The Вайна

За савецкім часам, калі людзі казалі слова “вайна”, усім было зразумела, пра якую вайну ідзе размова. Ня трэба было тлумачыць. “Ён нарадзіўся яшчэ да вайны”, “першыя гады пасьля вайны была вялікая злачыннасьць”, “гэта было гадоў праз 10 пасьля вайны”. Усе разумелі, што размова ідзе пра Другую сусьветную вайну, якую тады называлі Вялікай Айчыннай. Але гэта толькі на сходах, “афіцыйна”.

У звычайнай гаворцы ніхто яе высокапарна не называў, казалі проста – “вайна”. The Vajna. Слова “вайна”, ужываная менавіта так, без тлумачэньняў, аўтаматычна прадугледжвала, што мы гаворым пра тую самую.

Гэта не зьмяніла ані афганская вайна СССР, ані чачэнская вайна ў Расеі, якую беларусы таксама інфармацыйна даволі блізка перажывалі і абмяркоўвалі. Паводле маіх назіраньняў (якія не абавязкова ўсеахопныя), гэта не зьмянілася ў Беларусі нават і ў 21-м стагоддзі. Ужываючы без тлумачэньня слова “вайна” -- людзі па-ранейшаму казалі менавіта пра Другую сусьветную.

І гэта зьмянілася 1000 дзён таму, калі пачалася (шырокамаштабная) расейска-украінская вайна. Цяпер, калі я камусьці (у нашым асяроддзі) кажу “гэта было яшчэ да вайны”, то мы разумеем, што я гавару пра падзеі да лютага 2022 года. Я кажу – “на фоне вайны”, “у выніку вайны”, “пасьля вайны” – і мне ня трэба дадаваць “расейска-украінскай”. Бо ўсе разумеюць, пра якую вайну ідзе размова.

Але гэта, паўтаруся, наша палітычна-журналісцкае асяроддзі. І мне цікава, наколькі гэта супадае з рэакцыяй большасьці беларусаў. Вобразна кажучы, калі б нехта зладзіў (зразумела, што гэта немагчыма) на вуліцах Менску апытаньне са словамі “Што вы думаеце пра вайну?” – колькі б чалавек адразу зрэагавалі менавіта пра гэтую вайну? Ці ўвайшла цяперашняя вайна (у якой беларусы ўсё ж непасрэдна не ўдзельнічаюць) у мову гэтак сама як і Другая Сусьветная – з улікам таго, што само слова "вайна" цяпер у Беларусі ўслых небясьпечна прамаўляць?

Дэмакраты не прыйшлі на выбары

Зараз традыцыйна (бо я раблю гэта кожныя 4 гады) аналіз некаторых найбольш прыкметных і ў пэўным сэнсе сенсацыйных дэмаграфічных зьяваў падчас галасаваньня ў ЗША.

Першае, найбольш яркае. "Моладзь за Трампа!")) Гэта, вядома, зусім ня так, бо сярод моладзі Трамп набраў 43, а Харыс 54 працэнты. Але! У параўнаньні з 2020-м колькасьць маладых мужчын (18-29), якія галасавалі за Трампа, вырасла на 15 працэнтаў і склала зараз 56 працэнтаў. Нават сярод маладых жанчын гэтага ўзросту "мізагіністычны і таксічны" Трамп дадаў 8 працэнтаў і ў выніку набраў 40

Сярод чорных "расіст" Трамп дадаў 8 працэнтаў, сярод лацінас 7, азіатаў 4. І можна канстатаваць правал "палітыкі ідэнтычнасьці" -- маўляў, возьмем чорна-азіяцкую жанчыну і ўсе чорныя, азіаты і жанчыны за яе прагаласуюць. Не. Людзі прагаласуюць за таго, хто нешта з сябе ўяўляе -- напрыклад, двойчы даволі пераканаўча галасавалі за Абаму.

Ідзем далей. Па градацыі ўзроўню даходаў Трамп набыў 4-6 працэнтаў ва усіх катэгорыях, акрамя, што паказальна, самых багатых, дзе ён страціў 2 працэнты. Так што багатыя (гадавы даход на хатнюю гаспадарку 100 тысяч і вышэй, гэта 30 працэнтаў выбарнікаў) 53 працэнты галасавалі за Камалу і 45 за Трампа, што не адпавядае даўнейшаму стэрэатыпу, што рэспубліканцы -- партыя для багацеяў.

