Саёҳатларда вақтнинг баракаси яхши билинади-да (иш тиғиз пайти тез ўтиб кетади).

Бугун Лондон айландим, бир кунда:

- Гайд-парк ва унинг атрофдаги кўчаларни айландим;

- Bus Tour қилиб, шаҳарнинг аксарият тарихий ва туристик нуқталарини кўрдим: London Eye, Биг-Бен, Трафальгар майдони, Вестминстер қасри, Сити, Таэр қасри, яна қанчадан-қанча кўча, бир қанча тарихий черков ва собор, боғ;

- Темза бўйлаб сайр қилдим, Темзада паромда Тауэрдан Вестминстергача круиз қилдим;

- Британия музейида айландим;

- учта митинг кўришга улгурдим.

Ва, албатта, қайтиб ҳеч қачон очилмайдиган, кўрилмайдиган юзлаб фото, видео олдим. Майли, келажакда таржимаи ҳолимни ўрганишга манба бўлар, сақлаб қўяман.

Тафсилотларини кейинроқ ёзаман, беш-олтита постга фикр тўпланиб қолди.

PS: албатта, музейни яхшилаб томоша қилишга вақт бўлмади, аслида бир кун — бир ярим кун кетади унга. Ҳар бир тарихий масканга кириб чиқмадим, ташқаридан кўрдим. Биринчи келишимга ўзимга танишув уюштирдим, билган, эшитган жойларим бўйлаб. Кейинроқ кўришга контроль зоналарини қолдирдим, қайтиб келишга мотивация бўлсин деб. Қисқа муддатли сафарларда шунақа қилиш керак ўзи, маслаҳат бераман.

@AsanovEldar

Ўзбек тилидаги энг гениал сўзлардан бири "ошқозон"дир. Яъни инсоннинг бир тана аъзоси, ички органи ош турадиган қозонга ўхшатилган. Бу сўз айни пайтда миллий қадриятларгаям жуда уйғун — у ерда унча-мунча нарса тургани йўқ, ош турибди. Ўзбекларнинг минтақавий…

Бу пост ҳазил аралаш ёзилганди. Ароқчи фамилияси ароққа алоқадор бўлмаса керак аслида.

Спиртли ичимлик маъносидаги ароқ عرق деб (алифсиз) ёзилади, Ароқчи (عراقچی) фамилиясида эса алиф бор.

Ўзи عرق (тўғри талаффузи арақ) араб тилида "тер" маъносини англатади — у дистилляция қилиб ("терлатиб") олинади. Ишлаб чиқариш технологиясини аниқ билмайман, аммо ўқувчиларим орасида биладиганлар борлигига ишонаман, хато қилмаслик учун тафсилотларини ёзиб ўтирмайман. Бир нарсани айта оламан — арақ русча водка билан битта ичимлик эмас, янги даврда водкага шу сўзни таржима қилиб олишган.

Дарвоқе, туркча рақи ҳам мана шу арақ сўзидан олинган.

Алифли шакл эса (عراق) аслида Ироқ деб ўқилади. Лекин худди шунақа ёзиладиган, "ароқ" деб ўқиладиган яна бир сўз бор экан (сўраб-суриштирдим), унинг маъноси "пат" экан. Балки муҳокама қилинаётган вазирнинг ота-бобоси патдан нималардир ясагандир, ким билсин.

Яна бир версия берилди — дўппи тикувчи. Арақчин сўзи форсча ва озарбайжончада дўппининг бир турини англатади, аммо унда ҳам алиф йўқ, этимологияси ҳам "тер" билан боғлиқ. Шунақа нозик деталлар сўзнинг илдизи қандай бўлганини ва талаффуз нозикликларини кўрсатади, шунга профессионал лингвистлар бугунги оғзаки талаффузга қараб этимология қилиб ташламайди.

Мусулмон жамиятларида ким спиртли ичимликлар тайёрлаганига эса бошқа сафар аниқлик киритиб кетаман.

@AsanovEldar

Бугун Ўзбекистоннинг энг улуғ байрами — Мустақиллик куни. Қисқа қилиб, Миллий кун деса ҳам бўлади.

Бу байрамга етишмаётган нарсалар бор. Қай тарзда нишонлаш масаласини қўятурайлик — ҳаммада ҳар хил қараш бўлиши мумкин. Лекин камида битта яхши шиор етишмайди менимча.

Дейлик, Франциянинг миллий кунида либертэ бор — Liberte, Egalite, Fraterntite десангиз, гап нима ҳақидалигини, қайси байрам ҳақидалигини тушуниб олишади.

