Озод таълим.

Бир ақлнинг бошқа бир ақлга тобе қилиш аҳмоқлаштиради.
Бир ақл, яъни бир ўқитувчи бошқа бир ақл, яъни ўқувчининг устида ҳоким бўлиши тобе ақлда ижодкорликни йўқотар экан.

Биз йиллар давомида таълимда мана шу тизимда ишлаб келмоқдамиз, бу эса ўқувчида ижодкорлик масаласини ўртага чиқаради. Бизнинг ўқувчиларимизнинг жуда кўпчилиги орзу қилишни билишмайди, хоҳлашмайди ва ҳатто орзу қилишганда ҳам ўша атрофидаги одамлар орзуларига ўхшаш орзулар қилишади.

Нега шундай бўлади?

Чунки таълим бир-биридан ўрганишга эмас, бирининг бошқасига тобе қилиб ўқитишга асосланган. Ҳоким-тобе муносабатларида эса орзуга ўрин қолмайди.

@bektoshkhatamov

Кетмоқми ёки қолмоқми?

Олдинлари ҳеч шунақа фикрларим бўлмас эди, охирги пайтлар мана шу фикрлар атрофида ўралашиб қолмоқдаман.

@bektoshkhatamov

Инсонларга қилинган инвестиция.

Бир ташкилот бўладими, давлат бўладими, энг биринчи навбатда инсонларга инвестиция қилиши керак, қилганда ҳам адолатли инвестиция қилиниши керак.

Бир пайтлар дунёнинг энг қолоқ 10 давлатига кирган давлат 60 йилда инсонларга адолатли инвестиция қилиб дунёнинг энг бой 10 давлати қаторига кирди. Ҳозир рости айтсам, кимнинг бекорчи вақти бўлса, таълим билан бир ўйнашиб чиқиб кетмоқда.

Фин таълими деб дарсликларни ўзгартиришди, натижада у фин таълими бўлиб чиқмади, триллионлаб сўмни дарслик чиқариш учун хусусий бир нашриётга бериб юборишди, энди яна шу дарсликларга ижара пули деган нарсани қайтариш илинжида юришибди.

Кейин Сингапур таълим тизимини олиб келамиз дейишди, у ҳам аниқ бир стратегия эмас, ўзи таълимга таълимда айтарли бир ишни қойиллатмаган ёки умуман ҳеч иш қилмаган одамларни олиб келишнинг оқибатида шунақа ботқоққа ботиб қоляпмиз, буни тушунадиган одам эса топилмаяпти.

Бир қарасанг, фин, бир қарасанг, сингапур, яна бир қарасанг, умуман бошқа нарсаларни хоҳлаб қоляпмиз. Ҳаммаси зўр, капитан, лекин биз чўкаяпмиз, деган гапни бизнинг таълимга бемалол ишлатса бўлаверади.

@bektoshkhatamov

Сайловлар ҳақида икки оғиз.

Куни кеча каналда сайловлар ҳақида ёзганимда, баъзи муштарийлар барча сайловлар ёлғон экани, уларнинг натижаси олдиндан ҳал қилиб қўйилганини иддао қилишди. Бунақа изоҳларни олдин ҳам ўқиганман.

Умрида бирор марта ҳаққоний, адолатли сайловда иштирок этмаган одам шунақа деб ўйлашини тушуниш мумкин. Аммо мен ўзим Калгарида бир марта маҳаллий сайловда, бир марта провинциал сайловда кузатувчи бўлиб иштирок этдим. Шаҳар миқёсида ҳам, провинция миқёсида ҳам мен қўллаб-қувватлаган номзод штабида кўнгилли сифатида ишладим.

Иккала номзод ҳам оддий оиладан чиққан, оддий ишда ишларди. Биттаси ўқитувчи эди. Улар сайлов кампанияси учун округда истиқомат қилувчи одамлардан пул йиғди. Сайлов штабини кўрсангиз эди… жуда бир оддий бинода биттагина хона ижарага олинган. Кўнгиллиларнинг аксарияти пенсияга чиққан холалар.

Бари жуда-жуда оддий.

Одамларга ўз платформамизни тушунтириш учун кунига юзлаб эшикларни қоқиб, эшикни очган одамга бизнинг кандидатни тарғиб қилардик. Эшикни очмаган уйларга эса флаер ташлаб кетардик. Бошқа кўнгиллилар эса телефонда ўтириб, округдаги сайловчилар билан гаплашиб, уларни бизнинг кандидатга овоз беришини сўрарди.

