Seneka o’zining “MAKTUBLAR” asarida vaqt qadri haqida shunday nasihatlarni bizga yozib qoldirgan:

Noma 1

Senekadan Lutsiliyga salomlar bo‘lsin!
(1) Shunday qila qol, azizim Lutsiliy! O‘zingni o‘zing uchun saqla, shu paytgacha sendan tortib olinayotgan yoki o‘g‘irlanayotgan, bexuda ketayotgan vaqtingni bundan buyon asra va jamlab ol. Mening yozayotganim haq ekaniga o‘zing ishonch hosil qil: bizning vaqtimizning bir qismini kuch bilan tortib olishadi, bir qismini o‘marishadi, bir qismi dangasaligimizdan bekorga oqib ketadi. O‘zimizning ehtiyotsizligimiz tufayli yo‘qotishlarimiz hammadan ham ko‘ra sharmandalidir. Diqqat qilib nazar sol: axir hayotimizning kattagina qismini axmoqona ishlarga sarflaymiz, bekorchilikda o‘tadigan vaqtimiz ham - oz emas, qolaversa, obdon qarasak, hayotimizning hammasini qilishimiz kerak bo‘lgan ishlarga emas, boshqa narsalarga sarflaganmiz.

(2) Menga vaqtni qadrlaydigan, bir kunning ham qanchalar qimmatli ekanini biladigan, har bir soat sayin o‘layotganimizni tushunadigan biror-bir odamni topib ko‘rsat-chi?! Bizning fojiamiz shundaki, biz o‘limni oldinda ko‘ramiz; holbuki uning aksariyat qismi allaqachon ortimizda, - axir umrimizdan qancha yillar o‘tdi, o‘tib ketgan yillarimiz endi o‘limga tegishlidir. Azizim Lutsiliy, xuddi menga yozganingday qil: biror soatingni ham qo‘ldan berma. Bugungi kuningni qo‘lingda tutib turolsang – ertangi kuningga kamroq asir bo‘lasan. Agar shunday qilmasang, qiladigan ishingni ertaga qoldiraversang, butun hayoting shu yo‘sinda o‘tadi-ketadi.

(3) Lutsiliy, bizning hamma narsamiz aslida bizniki emas, bizga begona, faqatgina vaqtimiz bizga tegishlidir. Tabiat bizga faqat mana shu qo‘limizdan sirg‘alib chiqib ketayotgan va shuvillab oqib borayotgan vaqtnigina bergan, ammo uni ham bizdan kim istasa tortib oladi. Bandalar gumrohdirlar: qandaydir bo‘lmag‘ur, arzon va o‘rni oson to‘lib ketadigan narsani olgan-berganlari uchun hisob-kitob qiladilar; ammo vaqtingni olganliklari uchun o‘zlarini qarzdor deb bilmaydilar, holbuki eng minnatdor banda ham vaqtni bizga qaytarib berolmaydi.

(4) Balkim sen mendan: «Nasihat qilishni-ku bilasan, ammo o‘zing nima qilyapsan?» - deb so‘rarsan? Chin ko‘ngildan tan olishim kerak: men hisob-kitobni yaxshi biladigan chiqimdor sifatida qancha vaqtni bexuda yo‘qotganimning hisobini bilaman, xolos. Hech qancha vaqtni bexuda yo‘qotmayman deb aytolmayman, ammo qancha vaqt yo‘qotganimni, nimaga yo‘qotganimni va qanday qilib yo‘qotganimni aytib bera olaman hamda qashshoqligimning sabablarini ham tilga olishim mumkin. Men ham o‘z illati tufayli qashshoqlashmagan boshqa aksariyat odamlar singari ahvoldaman; hamma menga go‘yo rahm qiladi, biroq hech kim menga yordam bermaydi.

(5) Xo‘sh, nachora? Meningcha, eng ozgina qolgan narsaga ham qanoat qila oladigan inson qashshoq emas. Sen o‘z boyligingni hozirdan asraganing durust: hozir boshlashning ayni payti! Ajdodlarimiz aytganlariday, qozonning tagi ko‘rinib qolgandan keyin tejamkor bo‘lishdan foyda yo‘q. Qolaversa, vaqtimiz nafaqat oz qolgan, juda oz qolgan. Salomat bo‘l, birodar.