Ўзбекистонда эса шиор ҳар йили ўзгариб туради, янгидан ўйлаб топилади ва ҳеч кимнинг эсида қолмайди. Мана шундай битта доимий, жарангдор шиор керак.

@AsanovEldar

Ўзбек тилидаги энг гениал сўзлардан бири "ошқозон"дир. Яъни инсоннинг бир тана аъзоси, ички органи ош турадиган қозонга ўхшатилган.

Бу сўз айни пайтда миллий қадриятларгаям жуда уйғун — у ерда унча-мунча нарса тургани йўқ, ош турибди.

Ўзбекларнинг минтақавий ўзига хосликларини кўрсатиш учун самарқандликларнинг ошқозонини самошқозон, водийликларнинг ошқозонини анжаношқозон, тошкентликларнинг ошқозонини тўйошқозон дейишса, инсоннинг битта аъзосига қараб қаердан эканини ва овқатдаги майлларини билиб оламиз.

Ёки шунчаки ошнинг яхшиси бўлмиш Самарқанд ошининг ўзбек маданиятидаги алоҳида ўрнини таъкидлаш учун ошқозонни самошқозон деса, бу сўз миллий қадриятларни янада яхшироқ акс эттиради менимча.

@AsanovEldar

Telegram'нинг ўзбек сегментида ҳуқуқ, санъат, илм-фан, ижтимоий ҳаёт, бизнес ва бошқа соҳаларга ихтисослашган энг фаол блогерларнинг каналларини тавсия қиламан. Бу каналлардан янги билимлар, қизиқарли фактлар, чиройли таҳлиллар топасиз.

Барча блогерларнинг каналларини битта ҳаволага жойлаб қўйдик. Уни босиб, истаганингизга ёки бирдан ҳаммасига обуна бўлишингиз мумкин.

Telegram'да кўп вақт ўтказсангиз, бу вақтни унумли сарфлашга ва фойдали маълумотлар олишга ҳаракат қилинг. Ушбу каналлар сизга мана шундай маълумот манбалари бўлиб хизмат қилади.

? https://t.me/addlist/sIH05yS8v6g5ZjIy

Энди аёлларга қарши чекловларга келсак.

Юқорида айтилган вазирликнинг расмий сайтида ўзи иккита қонун бор: Қонуни самъи шикоят ва Қонуни амр ба маъруф ва наҳий аз мункар. Булар вазирлик фаолиятини белгиловчи қонунлардир. Мана шу иккинчиси, анча олдин ишлаб чиқилган бўлса ҳам, уч кун олдин — 22 августда қабул қилинди, матни Расмий жаридада эълон қилинди.

Ҳужжатда фақат аёлларнинг юриш-туриши ҳақида гап кетмайди — у ерда жуда кўп масала бор. Масалан, шу қонун билан ОАВ фаолиятига анчагина чеклов қўйиляпти — 22-моддага кўра, ёзув машиналари, радио каби мосламалардан "нотўғри" фойдаланиш, 17-моддага кўра, шариатга зид гаплар айтиш, мусулмонларни ҳақорат қиладиган контент бериш, галстукда, ғарбона кийимда чиқиш, жонли мавжудотлар тасвирини кўрсатиш тақиқланяпти. Мустақил ахборот агентликлари шу қонун асосида цензура қилинади.

Ҳужжат тўрт боб, 35 моддадан иборат. Биринчи бобда иҳтисоб (одоб-ахлоқ қоидалари назорати) қандай амалга оширилиши, муҳтасиблар фаолияти, иккинчисида муҳтасибнинг вазифалари, учинчисида таъзирлар (жазолар), тўртинчисида назорат, ижро тартиблари белгиланади.

13-модда аёллар дресс-кодига, 14-модда эркаклар дресс-кодига бағишланади.

Қонунни қисқача ўрганиб чиқиб, унда конкрет сиёсий мақсадлар борлигини кўрдим. Юқорида айтилган 17-модда ана шундай сиёсий мақсадга — мустақил журналистикани қўлга олишга хизмат қилади.