Яшчэ з цікавага. З тых, хто прыйшоў на выбары першы раз у жыцьці (такіх было ажно 8 працэнтаў з усіх, хто прагаласаваў) 56 працэнтаў за Трампа. З тых, хто вырашыў, каму аддаць свой голас, толькі ў апошні тыдзень (7 працэнтаў ад усіх выбарнікаў) -- 51 за Трампа і 42 за Харыс.

Так што бачым, што шмат чаго вырашылася ў апошнія дні. То бок (гэта ўжо мая інтэрпрэтацыя) людзі пачулі, як СМІ называюць Трампа фашыстам, а ягоны мітынг у Нью-Ёрку нацысцкім -- гэта актыўна пашырылася менавіта апошнія дні перад выбарамі -- і папёрлі за яго галасаваць)

А электарат Дэмакратаў проста не прыйшоў на выбары. Вось і ўвесь сакрэт. Так што ўсё вышэйсказанае я мог не пісаць) У 2020 м Байден атрымаў 81 мільён, а Харыс зараз -- 69 млн. Трамп зараз набраў прыблізна тыя самыя 74 млн, што і ў 2020-м. І перамог з розьніцай 5 мільёнаў.

Пра перамогу Трампа

Дазволю сабе некалькі небанальных (па магчымасьці) думак.

1. Тое, што Трамп (як выглядае на цяперашні момант) выйграў і popular vote, то бок набраў больш галасоў у цэлым па краіне -- гэта ўражвае. Нагадаю, у 2016-м, калі ён стаў прэзідэнтам, Хілары Клінтан набрала на некалькі мільёнаў больш. Так што рэспубліканскі кандыдат выйграў popular vote упершыню з 2004 года.

2. У многіх штатах і ў цэлым па ЗША фіксуецца рэкордная падтрымка Трампа з боку лацінас. Іх, як шчырых каталікоў, відавочна раздражняла "прагрэсісцкая" павестачка Дэмакратаў. Напрыклад, Фларыда, дзе ўсё больш кубінцаў, калісьці была хісткім штатам, цяпер чыста рэспубліканскі. Дык узьнікае пытаньне -- а ці трэба Трампу змагацца супраць мігрантаў?) Бо большасьць зь іх з Лацінскай Амерыкі.

3.Забаўна будзе глядзець, як Маск (калі пагадзіцца на гэтую функцыю) пачне скарачаць дзяржаўны апарат. Калі ён купіў Твітэр, то скараціў на 75 працэнтаў супрацоўнікаў. Калі спыталі, "а так можна?" -- ён адказаў, што скарочаныя займаліся цэнзурай і таму ў новым Х болей яму не патрэбныя. Можна.

4.На дадзены момант найбольш узнёсла і грунтоўна Трампа з перамогай павіншаваў Зяленскі)

1. У вынікі апублікаванай эканамічнай праграмы рэспубліканцаў (яе добра аналізаваў інвестар з Лондану Мовчан, пачытайце ў яго) сусьветная цана на нафту зьнізіцца. Што будзе з Расеяй і яе агрэсіяй, калі нафта ўпадзе вясной да 50 даляраў (а менавіта гэта ўжо спрагназаваў Дэрыпаска) -- здагадайцеся самі.

2. Адразу пасьля замены Байдэна ў Камалы быў, паводле сацыялогіі, найлепшы рэйтынг. А потым ён пачаў падаць. Чаму? Бо яна пачала гаварыць. Даваць інтэрвію, выказваць свае погляды. Не, яна не гаварыла нейкія глупствы. Проста гэта вядомы эфэкт. Цябе ўсе любяць, пакуль ты маўчыш і ўсім усьміхаешся. Калі ты пачынаеш упершыню выказваць свае погляды, то кагосьці губляеш. (З Трампам гэта ўжо не працавала, бо ягоныя погляды даўно ўсім вядомы)

Лукашэнка павіншаваў Украіну з Днём незалежнасьці

Колькі чалавек за апошнія два гады рэпрэсавалі ў Беларусі за публічна выяўленае пажаданьне міру на ўкраінскай зямлі, за выказваньне сімпатыяў да украінскага народу, за ўкраінскую сімволіку.

Сёньня грамадзянін Лукашэнка “поздравил народ Украины с Днем Независимости”, “пожелал жителям Украины мирного неба и гражданского согласия, благополучия их щедрой стране, сплоченности семьям”.