©️SENEKA. MAKTUBLAR

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

**ARTUR SHOPENGAUER

“HAYOT SABOQLARI”**

Do‘stlik rishtalari uzilgach, qaytadan tiklash bizga qimmatga tushadi. Chunki sobiq do‘stning qilmishlari oldingidan yuz chandon oshadi, surbetligi chegara bilmaydi. Haydalgan xizmatkor haqida ham shunday deyish mumkin.

Odamlarning fikrlash tarzi, fe’l-atvori, xuddi manfaatlaridek, o‘zgarib turadi. Tuban niyatlarini amalga oshirishni paysalga solib o‘tirishmaydi. Bizni ishontirish uchun bergan va’dalariga laqqa tushmaylik. Samimiyligiga ishondik deylik, lekin uning vaziyatdan chiqib ketish maqsadida aytilgan va’dasi yolg‘on, haqiqiy tabiati esa o‘z fe’l-atvori bilan to‘qnashganda namoyon bo‘ladi.
Hayotda uchraydigan pastkashliklar va nodonliklardan xafa bo‘lishning hojati yo‘q. Bu narsa inson zotining o‘ziga xos belgilardan biri ekanligini unutmaylik. O‘z ishining ustasi bo‘lgan zarshunos sof oltinni soxtasidan osongina ajratib olgani singari, bizga keyinchalik bu bilim asqotadi.

Odamlarning bir-biridan farqi bor, albatta, lekin bu dunyoda yovuzlik hukmron – yovvoyilar bir-birining go‘shtini yeydi, madaniylashganlari bir-birini aldab kun ko‘radi.

©️ARTUR SHOPENGAUERKanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

Teleskop haqidagi dastlabki qaydlar.

Ingliz faylasufi, Parij dorilfununining ilohiyotchi olimi doktor Rojer Bekon ma’lum bo‘lishicha, teleskop haqidagi dastlabki qaydlar uning qo‘lyozmalarida o‘z aksini topgan. Arab optikasi yutuqlari bilan yaxshi tanish bo‘lgan va quyosh hodisasini shaxsiy tajribasida kuzatib, «sehrli kristall» (lupa) yordamida mutolaa qilgan faylasuf quyidagi hayajonli xulosalarini yozib qoldirgan:

«Men sizga tabiat va san’atning har qanday g‘ayritabiiylikdan xoli bo‘lgan hayratli «ishlari» haqida so‘zlab bermoqchiman. Shaffof jismlarga ishlov berish natijasida olisdagi narsalar juda yaqin ko‘rinadi va aksincha, biz uzoq masofadan mitti harflarni o‘qish va kichik buyumlarni ilg‘ash, shuningdek, yulduzlarni tomosha qilish imkoniyatiga ega bo‘lamiz».

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

“Meni iskanjaga olib turgan dahshat ham shunda - hamma narsaga fahmim yetadi…”

©Fyodor Dostoyevskiy

Biroz etiborisiz bo’lish meni dunyodagi eng baxtli inson qilishi mumkun edi…

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi🔭

Telegram kanalimizda yangi loyiha!#101faylasuf #12

“Erkinlik va zaruriyat doimo birgalikda mavjuddir. Masalan, daryo suvi erkin oqadi. Lekin u o‘zandan chiqmaslik zaruriyatiga bo‘ysunadi. Shunga ko‘ra, aytish mumkinki, barcha ixtiyoriy harakatlar aslida majburiydir…”

TOMAS GOBBS
(1588-1679)

Ingliz faylasufi Tomas Gobbs Angliyaning janubidagi Vesport qishlog‘ida tug‘ilib o‘sdi. Uning onasi sodda dehqon ayoli, otasi ruhoniy edi.
Tomas 15 yoshida Oksford dorilfununiga o‘qishga kirdi va ikki yildan so‘ng uni bitirib, mantiq ilmidan ma’ruza qila boshladi. 1608 yilda u Uilyam Kavendishning o‘g‘liga murabbiylik qiladi. Gobbs 1610 yildan boshlab uch yil davomida Farangiston va Italiyada yashaydi. 1613 yilda u siyosatchi va faylasuf Frensis Bekonga kotiblik qiladi. 1636 yilda faylasuf Italiyaga jo‘naydi va u yerda Galiley bilan uchrashadi. Tomas Gobbs handasa ilmini juda katta qiziqish bilan o‘rgangan.
Uning quyidagi asarlari ma’lum: «Falsafa asoslari» (1640-1658), «Fuqaro haqida» (1642), «Jism haqida» (1655), “Inson haqida” (1658), “Leviafan” (1658).
1646 yilda Gobbs Karl I ning o‘g‘li shahzoda Uelsskiyga (bo‘lg‘usi Karl II) riyoziyotdan saboq bera boshlaydi.
Faylasufning atrofida uni ko‘rolmaydiganlar ko‘p edi. Shu bois Tomas Gobbsni keksaygan chog‘ida dahriylikda ayblaydilar. Uning «Fuqaro haqida» va «Leviafan» nomli kitoblari ruhoniylar tomonidan taqiqlangan adabiyotlar ro‘yxatiga kiritiladi. Gobbs so‘qqaboshlikda hayot kechirgan. 

