Мубоҳала оятига келсак, бу оят Али разияллоҳу анҳу ва оиласининг фазли ва обрў-эътиборининг юксаклигини кўрсатади. Аммо бу оятнинг халифаликка ҳақлилик масаласига мутлақ алоқаси йўқ. Аллоҳ таоло мубоҳала оятида айтади:
«Энди сизга келган мана шу ҳақ маълумотдан кейин насронийлардан кимда-ким сиз билан талашиб-тортишмоқчи бўлса, ундай кимсаларга айтинг: «Келинглар, ўғилларимизни ва ўғилларингизни, аёлларимизни ва аёлларингизни, ўзларимизни ва ўзларингизни чорлаб йиғайлик, сўнгра тазарру билан илтижо қилайлик-да, ёлғончиларни Аллоҳ лаънат қилишини сўрайлик» (Оли Имрон, 61).

«Мубоҳала» (ўзаро лаънат тилаш) воқеаси ҳижрий 10 йилда бўлган.
Оятдаги «ўғилларимиз» сўзидан Ҳасан ва Ҳусайн разияллоҳу анҳумо назарда тутилган. Баъзилар болаликдан Пайғамбаримизнинг уйларида ўсгани ва шу хонадонга куёв бўлгани сабабли Алини ҳам «ўғиллар» сирасига киритишган.
Оятдаги «аёлларимиз» сўзидан мақсад Фотима разияллоҳу анҳо.
Оятдаги «ўзларимизни» сўзидан Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам назарда тутилган. Киши ўзига хитоб қилиши мумкин. Чунки, биринчидан, ҳеч ким – на Али ва на Ҳасан Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ўринларини боса олади. Иккинчидан, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ёлғиз ўзларини ўртага қўйганлари билан қарши тараф кўпчиликни ташкил қиларди.

«Эй мўминлар, сизларга ўзларингиздан бир пайғамбар келди. У сизлар дуч келаётган қийинчилик ва машаққатлардан қийналади. У сизларнинг мўмин бўлишингизни ва сизларга фақат яхшилик бўлишини қаттиқ хоҳлайди. У мўминларга ўта раҳмли ва меҳрибондир» (Тавба, 128).

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам нега айнан Али, Фотима, Ҳасан ва Ҳусайнни мубоҳалага олиб келдилар?

Улар Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг энг яқинлари эдилар.
Мубоҳала кишининг яқин қариндошлари билан бўлиши керак. Чунки инсон табиатан ўз яқинларини ҳимоя қилишга одатланган. Ҳеч ким ўз яқинларига ҳалокат тиламайди.
Мубоҳала ҳижрий 10 йилда Нажрон элчиларига таклиф этилган. Бу вақтда Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бошқа фарзандлари оламдан ўтган эди. Руқайя ҳижрий 2 санада, Зайнаб ҳижрий 8 санада, Умму Кулсум 9 санада вафот этганлар. Иброҳим, Қосим ва Абдуллоҳлар анча илгари қазо қилганлар.

Мубоҳалага Али, Фотима, Ҳасан ва Ҳусайннинг олиб келиниши, ҳеч шубҳасиз, уларнинг фазлига далолат қилади.
Ўша вақтда яқин қариндошлар ичида Алига тенг келадиган ҳеч ким йўқ эди. Амакилари Аббос динга кейин киргани боис Алининг мақомида бўлмаган. Бошқа амакиваччалар ҳам Али билан тенглаша олмасди. Жаъфар эса Мўътада шаҳид бўлганди.

[1] Термизий ривояти, 3787-ҳадис.
[2] Бу ҳақда талай ҳадислар келган. Уларни фиқҳга оид китобларнинг «Таҳорат» бобидан топиш мумкин.

#Туманли_тарих (84): Ёпинчиқ ҳадиси ва мубоҳала ояти (2)

Оятда Аллоҳ улардан гуноҳни кетказди деган гап йўқ. Чунки бу аниқ амалга ошадиган қадарий ирода эмас, шаръий иродадир, яъни Аллоҳ шу нарсани яхши кўради, деганидир. Албатта, Аллоҳ таоло Фотима, Ҳасан, Ҳусайн, Али ва Пайғамбаримизнинг аёлларидан нопоклик – гуноҳни кетказган.

