هونەرمەندی مۆدێرن چییە؟

ئەحمەد پاوڵ کیڵەر هونەرمەندی هاوچەرخی چواندووە بە کەناریی ناو کانەکان، ئەمەیش چواندنێکی زیرەکانەیە. جاری جاران کاتێک کرێکارەکان بۆ کارکردن دەچوونە ناو کانە خەڵوزەکانەوە، کەنارییەکیان لەگەڵ خۆیاندا دەبرد و لە جێیەکی تۆزێک بەرزدا دایاندەنا، تاکو ئەگەر گاسی یەکەمئۆکسیدی کاربۆن لەو جێیەدا زۆر بوو، خێرا هەڵبێن و خۆیان قوتار بکەن، ئاخر گاسەکە زووتر کاریگەریی لەسەر کەنارییەکان دادەنا.

بەم شێوەیە، کەنارییەکە دوو سیفەتی سەرەکیی هەبوو: هەستیاری، ئاگادارکردنەوە. کەنارییەکە هەستیار بوو، لە مرۆڤەکان زووتر هەستی بە گاسەکە دەکرد، بە مەرگی خۆیشی ئەوانی تری ئاگادار دەکردەوە. جێی باسە، کەناریی هەژار نەیدەزانی بۆچی دەمرێت و سەری لە بابەتەکە دەرنەدەکرد.

هونەرمەندی مۆدێرنیش هەر ئاوایە، چونکە زۆر هەستیارە و ناتوانێت وەکو کەسانی تر بەر شتە دزێوەکان بکەوێت و کاریگەر نەبێت. بەڵام ئەم هونەرمەندە باش پەروەردە نەکراوە، هەر زوویش بەر پیسییەکانی دونیای مۆدێرن کەوتووە و ڕۆحی ڕوشاوە، بۆیە ئەو هونەرەی بەرهەمی دەهێنێت هونەرێکی جوان نییە. هونەرەکەی ڕەنگدانەوەی بێمانایی جیهانبینیی هاوچەرخ و بێمانایی کۆمەڵگەکەیەتی، بۆیە دەبێت وەکو کەنارییەکە دەبێت بە ئاگادارکەرەوە. زۆر هونەرمەند هەن بەهۆی پیسبوونی ڕۆحی هەستیاریانەوە دیوە دزێوەکانی دونیای مۆدێرنیان دەرخستووە، بەڵام خەڵکەکە ڕاناکەن.

بەڵێ جیاوازییە گەورەکە لێرەدایە: ڕەخنەگران و بینەرانی هونەری مۆدێرن لەبری ئەوەی خودی هونەرەکە بە ئاگاداردکردنەوەی پیسبوونی ڕۆح بزانن، شایی پێ دەکەن و ستایشی دەکەن، وەکو شاکار سەیری دەکەن. بەم جۆرە هونەرمەند ڕۆحڕوشاو لەبری ئەوەی هەوڵی چاککردنەوەی ڕۆحی بدات و بە دوای جوانییەکاندا بگەڕێت، بە خۆیدا دەنازێت و خۆی دەخاتە ڕیزی هونەرمەندە مەزنەکانی مێژووەوە. هۆکاری ئەم جیاوازییە خاڵێکی هاوبەشی نێوان کەنارییەکە و هونەرمەندەکەیە؛ نە کەنارییەکە دەزانێت بۆ دەمرێت و ئامانجی چییە، نە هونەرمەندەکەیش دەزانێت بۆچی ئەوەندە تامەزرۆی پیشاندانی دزێوییەکانەوە و دیسانەوە ئامانجی خۆی نازانێت.

بازرگانیی هاوچەرخ لێرەدا بە فریای هونەرمەند دەکەوێت و پارە دەکات بە ئامانجی باڵا. بەرهەمە هونەرییە هاوچەرخەکان لە پێشەنگا هونەرییەکاندا بە پارەی خەیاڵی دەفرۆشرێن، فیلمە نزمە سینەماییەکانیش بە ملیۆنان دۆلار پەیدا دەکەن. بەم شێوەیە، مرۆڤی مۆدێرن ڕۆحی بەر هونەری نەمر ناکەوێت و ناچارە لەبری جوانییەکان خوو بە ناشرینییەکانەوە بگرێت، بەڵکو ناشرینی و دزێویی لا ببێت بە وێنە خوازراوەکە.