Адлия матбуот котиби Баркатуллоҳ Расулий вазирликнинг вазифаси ҳанафия ҳуқуқини таъминлаш деганига қарамай, сиёсий мақсадлар туфайли ҳанафияга зид тартибларам қонунга кириб кетган. Масалан, аёллар юзини очиб юриши, омма олдида баланд овозда гапириши ва кулиши тақиқланган. Турли каналларда аёлларнинг умуман омма олдида гапириши тақиқланди деб ёзишяпти, аслида оммавий чиқишлар қилиш тақиқланяпти. Бу чекловлар ҳанафияга тўғри келмайди. Улардан мақсад — афғон аёлларининг ҳаракатини чеклаш. Афғон аёллари уч йилдирки ўз ҳуқуқлари йўлида ҳаракат қилади — намойишлар уюштиради, медиада чиқишлар қилади, халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик қилади. Аёлларнинг оммавий чиқишини тақиқлаш аёлларнинг оммавий намойишларини тақиқлаш учун ўйлаб топилган бир чекловдир.

Жазога келсак. Бу борада жуда дезинформация бўлмаса ҳам, масалани тушунмай талқин қилиш кўп: юқоридаги қоидаларга риоя этмаганлар судсиз жазоланиши мумкин деб ёзишяпти. Аслида вазият бошқачароқ.

Шариатда икки жазо тури бор: ҳадд (оғир чора) ва таъзир (енгил чора). Қонунда фақат таъзирлар белгиланган. Улар учун суд шартмас. 24-моддага кўра, муҳтасиб ҳуқуқбузарликни кўрса, ишнинг оғир-енгилига қараб қуйидаги таъзирларни белгилаши мумкин: насиҳат, илоҳий жазодан огоҳлантириш, таҳдид қилиш, молини мусодара қилиш, бир соатдан 24 соатгача қамаб қўйиш (маъмурий қамоқ). Яъни уч марта оғзаки танбеҳ берилиб, кейин бир суткагача қамаш мумкин. Ҳуқуқбузарлик шунда ҳам такрорланаверса, иш судга оширилади.

@AsanovEldar

2021 йилда Афғонистонда Вазорати амр ба маъруф, наҳий аз мункар ва самъи шикоят (Яхшиликка буюриш, ёмонликдан қайтариш ва шикоятларни кўриб чиқиш вазирлиги) тузилди. Нега бунақа майда масала учун алоҳида вазирлик тузилди деб ўйласангиз, амр ба маъруф ва наҳий аз мункар фарз ҳисобланади, фарз эса диний ташкилот ёки ҳукумат учун майда масала эмас.

Янги вазирлик собиқ Аёллар ишлари вазирлигининг биносига жойлашиб олди. Шу билан аёллар вазирлиги ҳамда унинг дастурлари тугатилди.

Фақат эркаклардан иборат вазирликнинг ваколатлари кенг бўлсаям, у аёллар масаласи билан кўп шуғулланади. Унинг мақсади аёлларни чеклашдир, дейди ҳуқуқ ҳимоячилари, аслида у умуман аёлларнинг диний ҳуқуқларини жорий қилиш устида ишлайди. Масалан, аёлларни меросдан маҳрум қилиш Афғонистонда кенг тарқалган муаммолардан. Янги вазирлик эса уч йил ичида 4 600 га яқин аёлнинг мерос ҳуқуқини тиклаб берганини маълум қилган эди. Яъни бу тузилма Адлия вазирлиги билан ўхшаш вазифаларни бажаради (лекин Толибон ҳукуматида алоҳида адлия ҳам бор).

Вазирлик, шунингдек, кўча-кўйда одоб-ахлоқ қоидаларга риоя этилишини назорат қиладиган муҳтасибларни тайёрлайди ва уларнинг малакасини оширади. Малакасини ошириш нега керак дерсиз. Муҳтасибларнинг аксарияти диний таълимга (ва умуман тузукроқ таълимга) эга эмаслиги туфайли айниқса чекка ҳудудларда улар билганини қилади — одамларни асоссиз жазолайди, шариатга зид талаблар қўяди ва ҳ.к. Бундай ҳолатлар бўлса, вазирликнинг тезкор рақами — 191 га қўнғироқ қилиб, шикоят қилиш мумкин. Шунинг учун вазирлик номида "шикоятлар билан ишлаш" деган жойи бор.

Толибоннинг рекламаси бўлиб кетдими? Айтмоқчи бўлганим, бу вазирлик кафтларини ишқалаб, "ҳа мана ҳозир аёлларнинг ҳуқуқини чеклаб, одамларни қийнаймиз" деб тиржайиб турганлардан иборат эмас; улар маълум бир ҳуқуқий тизимни жорий қилиб, унинг ижросини назорат қилишга ҳаракат қилади, бу тизим доирасида ҳуқуқи бузилганларни ҳимоя қилишга, ўз ходимлари шу тизим доирасида малакалироқ ишлашига уринади. У ерда жамиятга яхшилик қилаётганига самимий ишонадиган одамлар етарли деб ўйлайман. Уларни фидойи деб айтмоқчи эмасман; аксинча, яхшиликка етаклаётганига самимий ишониб, ёвузликка хизмат қилаётганлар хавфли бўлади.