Бироқ оятда шаръий ирода ифода этилганини унутмаслигимиз керак. Шу боис ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам уларни либос билан ёпганларидан сўнг «Эй Аллоҳ, улар менинг аҳли байтим! Эй Аллоҳ, улардан нопоклик –гуноҳни кетказгин!»[1] деб дуо қилганлар. Агар Аллоҳ улардан нопокликни кетказганида Пайғамбар яна дуо қилмаган бўлардилар. Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг дуолари оятда шаръий ирода назарда тутилганини билдиради. Қуръонда шаръий ирода ифодаланган оятлар кўп. Жумладан, Аллоҳ таоло айтади:
«Аллоҳ сизларга ўзининг ҳақ дини ва ҳикматли шариатини баён қилишни, сизларни ўзингиздан аввалги пайғамбарлар ва солиҳ зотларнинг йўлларига йўллашни ва тавбаларингизни қабул қилишни истайди. Аллоҳ яхши билувчи ва ҳикматли зотдир. Аллоҳ тавбаларингизни қабул қилишни истайди. Шаҳватларга ва ҳою ҳавасларга берилган кимсалар эса диндан бутунлай оғиб кетишингизни истайди. Аллоҳ сизларга енгилликни истайди. Чунки сизлар заиф яратилгансиз» (Нисо, 26-28).

Оятларда Аллоҳ таолонинг инсонларга енгиллик қилишни ва уларни кечиришни яхши кўриши айтилган. Бироқ Аллоҳ таоло ҳаммани кечириб юбормайди-ку?! Кимдир мўмин ва кимдир кофир бўлса, ҳар иккисига бир хил муносабат кўрсатилмайди. Аллоҳ таоло айтади:
«Аллоҳ сизларни яратган зотдир. Баъзингиз Унинг илоҳлигини инкор қиласиз, баъзингиз эса Унга иймон келтириб, шариатига амал қиласиз. Аллоҳ барча амалларингизни кўриб турувчидир» (Тағобун, 2).

Аллоҳ таоло нафақат аҳли байтдан, балки барча мўмин-мусулмондан нопоклик – гуноҳни кетказишни хоҳлайди. Шунинг учун Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам пок жойда намоз ўқиш кераклигини тушунтирганлар. Аллоҳ таоло «Либосингизни пок тутинг!» (Муддассир, 4) деб буюрган.
Мўминлар таҳоратга, жунубликдан эса ғуслга буюрилганлар[2].

Поклаш ҳақидаги оят бошқалар хусусида ҳам нозил этилган. Бу фақат Алининг оиласига хос эмас.

Аллоҳ таоло айтади:
«Эй Пайғамбар, уларнинг молларидан садақаларини олинг, шу билан уларни гуноҳлар кирлигидан тозаланг ва гуноҳлари кечирилишини сўраб дуо қилинг, ҳақларига истиғфор айтинг. Шубҳасиз, сизнинг дуо ва истиғфорингиз улар учун раҳмат ва оромдир. Аллоҳ ҳар бир дуо ва сўзни эшитувчи, бандаларининг аҳволларини, ниятларини яхши билувчи зотдир» (Тавба, 103).
«Аллоҳ сизларга машаққат қилмоқни истамайди, балки сизларни поклашни ва шукр қилишларингиз учун сизларга ўз неъматини комил қилиб беришни истайди» (Моида, 6).

«Ўшанда хотиржам бўлишларингиз учун сизларни Ўз тарафидан уйқуга чўмдирган ва поклаб, сизлардан шайтон васвасасини кетказиш учун, дилларингизни бир ва қадамларингизни маҳкам қилиш учун устингизга самодан ёмғир ёғдирган эди» (Анфол, 11).

Бадр аҳлининг сони 313 кишидан ортиқ бўлган. Агар шиаларнинг даъвоси далил қилиб олинса, унда Бадр аҳли ҳам маъсум бўлиб қолади. Чунки юқоридаги оятда уларни поклаш айтилган.
Нопоклик ва гуноҳнинг кетказилиши Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин уларнинг халифа бўлишларини англатмайди. Аллоҳ таоло Алидан нопокликни кетказди ва шу боис у мўминларнинг мавлосидир.