Filozof shunday yozad:
“Tabiiy qonunlar o‘zgarmas va mangudir. Inson tabiatiga xos tabiiy qonunlarning soni 12 ta:
1. Shukronalik.
2. Adolatlilik.
3. O’zaro yon bosish va iltifot.
4. Kechirimlilik.
5. Ezgu kelajak haqida o‘ylar.
6. Haqoratga dosh berolmaslik, mag‘rurlik.
7. Xolislik.
8. Buyumlardan foydalanishdagi tenglik.
9. Qur’aga ishonish.
10. Egalik huquqi.
11. Hakamga itoat etish.
12. O’ziga o‘zi hakamlik qilolmaslik. “

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

Telegram kanalimizda yangi loyiha!#101faylasuf #11

"Cogito ergo sum"

«Fikrlayapman, demak mavjudman»

RENE DEKART
(1596-1650)
Farangistonlik faylasuf, riyozatchi, tibbiyotshunos olim va uslubiy nazariyotchi Rene Dekart Turen muzofotining Lae shaharchasida dvoryan oilasida dunyoga keldi. 1606 yilning bahorida otasi Dekartni La-Fleshdagi diniy kollejga o‘qishga jo‘natadi. 1618 yilda Dekart Gollandiyaga jo‘naydi va o‘z xohishi bilan armiyaga yollanib, ispan-avstriya qo‘shinlariga qarshi kurashda ishtirok etadi. 1619 yildan boshlab Dekart falsafa bilan jiddiy shug‘ullanishga kirishadi. 1625 yilda Dekart Parijga keladi va olimlar bilan tanishadi. Faylasuf bu yerda tarixda «odam jurnal» deb nom qoldirgan Mersen Maren bilan yaqin do‘st tutinadi. Rene Dekart tabiatan qiziqqon bo‘lsa-da, bahs va tortishuvlar chog‘ida doimo o‘zini munosib tuta bilgan. U birinchi bo‘lib «Efir» atamasini va u haqidagi g‘oyani fan olamiga olib kirdi. «Fikrlayapman, demak mavjudman», — degan naqlni ham Dekart o‘ylab topgan. Shuningdek, u birinchi bo‘lib, kamalakning paydo bo‘lish sabablari va uning tabiatini tushuntirib berdi. Dekart 1650 yilning 11 fevralida yetti kun davom etgan ayovsiz bezgak xurujidan so‘ng vafot etadi. Bizgacha Rene Dekartning quyidagi asarlari yetib kelgan: «Aqlni boshqarish qoidalari», «Koinot yoki olam haqida mushohadalar», «Falsafa ibtidosi», «Uslub haqida mushohadalar», «Handasa» va boshqalar.

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

Baltasar Grasian Ispaniyaning Blemonte qishlog‘ida e’tiborli shifokor oilasida tug‘ilib o‘sdi. U bolaligidanoq o‘z iste’dodi bilan boshqalardan ajralib turgan.

Uning bazi pandu - nasixatlarini sizlar bilan ulashmoqchiman.

Zaruriyat tug‘ilganda o‘zingni chetga olishni ham bil. Olamda behuda mashg‘ulotlar ko‘p… Lekin hech ish qilmagandan ko‘ra, behuda ish bilan mashg‘ul bo‘lgan ham yaxshiroq. Aqlli odam hech kimning ko‘ngliga urmaydi. Shuningdek, u o‘zgalardan bezor bo‘lmaslikning g‘amini ham yemog‘i joiz. Hammaga tegishli odamning ixtiyori o‘zida bo‘lmaydi. O’zingni hatto do‘stlardan ham chegaralay bil. Ulardan imkoniyatidan ortiq hech narsa talab qilma. Haddan oshmoqlik, ayniqsa, odamlar bilan muomalada me’yorni saqlay bilmaslik hech qachon yaxshilikka olib kelmaydi. 

