«...жыццё чалавека - гэта праект ад пачатку і да канца. У гэтым праекце, а дакладней у спробе яго ажыццяўлення і заключаецца свабода. Актам праектавання самога сябе чалавек імкнецца вызваліцца ад выпадковасці сваёй фактычнасці і існаваць на сваіх «уласных падставах». Праект - гэта ўласны спосаб быць у свеце і сярод іншых людзей. Свабода, якая дасягаецца ў праекце, супрацьпастаўляецца выпадковасці. Яна ёсць аўтаноміяй намаганняў чалавека самавызначыцца і гэтым надаць сэнс свайму выбару. Чалавек ёсць аўтар свайго жыцця і сваіх паводзінаў. Здольны праектаваць сваё існаванне чалавек нічым не абмежаваны, свабодны і цалкам адказны за свет і за сябе ў гэтым свеце.»

Рыгор Грудніцкі.
«Філасофія» 2005 год

#філасофія
#урыўкі

«***Навукоўцы звыклі мець справу з сумневам і няўпэўненасцю. Усе навуковыя веды недакладныя, і досвед сумневаў і няўпэўненасці вельмі важны. Думаю, ён распасціраецца за межы навукі. Думаю, каб вырашыць любую задачу, якая не вырашалася раней, дзверы ў незнаёмае трэба пакінуць прыадчыненымі. Трэба дапусціць магчымасць, што не ўсё ў вас робіцца правільна. Калі вы загадзя склалі меркаванне, можаце задачу і не рашыць.

Калі навуковец кажа, што не ведае адказу, - ён не ведае. Калі кажа, што ў яго ёсць здагадкі аб тым, як усё пойдзе, значыць, ён не ўпэўнены. Калі ён дастаткова ўпэўнены і кажа: «Гатовы паклясціся, вось так усё будзе», — у яго ўсё роўна ёсць некаторыя сумневы. А для таго каб дабіцца прагрэсу, вельмі важна паважаць і гэтае няведанне, і гэтыя сумневы. Таму што сумневы ў нас ёсць і мы глядзім ва ўсе бакі ў пошуках новых ідэй. Хуткасць развіцця навукі гэта не толькі хуткасць, з якой вы праводзіце даследаванні, але, што значна важней, яшчэ і хуткасць, з якой вы нараджаеце новыя ідэі для праверкі.

Калі б мы не былі здольныя ці не жадалі разглядаць пытанне ўсебакова, калі б мы не адчувалі сумневаў ці не прызнаваліся ў няведанні, ніякіх новых ідэй у нас бы не з'явілася. Не было б чаго правяраць, мы б і так ведалі, дзе ісціна. Атрымліваецца, тое, што мы завём навуковымі ведамі, проста набор сцвярджэнняў рознай ступені дакладнасці. Некаторыя з іх зусім ненадзейныя; іншыя амаль надзейныя, але няма ніводнага дакладнага абсалютна. Навукоўцы звыклі да гэтага. Вядома ж: цалкам можна жыць і не ведаць. Хтосьці скажа: як можна жыць - і не ведаць? А што? Я вось жыву. Гэта якраз проста. Як даведацца - вось што мяне хвалюе.

Магчымасць сумнявацца важная рэч для навукі і, думаю, у іншых сферах жыцця таксама. Яна нарадзілася з барацьбы. За права сумнявацца і вагацца змагаліся. І я не хачу, каб мы забывалі аб гэтай барацьбе, дапусцілі, каб яна знікла ўтуне. Я нясу адказнасць - як навуковец, які разумее вялікую каштоўнасць філасофіі няведання і важнасць прагрэсу, які ёсць плён свабоды думкі. Я абавязаны аб'явіць каштоўнасць гэтай свабоды і вучыць, што сумневу не трэба баяцца, яго трэба вітаць як крыніцу новых магчымасцей для чалавека. Калі вы прызнаеце сваю няўпэўненасць, у вас ёсць шанец палепшыць становішча***.»

Рычард Фэйнман
«Недакладнасць навукі»
Лекцыя 1
1963

#філасофія
#навука
#урыўкі

З днём матчынай мовы, шаноўныя!

Што такое мова?