Ҳасан, Ҳусайн, Фотима ва Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аёллари ҳақида ҳам шундай деймиз. Аллоҳ таоло Пайғамбар аёлларини «мўминларнинг оналари» деб атади. Аллоҳ таоло айтади:
«Пайғамбар дину дунё ишларида мўминларга жонларидан ҳам азизроқ ва яқинроқдир. У зотнинг аёллари умматга ўз оналари каби ҳаромдир» (Аҳзоб, 6).
Шунингдек, асҳоби киромлардан ҳам нопоклик кетказилганига оятлар бор. Биз уларни мўминларнинг мавлолари деб билсак-да, ҳеч бирлари учун маъсумлик ёки раҳбарлик ҳуқуқини даъво қилмаймиз.

Аҳли байтга нафақат Пайғамбар аёллари билан Алининг оиласи, балки Зайд ибн Арқам ҳадисида айтилганидек садақа ҳаром қилинган Жаъфар, Ақил ва Аббоснинг оилалари ҳам киради. Демак, аҳли байт ибораси баъзилар даъво қилганидан анча кенг экан. Пайғамбар аёллари юқоридаги оят далолати билан аҳли байтга киритилади. Али, Фотима, Ҳасан ва Ҳусайн «либос ҳадиси» ҳамда Зайд ибн Арқамнинг ривояти билан аҳли байт таркибига киради. Аббос, Ақил, Жаъфар ва Алининг оилалари Зайднинг ҳадисига биноан аҳли байтдан дейилади. Хуллас, садақа ҳаром қилинган барча Бани Ҳошим аъзолари Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аҳли байтидан саналади.
Абдулмутталиб ибн Рабиа ибн Ҳорис ибн Абдулмутталибдан ривоят қилинади: «Рабиа ибн Ҳорис билан Аббос ибн Абдулмутталиб кўришиб гаплашишди.

– Аллоҳга қасамки, манави икки болани (Абдулмутталиб ибн Рабиа билан Фазл ибн Аббосни) Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига юборсак. Улар Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан гаплашсалар ва иккисини закот молларини йиғишга амир қилиб қўйсалар. Улар ҳам бошқалар адо этаётган ишни адо этишса ва шу иш ортидан бошқаларга теккан маош уларга ҳам тегса.
Шу пайт Али келиб қолди. Рабиа билан Аббос унга нима қарорга келишганини гапириб беришди.

– Бундай қилманглар! – деди Али. – Аллоҳга қасамки, у зот бу ишга қўл урмайдилар.
Рабиа Алини четга тортиб, деди:
– Аллоҳга қасамки, бизни кўролмаганинг учун шундай қиляпсан. Сен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга куёв бўлдинг, биз сенга ҳасад қилмадик-ку?!
– Майли, жўнатаверинглар, – деди Али.
Улар кетишди, Али ёнбошлаб ётиб олди.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам пешинни ўқиганларидан сўнг у кишидан аввал ҳужранинг эшигига бориб турдик. Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам келдилар ва (бизлар билан ўйнашган ҳолда) қулоқларимиздан ушлаб «Қани, дилингизга туккан гапларингизни чиқаринглар-чи!» дедилар. Ҳужрага кирдилар, биз ҳам кирдик. Ўша куни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Зайнаб бинти Жаҳшникида эканлар. Бир-биримизга «Сен гапир, сен гапир» дегандек қараб қолдик. Ниҳоят, биттамиз гапирдик.

– Эй Расулуллоҳ, сиз энг кўп яхшилик ва силаи раҳм қилувчи зотсиз. Биз уйланадиган ёшга етиб қолдик. Ҳузурингизга бизни ҳам закот молларини йиғиш ишига тайинлашингиз учун келдик. Бошқалар каби биз ҳам сизга закот молларини йиғиб олиб келамиз ва эвазига улардек маош оламиз.

Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам узоқ вақт жим қолдилар. Биз яна гапирмоқчи бўлган эдик, Зайнаб бинти Жаҳш парда ортидан туриб «гапирманглар» деб ишора қилди.
– Муҳаммад оиласига садақа тўғри келмайди. У одамларнинг кирларидан бошқа нарса эмас, – дедилар Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам»[2].

[1] Муслим ривояти, 2424-ҳадис.
[2] Муслим ривояти, 1072-ҳадис.