هونەرمەندی مۆدێرن کەنارییەکە لە کانێکی خەڵوزدا، بەڵام نە خۆی و نە دەوروبەریش سوود لە هەستیاری و ئاگادارکردنەوەکانی وەرناگرن، چونکە تازە خووی بەو دزێوییەوە گرتووە.

هاوکێشەی بوون هاوکێشەیەکی نابەرابەری ڕەحمەتە

هەبوون هەر بە سروشتی خۆی ڕەحمەتە، هەموو مرۆڤێکی ئەقڵساغیش دەزانێت هەبوون لە نەبوون باشترە. زۆرجار دەڵێین ئەگەر بێباوەڕان و هیچگەراکان لەگەڵ خۆیاندا ڕاست بن دەبێت خۆیان بکوژن، بەڵام ڕاستییەکەی ئەوەیە ئەوان هەرچەندە تێزی فەلسەفی لەسەر بێمانایی بوون دابڕێژن، هەر دەزانن (تەنانەت ئەگەر خۆیشیان درک بەو زانینەنە) بوون لە نەبوون باشترە، بۆیە کەمترینیان خۆیان دەکوژن (زۆرێک لەوانەیش کە خۆیان دەکوژن باوەڕیان وانییە بچنەوە بۆ نەبوون).

هەرکات دانمان بەوەدا نا بوون لە نەبوون باشترە، دەستبەجێ دەبێت دان بەوەیشدا بنێین هێنانی مرۆڤ و هەموو بوونەوەران و بەدیهێنراوانی تر لە نەبوونەوە بۆ بوون چاکەیەکە و دەبێت مرۆڤ قەرەبووی بکاتەوە. بەڵام مرۆڤ خۆی خاوەنی خۆی نییە، هەروەها بوونی بە خۆیەوە پەیوەست نییە و هەم بۆ پەیدابوون قەرزارە، هەم بۆ بەردەوامبوون. دەی کەوایە لە حاڵەتێکی وەهادا چۆن دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرانبەر ئەم قەرزە بداتەوە؟ ناتوانێت. بەڵام خودا چۆن جاری یەکەم چاکەی لەگەڵ مرۆڤدا کرد و لە هاوکێشەیەکی نایەکساندا هێنایە بوونەوە، ئەمجارەیش مامەڵەیەکی نایەکسانی لەگەڵدا دەکات.

ئەم مامەڵەیە چۆنە؟ گوتمان مرۆڤ خاوەنی بوونی خۆی نییە، کەچی ئەگەر ئەم بوونەی بە قەرز پێی دراوە بفرۆشێتەوە بە پەروەردگاری خەڵاتێکی نابەرابەری دیکەی پێ دەدرێت: بوونی هەتاهەتایی لە شادیدا و دوور لە پەژارە. واتە خودا قەرزێکی پێ داین هاوشێوەی نییە، پاشان حوکمی دا هەرکەسێک بوونی بەقەرزپێدراوی بە هی خۆی نەزانێت و بە منی بداتەوە شادومان دەبێت.

لەم هاوکێشەیەدا مرۆڤ لە ڕووی ڕەحمەتەوە هێنراوە، چاکەی لەگەڵدا کراوە بەبێ ئەوەی بە خۆی بزانێت، دیسانەوە چاکەیەکی تری لەگەڵدا دەکرێت. هیچشتێک لەم هاوکێشەیەدا یەکسان نییە، لای ڕەحمەتی تەرازووەکە قورسە. دەی کەوایە کە لەوسەریشەوە کە مرۆڤ یاخی دەبێت و ئەم هەموو هاوکێشە نابەرابەرەدا هەر سەرسەرییانە مامەڵە دەکات، دەبێت سزای ناکۆتای دۆزەخ بە دادگەرانە بزانێت.