Мова - гэта не толькі сістэма
знакаў, сродак камунікацыі, тое, праз што чалавек апісвае свет, пазнае і мысліць. На думку нямецкага філосафа Марціна Хайдэгера(1889-1976), мова - гэта «дом быцця», месца, дзе жыве свядомасць чалавека.

Мова - гэта таксама феномен духоўнай культуры. Паводле нямецкага філосафа і асветніка Іагана Гердэра(1744-1803), мова - гэта адна з важнейшых частак культуры(таксама навука, рамёствы, мастацтва, сям'я, дзяржава, рэлігія), адна з крыніц культурнага развіцця. Украінскі лінгвіст, літаратуразнаўца і філосаф Аляксандр Апанасавіч Пацябня(1835-1891) разглядаў мову, як кампанент дохоўнага жыцця народа. Праз абрады і міфы, яна ўвасабляецца ў разнастайных формах, у ёй выяўляецца душа народа. Прадстаўнік нямецкага ідэалізму Ёган-Готліб Фіхтэ(1762-1814) падкрэсліваў, што «розум можна мець пры любой мове, але спагадную, творчую душу, - толькі пры жывой мове», бо яна не толькі мова маці і дзіцяці, «але і мова Маці-народа, – Маці-Зямлі, вялікай Маці-Прыроды», ва улонні якіх нараджаюцца жывыя вобразы, якія «ўпершыню светам сваім адкрываюць перад чалавечай свядомасцю акружаючы, раней ахутаны цемрай, свет...».

На думку расейскага сацыёлага, культуролага, філосафа і літаратуразнаўцы Міхаіла Бахціна(1895-1975), мова - гэта гістарычная сістэма, якая набывае свае жывыя формы "у пэўнай вербальнай камунікацыі". У ёй ўвасабляюцца формы творчасці простага люду.

Беларуская мова - гэта нацыянальны духоўны скарб.

Менавіта ў роднай мове, лічыў Францішак Багушэвіч(1840-1900), выяўляецца самаідэнтыфікацыя беларускага народа, ягоная самабытнасць. Паэтка і публіцыстка Алаіза Пашкевіч(1876-1916) пісала, што мова, «быццам цэмент», які «звязвае людзей. Яна дае ім найлепшы спосаб зразумець адзін аднаго, адной думкай жыць, адной долі шукаць».
У 20-х гадах XXст. філосаф і публіцыст Уладзімір Самойла(1878-1941) пераконваў, што асноўны чыннік, які злучае народ, ёсць яго самабытная і багатая родная мова. «Беларуская мова сведчыць пра беларускі народ», - паўтараў ён.
Каталіцкі святар Адам Станкевіч(1892-1949), адзначаў, што менавіта мова, з'яўляецца адной з адзнак нацыянальнай асаблівасці кожнага народу, з'яўляецца прыродным дабром, пазбаўленне якой, руйнуе яго прыродную асобнасць, нішчыць нацыянальную індывідуальнасць, з чым нельга не пагадзіцца.
У 1999 годзе, беларускі філосаф, гісторык і культуролаг Уладзімір Конан(1934-2011), у часопісе «Наша вера», падкрэсліваў, што родная мова(як і рэлігія, аўтэнтычная міфалогія) - гэта не толькі кампанент культуры, але і крыніца фармавання нацыянальнага менталітэту.

Як мы бачым, родная мова - гэта духоўны і культурны скарб, які ствараўся і назапашваўся стагоддзямі, яна - адна з найважнейшых прыкмет нацыянальнай культуры. І гэты артыкул, мне хацелася б скончыць словамі постаці беларускага мыслення - Міколы Крукоўскага(1923-2013):

«Менавіта мова і мова абавязкова родная, сэнс чаго надзвычай добра выражаецца цёплым нямецкім словам Muttersprache (матчына мова), толькі і можа выявіць самыя інтымныя, унутраныя думкі і намеры чалавека ў яго дзейнасці і ўвогуле жыцці. Нездарма той жа Эдуард Сепір(амерыканскі лінгвіст і антраполаг) пісаў, што сумленным можна быць толькі на роднай мове»

Шануйце і беражыце родную мову!

#культуралогія
#філасофія

*Адбіваючы ў сабе душу і характар ​​народу, дапасаваная да ўсіх асобнасцяў яго, родная мова становіцца найлягчэйшай формай выражэння думак чалавека, становіцца тым шляхам, ідучы па якім гэтыя думкі найлепшыя могуць развівацца.