Толибондан кўр-кўрона нафратланишдан кўра уни ўрганиш, тушуниш фойдалироқ менимча — нимасидан қўрқиш, қайси томондан тил топишиш, қандай қарши туриш каби масалаларга жавоб топилади. Қолаверса, боя айтилган самимий ишониб, аслида ёмонлик ва қолоқликни тарғиб қилувчилар ўзимизда ҳам етарли — меҳрибон табассум билан, худди бир улкан яхшилик қилаётган каби "президент бўлсам, барча аёлларни ўранишга мажбурлайман" деб чиққан бир спортчи ана шундайлардан бўлса керак. Толибонни холис ўрганиш ўзимиздаги диний-дунёвий баҳсларни ҳам тушунишда ёрдам беради.

@AsanovEldar

Толибон ҳукумати аёлларга янги чекловлар жорий қилгани ҳақидаги хабар рус, ўзбек тилларида каналларда айланиб юрибди. Ҳамма жойда бир хилдай қисқа хабар — айнан қанақа чекловлар жорий қилинганининг рўйхати.

Бу замонавий медиа қандай ишлашини яхши кўрсатади: бир киши узуқ-юлуқ маълумотни (кўпинча хайп учун энг шовшувли гапларни келтирган ҳолда) чоп этади, қолганлар ундан кўчириб босаверади, оммада бу воқеа ҳақида маълум бир ёқлама тасаввур пайдо бўлади, шу асосда хулосалар қилинади, танқид ёки мақтовлар айтилади.

Қизиғи, ҳатто шарқшунослар, Афғонистонга ихтисослашган каналлардаям батафсил маълумот тополмадим — ҳаммаёқда қисқа рўйхат.

Бу рўйхатга кўра, аёллар юзини очиб юриши, омма олдида гапириши, бегона эркакларга қараши ёки бир жойда бўлиши, маҳрамсиз саёҳат қилиши тақиқланади; эркаклар соқолини олиши ва бегона аёлларга қараши тақиқланади; бунга риоя этмаганлар судсиз жазоланади.

Энди аслида қандай эканини айтиб берай. Сал кейинроқ, ҳозир ишим чиқиб қолди.

@AsanovEldar

Энди бир нарсани ўйлаб кўринг. Мусулмон оламининг марказларида — Бағдодда, Куфада, Дамашқда яшаган вазирлар, амирлар, ҳукмдорлар, олимлар, қорилар ҳақида катта-катта китоблар ёзилган. Бу китоблардан, айтайлик, 10 минг кишининг исмини, таржимаи ҳолини, ёзган китобларининг номини билсак, шулардан мингтасининг китоби ё сақланган, ё сақланмаган. Фақат жуда машҳур китоблар қайта-қайта кўчирилиб, етиб келган, эски архив ва кутубхоналар деярли йўқ — урушларда ёқиб, бузиб ташланаверган.

Хўтан, Тошкент, Кошғар, Барчинлиғкент каби шаҳарлар Ироқ ва Суриядаги йирик марказлар тугул Бухоро ва Марвга нисбатан ҳам чекка ҳудудлар бўлган. Бухоро ёки Марвда, Бағдоддай бўлмаса ҳам, маданий жараёнлар борган, китоблар қисман сақланган, олимлар ва арбобларнинг рўйхатлари, таржимаи ҳоллари ёзиб қолдирилган. Хўтан ёки Барчинда дарс берган мударрислар, китоб ёзган олимлар ҳақида у ердагилар билмаган, билса ҳам писанд қилмаган, бир қишлоқ ёки тумна ўқитувчисига қарагандай қараган.

Йирик шаҳарларда яшаганларнинг ўнтасидан биттасининг китоби ё бошқа ҳужжати етиб келган бўлса, кичик шаҳарлардан деярли ҳеч нарса етиб келмаган. Йирик шаҳарларда яшаганларнинг ҳарқалай рўйхатлари, туғилган-ўлган йиллари, асарларининг номлари бўлса, чекка шаҳарларда шу ҳам йўқ.

Шу жиҳатдан Жамол Қаршийнинг маълумотлари жуда қимматли. У бўлмаса, Сирдарё бўйидаги кичкина туркман шаҳрида бир домла яшаганини, Марғиноний ва Замаҳшарийнинг мухтасарини тузганини қаердан билардик?

@AsanovEldar