Munosib ravishda chekina bilish mardonavor hujum qilish kabi muhimdir. Maqsadingga erishgandan so‘ng o‘zingni to‘xtata bil. Omad ustiga omad kelaverishi shubhalidir. Omadning ketidan quvish oqibatida avval erishgan hamma narsangni boy berib qo‘yishing hech gap emas. Ba’zan shunday bo‘ladiki, omad senga qisqa fursatli, ammo buyuk marhamat ko‘rsatadi. Lekin baxti chopgan odamni doimo kaftida ko‘tarib yurish bir kun kelib omadning ham joniga tegadi. 

O’zligingni birvarakayiga namoyish etma. Aks holda, ertaga hech kimni hayratga sololmaysan. Shu bois odamlarga har kuni biror yangilik hadya etish uchun nimanidir o‘zingda olib qol. Atrofdagilar bunday odamdan ko‘p narsa kutadilar va hech qachon uning xazinasi tagiga yetolmaydilar.

Ustunlik — birinchilikda. Ikkinchi bo‘lgan qanchalik ter to‘kmasin, hech qachon taqlidchi degan tamg‘adan qutulolmaydi. Donolar yangilik yaratib, qahramonlar ro‘yxatidan o‘rin oladilar. Ba’zilar birinchi qatorda ikkinchi bo‘lgandan ko‘ra, ikkinchi qatorda birinchi o‘rinni egallashni afzal ko‘rishadi.

Rad etishni bil. Hech qachon keskin rad javobini berma – bu sadoqat uzvlarini kesmoq bilan barobar. Ozgina umid qilishga imkon qoldir. Bu umid raddiya alamini kamaytiradi. Iltifot kemtik muruvvatning, yaxshi so‘z bajarilmay qolgan ishning o‘rnini to‘ldiradi.

Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

Telegram sahifamizda 1K (1000) obunachiga erishsak xabarlarga emoji bosishni ochib qo’yaman so’z! Kanalga ulanish uchun👇🏼 @filosof_kundaligi 🔭

Deyl Karnegi shunday yozgandi:

«Agar siz odamlar bilan qanday muomalada bo‘lish, o‘zingizni qanday boshqarish va qaysi yo‘l bilan fazilatlaringizni kamolga yetkazish haqida a’lo maslahatlar olishni istasangiz, Benjamin Franklinning tarjimai holini o‘qing… Benjamin o‘z xotiralarida o‘zidagi eng katta qusur – bahslashish odatini qanday qilib yo‘qotgani va Amerika tarixidagi eng bilimdon, adabli, farosatli odamga aylangani haqida hikoya qiladi…»

Siz bahsga kirishib, qiziqqonlik bilan suhbatdoshingizning fikrlarini rad etishingiz va g‘olib chiqishingiz mumkin. Lekin bu g‘alaba hech qanday naf keltirmaydi. Chunki hech qachon siz bilan bahslashgan muxolifingizning xayrixohligiga erisholmaysiz.
Kanalga ulanish uchun👇🏼

@filosof_kundaligi 🔭

Yoshlar uchun eng xatarli narsa ham shu, g’ayratning o’ziga yo’l topolmay bo’g’ilib qolishi, mag’rur intilishlarning o’ziga yo’l topolmasligi!

Bu dunyo yaralgandan beri olamda fikrlar va nazariyalar tug’ilib, g’alayon qilib, bir-biri bilan to’qnashib keladi, xo’sh, mening fikrim nimasi, nimasi bilan ularning fikrlaridan jo’nroq ekan, qani? Agarda bu ishga an’anaviy qarashlardan qutulib keng nazar tashlanganda edi, albatta, unda mening fikrim u qadar… g’alati bo’lib tuyulmasdi. O, siz chaqaga arzimaydigan donishmandu munkirlar, nega yarim yo’lga yetmasdan tappa-taq to’xtab qolasiz!

Fedor Dostoevskiy. Jinoyat va jazo (roman).

Siz ham o’zingiz ostiga chizgan parchalarni yozib keting! Kanalga ulanish uchun👇*@filosof_kundaligi 🔭***