МАТОНАТЛИ МАРЯМ ҚИССАСИ

Хоразмнинг маърифатпарвар қизи, журналист, ҳамшира, туркистонлик жадидларнинг ташаббуси билан 1922  йилда Германияга ўқишга юборилиб, ўқишдан қайтгач 1937 йилда ватанга хоинлик ҳамда жосусликда айбланиб  қамоққа олинган, сургун қилинган, барча қийноқларга матонат билан бардош берган Марям Султонмуродованинг порлоқ хотирасига бағишлайман

Марям, юрагингни нишон олганда, 
Наҳот сенга шунча зормиди дунё?
Нозик қўлларингга кишан солганда,
Жонингга қурилган дормиди дунё?

Кўксинг тилганида бераҳм, қаттол, 
Камондан отилган ўқмиди дунё?
Сабринг синаганда жоҳил-у баттол,
Дилингни билгани йўқмиди дунё?

Қабоҳат занжири илондай бўғиб,
Бўғзингга қадалиб турганда жонинг,
Маърифат истаган вужудинг ёниб,
Тўлқиндай чайқалди томирда қонинг.

Жаҳолат барқ уриб гуллади қийғос,
Хазондай қовжираб сарғайдинг, сўлдинг.
Қатағон фаслида чекканча уввос,
Ўттиз еттинчилар сафида бўлдинг.

Сен ҳақда ўйласам, ўйларим ёнар,
Қулоғимга келар инграган товуш.
Жисмимни куйдириб тушимга кирар
Зиндонларда оғир судралган ковуш...

Красноярск. Изғирин увлаган ўрмон,
Қисматнинг аянчли, аччиқ битиги.
Оҳ, Марям...Додингдан ёнди бу осмон,
Йўқ эди бирон бир нажот эшиги.

Икки норасида, икки мурғакнинг
Гулгун юзларини ювдилар ёшлар.
Ўттиз икки ёшда дардчил юракнинг
Додидан ёрилди ҳарсанглар, тошлар.

Ўттиз еттинчининг баҳорларида
Муҳаббат боғида қолди дийдоринг.
Турманинг қорайган деворларида
Садо берар ҳамон аламли зоринг.

"Халқ душмани" деган тамға босилган
Пешонанг темирдан эдими, Марям?
Адолат топталиб, дорга осилган...
Кенг олам сенга тор келдими, Марям?

Сен-да она эдинг, муштипар эдинг,
Бағрингдан уздилар ногоҳ лолангни.
О Марям, айт, қандай сен бардош бердинг,
Айирсалар сендан икки болангни?

Ҳақиқат йўлига тикилган жонинг
Қирқта эдими, айт, қирқ мингта ёҳуд?
Байроқдай юксалган ғуруринг, шонинг
Қандай асрай олдинг этмасдан нобуд?

Паричеҳра эдинг, парирўй эдинг,
Қабоҳат тиғида тилинди жисминг.
Диллардан ўчмагай абадий ёдинг,
Юракларда қолди мангуга исминг!

Эллик еттинчи йил. Оқланди номинг,
Бироқ қайтармиди ҳаётинг ортга?
Вужудимни ўртаб топталган шонинг,
Тонгни қарши олдим тўлганча дардга.

Хира тортиб борар юлдузлар кўзи,
Жони чиқар қушдек типирлар хаёл.
Сенинг бардошингнинг исми не ўзи?-
Ўн беш йил қамоқда сақланган аёл???..

Матонатли Марям қиссаси шулдир,
Эсласанг, вужудни қамрар ҳарорат.
Зулмнинг олови бир парча кулдир,
Аммо хотирадан ўчмас қабоҳат.

Ўтмишни унутмоқ ғофиллик асли,
Тарих саҳфалари - ўзликка хитоб.
Унутмоқ жаҳолат, жоҳиллик асли,
Огоҳлик-бу замон ҳақдаги китоб!

Ёруғ кунлар келди, қара, о Марям,
Сенга либос тикдик, номи -  матонат!
Илмдан йўқ ўзга нажот ҳам, йўл ҳам,
Маърифат- энг улуғ, буюк саодат!

Замондош, бедорлик белбоғингни ос,
Рози бўлсин ўнлаб марямлар руҳи.
Озод байроғингни кўкрагингга бос,
Бағрингни тўлдирсин замон шукуҳи!

Сайёра Самандар,

28 сентябрь, 2024 йил.

@Samandarqush

Севимли "Ҳуррият" газетасининг 2024 йил 20 ноябр кунги сонида таниқли хассос шоира Сайёра Самандар қаламига мансуб " Матонатли Марям қиссаси" номли шеърий асари чоп қилинди.
Ўқиб, уқиб баҳраманд бўласизлар деган умиддамиз.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев 2025 йилни "Атроф-муҳитни асраш ва "яшил иқтисодиёт йили" деб эълон қилишни таклиф қилди.