Я не разумею, чаму ГУБАЗіК дагэтуль не стаіць каля дзьвярэй грамадзяніна Лукашэнкі з аўтаматамі і шчытамі. Чаму гэты грамадзянін дагэтуль не арыштаваны за экстрэмізм.

Бо людзей у Беларусі арыштоўвалі за значна меншыя праявы сімпатыі да ўкраінцаў, -- за сьцяг, за песьню, за той самы заклік да міру.

Украінцаў пралукашэнкаўскія тэлеграм-каналы “Белорусский силовік” ці «Жёлтые сливы” называюць не іначай як «х..х..л», «противник», «враг», штодня жадаючы выключна зьнішчэньня гэтай краіны, пазбаўленьня яе незалежнасьці.

Так што трэба арыштоўваць альбо Лукашэнку альбо “Жёлтые сливы”. (а лепш і/і)

Пра індусаў, дабрабыт і сям’ю ў ЗША

А вы ведаеце, якая этнічная група на сёньня статыстычна самая багатая ў ЗША? Індусы. Даход “хатняй гаспадаркі” амерыканцаў індыйскага паходжаньня разы ў два больш сярэднестатыстычнага па краіне.

Чытаю каменты да адпаведнай табліцы ў твітэры, і там самі індусы пішуць, што іхні сакрэт у двух пунктах – высокі ўзровень адукацыі і павага да сям’і. Спытаеце, пры чым тут сям’я? Шукаю адпаведныя дадзеныя і зьдзіўляюся – сапраўды, сярод усіх этнічных групаў у ЗША менавіта ў індусаў самы маленькі працэнт разводаў. Там увогуле нерэальныя (для сучаснага грамадзтва) лічбы – 94 працэнты індуса-амэрыканцаў жывуць у першым шлюбе, толькі 2 працэнты выхоўваюць дзяцей, не будучы ў шлюбе. Для параўнаньня, прывяду адваротны рэкорд – каля 70 працэнтаў афраамерыканцаў нараджаюцца па-за шлюбам.

Ідзем далей. Добра вядомая даволі ўстойлівая тэндэнцыя, якая назіраецца ва ўсім заходнім сьвеце – расьце працэнт людзей, якія жывуць па-за рамкамі афіцыйнага шлюбу.

Але, як падаецца, мала хто ведае пра маёмасныя аспэкты гэтай тэмы. Калі разглядаць працэнт людзей, якія жывуць у шлюбе, па даходах, то статыстычна атрымліваецца даволі пасьлядоўная заканамернасьць – бедныя жывуць у шлюбе ў значна меншай ступені за багатых.

У 1960-я ў ЗША сярод самых бедных 60 працэнтаў мужчын і 40 працэнтаў жанчынаў (ва ўзросьце 38-42 гады) былі ў шлюбе. Далей гэтая залежнасьць расьце ў відавочнай прапорцыі – тым большы даход, тым большы працэнт людзей, якія жывуць у шлюбе, і дасягае гэтая лічба 90 працэнтаў сярод сярэдняга класа і сярод самых багатых.

А цяпер, у 2020-я, толькі 20 працэнтаў самых бедных жывуць у шлюбе, і толькі 50-60 працэнтаў сярэдняга класа. Аднак сарод самых багатых амэрыканцаў у шлюбе па-ранейшаму тыя самыя 80-90 працэнтаў (прыблізна 83 працэнты сярод мужчын і 92 сярод жанчынаў).

То бок у багатых фактыччна нічога не зьмянілася з 1960-х! Яны па-ранейшаму жывуць у шлюбе, ня гледзячы ні на якія сацыяльныя зьмены. А вось “крызіс сям’і” адбываецца на ніжэйшых (найбольш) і сярэдніх паверхах матэрыяльнай лесьвіцы.

(працяг папярэдняга допісу)

Дык вось калі ўявіць, што ў 2020-м нічога не было б, ніякіх пратэстаў, і далей грамадзтва працягвала б разьвівацца, як у 2015-19 -- то чым бы гэта скончылася? Праз некалькі гадоў грамадзтва, якое працягвала б вырастаць, разьвівацца, адчуваць сваю сілу, усё роўна запатрабавала б вольных выбараў, справядлівага падліку, іншымі словамі, зьмены улады. І ўсё роўна нарвалася б на удар уладаў, на разгром і рэпрэсіі.