Сайлов куни ҳам бейжик тақиб, сайлов округида ўтирдим бир неча марта. Одамлар келиб, овоз беришини кузатдим. Сайлов тугаганидан сўнг бошқа партиялар вакиллари билан бюллетенлар ҳисоб-китобини назорат қилдим.

Бирорта ёлғон, қўшиб ёзиш, алдашни кўрганим йўқ. Шунинг учун ҳам сўнгги сайловда менинг номзодим ютқазганига (унчалик) ҳафа бўлмадим. Чунки у адолатли сайловда ютқазди, у одамлар ишончини қозонолмади.

Шунинг учун айтаманки, ҳаммаёқда ҳам сайловлар натижаси олдиндан маълум эмас. Шундай давлатлар ҳам борки, сайловлар натижасини одамлар ҳал қилади.

Масалан, Британия Колумбияси провинциясидаги сайловни олайлик. Жуда тиғиз, жуда тенг кураш бўлди.

Хуан де Фука-Малахат сайлов округида қизиқ иш бўлди. Унда Янги демократик партия (НДП)дан Дэйна Лажунес, Консерваторлардан СССРда туғилган Марина Сапожникова ва Яшиллардан Дэвид Эванс иштирок этди.

Дастлабки натижаларга кўра, округда Сапожникова хоним ғалаба қозонаётганди. Кейин почта орқали берилган овозлар қўшилганида НДП номзоди рақибидан 141 овозга ошиб, ғалаба қозонди.

Шунга ўхшаш натижа Саррей—Гилдфорд округида ҳам қайд этилди. Округда консерваторлар 12 овоз билан олдинда кетаётганди, барча бюллетенлар, почта орқали юборилганлари ҳам қўшиб саналганида НДП номзоди 27 овозга ошиб кетди.

Қаранг, округда 19 039 овоз берилган, шуларнинг 27таси натижани ҳал қиляпти. Агар шу 27 нафар фуқаро овоз бермаганида, бошқа партия номзоди ютиб кетарди.

Табиийки, консерваторлар бундай натижадан сўнг йиғи-сиғини бошлаб юборишди. Почта орқали юборилган бюллетенлар ҳаққоний эмаслиги, овозлар қўшиб ёзилганини иддао қилишяпти. Трамп ҳам 2020 йили ҳудди шу аснода ютқазганди. Почта орқали юборилган бюллетенларнинг аксарияти Байден тараф бўлган.

Энди бу натижаларни суд тасдиқлаши керак. Шундан сўнггина сайлов натижалари расман тасдиқланади.

Мана шунақа гаплар.

@zambarakning_oqi

Эҳсон келишуви.

“Пежо” бу ижтимоий келишув, яъни бир одам Пежо деган завод очади ва у юридик шахс бўлади, агар бирор нарса бўлса, одамлар Пежога боради, заводни очган одамга бормайди. Бу ижтимоий келишув.

Худди шундай динлар, давлатлар, пуллар билан ҳам мана шу ижтимоий келишув мавжуд. Масалан, сиз Африкага бориб, Африка тилини тушунмаслигингиз мумкин, аммо долларни кўрсатсангиз, етарли, дарров тил топишилади.

Динлардаги эҳсон ҳам аслида ижтимоий келишув.

Масалан, бир маймундан қўлингдаги бананни берсанг, ўлганингдан кейин сенга банан боғидан жой бераман, банандан қаср ясаб бераман деб қўлидаги бананини олиб қўя олмайсиз.

Аммо инсонларда бу мумкин, ҳозир масжидга эҳсон қилсанг, ўлганингдан кейин сенга жаннатдан қаср қилиб берилади деб қўлидаги пулини олиб қўйиш мумкин.

Инсон нега бунга рози бўлади? Чунки у бутун диндошлари томонидан қабул қилинган ижтимоий келишувга рози бўлган ва бунинг аслида ёмон жойи ҳам йўқ, инсонлар мана шу ижтимоий келишувлар борлиги учун ҳам динозаврларга ўхшаб қирилиб кетмаган.

@bektoshkhatamov

Ижтимоий афсона.

Инсонлар ўзлари билмаган, ҳаттоки ўйламага ҳолда ижтимоий афсоналарга боғланиб қолган, биз ҳаммамиз ана шундай ижтимоий афсоналар қулимиз десак янглишмайман. Лекин бу аслида инсон яратган энг олий ихтиролардан бири ҳисобланади.