#Туманли_тарих (73): Еттинчи шубҳа: Абу Бакр мерос масаласида Фотимага зулм қилган (1)

Фотима Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам вафотларидан кейин оталарининг меросини сўраб келганида Абу Бакр унинг ҳаққини бермаган, деб даъво қилишади шиалар.
Фотима Фадакни[1] сўраб келганди. Баъзилар Фадакни Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам Фотимага тортиқ қилганлар дейишса, айримлари Фадак Фотимага мерос қолган дейдилар.
Агар Фадак Фотимага мерос сифатида қолган дейилса, унинг батафсил жавоби қуйидагича бўлади:
Фотима розияллоҳу анҳо Пайғамбаримизнинг вафотларидан сўнг Фадакдаги меросини, Хайбардаги Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг улушларини ва бошқаларни сўраб келганида Абу Бакр разияллоҳу анҳу шундай жавоб беради:
– Мен Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Биздан мерос қолмайди. Нима қолдирган бўлсак садақадир!” деганларини эшитганман[2].

Баъзи ривоятда “Қолдирган нарсамиз садақадир”[3], дейилса, Имом Аҳмад ривоятида “Биз пайғамбарлар жамоасидан мерос олинмайди” шаклида берилган[4].
Хуллас, ана шу жавобни олган Фотима Абу Бакрдан аччиқланди.
Эҳтимол, у Абу Бакр Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламни нотўғри тушунган ёки нотўғри эшитган деб ўйлагандир. Фотима Аллоҳ таолонинг мана бу оятини умумий далил деб биларди:
“Аллоҳ фарзандларингизга (тегишли мерос) ҳақида бир ўғил учун икки қиз улуши баробарида мерос берилишини амр қилади” (Нисо, 11).

Аҳли суннат ушбу воқеада Абу Бакрни эмас, балки Фотимани оқлайдиган узр-сабаб қидиради. Чунки Абу Бакр Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламдан очиқ далил келтирди. Мазкур ҳадисни Абу Бакр, Умар, Усмон, Али, Аббос, Абдураҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос ва Зубайр ибн Аввомлар ривоят қилишган. Демак, масала равшан, пайғамбарларнинг мол-мулкида меросхўр бўлмайди ва қолдирган нарсалари садақа ҳисобланади. Фотима Абу Бакрнинг ҳукмидан норози бўлган экан, аҳли суннат олимлари Фотима учун арзирли сабаб-узр излайдилар. Ҳақ гапни айтиб ҳақ устида турган Абу Бакр ҳеч кимнинг оқлашига муҳтож эмас.

Шиалар Фотиманинг Абу Бакрдан ғазабланганини рўкач қилишади. Биз айтамизки, модомики Аллоҳ Абу Бакрдан рози бўлган экан, Фотиманинг ғазабланиши ҳеч қандай зарар бермайди.
“Эй Пайғамбар, мўминлар дарахт остида сизга байъат берган пайтларида Аллоҳ улардан рози бўлди” (Фатҳ, 18).

Ўша куни байъат берганларнинг етакчиси Абу Бакр эди. Аллоҳ ва Унинг Расули кимдан рози бўлса, бошқа бировнинг норозилиги унга зиён бера олмайди.
Сиз ўзингизни Абу Бакрнинг ўрнига бир қўйиб кўринг. Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг мерос берилмаслиги ҳақида сўзларини аниқ эшитган бўлсангиз, Пайғамбарнинг саҳиҳ сўзини қўйиб, Фотиманинг гапига қулоқ солармидингиз?!
Ҳадиснинг зоҳиридан кўриниб турибдики, “Фотима Абу Бакрдан аччиқланди” жумласи ҳадиснинг аслига эмас, балки Зуҳрийнинг қўшимчасига тегишли.
Шиаларнинг “бу мерос эди” деган даъвоси ҳам ноўрин. Биз пайғамбарлар мерос қолдирмаслиги, улардан қолган мол-мулк садақа қилиниши ҳақидаги бир неча саҳиҳ ривоятларни келтириб ўтдик.