Эрпўлат Бахтнинг “Отов томонларда” илмий-публицистик китобидан парча.

ОТОВДАГИ ФИЛ ВОҚЕАСИ

Ҳиндистон подшоҳи Хива хонига фил совға қилибди.
- Бу филни қаерда боқамиз. Хиванинг атрофи фақат боғ-роғ бўлса, ахир у бу ерларни пайҳон қилиб ташлайди-ку, - деб ўйланибди хон ҳазратлари.
Шунда Ҳазорасп ҳокими Иброҳимхўжа дебди:
-Ҳукмдорим, бу филингизни қандай боқишни мен ўз зиммамга оламан. У менга беринг. Мен уни Отов қишлоғига туташ Юмалоқ тўқайга қўйиб юбораман. Бемалол ўтлаб юраверади, - дебди чуқур илтифот билан.
Хон хурсанд бўлганича филини Иброҳимхўжага бериб юборибди. Ҳазорасп ҳокими филни олиб келиб, Отов ерларига қўйиб юборибди. Фил эса тўқайдаги қамиш, яканлар билан озиқланиш ўрнига одамларнинг экин-тикинини нобуд қила бошлабди. Бундан барча қаттиқ қисиниб, нима қилишини билолмасдан боши қотибди.
Бир куни 30-40 нафар одам хуфтон намозига тўпланишганида Мулла Қутлимурод дебди:
-Бу хоннинг фили жўхори, шоли, кунжут ва қовун-тарвузимизни пайҳон қилиб ташлади-ку. Қишда бола-чақамизга нима едирамиз?
- Зудлик билан Хивага бориб хонга арз-дод қилишимиз керак. Тезда филини бу ердан олиб кетсин! - дебди Мулла Султон унинг гапини тасдиқлаб.
- Унда эртага Бомдод намозидан сўнг ҳаммамиз Хивага қараб жўнаймиз. Келишдикми? – дебди Мулла Қутлимурод.
-Келишдик! – дея жавоб берибди одамлар.
Эртасига бомдод намозига бор-йўғи йигирма нафар одам келибди. Намоздан сўнг йўлга чиқишганида эса 5-6 нафар отовлик “Эрталаб ёмонроқ нарса еган эдим, қорним қаттиқ бураб оғриб турибди”, - деганча ўзини қамишлиққа урибди ва қайтиб чиқмабди. Яна 3-4 нафар одам қандайдир баҳона қилиб, ғойиб бўлибди.
Мулла Қутлимурод Полвон арнасининг рошига етиб келиб қараса, фақат битта ўзи қолибди. У қишлоқдошларидан қаттиқ хафа бўлибди ва “Бир бошга – бир ўлим. Не бўлса ҳам Хивага бориб хонга арзимни айтиб келаман”, - деганича йўлга равона бўлибди.
Хивага етиб келиб, Арзхонадаги хоннинг қабулига киргани заҳоти оёқ-қўлидан куч-мадори қоча бошлабди. Чунки хон тахтда важоҳат билан ўтирар ва ёнида ойболта кўтариб турган қўриқчалари ваҳима билан қараб туришарди.
-Хўш, сен кимсан? – дебди хон пўписа билан.
- Мен Ҳазораспнинг Қурръоли Отов қишлоғидан Мулла Қутлимурод бўламан.
- Арзинг недур? – деб сўради хон.
- Арзим... арзим... – дея нафаси ичига тушиб кетибди Мулла Қутлимуроднинг.
- Ҳукмдорим, филингиз... – деган заҳоти хон тахтидан сапчиб туриб бақириб юборибди?
-Филимга нима бўлди?
Жони ҳалқумига келгандек алфозда қолган Мулла Қутлумурод довдираганича:
-Филингиз эркак экан. Ичи қисиб Отов ерларида қийналиб юрибди. Унинг ёнига бир урғочи фил керак, - деб юборганини билмай қолибди.
Бу гапдан баҳри дили очилган хон дарров Мулла Қутлимуроднинг елкасига қимматбаҳо сарпо ёпдирибди ва “Хоннинг филини қайғурганинг эвазига мукофот”, дея бир ҳовуч тилла ҳам берибди...
Орадан уч кун ўтибди. Бутун отовликлар Хивага хоннинг қабулига арзга кетган Мулла Қутлумуроднинг яхши хушхабар билан қайтишини кутиб Полвон арнасининг баланд рошига чиқиб олишиб, кута бошлашибди. Учинчи кун намозгар пайти “Қирққиз” қалъаси шарқидан кесиб ўтган йўлда унинг қораси кўринибди. Мулла Қутлимурод Хива хони бериб юборган урғочи филни астагина етаклаб келар эди...
(Ровийлар: Бобожон Эшон, Ортиқ бобо Эшбўлдиев, Болтабой Худойназаров, Мавлонберди Хўжаниёзов)

С У Л Ҳ Т У З Д И К

Ишқ деган бу бало-ю офат,
Кимга азоб бермаган айтинг?
Ахтариб ким вафо, садоқат,
Гул деб тикан термаган айтинг...?