Агар инсонлар ўртасида ижтимоий афсоналар бўлмаса, яъни ижтимоий келишувлар бўлмаганда эди, нималар содир бўлишини тасаввур қилиш ҳам қийин.

Ювал Ной Ҳарарининг Сапиенс: Инсон тарихига қисқа назар асарида “Пежо” ҳақидаги “афсона” концепциясидан инсон ижтимоий тузилмаларини тушунтириш учун фойдаланилади.

Ҳарари “Пежо” автомобил компаниясини мисол қилиб олиб, корпорациялар, давлатлар ёки динлар каби ижтимоий ташкилотлар ва тузилмалар, аслида, юридик тушунчалар ва одамлар ўртасидаги келишувларга асосланган афсона эканини таъкидлайди.

“Пежо” ҳақиқатан ҳам моддий дунёда мавжуд бўлган бинолар, ишчилар, заводлар ёки машиналар шаклида намоён бўлади. Бироқ, агар бу ресурсларни олиб ташласак ҳам, “Пежо” юридик шахс сифатида мавжуд бўлиб қолади. Бу жисмоний жиҳатга эмас, балки юридик ва ижтимоий келишувларга асосланган, одамлар уни шундай қабул қилишга рози бўлганларидан вужудга келган “ҳуқуқий афсона”дир.

Бу концепция орқали Ҳарари “афсона” деганда моддий жиҳатга эга бўлмаган, лекин инсонлар орасидаги келишувлар орқали мавжуд бўлган мафкураларни тушунтиради. Шундай қилиб, корпорациялар, давлатлар, динлар ва ҳатто пул — буларнинг барчаси инсонларнинг ижтимоий тасаввурлари ёрдамида барқарорликка эришган “афсоналар” деб қаралади.

@bektoshkhatamov

Хавфсизлик чоралари.

Бу постни яна қайсидир оила йўқ бўлиб кетмаслиги учун ёзмоқдаман, ўзингиз ҳам яхшилаб ўқинг, яқинларингизга ҳам юбориб қўйинг.

Хонада ёки уйда газ тўпланиб қолмаслиги учун нималар қилиш керак?

1. Газ ускуналарини мунтазам текшириш: Барча газ ускуналари, хусусан, плита, сув иситгичлари ва қозонлар мунтазам равишда мутахассис томонидан текширилиб туриши керак. Қурилмалардаги носозликлар газ чиқишига сабаб бўлиши мумкин.

2. Газ ускуналарини тўғри ўрнатиш: Газ ускуналарини ўрнатиш ва таъмирлаш ишларини фақат лицензияга эга мутахассисларга топшириш зарур. Нотўғри ўрнатиш ёки қўллаш газ чиқишига сабаб бўлиши мумкин.

3. Вентиляция тизимини назорат қилиш: Уйда яхши вентиляция тизимини таъминлаш жуда муҳим. Ҳаво айланиши учун ойналар ёки махсус вентиляция тизимлари ўрнатилган бўлиши керак. Газли хоналарда доим ҳаво алмашиниши таъминланиши лозим.

4. Газ детекторлари ўрнатиш: Махсус газ детекторларини ўрнатиш тавсия этилади. Улар ҳавода газ тўпланганини аниқлаганда сигнал беришади ва сиз ўз вақтида чора кўришингиз мумкин бўлади.

5. Газ кранини ёпиб қўйиш: Уйдан чиққанда ёки газдан фойдаланмаган вақтда газ кранини ёпиб қўйиш орқали хавфни камайтириш мумкин.

6. Ёқилмайдиган буюмларни ёндирманг: Газ ускуналарини ишлатиш чоғида ёки яқинида очиқ ёнғин, свеча ёки чақмоқли қурилмалардан фойдаланмаслик керак, чунки бу учқун чиқишига ва ёнғин хавфига олиб келиши мумкин.

7. Газ шлангларини текшириш: Газ шлангларини мунтазам текшириб туринг. Агар уларда чизиқлар ёки ёриқлар бўлса, шлангни алмаштириш керак.

8. Уйдаги фойдаланувчиларни ўқитиш: Барча уйдаги кишиларга газ ускуналаридан тўғри фойдаланиш, хавфсизлик қоидалари ва фавқулодда ҳолатларда қандай ҳаракат қилиш кераклигини ўргатиш керак.

