت گرینگترین ئەکتەری سیاسی سەر گۆی زەوییە.

مێرشایمێر بیرمەندی بەناوبانگی سیاسەتی نێونەتەوەیی پێی وایە ناسیونالیزم و ڕیالیزم دوو هۆکاری سەرەکی بنیاتنانی دەوڵەت بوون. مەبەستی ئەوەیە تەرکیزی سەرەکی ناسیونالیزم و ڕیالیزم لەسەر دەوڵەتە، گرینگترین ئامانجی هەردووکیانیش مانەوەی نەتەوەییە و مانەی نەتەوەییش ئامانجی سەرەکی هەموو نەتەوەکانە. ئەمە بەبۆچوونی من ڕێکوپێکترین ڕوانگەیە بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو گۆڕانکارییە مەزنە سیاسیانە. دەزانین کە ڕیالیزم و ناسیونالیزم ئەو دوو فاکتەرەن کە ئێستاکەش لە سیاسەتی کوردیدا جێگایان نەبووەتەوە. ئەمە خۆی یەکێک لە سەرەکیترین هۆکارەکانی شکستهێنانی کوردە لە دامەزراندنی دەوڵەتی خۆییدا.

#محەممەد_حسێن_زادە

? @mohosseinzadeh

یەکەم جار نییە باس لە داواکاریی کۆماری ئیسلامی سەبارەت بە ڕادەستکردنەوەی بەرپرسانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات دەکرێت. ڕۆژی ۲۰ خەرمانانی ۱۳۹۷ سێ ڕۆژ دوای مووشەکبارانی قەڵای حیزبی دێموکرات لە لایەن سوپای تیرۆریستی پاسدارانی کۆماری ئیسلامییەوە، باقری سەرۆکی بنکەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ڕژێم داوای لە عێراق و بەرپرسانی هەرێمی کوردستان کرد کە بەرپرسانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات ڕادەستی ئەو ڕژێمە بکەنەوە. فوواد مەعسووم سەرۆککۆماری ئەوکات و هەروەها وەزارەتی دەرەوەی عێراق هێرشەکانی سوپای پاسدارانیان مەحکووم کرد. لە هەرێمی کوردستان سەفین دزەیی وتەبێژی حکوومەت ئەو داوایەی باقری ڕەت کردەوە و ڕایگەیاند ئەوان ناتوانن بەرپرسانی حیزبەکان ڕادەستی ئێران بکەنەوە. دزەیی وتی "ئەوان پەنابەری سیاسین و پێویستە ڕێز لە یاسا و ڕێسا نێونەتەوەییەکان سەبارەت بە پەنابەران بگرین".  دوو ساڵ دواتر، ئیبراهیم ڕەییسی کە ئەو کات بەرپرسی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی بوو، لە سەردانێکدا بۆ عێراق داوای لە بەرپرسانی هەرێم کرد ئەو "تاوانباران"ەی ڕوو لە هەرێمی کوردستان دەکەن ڕادەستی ڕژێم بکەنەوە. ڕەییسی بە ئاشکرا باسی کەسانی حیزبی و بەرپرسانی نەکردبوو بەڵام هەندێ وایان شیمانە دەکرد مەبەستی ڕەییسی ڕادەستکردنەوەی چالاکانی سیاسی دژبەری کۆماری ئیسلامییە. بەرپرسانی هەرێم کاردانەوەیەکیان بەرامبەر ئەو داواکارییە نەبوو؛ بەڵام بە کردە گرنگییان پێ نەدا. کازمی غەریب ئابادی بەرپرسی کاروباری دەرەوەی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی لە ڕۆژی ۲۹ خەرمانانی ساڵی ڕابردوو (۱٤۰۲)، ڕایگەیاند ناوی ۳٨ کەس لە بەرپرسانی کۆمەڵە، دێموکرات، پژاک، خەبات و پاکیان بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادی عێراق ناردووە بە مەبەستی ڕادەستکردنەوەیان بە ڕژێمی تاران. لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوودا دیسانەوە هەمان بەرپرس ڕایگەیاندووە کە داوایان لە عێراق کردووە  ۱۲۰ کەس لە سەرکردە و بەرپرسانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕادەستی ئەو ڕژێمە بکاتەوە. هەڵبەت ئەو بە کەسانی "تیرۆریست" ناوی بردوون کە "بەم زووانە دادگایی دەکرێن". تا ئێستا بەرپرسانی بەغدا و هەرێمی کوردستان هەڵوێستێکیان لەم بارەوە نەنواندووە. هەندێ لە بەرپرسانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات لە وتووێژ لەگەڵ میدیاکان ئەوەیان بە درێژەی فشارەکانی ڕژێم دژ بە حیزبەکان و بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان وەسف کردووە.