بەڵام وا مەزانە لەبەرئەوەی هاوکێشەی بوون نابەرابەر بوو هاوکێشەی سزای خوداییش نابەرابەرە. هۆکاری بەدبەختبوونی مرۆڤ و بۆدۆزەخچوونی ئەوە نییە مادام لەولا چاکەیەکی زۆری لەگەڵدا کراوە لەملا خراپەیەکی زۆری لەگەڵدا دەکرێت. نەخێر، سزاکە شایستەیە و زێدەڕۆیی تیادا نییە. ڕەخنەگر دەڵێت ئەگەر خودا بەڕەحمە بۆچی ئەگەر ڕەتی بکەیتەوە سزات دەدات؟ ڕەنگە لای وابێت کوشتنی مرۆڤێک، ئازاردانی ئاژەڵێک، یان سوتاندنی دارستانێک لەم ڕەتکردنەوەیە قورستر بێت. بە پێچەوانەوە، ڕەتکردنەوەی خودا و بەدرۆخستنەوەی هەمووشتێکی تر سفر دەکاتەوە، چونکە بێسفەتی و بێئەدەبییە بەرانبەر بە حەقیقەت.

بۆچی بێئەدەبییە؟ چونکە کافر بەو بوونەی خودا بە قەرز پێی داوە سوکایەتی بە خودا دەکات. لەوەیش زیاتر، کافر ڕەحمەتی وەرگرتنی بوون ڕەت دەکاتەوە، هەروەها ڕەتی دەکاتەوە بەو نەسیمەی ڕەحمەت کە خودا پێی بەخشیوە بەرەو نەسیمێکی تری ڕەحمەتێک بچێت؛ کەواتە کافر خۆی سوورە لەسەر ئەوەی خۆی لە ڕەحمەتی خودا بێبەش بکات. بۆیە وەختێک کار لە کار دەترازێت ڕووبەڕووی حەقیقەت دەبێتەوە، ناڵێت دۆزەخی هەمیشەیی ستەمە، بەڵکو تکا دەکات جارێکی تر بگەڕێندرێتەوە.

خودا بمانپارێزێت لە کوفری بەنیعمەتنەزانینی ئەم بوونەی پێمان دراوە، هەروەها کوفری بە گوێنەدان بە لوتفی ئاشکرا و شاراوەی خودا لەگەڵماندا.
رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ

پوختەی قسە ئەوەیە هونەر سەربەخۆ ناکرێت، هەروەکو چۆن زانست و ئەدەب و بوارەکانی تر سەربەخۆ ناکرێن. لە جیهانبینیی تەوحیدیدا فرەیی ڕەها قبووڵ ناکرێت، بەڵکو هەموو فرەییەکان لەژێر چەتری حەقیقەتی باڵادا یەک دەخرێن. شکستهێنان لەم یەکخستنەدا شکستێکی شارستانییە و باجی گەورەی هەیە.

زۆرینەی کات هەر بابەت، کتێب، فیلم، یان ڤیدیۆیەک ناوبانگێکی زۆری پەیدا کرد، یان ئەوەیە بەڕاستی بەرهەمێکی مەزن و نەمرە و لێوانلێوە لە دانایی، یان ئەوەیە لەسەر نزمترین ئاست و بۆ نزمترین ئاست و لە پێناو قایلکردنی نزمترین ئاستی ئەقڵی و ئەدەبی و زانستیدا نووسراوە.

دەتوانیت زۆرێک لە بەرهەمەکان بەم یاسایە بپێویت.

بێنەوام هیچم نییە هاتووم و مەحروومم مەکە
قەت لە دەرگای خۆی گەدا ناکاتەدەر ساحیب کەرەم

من چلۆن مەحرووم ببم ئەی رحمة للعالمین
دێ سەدای لا تقنطوا من رحمة الله دەم بە دەم

یا رسول الله دەزانی تۆ کە شەیتانە عەدووت
هەم لە تۆ مەعلوومە ئەمنیش ئوممەتی تۆم هەرچی هەم

کەی ڕەوایە و غیرەتە بۆ تۆ کە فەخرولئەنبیای
دوژمنی خۆت شاد بفەرمووی، ئوممەتی خۆت دڵ بەغەم

داغی تۆم هەر پێوەیە سەد جار دەرم کەی دێمەوە
من غولامی تۆم، وەفاییم، ڕوو لە دەرگای کێ دەکەم؟

وەفایی

شەرمەندەیە گوڵ، ئەز ڕووخی زیبایی محەممەد
سازەندەیە بولبول لە تەماشایی محەممەد
جوبریلە سەناخوانی سەراپایی محەممەد
تەسبیحی مەلەک، مەدح و سەناهایی محەممەد
ئەی جان بە فیدای نەرگسی شەهلایی محەممەد