Натура чалавека так уладкованая, што ён заўсёды кіруецца ў той бок, дзе для разьвіцьця яго будзе найменш прашкод. Так і розум людзкі выбірае сабе найлягчэйшы спосаб для свайго выражаньня – тую мову, якую жыцьцё выкавала для кожнай нацыі асобна, і толькі для яе аднэй, – значыць, родную мову. Такім парадкам, родная мова, хаваючы ў сабе глыбока дух нацыі, як бы прызначае кірунак, якога павінна нацыя трымацца, каб прылучыцца да ўсясветнай культуры: бо да ўсясветнай культуры можа прылучыцца толькі такі народ, які, разьвіваючы свае ўласнае «я», мае душу, здольнаю прыняць тую культуру. Толькі высокае развіццё дае народу магчымасць зразумець душу іншых народаў, зразумець іх ідэалы і, ступаючы сваёй адвечнай дарогай, узбагачваць агульналюдзкую культурную скарбніцу.

Найлягчэйшай і канешнай дарогай да самаразвіцця, да культурнага жыцця, як мы ўжо сказалі, ёсць для народа развіццё сваёй нацыянальнай душы, нацыянальнай культуры, а для гэтага патрэбна адраджэнне і развіццё роднай мовы. Гэта - закон жыцця. І па гэтым законе культурнае адраджэнне беларусаў выявілася ў форме нацыянальнага адраджэння, у форме адраджэння роднай мовы, пісьменства, артыстычнай творчасці (мастацтва). Бо толькі тады беларускі народ здабудзе сабе грамадзянскія правы ў сям'і культурных нацый, калі, паставіўшы сваю нацыянальную культуру на высокую прыступку, ён прыйдзе да іх не з пустымі рукамі а з новым багатым дарам для ўсясветнай культуры.*

Антон Луцкевіч. Родная мова і яе культурнае значэнне.

#культуралогія

#ADM

Вітаем, шаноўныя падпісанты! З нагоды дня роднай мовы мы вырашылі зрабіць вам невялікі падарунак.

Ад 21 лютага і да 5 сакавіка мы праводзім конкурс для творцаў Новага свету і ўсіх жадаючых.
Вы можаце ствараць свае працы на любую тэму, якая не забароненая правіламі суполкі.

Гэта магчымасць праявіць сябе тым, хто заўсёды баяўся, а для вопытных творцаў магчымасць паказаць новы ўзровень сваіх прац і стварыць нешта асаблівае.

Пераможцы атрымаюць прыемныя папяровыя падарункі.

Умовы:
1. Удзельнічаць могуць усе творцы з любымі відамі прац.
2. Кожная праца павінна быць толькі аўтарская.
3. Працы, якія ўдзельнічаюць у конкурсе, павінны быць пазначаныя тэгам #дзеньроднаймовы.
4. Вы можаце даслаць колькі заўгодна прац на конкурс, але пераможа толькі адна з іх.

Пераможцаў абіраюць падпісанты праз колькасць рэакцый і адно месца ў намінацыі #літаратура абярэ супольнасць творцаў НС.

Абіраем чатырох пераможцаў у намінацыі #літаратура (вершы,  проза і мастацкія пераклады); і дзвюх у намінацыі #нятолькіслова (малюнкі, вырабы, ўласныя песні ці музыка).

Поспехаў усім удзельнікам! Далучайцеся.

Псіхалогія Мак'явелізму

Шмат хто ведае пра такога італійскага мысліцеля як Нікало Мак'явелі. Ягоны трактат «Уладар» быў выкананы выключна для палітычных мэт. Але я хачу сказаць пра іншае, а менавіта пра псіхалогію Мак'явелізму.

Мак'явелізмам некаторыя людзі карыстаюцца падсвядома, не асведамляючы гэтага. Гэта выяўляецца ў сацыяльных зносінах і ў міжасобасных камунікацыях. Напрыклад у сяброўстве ці ў іншых міжасобасных адносінах, у групах. Праз гэта ў чалавека можа адбывацца канфлікт з іншымі.