Бир куни сулҳ туздик ишқ ила,
Бир- бировга тегмайлик дея.
Муҳаббатнинг биллур кўшкида,
Бошимизни эгмайлик дея.

Салима Бону.
Хоразм.

АЙТИНГ, ИШҚНИ КИМ ТУШУНАДИ?

Ишқ деган бир балойи азим
Менга азоб бергани-берган.
Ишқ боғида сайр этаркан ким,
Гул термаган, соғинч, дард терган.

Мен Ишқ билан келишолмадим,
Тингламайди, сўзим синади.
Кимнинг сўзи ўтади Ишққа?
Айтинг, уни ким тушунади?

Ҳасан АЛМАТ

©©©©©©©©©©

Қишлоқдан кетгандим, бўлибди ўн йил,
Ўн йил яшайвердим ғурбат шаҳрида.
Бутун дунё кездим, англадим шуни,
Қишлоқдан яхшиси йўқдир аслида.

Нима каминг бор?! Нолима дерсиз,
Балки сизга эриш туйилар сўзим.
Шаҳарда яшашни атай танладим,
Лекин ғирт қишлоқи боламан ўзим.

Биринчи муҳаббат учарган манзил,
Юрагим талпинар ишқий кечага.
Афсус эрга тегиб кетибди у қиз,
Боргани уялдим ўша кўчага.

Хотиралар қийнар, афсуслар қийнар,
Ўзимга тилайман энди мен тўзим,
Шаҳарда умрбод яшасам ҳамки,
Лекин ғирт қишлоқи боламан ўзим!!!

