ЧИНОР БИЛАН СУҲБАТЛАР

Ҳашарга борганимизда Чинор билан 40 кун бирга пахта тердик.
У еттинчи синфда ўқирди

– Жуда кичкинасан,
яна Чинорсан?
– Ҳамма чинорлар ҳам
мендайлигида
кичкина бўлишган,
агар билсангиз.

– Чинорча, нимага
кўзларингда нам,
уришиб қолдингми
ё қуёш билан?
– Отам “кеч қолдинг” деб,
уйғотиб қўйди.
тушимга раҳматлик
онам кирганди...

– Опа, пахталарни
пояси билан
гуллардай чиройли қилиб боғласак,
торттирмасдан тақдим қилсак –
бўлмасми?
– Унда жуда кўплар –
қийналар, Чинор.

– Ҳув нозик йигитча
Сенинг укангми?
Юз-кўзлари ўхшаш,
жуссалари ҳам?
– Йўқ, опа,
у менинг
синфдош дўстим.
Бир хилда терамиз,
бир хил ташиймиз,
офтоб рангимизни
қорайтар бир хил.

Опа, сиз нимага
қўшиқ айтмайсиз?
– Қўшиқ яхши чиқмас
эгилиб айтсанг.

Кел, Чинор,
келажак ҳақда ўйлаймиз...
– Ёмғир ёққан куни
ўйлайлик, опа,
ҳозир бироз ҳорғин,
бироз чарчоқман.

– Нимага қишлоқни яхши кўрасиз?
– Сен ҳам яхши кўргин
кимнинг қалбида
улкан бир муҳаббат
яшамас экан, у ҳамма замонга
кераксиз киши.

– Опа, ялпиз кўрдим,
ишонасизми?
куз тугабди, лекин
ялпизлар бор-а!
– Ҳали ҳам ялпизми,
кўк, муаттарми?
Айнимаган бўлса,
узма, яшасин.

– Гоҳида ўйлайман:
улғайганимда,
ким бўлсам яхшироқ?
Сиз нима дейсиз?
– Чинор бўлавергин
катта бўлсанг ҳам.
У осмонга яқин, у жуда кучли.
Мажруҳ қила олмас
бўронлар тезда.
Офтобли жойларда
ўсади кўпроқ.

1976 – 83

Қутлибека РАҲИМБОЕВА.
“Узун кундузлар” китобидан

SHAHRIYOR SHAVKAT “HAM”

Shahriyor Shavkat. Bu shoirni she’rlarini o‘qib yurishimga ancha bo‘lgan. Har doim she’rlarida hech kimda sezilmas ohang va yana nimadir ustivorlik qilayotganini ko‘raman. O‘sha nimadir Vatan dardimikin yoki shoirlik iztirobi, balki bir oshiq yurakning behalovat tovushimikin? Bu yog‘i menga qorong‘u. Men faqat she’rdan-she’rga kattalashib borayotgan lirika va isyonni ko‘raman.
Yaqinda shoirning o‘zi Akademnashr tomonidan “Izlam” turkumida chop etilgan kitobini sovg‘a qilgan edi. Bu kitobni ikki kunda o‘qidim. Chunki ko‘pchilik she’rlarini avval ham o‘qigandim va yoddan ham bilar edim. Birinchi kitobni qaysi betini ochganim esimda yo‘q, ammo shu she’rning afsunidan sehrlanib qolgan bo‘lsam ne ajab:

*Yiqildi, sochildi, eshildi ushshoq,
Chayqalib tingladi ko‘l- u nilufar.
Kuylagil, boy bo‘lsin man kabi qashshoq,
Ay umri – zebu zar,
Kunlari – guhar.