لەو هەواڵانەدا کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا لەم بارەوە بڵاو کراونەتەوە بۆ من ڕوون نییە کە ناوی ئەو کەسانە ڕادەستی چ ناوەند و دامەزراوەیەکی عێراق کراوە؟ دیاریش نییە کە ئایا ئەمە بەشێکە لەو ڕێککەوتنە ئەمنییەی کە پێشتر لە نێوان بەغدا و تاران واژۆ کراوە یان نا؟ ئەمە گرینگە، چونکە ئەگەر بەشێک لە ڕێککەوتنەکان بێت ڕەنگە ئەمجارە فشارەکان لەسەر عێراق و هەرێم قورستر و هەڕەشەکان لەسەر بەرپرسانی حیزبەکان زیاتر بن. ئەگەرچی وەک خۆم باسی ڕادەستکردنەوەی بەرپرسانی حیزبەکان بە کردە بە پرسێکی ڕاستیوازانە نازانم.

سەرباری ئەوەش، پێویستە حیزبەکان بە جدی لەو باسە بڕوانن. لانیکەم لەر دوو هۆکار:

یەکەم لەبەر ئەوەی کە دەزانین دۆسیەی حیزبەکان لە چەند ساڵی ڕابردوودا بە ئاشکرا لە ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشیی نیشتمانی ڕژێم کاری لەسەر دەکرێت. سیاسەتی "گوشاری هەمەلایەنە" دژ بە حیزبەکانی ڕۆژهەڵات بەرهەمی بڕیارەکانی ئەو ناوەندییە کە لانیکەم لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا بە پڕۆپاگەندە و چەواشەکاریی سەبارەت بە پەیوەندی نێوان حیزبەکانی ڕۆژهەڵات لەگەڵ مووسادی ئیسرائیل زەمینەی جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتە و لێدان لە حیزبەکانی ئامادە کردووە. ئەمە بەو واتایە دێت کە گوشارەکان بە شێوازی جۆراوجۆر بەردەوام دەبن. ڕەنگە جێی خۆی بێت لێرەدا ئاماژە بەو خاڵەش بکەم کە نابێ ڕوانگەی ئەو کەسانەی لەم ڕۆژانەدا باس لەوە دەکەن کە ڕەنگە بە دەسەڵاتگرتنی کەسێکی وەک پزشکیان فشارەکان لەسەر حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتیش کەم ببنەوە، بە جدی وەربگیردرێت. ئەوانە بیر لەوە ناکەنەوە کە سیاسەتی "گوشاری هەمەلایەنە" بەرهەمی بڕیاری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی کۆماری ئیسلامییە و وەزارەتی دەرەوە و سوپای پاسداران تەنیا جێبەجێکاری بڕیارەکانن بە شێوەی "مەیدانی" و "دیپلۆماسی"!

دووەم هۆکار کە وا دەکات حیزبەکان بە شێوەیەکی جدی تر لە پێشوو سەیری ئەو پرسە بکەن ئەوەیە کە ئێستا بە پێچەوانەی پێشوو ڕێککەوتنێکی ئەمنی لە نێوان تاران-بەغدادا هەیە کە دەکرێت بکرێتە پاساوی هەموو پیلانەکان. ئەمە جگە لەو گۆڕانکاریانەی کە لە سیاسەتەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان بەرامبەر ئێران ڕوویان داوە.
هەر جۆرێک بێت، پێشبێنیکردنی خراپترین حاڵەتەکان ئەگەر زیاترین دەستکەوتی نەبێت، کەمترین زیان و خەساری هەیە!

? @mohosseinzadeh