ئەمین ئوشنوویی

الله اکبر الله اکبر الله اکبر
لا اله الا الله
الله اکبر الله اکبر ولله الحمد

فەیلەسوف و لایەنگیری داگیرکەر، بەڵام لەژێر پەردەی فکر و فەلسەفەدا
دوو مانگ لەمەوبەر، پێرس مۆرگان لەسەر چەند پرسێکی جیاواز گفتوگۆی لەگەڵ سلاڤۆی ژیژەکدا، فەیلەسوفی سلۆڤینی، ئەنجام دا. لە درێژەی گفتوگۆکەدا مۆرگان سەبارەت بە جەنگی ئیسرائیل و فەڵەستین پرسیاری لە ژیژەک کرد. کۆی قسەی ژیژەک ئەم چەند خاڵە بوو:
١- ئەم دوو ناوچەیە ناچارن لەگەڵ یەکدا بژین، بۆیە گەیشتن بە ڕێککەوتنی ئاشتی باشترین و تاکە چارەسەرە. خۆ ئەگەر پەنا بۆ چارەسەر نەبەن، هەردوو لا تیادا دەچن.
٢- نوێنەری هەردوو لا دڕندانە مامەڵە دەکەن، ئەمەیش چارەسەرەکە دوور دەخاتەوە.
٣- ڕاستە موقاوەمەی فەڵەستینی لە ڕوویەکەوە بزاڤێکی بەرخۆدەرە، بەڵام توندڕەویی ئایینیی تیادایە.
٤- ئەوەی موقاوەمەی فەڵەستینی لە حەوتی ئۆکتۆبەردا ئەنجامی دا، تیرۆرێکی تەواوەتییە و بەڵگەیە لەسەر نزمیی موقاوەمە، چونکە ئەوانەی لەو ئاهەنگەدا بوون کەسانی مەدەنی بوون و بگرە هاوسۆزی غەزەیش بوون.
٥- ئەوەی لە کەناری ڕۆژئاوا ڕوودەدات لۆمەکراوە، ئیسرائیل لەوێ خەریکی ئیستیعمارێکی هێواشە.

بۆ تێگەیشتن لە خەیاڵات و خۆفریودانی فەیلەسوفەکە، با سەرنجێکی قسەکانی بکەین. ژیژەک لە هزری خۆیدا کێشەیەک دادەڕێژێت جیاواز لە کێشە ڕەسەنەکە: کێشە ڕەسەنەکە ئەوە نییە دوو وڵاتی دراوسێ شەڕیان بێت، بەڵکو شەڕی نێوان داگیرکەر و داگیرکراوە. فەیلەسوفانی داگیرکەر سەرەتا کێشەکە دەشێوێنن، ئینجا چارەسەرەکەیان پێشکەش دەکەن. پاش شێواندنی کێشەکە، چارەسەرێک لە هزری خۆیدا دادەڕێژێت، پاشان ئەگەر موقاوەمە بەپێی ئەو چارەسەرەی ئەو نەجوڵێتەوە، تۆمەتی تیرۆر و دڕندەیی لێ دەدات (سەرنجی ئەو وتەیەی خالید ئەبولفەزڵ بدەن کە پێشتر پۆستمان کردووە). ئەمە یەکێکە لەو تاکتیکانەی بە درێژایی مێژوو دژی داگیرکراو بەکار هێنراوە. ئەگەر داگیرکراو بە دەردی خۆیەوە دابنیشێت، هێواش هێواش چاوەڕێی مەرگ بکات و بەرهەڵستیی ستەم نەکات، ئەوا لە لایەن فەیلەسوفی داگیرکەرەوە ستایش دەکرێت و کارەکەی بەرز دەنرخێندرێت. لەم نێوەندەدا، داگیرکەر بڕیار دەدات چارەنووسی داگیرکراو چی دەبێت: شووناسی خۆی لەدەست دەدات، ئاوارە دەبێت، یان کۆمەڵکوژ دەکرێت. هەربۆیە ژیژەک بە شێوەیەکی ڕەها تانە لە کاری ئیسرائیل لە کەناری ڕۆژئاوا دەدات. بەرهەڵستیی داگیرکراوەکانی ئەوێ وەکو بەرهەڵستیی موقاوەمە نییە، بۆیە فەیلەسوفی داگیرکەر پەسەندی دەکات.