Manim umrim nima,
Kukunmi, kulmi?
Yohud oq matoga sachragan g‘ubor?
Yig‘ib olsin uni musiqa ilmi,
Ay ruhi musiqor,
Sochlari chiltor.*

Bir o‘qishda tushunish qiyin, lekin yaxshilab eshitilsa she’rning kuylayotganiga guvoh bo‘lasiz. She’r hayot, umr, san’at va musiqa haqida kuylaydi. Shoir tasvirlar, metaforalar orqali o‘z his-tuyg‘ularini, orzu-umidlarini ifoda etgandek go‘yo. She’rda hayotning o‘ziga xosligi, vaqtning qadri, insonning ichki dunyosi musiqaga bog‘lanib uning ma’nosini yanada chuqurlashtiradi. “Ay umri – zebu zar, kunlari – guhar” degan satrda shoir hayotning qadr-qimmatiga ishora qilgandek. “Yig‘ildi, sochildi, eshildi ushshoq” deganda ushshoqning naqadar ulug‘vor muhtashamligini ifodalashga harakat qiladi. “Ay ruhi musiqor” deya murojaatida musiqaning ruhiy quvvatini ifodalaydi. “Manim umrim nima, kukunmi, kulmi?” degan so‘roqlarda muallif hayotning ma’nosini izlaydi. “sharobin rangi gunogun” va “Fuzul hisga hamohang” kabi simvollarda hayotning murakkabligi va go‘zalligiga ishora qilgandek tuyiladi.
Umuman she’rlarida bir millatning asriy dardlarini ko‘rasiz. Huddi ming yillik tosh so‘zga kirgan-u, siz uni yig‘lab tinglagandek bo‘lasiz. Goho Orol deya o‘rtanayotgan yurakni tinglaysiz, goho qadrsizlanib borayotgan so‘zlar uvoli haqida, goho qaysidir joylarda ozodligi cheklanayotgan odamlar haqida, so‘yilgan Humo qushlari haqida o‘qiysiz. Va bu davom etaveradi.

Honishimda mojaro, og'ushimda chirmovuq,
Tuzatgani bir xato, uzatgani xurmo yo'q.
Ko'zlarimga sanubar, bosmading bir bora lab,
Quralaylar ketdilar qarag'aylar oralab.

Har na dedim, bu taqdir, u ham o'zicha haqdir,
Visol - qalin bir kitob, balki ikki varaqdir...
Shu so'qmoqdan o'tdilar, ko'zlaringni qoralab,
Quralaylar ketdilar qarag'aylar oralab...

Bilmadim she'r qanday shaklda bo'lmasin, insonni larzaga keltirsa demak u she'rning bahosi yo'q. Yuqoridagi she'rda ham inson anglashi mushkul bo'lgan kechinma va hislar lirika bo'lib quyiladi. "Bu taqdir" deganda shoir hayotdagi voqealarni qabul qilishga, taqdirga qarshi kurashish o'rniga, uni qabul qilish to'g'ri yo'l ekanligi uqtirgandek. Shoir o'zining dardini, qayg'usini va ichki tuyg'ularini ochib bergandek... "Telba dilim nechun g'ash" kabi iboralar orqali, u o'z his-tuyg'ularining murakkabligini va ularning ta'sirini ifodalagandek tuyiladi. Shoir o'z his-tuyg'ularini, sevgilisi bilan bo'lgan munosabatlarini va bu munosabatlarning qiyinchiliklarini tasvirlaydi. "Quralaylar ketdilar" iborasi orqali, shoir o'zining yo'qotilgan sevgisini va bu yo'qotishdan kelib chiqadigan qayg'uni ko'rsatib beradi.

Har bitta she'rida olam-olam ma'no bor. Shoirning tahlil qilinadigan she'rlari juda ko'p. Men Shahriyor Shavkatning kelgusi ijodiga omad tilayman. Yangi kitoblari chiqishiga ishonaman va bu kitoblar o'zbek adabiyoting nodir durdonalariga aylanishiga tilakdoshman.

Umid Qodir

19:00 da Turon universitetida mushoira.
Kelinglar!

Qor yog‘sa, og‘ir qo‘shiqlar eshitgim kelib qoladi.
Nega shunday?