Бу чоралар газ чиқиши хавфини камайтиришга ва уйдаги барча учун хавфсиз муҳит яратишга ёрдам беради.

———-

Хонада ёки уйда газ тўпланиб қолса, нималар қилиш керак ёки мумкин эмас?

Агар хонада газ тўпланиб қолса, хавфсизликни таъминлаш учун зудлик билан қуйидаги қадамларни амалга ошириш керак:

1. Ҳаво алмашишни таъминлаш: Ҳона дарҳол тоза ҳаво билан таъминланиши керак. Барча эшик ва ойналарни очиб, ҳаво киритинг.

2. Газ манбасини ўчириш: Агар хавфсиз бўлса, газ манбасини ўчиришга ҳаракат қилинг. Лекин буни фавқулодда вазиятда қилиш хавфли бўлиши мумкин, шундай экан эҳтиёткор бўлинг.

3. Электр ускуналарини ёқманг: Ёки ўчирманг, чунки бу учқун чиқариб, портлашга олиб келиши мумкин. Электр ускуналарини ва чироқларни фойдаланмаслик керак.

4. Ўт ўчирувчиларни чақиринг: Агар газ ҳали ҳам чиқиб турган бўлса ёки сиз уни ўчиролмасангиз, зудлик билан ўт ўчирувчиларни чақиринг.

5. Бинони тарк этинг: Ҳонани ва бинодан зудлик билан чиқинг. Газ тўпланган жойда қолиш хавфли бўлиши мумкин.

6. Фавқулодда хизматларни кутиш: Ташқарида бўлганингизда ёки хавфсиз жойда бўлганингизда, профессионаллар келиб вазиятни назоратга олишини кутиб туринг.

Газ чиқиши хавфли ҳолат бўлгани учун юқоридаги чораларни шошилинч ва эҳтиёткорлик билан бажариш жуда муҳим.

@bektoshkhatamov

Узоқ муддатли мотивация.

Инсон борки, у ўз ҳаётини янада яхшилаш ҳаракати билан яшайди, ҳеч бўлмаганда шу ҳаракат ҳақида ўйлайди. Кўпчиликда бўлган бўлса керак, мана эртадан чекишни ташлайман, мана душанбадар спорт билан шуғулланишни бошлайман, мана ойнинг биринчи кунидан ёмон одатларни ташлайман.

Лекин булар фақатгина бир-икки кунлик илҳомбахш нарсалар, уч-тўрт кун, бир-икки ҳафта ўтгач ҳаётингизда деярли ҳеч нарса ўзгармайди, яна ўша одатлар, яна ўша атроф-муҳит, яна ўша одатий ҳаракатлар. Инсонга ана шу пайтда узоқ муддатли мотивация етишмайди.

Узоқ муддатли мотивацияни шакллантириш учун бир нечта муҳим қадамларни амалга ошириш керак:

1. Аниқ мақсадлар қўйиш: Узоқ муддатли мақсадларни аниқ белгилаш жуда муҳим. Мақсадларингиз аниқ ва ўлчовли бўлса, уларга эришиш осонлашади. Масалан, “Бизнесни ривожлантириш” эмас, балки “Уч йил ичида даромадни икки баробарга ошириш” каби аниқ мақсад қўйиш зарур.

2. Бўлинган вазифалар: Катта мақсадларни кичик вазифаларга бўлиб олиш керак. Ҳар бир қадамни амалга ошириш мотивацияни сақлаб қолишга ёрдам беради, чунки ҳар бир кичик натижа эришганлик ҳиссини уйғотади.

3. Мақсадга боғлиқлик: Мақсадингизни ҳаётингизга ва шахсий қийматларга боғлаб олиш керак. Агар мақсад шахсий қадриятларга мос келса, уни амалга оширишга мотивация юқори бўлади.

4. Ўзгаришлар ва мослашиш: Узоқ муддатли мақсадларга эришиш жараёнида дуч келадиган муаммолар ва ўзгаришларга тайёр бўлиш керак. Мослашувчанликни сақлаб, ўзгаришларга мослашиш мотивацияни узоқ муддатга сақлашга ёрдам беради.