لێرەوە لێت دیار دەکەوێت ڕاستە فەیلەسوفی داگیرکەر لۆمەی داگیرکەر دەکات، بەڵام ئەو چارەسەرەی پێشکەشی دەکات بە شێوەیەکی کردەیی بریتییە لەمە: داگیرکراو خۆی بخاتە بەردەم ڕەحمەتی نەبووی داگیرکەر و مافەکانی مرۆڤ و ڕێکخراوە جیهانییەکان.

هەرچۆنێک بێت، ڕووی ڕاستەقینەی فەیلەسوفی داگیرکەر ئەوکات دەردەکەوێت کە داگیرکەر موقاوەمەی ڕاستەقینە دروست دەکات. وەختێک موقاوەمە بڕیار دەدات بەپێی جیهانبینیی خۆی، بە دەستەکانی خۆی، بە خوێنی خۆی بەرانبەر بە داگیرکەر بوەستێتەوە، ئیدی فەیلەسوفی داگیرکەر ئەقڵ و هۆشی لەدەست دەدات. هەربۆیە سێبەری هەر درۆیەکی دەست بکەوێت لەژێریدا دادەنیشێت. بۆ نموونە، ژیژەک دەڵێت موقاوەمە هێرشی کردووەتە سەر مەدەنی، بەبێ ئاماژەدان بەوەی کۆمەڵگەی داگیرکەر کۆمەڵگەیەکی سەربازییە، هەر مەدەنییەکی ئیسرائیلی لە ماڵێکدا دانیشتبێت، ئەو ماڵەی لە دانیشتوانێکی ڕەسەنی ئەوێ داگیر کردووە؛ بۆیە بانگەشەی مەدەنیبوون پوچەڵە.

جیا لەوەیش، سەرەڕای بڵابوونەوەی درۆگەلێکی زۆر لە سەرەتای تۆفانەکەدا، ئێستا یەکلا بووەتەوە موقاوەمە بە هیچ جۆرێک ئازاری منداڵی نەداوە، هەروەها بە شایەتی خودی دیلەکان، بە جوانترین شێوە مامەڵەی لەگەڵ دیلەکاندا کردووە (بە جۆرێک لە ڕوخساری هەندێک لە دیلەکاندا دەخوێندرایەوە: ئەم زیندانە لە ئازادی خۆشترە)؛ جیا لەمەیش، بە شایەتیی هەندێک لەوانەی لە ڕۆژی تۆفاندا ئامادە بوون، بەشێکی دیاری ئەو بەناو مەدەنییانەی لەوێ کوژراون بە دەستی خودی داگیرکەر کوژراوە.

فەیلەسوفی داگیرکەر چاو لە هەموو تاوانە ئاشکراکانی داگیرکەر دەنوقێنێت، بەڵام بۆ ئەوەی فریوی خۆی و خەڵک بدات، تاوانێکی خەیاڵی و ئەنجامدراوی موقاوەمە دەکات دەدات بە گوێی خەڵکدا. بەم شێوەیە و زۆر بە کورتی، کاری فەیلەسوفی داگیرکەر یان فەیلەسوفی بەناو بێلایەن ئەوەیە لۆمەیەکی درۆزنانەی داگیرکەر بکات و ڕێگەی لەناوچوون پیشانی داگیرکراو بدات. خۆ ئەگەر چاوی دڵی بکردایەتەوە، ڕەحمی موقاوەمەی لە کاتی ئاشتی و جەنگدا، لە کاتی کوشتن و کوژراندا، لە کاتی هێرش و بەرگریدا دەبینی. خۆ ئەگەر سەیرێکی مێژووی بکردایە، دەیزانی شەڕی نێوان داگیرکەر و داگیرکراو بە لەناوچوونی هەردوو لا کۆتایی نایەت؛ بەڵکو بە لەناوچوونی داگیرکراو کۆتایی دێت، ئەگەر داگیرکراو بەرهەڵستی نەکات؛ خۆ ئەگەر داگیرکراوی بەرهەڵستی بکات و پشت بە خودا ببەستێت، ئەوا ڕوونە خودا پشتی موجاهیدان بەرنادات. کوفریش پێی ڕاوەستانی لە بەردەم ئیمانی ڕاستەقیندا نییە.