Лукашэнка вырашыў не чакаць, калі грамадзтва канчаткова “абнахабіцца”, і зладзіў разгром ужо ў 2020-ым. Для гэтага яны вызвалялі месцы ў Акрэсьціна, для гэтага яны будавалі часовы канцлагер каля Менску. Для гэтага яны 9 жніўня пачалі кідаць гранаты ў людзей, якія проста стыхійна сабраліся каля Стэлы, ня маючы ніякага плана.

Зьнішчэньне гета адбываецца незалежна ад таго, як сябе паводзяць жыхары гета.

Пытаньне было не ў тым, каб “не дражніць звера” і ён, можа быць, будзе да вас літасьцівы (як прапаноўваў Прэйгерман), а ў тым, каб, разумеючы ягоны зьверскі характар і сілу, зрабіць усё магчымае, каб яго перамагчы, любымі сродкамі. Але большасьць грамадзтва на той момант 1.Не разумела, з кім мае справу. 2.Не было гатовае змагацца.

Палітыка "у стол"

У савецкі час многія творцы пісалі “у стол”. То бок яны пісалі тэксты для нейкай “сьветлай будучыні”, не разьлічваючы на іх публікацыю зараз, з прычыны цэнзуры ды і проста небясьпекі для аўтара. І ў канцы 1980-х, калі пачалася перабудова, гэтыя творы былі апублікаваныя, і некаторыя сталі даволі вядомымі і прызнанымі.

Дык вось, як падаецца, бывае і палітыка “у стол”.

Гэта калі палітычныя ідэі, дзеяньні і нават структуры існуюць у пэўнай шуфлядцы, чакаючы лепшага часу. Цэнзуры няма, але зь іншых прычынаў зараз яны мала каму патрэбныя. Ня толькі творы, але і ідэі, і структуры могуць даволі доўга чакаць свайго спрыяльнага моманту.

І немагчыма дакладна сказаць, ці яны спарахнеюць у гэтай шуфлядцы, ці яны у пэўны час выйдуць адтуль “на прастор, на шырокі разлог” і трыюмфальна завалодаюць масамі.

“Чаліня” гэта сяброўка Чалага?

Ёсьць нейкія рэчы, якія ў пэўных колах прынята лічыць правільнымі і прагрэсіўнымі. Таму, па-першае, людзі прымаюць іх на аўтамаце і ўжо не задумваюцца, а ці гэта сапраўды патрэбна, а па-другое, нават калі і задумваюцца, то баяцца выступаць супраць, каб не праслыць “цемрашаламі”.

Напрыклад, масавае і часам недарэчнае распаўсюджваньне фэмінітываў. На маю думку, гэта даўно ўжо ня мае ніякага дачыненьня да жывога разьвіцьця мовы, а мае выразныя прыкметы ідэалагічнай устаноўкі і прапагандысцкай кампаніі.

Нам нярэдка кажуць, што гэта неабходна, каб павялічыць бачнасьць, прысутнасьць жанчынаў у мове.

І тут мне міжволі даводзіцца перайсьці у фармат стэндапа.

То бок вы сапраўды думаеце, што да зьяўленьне фемінітываў мы ня ведалі пра існаваньне жанчынаў?) То бок да таго, як сталі пашырацца фэмінітывы, мы ня ведалі, што ў жыцьці ёсьць доктаркі і прафэсаркі? То бок, толькі пасьля таго, як чальцоў выбарчых блокаў стануць называць чаліня – усе аўтаматычна іх заўважаць, іхні рэйтынг вырасьце? Вось калі ёсць Канцлер Ангела Мэркель, то мы яе ня бачым і недаацэньваем, а калі Канцлерка – то адразу бачнасьць, павага і захапленьне?

Няўжо вам не прыходзіла ў галаву, што гэта тупа? Вось пачнем мы называць Ціханоўскую “палітыкеса” – і гэтым павялічым яе бачнасьць і прысутнасьць? Ну тупа ж.

Граматыка не ўшчамляе жаночую прысутнасьць. “Доктар правяла апэрыцыю”, “палітык заявіла”. Дзе ў гэтых фразах камусьці не зразумела, што размова ідзе пра жанчыну? Які прагрэс наступіць, калі замест “палітык заявіла” прымусяць пісаць “палітыкеса заявіла”? Адзіны магчымы вынік – гэта раздражненьне і іронія, у лепшым выпадку.