У такога чалавека можа выплываць схільнасць маніпуляваць іншымі людзьмі ў міжасобасных адносінах для дасягнення асабістых мэт. Калі такому чалавеку нехта ці нешта спадабалася, ён хоча гэтым завалодаць, хоча трымаць, кіраваць, а калі яму гэта надакучвае ці нешта не адпавядае ягоным запатрабаванням, то ён можа, выкажуся па-палітычнаму - «рэпрэсаваць» іншага, толькі ў міжасобасных адносінах. Як палітык па-мак'явеліску, у сацыяльным такі чалавек можа чагосці паабяцаць, даць надзею на лепшае, але, толькі калі ўсё будзе задавальняць яго, калі ж гэтага чалавека будзе нешта раздражняць, можна замяніць яго больш «адданымі» людзьмі, бо працаваць над сабою ў гэтым ён не збіраецца. Галоўнае для такога чалавека - уласная ўлада, кіраванне, панаванне.

Такіх людзей часам раздражняюць дзеянні, якія зроблены, нават калі выпадкова, не па іх жаданню.

Звычайна, адбываецца пераход грубай палітыкі — на свядомыя або несвядомыя маніпуляцыі ў міжасобных камунікацыях.

Некаторыя рэчы, апісаныя Мак'явелі людзі выкарыстоўваюць часам не разумеючы гэтага, на жаль. Так, не заўсёды гэта прысутнічае ў такіх асобах на ўсе 100%, але гэта можа прысутнічаць, прысутнічаць моцна і падсвядома.

`Zima

Z halinaŭ sonnaje viarby,
U spakoi ranišniaha cudu,
Nasustrač stomlenamu ludu
Źlatajuć biełaści klubý.

Zichciać na soniejku suviei;
Śniahir jak pieśniu zaviadzie —
Dyk usio navokał padydzié
Pasłuchać kab toj śpieŭ nadziei.

A zýjduć jak ciapłu idei,
Pryroda ścišna padpiavaci
Dy śpievu stanie nadavaci
Zapał mahutnaje zaviei,
Saboj jakaja achinaje,
Dy pucham zimnim nadaraje
Staróie hožaści ziamlu.

Ja ŭ cudu ranišnim staju.
Ja baču vodbliski suviejaŭ,
Laciać klubý jak; śpieŭ zaviejaŭ
Ja čuju níbyta ŭ raju.

Jakoha ‘šče mnie treba cudu ?
Našto mnie niečaje žyćcio ?
Svajoj zimy ja zabyćcio
I tak nikoli nie zabudu.

•••

Зіма

З галінаў соннае вярбы,
У спакоі ранішняга цуду,
Насустрач стомленаму люду
Зьлятаюць беласьці клюбы́.

Зіхцяць на сонейку сувеі;
Сьнягір як песьню завядзе —
Дык усё навокал падыдзе́
Паслухаць каб той сьпеў надзеі.

Азы́йдуцьяк цяплу ідэі,
Прырода сьцішна падпяваці
Ды сьпеву стане надаваці
Запал магутнае завеі,
Сабой якая ахінае,
Ды пухам зімнім надарае
Старо́е гожасьці зямлю.

Я ў цуду ранішнім стаю.
Я бачу водбліскі сувеяў,
Ляцяць клюбы́ як; сьпеў завеяў
Я чую нíбыта ў раю.

Якога ‘шчэ мне трэба цуду ?
Нашто мне нечае жыцьцё ?
Сваёй зімы я забыцьцё
І так ніколі не забуду.

14.12.2023`@kiera_dy_hardz

Аляксандр Незабытоўскі (1819-1849) – *польскі і беларускі пісьменнік, гісторык, філосаф і публіцыст. Нарадзіўся ў вёсцы Смоліч Нясвіжскага раёну (паводле іншых звестак у вёсцы Зубкава Навагрудскага раёну).

У сваіх творах Аляксандр Незабытоўскі выступаў як перакананы дэмакрат і заўзяты вораг дэспатызму, а таксама царскай манархіі. З'яўляўлся смелым вальнадумцам і атэістам. Ён заклікаў народ на барацьбу супраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту, патрабаваў скасавання паншчыны, адмаўляў існаванне Бога.

Незабытоўскі аўтар кнігі мемуараў «Мае запіскі» (Парыж, 1845), прысвечанай паўстанню 1830-31, у якой ён называе сябе ліцьвінам.*

#беларускаяфіласофія
#паліталогія
#АлякчандрНезабытоўскі