Жумладан, Имом Муслим ривоятида “Биз қолдирган нарса садақадир” дейилган. Қисқаси, барча пайғамбарларга тегишли умумий ҳукм шу: улардан қолган мол мерос қилиб олинмайди.
Шиалар ўз сўзларига қуйидаги икки оятни далил қилишади:
“Мен вафотимдан сўнг яқинларим ва қариндош-уруғларим Сенинг динингга тўла-тўкис амал қилмасликларидан ва бандаларингни Сенинг динингга чақирмасликларидан қўрқаман. Аёлим бепушт бўлди. Шу боис ўз ҳузурингдан менга ворис ва ёрдамчи бўладиган бир фарзанд ато этгин. У менинг ва Яъқуб хонадонининг вориси бўлсин. Эй Раббим, уни ўзинг ҳам, бандаларинг ҳам рози бўладиган фарзанд қилгин” (Марям, 5-6).
“Сулаймон отаси Довудга ворис бўлди. У қавмига деди: «Эй одамлар, бизга қушларнинг тили ўргатилди ва эҳтиёжимиз тушадиган ҳамма нарсалар ато этилди. Аллоҳ таоло бизга ато этган бу нарсалар бизни бошқалардан ажратиб турадиган очиқ-равшан фазилатдир» (Намл, 16).

Энди ушбу оятларнинг шарҳига киришамиз.
“У менинг ва Яъқуб хонадонининг вориси бўлсин”.
Аввало, солиҳ кишига фақат мол-давлати учун Аллоҳдан меросхўр сўраш ярашмайди. Қандай қилиб Закариёдек улуғ набий ҳақида молининг ғамини еб Аллоҳдан меросхўр сўради, дейиш мумкин?

#Туманли_тарих (72): Олтинчи шубҳа: Муовиянинг Ҳижр ибн Адийни қатл этиши

Муовия саҳобий Ҳижр ибн Адийни мазлум ҳолида қатл эттирди, дейишади.
Аввало, Ҳижр ибн Адийнинг саҳобий эканлиги аниқ эмас. Бухорий, Абу Ҳотим Розий, Ибн Ҳиббон, Ибн Саъд, Халифа ибн Хайёт ва бошқа кўплаб илм аҳли Ҳижр ибн Адийни саҳоба эмас, балки тобеин деб таъкидлашган[1].

Хўш, Муовия разияллоҳу анҳу нима сабабдан Ҳижр ибн Адийни қатл этди?
Ҳижр ибн Адий Али разияллоҳу анҳу тарафдорларидан бўлиб, Сиффийн жангида унинг қўшини сафида урушган.

“Жамоат йили” деб аталган 41 санада Ҳасан халифаликни Муовияга топшириб, мусулмонлар яна бирлашган кезларда Муовия Кўфага Зиёд ибн Абийҳни (Зиёд ибн Абу Суфённи) амир этиб тайинлади. Аҳли Кўфанинг қандайлиги эса ҳаммага маълум. Улар Алини ўлдиришди, Ҳасанга хиёнат қилишди, Ҳусайнга номардлик қилиб ўлдиришди, Умарнинг замонида Саъдни ёмонлашди, Валид ибн Уқба ва Абу Мусо Ашъарийни ҳам ёмон амир деб шикоятлар қилишди. Хуллас, кўфаликлар ҳеч бир амирдан рози бўлишмаган, фақат қилич қаршисида одобли бўлиб туришган. Зиёд Али ибн Абу Толибнинг қўл остидаги амирлардан бўлиб, Басра волийси бўлиб ишларди[2].

Муовия халифа бўлгач унга Кўфа волийлигини ҳам қўшиб беради.
Жума куни Зиёд одамларга хутба қилади. Айтишларича, у хутбани чўзиб юборади. Ҳижр ибн Адий ўрнидан туриб “Намоз, Намоз!” деди. Зиёд хутба қилишда давом этди. Ҳижр унга қараб тош улоқтирди. Ҳижрга эргашган баъзи бировлар ҳам нутқ сўзлаётган Зиёдга қараб тош отишга тушди. Зиёд бўлган воқеадан Муовияни хабардор қилди. Муовия Ҳижрни чақиртириб олди ва фитна қўзғамоқчи бўлди деб уни қатл этишга буюрди[3].

Муовия ниш урган фитнани кўпайиб кетгани қўймай узиб ташлаш йўлини тутди. Шу боис, Ойша разияллоҳу анҳо “Нега Ҳижр ибн Адийни ўлдирдинг?” деб сўраганида “Аллоҳ олдида Ҳижр билан учрашгунимизга қадар бизни тинч қўйинглар!” деган эди[4].

Биз ҳам шундай деймиз. Эртага Аллоҳ ҳузурида Муовия билан Ҳижр бир-бирига йўлиқади. Аллоҳнинг ҳукми ҳақ!