Асад Жалол

@asad_jalol_sherlar_olami

“ТИЛИМИ ТИЛНИ ЁРАДИ”, ДЕЯ ТАЪРИФЛАНГАН НЕЪМАТ

Воҳамиз қадимдан ширинтаъм қовунлари билан жаҳонга танилган. Тарнак, сариқ замча, ола замча, хива бешак, қора гурвак, оқ гурвак, кўк гурвак, ола гурвак, оқ қош, ширин печак, урганжи, Хоразм оқ новвоти, нон гўшт, шакарпора, жийда япроқ, хитойи, тўр новвот, зар гулоби, қора қош, шаббози, қарри қиз, олахомма, сариқ гулоби, қора гулоби, кўк гулоби, шойи қовун, қора қўтир, қизил бешак, хўжайли бешак, гурлан гулоби, хоразмий каби навларнинг таърифи етиб борган ўлкаларда уларга талаб юқори бўлган.
Манбаларда ёзилишича XII асрда араб халифалигининг пойтахти Боғдодга Ўрта Осиё ўлкаларидан юзлаб туяларда моллар келтирилган. Улар халифалик пойтахтидан унча узоқ бўлмаган жойдаги муҳташам саройга туширилган. Кўзни қамаштирадиган даражада товланиб турган қоракўл терилар, ҳунармандларнинг сеҳрли қўллари билан яратилган гиламлар, олтин, кумуш тақинчоқлар, хоразм тилида ёзилган ноёб китоблар ва бошқа қимматли буюмларни кўздан кечираётган халифа Абу Бакр улар орасида махсус қўрғошин идишларга жойланган Хоразм қовунларини кўриб, беихтиёр тўхтаб қолади. Бу ажойиб совғалардан шаббози гулоби навли бир қовун эҳтиёткорлик билан идишдан олингач, ундан таралган хушбўй ҳид ҳалифанинг кайфиятини кўтаради. Хоразм қовунларининг таърифини ғойибона эшитиб юрган халифа ҳалиги қовундан бир карж тотгач, дарҳол Ўрта Осиёдаги ноиб Убайдуллахон ибн Зиёдга махсус фармон юбортирди. Унда бундан кейин ҳам саройга яна шундай ноёб қовунлардан мунтазам юбориб туриш тайинланган эди ва шу даврдан бошлаб  Хоразмдан узоқ Арабистонга туя карвонларининг кажаваларида қовун ташилди.
Бундан англашиладики, шу даврларда Хоразмда умумий савдонинг асосий қисмини қовун олди-сотдиси ташкил қилган. Фахриддин Ҳаллож Атъимон Шерозий Абу Исҳақнинг (1450) “Канз ал-иштаҳо” асарида шундай мисраларни учратамиз: “Хоразмнинг қовунини қай тил била айлай баён, онинг асло тенги йўқ, хоҳ Чину, хоҳ Булғорға бор”.
Шунингдек, тарихий манбаларнинг яна бирида воҳимизда ўша даврларда етиштирилган баранж нави ҳақида маълумотлар келтирилган. Аммо бу нав ҳозиргача сақланиб қолмаган, де-йишади.
Уста деҳқонларнинг машаққатли меҳнати-ю меҳр-муҳаббати билан етиштирилган неъматлар ҳақида билмаган, эшитмаган одам бўлмаса керак. Масалан, бу ҳақда балхлик олим Маҳмуд Ибн Вали “Сирли денгиз” асарида шундай ёзади: “ Томири ер бағирлаб кетган янтоқнинг қулай томир қисми тилинади. Тилинган жойга қовун уруғи тиқилиб маҳкамланади. Пишгунича янтоқ томиридаги сув билан озиқланган қовуннинг ҳосили жуда йирик ва ниҳоятда ширин бўлади...”. 
Қовунчиликда ўзига хос мактаб яратган деҳқонларимизнинг таърифу тавсифи тоғ ва уммонлар ошган.
Кўҳна замонлардан бери қовун инсон учун ширин озуқа, тўйимли неъмат бўлиши билан бирга, бир қатор ҳасталиклар давоси сифатида ҳам истеъмол этиб келинган. Абу Али ибн Сино ўзининг “Тиб қонунлари” китобида: “Қовуннинг эти ва айниқса уруғи етилтирувчи ва тозаловчидир. Терини тозалайди, айниқса, уруғи  сепкил, доғ ва бошнинг кепагини йўқотишда фойда қилади. Қобиғи (пўчоғи) манглайга ёпишти-рилса, кўзга тушадиган назлаларга тўсқинлик қилади. Қовуннинг етилгани ҳам, хоми ҳам пешоб ҳайдайди. Айниқса, буйраги ва қовуғида майда тошлар бўлган беморлар учун фойдалидир...” деб ёзган.
Шунингдек, қовун қонни тозалаш ҳусусиятига ҳам эга эканлиги ҳақида кўп ўқиганмиз. Ҳозирги замонавий тиббиёт амалиётида қовун киши асабини тинчлантирувчи, подаграга даво, сийдик ҳайдовчи, ични юмшатувчи, бавосил азиятларига малҳамлик қилувчи омил сифатида тавсия қилинади. Беғубор қовунлар жигар, атеросклероз хасталикларида енгиллик берувчи манба сифатида ҳам ишлатилади. Анемия билан озорланган кишилар учун эса кони фойда.
Юқоридаги маълумотлардан кўриниб турибдики, қовун саломатлигимиз учун алоҳида аҳамиятга эга ноз-неъматлар сирасига киради. Шунинг учун ҳам узоқ тарихга эга воҳамиз қовунларининг барча навларини асараб-авайлаш ва келгуси авлодларга етказиш муҳимдир.

Афруз ЮСУПОВ,
Ўзбекистон экологик партияси Янгиариқ тумани кенгаши раиси

**БАХШИЁНА

Шоир Усмон Азимга

Усмон шоир, ёш бўлсанг ҳам
Қўллаб юбор,
Бахшиёна шеърга мени
Йўллаб юбор.
Бу дунёда нима кўпдир –
Ташбеҳ кўпдир,
Ажабтовур образларни
Мўллаб юбор.
Баъзи биров, сену менга
Қумсан дейди,
Мен гапирай, ўтирабер,
Жимсан дейди.
Устозни-ку назар-писанд
Қилмас улар,
Ўрни келса, отасига
Кимсан, дейди.
Йўлда ногоҳ учраб қолса
Бирор раҳбар,
Содиқ итдай эргашади
Балхга қадар.
Керак бўлса, кузатади
Ҳаммомгача,
Тиз чўкади, буйруғини
Берса агар.
Бой зотини кўрганда–ку
Учар ҳуши,
Қолиб кетар қариндошу
Тенгу тўши.
Дунё топган тентак каби
Қувонади,
Сарқитидан кўз узолмас
Кўнгил қуши.
Шоирман, деб чиққанларнинг
Ярми пўкдир,
Хўрозчадай қичқиради,
Қорни тўқдир.
Рамазонда равган айтган
Болалардан,
Ўлай агар, тирноқча ҳам
Фарқи йўқдир.
Бир мактабда ҳаммамиз ҳам
Сабоқ олдик,
Ёлғон-яшиқ  мақтовларни
Ишга солдик.
Во ажабо, илжайишиб,
Тиржайишиб,
Ўзимиз ҳам ўшаларга
Ўхшаб қолдик.
Усмон шоир, умрим ўтди,
Энди нетай,
Пайти келди, пушаймоним
Баён этай.
Энг яхшиси, Бойсун тоғдан
Бирор ғор топ,
Чориғимни судраб унга
Кириб кетай.

АҚШ. Техас. 2015 йил 30 август

✍Абдулла Орипов**