Я нармальна стаўлюся да многіх новых фэмінітываў, якія гарманічна ўліваюцца ў нашу мову. Але мяне раздражняе, калі нармальны працэс моўнай разнастайнасьці і разьвіцьця пераўтварацца ў навязьлівую палітычную кампанію. Да жывой моўнай стыхіі гэта ўжо ня мае ніякага дачыненьня -- гэта ідэалагіячны крыжовы паход, дзе законы мовы не ўлічваюцца, а кожны філолаг, які пратэстуе супраць гвалту над мовай, абвяшчаецца непрагрэсіўным цемрашалам.

Аднак прагрэс і “прагрэс” – гэта такая рэч, якая невядома як павернуцца. Хто ведае, можа гадоў праз 30 грамадзтва і самі жанчыны будуць на гэта глядзець са зьдзіўленьнем – “Няўжо людзі ламалі мову, прыдумвалі штучныя словы, каб падкрэсьліць прысутнасьць жанчынаў?” Можа яны будуць глядзець на гэта як мы зараз глядзім на бальшавісцкія моўныя вычварэньні 1920 гадоў, усе гэтыя Акцябрыны і Вилиоры — («Владимир Ильич Ленин и Октябрьская Революция)

Чаліня – гэта нейкая сучасная Даздраперма («Да здравствует Первое мая!

Гэта ж рэальны сучасны оруэлаўскі новояз. Такая спецыяльная мова для спецыяльных людзей, знак прыналежнасьці да пэўных колаў (як заўсёды, “страшна далёкіх ад народа”). Прыходзяць такія "камісары ў пыльных шлемаў" і сочаць, ці засталося ў мове нешта жывое, не замененае на фемінітывы.

Хто такая чаліня? Сяброўка Чалага?

Дайце мове разьвівацца натуральна і гарманічна, ня лезьце ў яе са сваімі ідалагічнымі Даздрапермамі!

Пра Пугачову, “адмену” і танельнае мысленьне

Сацсеткі запоўненыя развагамі і віншаваньнямі з юбілеем Алы Пугачовай.

Гэта справядліва. Заслужыла, вялікая сьпявачка, сымбаль эпохі.

Але задаюся пытаньнем, як бы выглядала мая стужка сёньня, калі б Пугачова у той ці іншай форме падтрымала б вайну і Пуціна.

Пра яе альбо не ўспаміналі б альбо ўспаміналі б выключна нехарошымі словамі.

Бо сьвет даўно падзялілі на нашых і “ненашых”. Нашы добрыя і таленавітыя, нянашы злыя і бяздарныя.

Мы бачым, як фэміністкі любяць ацэньваць пісьменьнінікаў розных часоў праз “фэміністычныя акуляры” – як творца ставіўся да жаночых правоў. І тут ужо ня важна, наколькі ён глыбокі і таленавіты, важна, “чысты” ён ці “нячысты”.

Я памятаю, як Андрэй Макарэвіч выказаўся пра некаторыя фэмінітвы ў рускай мове, заявіўшы Нужно обладать чудовищной, преступной глухотой к родному языку, чтобы родить перлы «профессорка», «поэтка», «режиссёрка». І я чытаў у каментах выказваньні кшталту “ну калі ён так думае, то я больш не буду слухаць ягоныя песьні, не хачу яго ведаць увогуле”. Разумееце, ён нават не сказаў нічога “непрагрэсіўнага”, ён проста выказаўся пра правілы ўжываньня некаторых словаў у рускай мове, якой ён валодае як творца – і гэтага аказалася дастаткова для хейту і адмены.

Ды што Макарэвіч. Я сам, напрыклад, для КХПістаў гадамі быў “найлепшы палітычны аналітык”, чалавек, які глыбей за ўсіх разумее палітычныя працэсы”. Але варта было мне не вытрымаць і нешта крытычнае сказаць пра Пазьняка, то я адразу “нічога не разумее ў палітычных працэсаў”, і “прадаўся Ціханоўскай”. Бо на самой справе ня важна, як ты ставішся да беларускай мовы, культуры, да дэмакратыі, да Расеі (бо тут мае каштоўнасьці ніяк не зьмяніліся) – бо сьвет для такіх людзей дзеліцца на дзьве няроўныя часткі – 1.тых, хто прызнае Пазьняка адзіным і бязгрэшным нацыянальным лідэрам і 2.На астатніх.