[1] “Исоба”, 1/313.
[2] “Тарихи Халифа ибн Хайёт”, 201-202-бетлар.
[3] “Исоба”, 1/313; “Сияри аъломин нубало”, 3/466, 463. Батафсил маълумот учун “Бидоя ва ниҳоя” асарига (8/52-бет ва ундан кейинги бетлар) мурожаат қилинг.
[4] “Бидоя ва ниҳоя”, 8/55; “Авосим минал қавосим”, 220-бет.

#Туманли_тарих (50): Ҳусайннинг Кўфа сафарига отланиши

Ишлар маромига етиб, анчагина одамлардан байъат қабул қилиб олган Муслим ибн Ақил Ҳусайнга “Ҳаммаси таёр, келаверинг!” деб хабар жўнатди. Ҳусайн ибн Али тарвия куни йўлга чиқди.
Ҳамма гапдан хабардор бўлиб юрган Убайдуллоҳ ибн Зиёд Ҳоний ибн Урвани ҳузурига келтиришларини буюрди. Ҳонийни олиб келишди.
– Муслим ибн Ақил қаерда? – сўради волий.
– Билмайман! – деб жавоб берди Ҳоний.
Шунда Убайдуллоҳ ибн Зиёд қули Маъқилни ҳузурига чақирди. Маъқил кириб келгач Ҳоний ибн Урвадан “Уни танияпсанми?” деб сўради.
– Ҳа! – деди иложсиз қолган Ҳоний.
У ўтган ишлар, яъни ҳимслик киши ва унинг уч минг динор олиб келиши Убайдуллоҳнинг ҳийласи эканини тушуниб етди.
– Муслим ибн Ақил қаерда? – такрор сўради Убайдуллоҳ ибн Зиёд.
– Аллоҳга қасамки, агар у оёғимнинг тагида турганида ҳам, оёғимни кўтармаган бўлардим! – деб жавоб берди Ҳоний.
Убайдуллоҳ ибн Зиёд уни урди ва қамаб қўйишларини буюрди.
Кўфа аҳлининг Муслим ибн Ақилни ташлаб кетиши
Воқеадан хабар топган Муслим ибн Ақил 4000 киши билан Убайдуллоҳнинг қасрини қамал қилди. Кўфаликлар Муслимга қўшилдилар. Убайдуллоҳ одамларни Муслимдан ажратиш чорасини излади. Бу вақтда қавмнинг катталари волий ҳузурида эдилар. Волий уларга инъомлар ваъда қилиб, Шом қўшини билан қўрқитиб одамларни Муслим ибн Ақилни ташлаб кетишга кўндиринглар деб уқтирди. Қавм амирлари Кўфа аҳлини Муслимга ёрдам бермасликка чақира бошлади. Бу тадбир иш бериб, аёл келиб ўз ўғлини тўпдан чиқариб олди, эркак келиб инисини олиб кетди, қабила оқсоқоли қавмини бу йўлдан қайтарди… Хуллас калом, 4000 кишидан бор-йўғи ўттиз киши Муслимнинг ёнида қолди. Қуёш ботмасдан туриб Муслим ибн Ақил бир ўзи қолди. Ҳамма ташлаб кетгач ёлғиз ўзи қаерга боришни билмай Кўфа кўчаларида тентираб юрди. Охири киндалик бир аёлнинг эшигини тақиллатиб сув сўради. Унинг ҳолатидан ажабланган аёл “Сиз кимсиз?” деб сўради.
– Мен Муслим ибн Ақил бўламан, – деди Муслим ва одамларнинг ташлаб кетганини, Ҳусайнни Кўфага чақириб қўйганини ва тезда унинг келиб қолишини сўзлаб берди.
Аёл Муслим ибн Ақилни ёнидаги уйга олиб кириб, сув ҳамда егулик келтирди. Лекин аёлнинг ўғли Муслимнинг шу ердалиги ҳақида Убайдуллоҳ ибн Зиёдга хабар етказди. Волий жўнатган етмиш киши Муслимни қуршаб олдилар. Омонлик ваъда қилганларидан кейин у таслим бўлди. Муслимни волийнинг қасрига олиб келдилар. Убайдуллоҳ ибн Зиёд унинг нима учун Кўфага келганини сўради.
– Ҳусайн ибн Али учун берилган бўйнимиздаги байъат! – деб жавоб берди Муслим.
– Сенинг бўйнингда Язид учун берилган байъат йўқми? Сени ўлдираман.
– Васият қилиб олмоқчиман.
– Майли, васият қилақол.
Муслим ибн Ақил атрофга қаради ва Умар ибн Саъд ибн Ваққосга кўзи тушди.
– Бу одамлар орасида менга энг яқини сен экансан. Кел, сенга васият қиламан.
Муслим ибн Ақил Умар ибн Саъдни бир четга тортиб, Ҳусайнга “Ортга қайт” деб одам жўнатишни тайинлади. Умар ибн Саъд Кўфа аҳли номардлик қилганини ва ҳамма иш барбод бўлганини Ҳусайнга маълум қилмоқ учун одам жўнатди.
Муслим Ҳусайнга ўзининг ушбу машҳур ўгитини қолдирган эди: “Аҳли-оилангиз билан орқага қайтинг. Кўфа аҳлининг гапига учманг. Улар сизни ҳам, мени ҳам алдашди. Ёлғончининг ўз фикри бўлмайди”.
Муслим ибн Ақил Арафа куни қатл этилди. Ҳусайн ибн Али тарвия куни, Муслим қатл этилишидан бир кун олдин йўлга чиққан эди.