5. Қулай муҳит яратиш: Ўз атрофингизни мотивацияни қўллаб-қувватлайдиган муҳитга айлантиринг. Масалан, ўз мафкурангизга ўхшаш одамлар билан ўраб олиш, керакли воситалар ва билимларни доимий равишда янгилаб туриш. Атрофингизда ҳамма алкаш, кашанда инсонлар йиғилиб қолган бўлса, мотивацияни узоқ муддат ушлаб туриш қийинлашаверади.

6. Мукофот тизимини яратиш: Кичик муваффақиятларга эришганингизда ўзингизни мукофотлаш, узоқ муддатли мотивацияни сақлаб туришга ёрдам беради.

7. Сабр-тоқат ва интизом: Интизомли бўлиш ва қийинчиликларга сабр қилиш мотивацияни давом эттиришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Ҳар доим ҳам иш натижаси тезда кўринавермайди, лекин узоқ муддатда эришиладиган натижалар учун сабр талаб қилинади.

@bektoshkhatamov

Бирлашув ўрнига айирув.

Аслида замонавий дунёда оила институти борган сари йўқолиб бораверади. Бунга энг катта сабаблардан бири дея кўрилаётган омиллардан бири бу ижтимоий тармоқларнинг ривожланиб бориши экан.

Тасаввур қиляпсизми, аслида ижтимоий тармоқлар инсонларни бир-бирига яқинлаштириш учун яратилган бўлса-да, улар аслида бизни бир-биримиздан айириб қўймоқда.

Хотин дейди палончининг эри хотинига пистонча олиб берибди, ана инстаграмга қўйибди, менга ҳам шунақасидан бўлсин дейди, эр дейди палончининг хотини эрни бундай кутиб олар экан, ундай эъзозлар экан, ана инстаграмга қўйибди, менга ҳам шунақа қил дейди…

Буларнинг ҳаммаси бориб-бориб инсонларнинг ўзи яшаб турган ҳолат қанчалик яхши бўлмасин, ундан қониқмасликка, ўзини инстаграмдаги бошқалар билан солиштиришга ўтиб олишга олиб келади, натижада инсон доимий бахтсизлик гирдобига тушиб қолади… мана шу бахтсизликда эса инсон кўпинча ўзидан бошқа барчани айблаб чиқаверади. Энг биринчи навбатда эса турмуш ўртоғи кўзга кўринган айбдор бўлиб қолади…

@bektoshkhatamov

Ишонч.

Мен ҳар қандай катта ва муваффақиятли тақдирларнинг асосини ишончда деб биламан. Мен учун ҳам жамоамдаги бошқа ходимлар учун ҳам ишонч жуда муҳим кўрсаткич ҳисобланади.

Бугун мен учун жуда қийин, аммо қилмасам бўлмайдиган қарорни қабул қилишимга тўғри келди. Биз билан деярли университет очилишидан бери ишлаб келаётган, ҳам шогирдим, ҳам университетимиз талабаси бўлган севимли ходимларимиздан бири билан хайрлашишимизга тўғри келди.

Нега?

Ўша ишонч деб номланган туйғунинг дарз кетиши бўлди, дастлаб баъзи ҳаракатларда шубҳалана бошладик, кейин қайсидир лавозим мажбуриятларини қисқартиришга мажбур бўлдик, лекин барибир шубҳа ичимизда тарқаб кетмади.

Айнан ўша шубҳа сабаб биз бугун барчамиз учун қийин бўлган, лекин қилишимизга мажбур бўлган қарорни қабул қилдик. Ҳа, мен ўша ходимни шогирд сифатида ҳурмат қиламан, яхши кўраман, аммо ишхонада биринчи навбатда ишонч энг муҳим кўрсаткич ҳисобланади.

Ишхонада инсон асосий вақтини, умрини ўтказади, у ишхонада ижтимоийлашади, шунинг учун ҳам ишхонадаги ишонч жуда муҳим, мен бир неча бор шогирдларим билан айнан мана шундай нотада хайрлашишимга тўғри келган, лекин қачон муносабатларга барҳам бериш керак деган савол туради.

Ҳар қандай хатони кечириш мумкин, ҳар қандай ҳолатни кечириш мумкин, аммо ишонч йўқолганда қадриятларнинг ўрни йўқолади. Айнан шу пайтда муносабатлар дарз кета бошлайди, муносабатлар охиригача емирилиб кетмасидан олдин шу жойда тўхтагани иккала томонга ҳам фойдали бўлади.

Эшиклар доимо қия очиқ туриши керак.

@bektoshkhatamov