Калі так глядзець, то вы не знойдзеце ніводнага ідэальнага творца, якога можна было б прыняць “без пытаньняў”. Адны былі імперыялістамі і расістамі, другія камуністамі, трэція непрыгожа ставіліся да жанчынаў ва ўласным жыцьці, чацьвёртыя прадаваліся ўладзе, пятыя ненавідзелі ўсіх вакол. Я неяк навучыўся аддзяляць твор ад асобы аўтара – і вам раю навучыцца. Іначай – уся сусьветная культура паводле таго ці іншага крытэра заслугоўвае “адмены”.

Гэтага не было раней. Нават у савецкай прапагандзе, калі крытыкавалі нейкага заходняга дзеяча, казалі прыблізна так -- “ён вялікі творца, але дапускаў ідэалагічныя памылкі, праяўляў антысаветчыну”.

Зараз па ўсім нашым сьвеце, па абодва бакі барыкад, зьнікаюць адценьні і “неадназначнасьці”.
Ніхто ўжо не кажа – “так, ён вялікі чалавек, але тут ён памыляецца”. Калі чалавек “не наш”, то ён ня толькі не “вялікі”, ён ніхто, ён бяздарны, усе ягоныя “дасягненьні” штучныя і несапраўдныя.

Калісьці, у канцы 80-х, падчас перабудовы, казалі пра неабходнасьць шырыні поглядаў, здольнасьці прымаць розныя меркаваньні. Зараз, як падаецца, запанавала вузкасьць поглядаў, ідэалогія сваёй утульнай бурбалкі, танельнае мысленьне.

І сьвятло, якое ў канцы гэтага тунелю – гэта цягнік, якія імчыцца нам насустрач.

Тэрор і гуманізм

Калі некаторыя неабыякавыя людзі задаюцца пытаньнем, а хіба можна спачуваць нявінна загіблым у канцэртнай залі мірным расейцам, і прыводзяць сотні пераканаўчых аргументаў, што на самой справе гэтага ня варта рабіць у дачыненьні да грамадзянаў імперыялістычнай і ваяўнічай Расеі -- то я вымушаны зазначыць, што гэта тая самая логіка, што і ў тэрарыстаў, якія забіваюць мірных людзей у ЗША і Заходняй Эўропе.

Бо тыя тэрарысты заяўляюць, што імперыялістычныя ЗША і каланіяльная Эўропа усё сваю гісторыю вінаватыя ў прыгнёце (і нават зьнішчэньні) іншых народаў, -- таму любыя, у тым ліку тэрарыстычныя, дзеяньні супраць іх маральна апраўданыя. Тэрарысты, калі падрываюць цягнік у Гішпаніі альбо канцэрт у Францыі, заяўляюць, што такім чынам яны змагаюцца супраць сусьветнага зла (імперыялістычнага Захада) і таму любыя дзеяньні ў гэтым змаганьні абгрунтаваныя і справядлівыя.

У гэтым сэнсе альбо мы карыстаемся тэрарыстычнай логікай, паводле якой можна забіваць мірных людзей, бо ёсьць "прэтэнзіі" да кіраўніцтва і палітыкі іхняй краіны, альбо мы карыстаемся гуманістычнай і прававой (ад слова “права”) логікай, паводе якой не бывае калектыўнай адказнасьці і нельга караць канкрэтна ні ў чым не вінаватых людзей за грахі іхняй краіны.

І калі вы на баку гуманістычнай логікі, то тут не павінна быць выключэньняў. Бо, як бачыцца, ёсьць спакуса выкрасьліць асобныя выпадкі ці асобныя нацыі з агульнага гуманістычнага падыходу -- маўляў, "яны" не заслугоўваюць, каб да іх ставіліся, як да людзей.

Але гэта вельмі згубны шлях. Бо, па-першае, такое ўжо рабілі і бальшавікі і нацысты, калі "выключалі" са сьпісу людзей цэлыя класы і нацыі. Па-другое, гэты працэс становіцца ўзаемным, расчалавечваньне паскорана зацягвае ў яму абодва бакі. І гэта значыць, што вы становіцеся на бок тэрарыстычнай логікі – а гэта бясконцая вайна ўсіх супраць усіх, бо для яе заўсёды ёсьць гістарычныя падставы.