#Туманли_тарих **(49): Язидга байъат берилиши, Ҳусайннинг байъатдан бош тортиши ва Маккадан Кўфага юриши

Язид ибн Муовиянинг халифалиги
(ҳижрий 60 – 64-йиллар)

Язидга байъат берилиши, Ҳусайннинг байъатдан бош тортиши ва Маккадан Кўфага юриши[1]**

Ҳижрий 60 йилда Язид ибн Муовияга байъат берилди.
Ўшанда унинг ёши 34 да эди. Мадинада турган Абдуллоҳ ибн Зубайр ва Ҳусайн ибн Али Язидга байъат бермадилар. Улардан байъат бериш талаб этилди. “Бу кеча ўйлаб, эртага жавобимни айтаман” деган Абдуллоҳ ибн Зубайр ўша тунда Мадинадан Маккага қочиб кетди. Ҳусайн ибн Али байъат талаб қилганларга “Мен яширинча байъат бермайман. Одамларнинг олдида ошкора бераман”, деди-ю, ўша кечаси у ҳам Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ортидан йўлга тушди.
Ҳусайн разияллоҳу анҳунинг Язидга байъат бермаганидан хабар топган Ироқ аҳли унга мактублар жўната бошладилар. Ироқликларнинг Язидга, ҳатто Муовияга тоқатлари йўқ эди. Уларга фақат Али ва унинг фарзандлари бўлса бас эди. Хуллас, Ҳусайнга қуйидаги мазмундаги мактублар келарди:
– Биз сизга байъат бердик. Фақат сизни хоҳлаймиз. Бизнинг бўйнимизда Язиднинг байъати йўқ, фақат сизнинг байъатингиз бор!
Кўфаликларнинг Ҳусайнга жўнатган мактублари сони 500 тадан ошиб кетди. Уларнинг барчасида Ҳусайн разияллоҳу анҳу Кўфага чақирилган эди.
Ҳусайннинг Муслим ибн Ақилни жўнатиши
Мактублар ёғилавергач Ҳусайн разияллоҳу анҳу амакисининг ўғли Муслим ибн Ақил ибн Абу Толибни вазиятни ўрганиб, ҳақиқатни билиб келиш учун Кўфага жўнатди. Кўфага етиб келган Муслим ибн Ақил сўраб-суриштириб билдики, одамлар Язидни эмас, фақат Ҳусайн ибн Алини хоҳлашар экан. Ҳоний ибн Урваникига тушган Муслимнинг олдига одамлар алоҳида ва тўп-тўп бўлиб кела бошлади. Улар Муслим ибн Ақил орқали Ҳусайнга байъат беришди. Ўша пайтда Кўфага Язид томонидан Нўъмон ибн Башир амир этиб тайинланган эди. Муслим ибн Ақилнинг Кўфада эканлиги ва одамларнинг у орқали Ҳусайнга байъат бераётгани ҳақида хабар топса ҳам Нўмон ибн Башир разияллоҳу анҳу ҳеч нима билмагандек юраверди. Бироқ Нўъмоннинг ёнида юрган баъзи бировлар Шомга бориб, Муслимга одамлар байъат беряпти, волий эса парвойи фалак деган хабарни Язидга етказдилар.
Убайдуллоҳ ибн Зиёднинг Кўфага амир этиб тайинланиши
Язид Нўъмон ибн Баширни волийликдан олиб ташлаб, унинг ўрнига Басра ҳокими Убайдуллоҳ ибн Зиёдни амир этиб тайинлади. Икки шаҳарга волий бўлиб қолган Убайдуллоҳ Муслим ибн Ақилнинг ишини тўхтатмоғи керак эди. Ибн Зиёд Кўфага кечаси кириб келди. Юзини тўсиб олган янги ҳоким одамлар олдидан ўтаётганида уларга салом берар, одамлар уни Ҳусайн гумон қилиб Пайғамбарнинг набираси тунда юзини беркитиб, махфий тарзда Кўфага келибди деб ўйлаб “Ва алайкум ассалом, эй Пайғамбарнинг қизининг ўғли!” дея алик олишарди. Вазият ўта жиддийлигини ва одамлар Ҳусайннинг йўлига интиқ бўлиб туришганини кўрган Убайдуллоҳ ибн Зиёд қасрга киргач Маъқил исмли қулини ҳузурига чорлади. Унга аҳволни яхшилаб ўрганиб, ишнинг бошида ким турганини аниқлаб кел, деб топшириқ берди.
Маъқил Ҳусайнга ёрдам сифатида уч минг динор олиб келган ҳимслик бир киши ниқобида сўраб-суриштириш ишларини бошлаб юборди. Ниҳоят, Ҳоний ибн Урванинг уйини топиб келди. Унинг уйида Муслим ибн Ақилни учратди. Унга байъат бериб, 3000 динорни топширди. Бир неча кун улар билан юриб, ўртадаги гап-сўзлардан воқиф бўлиб олгач бор гапни Убайдуллоҳ ибн Зиёдга келиб айтди.

[1] Қаранг: “Бидоя ва ниҳоя”, ҳижрий 60-йиллар воқеалари.

– Кўзимиз билан кўрмаган бўлсак ҳам, биз унинг ароқ ичишини аниқ биламиз.
– Аллоҳ таоло шаҳодат аҳлини бунга буюрмаган! – деди Муҳаммад ибн Ҳанафия ва оятдан иқтибос келтирди: – “Ўзлари билган ҳолларида ҳақ гувоҳлик берган кишилар бундан мустаснодирлар” (Зухруф, 86).
Эмишки, Ҳусайн ўлимидан сўнг Язид мана бу шеърни ўқибди:
Бадрда ҳалок бўлган боболарим кўрсайди,
Мусибатдан Хазражнинг жазавага тушганин.
Бадрга жавоб бердик, кўнгил қасос қўмсайди,
Ҳошим ҳоким бўлмоққа хўп ўрганиб қолибди,
На бир саҳиҳ хабар бор ва на ваҳий олибди[5].
Язидга нисбат берилган ароқ ичиш, маймунларни ўйнатиш, бузуқлик ва бошқа бўлмағур ишлар саҳиҳ санад билан собит бўлмаган. Шу боис, биз уларни тасдиқламаймиз. Инсонни айбламаслик – асл қоида. Ҳақиқат эса Аллоҳга маълумдир. Муҳаммад ибн Ҳанафиянинг сўзига қараганда Язид бундай расво ишлардан нари бўлган. Унинг асл ҳолатини Аллоҳ билувчироқдир, деб уни Аллоҳ ҳукмига ҳавола қиламиз.
Мабодо Язиднинг шундай кирдикорлари ростдан ҳам бор бўлган тақдирда ҳам, раҳбарнинг фосиқлиги унга қарши бу тарзда бош кўтаришни вожиб қилмайди.

[1] Халифа ибн Хайёт “Табақот”да (52-бет) Жувайрия бинти Асмо санади орқали ривоят қилган. Жувайрия Мадина аҳли шайхларидан ривоят қилган.
[2] Қаранг: Ибн Халдун, “Муқаддима”, 166-бет, “Валиаҳдлик тўғрисидаги боб”.
[4] “Бидоя ва ниҳоя”, 8/236.
[5] Табарий “Тарих”да ҳижрий 284 йил воқеалари доирасида аббосий халифа Мўътазиддан нақл қилган.