Шул ук журналдан Себердә яшәгән бер төрек әсиренең истәлекләре:

RUS ESÂRETİ HÂTIRALARI

Bu arada kendi hem-ırk ve dînimizin bizlere karşı gösterdikleri âsâr-ı hubb u merbûtiyeti ve bezl eyledikleri mürüvvet ü muʻâveneti sükûtla geçişdirmek ve onlara karşı vicdânen edâya borçlu olduğumuz şükr ü mahmideti edâ etmemek nimet nâ-şinâslık olur.
Rusya'da nâ-hak bir mahkûmiyete dûçâr olarak kemâl-i sebât ü metânet ile mücâdele-i hayâta göğüs geren Türk oğulları bir cemâʻat hâlinde arz-ı vücûd edebilirler. Her ferd-i cemâʻat bizler için ırkına hâs bir meclûbiyet, bulunduğumuz hâl-i musîbetden mütehassıl rûhî ve samîmî teessürât gös terir. Fakat bu meclûbiyetini, teessürâtını, meydân-ı aleniyetde ızhâra, geçirdiği edvâr-ı mahkûmiyet, düşdüğü dereke-i mihnet ile hâsıl olan iʻtiyâd mâniʻdir. Kendisine yaklaşan bir Türk esîri, onun rû hundan kopan sadâsı ile imkân-ı zuhûrunda nafakasını taksîm ile iʻzâz u ikrâm görür. Ferden vâkiʻ olan mürüvvet ve sehâ, cemâʻatlerce daha büyük mikyâsda vâkiʻ olur. Eyyâm-ı mukaddese ve mübâ rekede cemʻ edilen iʻânât, muhtâcîn-i üserâya bezl edildiği gibi şehirlere izin alarak uğrayan üserâ, bilâ-tefrîk en büyük konaklarda kendisine bir cây-ı kabûl bulur. Bu gibi eyyâmda iştidâd eden âile, vatan hasretini unutdurmak için suver-i muhtelife ile taltîf olunur.
Dîndâşlarımızın ihâtalı ve şümûllü iʻânâtı Çar hükûmetinin iskâtını müteʻâkib devrede görül meğe başlamışdır. Eçki (Eçki, içeri, dâhilî demekdir.) Rusya Türk ve Tatar hükûmeti, meydâna çı karak Türk ırkı muhtâriyet-i milliyelerini ihrâz edince hâiz-i salâhiyet zevâtın delâlet ve irşâdlarıyla mahâll-i muhtelifeden cemʻ edilen iʻânât ordugâhlara gönderilerek üserâ meyânında ve mazbûtiyet dâiresinde tevzîʻ olunuyor idi. Bu gibi iʻânâta sâde Rusya dâhilindeki erbâb-ı gınâ değil, hâricde ve cebhe hudûdlarında bulunan Türkistan-ı Çinî'deki dîndâşlar dahi iştirâk etmekde idi. Bu yoldaki hiz metini hasbeten lillah bir vazîfe-i dîniye telâkkî ile nâmını tanıtdırmayanlar da bulunuyor idi.
Hayât-ı âleme başka bir cereyân veren Bolşevik tarz-ı idâresi, bu yoldaki tezâhürâta nihâyet vermiş, herkes gibi gücü yeten her esîr dahi yaşamak mecbûriyetinde kalmış olup hasta ve maʻlûller için de acıklı ve mûcib-i hüsrân bir safha-i diğer açılmışdır.

-Son

Mîrlivâ

A. Süleyman

Мөһерләр

.....Моннан 20-30 ел элек һәм аннан әүвәл татарларда күркәм холык, бер-беренә ярдәм итү, булышу, җилкә кую, голәмәгә махсус зурлау һәм хөрмәт, олылырны олылау, кечеләрне мәрхәмәт итү, башка һәртөрле яхшы эшләр бик күп иде. Хосусан, хатыннарда гыйффәт, оялчанлык, мөгамәлә әдәбе һәр милләт, һәр кавем көнләшерлек иде. Исерткеч эчү бик аз вә яшерен иде, тәмәке тарту зур гаеп иде. Мәчетләрдә биш вакыт намаз бик күп җәмәгать белән үтәлә иде. Ике кеше арасын төзәтү голәмә вазыйфасы иде. Яхшылыкны боеру, начарлыкны тыю голәмә вазыйфасы иде. Дәгъвалашулар, бәхәсләр голәмә хозурында бетерелеп, тәмам була иде. Мәхәллә халкы имам булган кешедән оялырлар һәм куркырлар иде. Имам булган кешенең сүзенә игътибарлылар иде. Бу хәлләргә караганда ул заманнарда чыннан да голәмә бар икән, сүзләре халык каршында кабул һәм мөгътәбәр икән.
Әгәр хәзерге хәлләребезгә карасак, голәмә бармы, юкмы, белермез. Хәзер халыкка гыйбрәт күзе белән карасак, башта, араларында бик зур дошманлык һәм нәфрәт күрербез. Һәрбер шәһәрдә, авылда, хәтта һәрбер мәхәлләдә ике бай, яки ике аксакал, яки ике мулла, яки бер бай белән бер мулла арасында зур дошманлык булып, һәр ике тараф үз сүзен куәтләргә дус-иш, кода-кодагыйлар табып, үз сүзен дөрес күрсәтеп, бер-беренең гаепләрен эәзләп, бер мәхәллә халкы ике-өчкә бүленеп, кичә-көндез бер-беренә чокыр казырлар. Ничәмә-ничә “адвокатлар”га бетмәс хәзинәләр булырлар, һәр ике тарафка йөреп, сүзләрен дөрес күргән булып, чәй эчүчеләр дә булыныр, бәлки бу хезмәтне хәзрәтләр үзләре кылырлар, башкага бирмәсләр.
Бездә дошманлык мәхәллә халкы арасында гына туктамады, карендәшләр, икедән туган кардәшләр, бер тугмалар арасында, ата белән угыл арасында бик зур бәхәсләшүләр килеп чыкты һәм арта тора.
Бер милләт, бер халыкның һәлак булуы һәм бетүе өчен бер-берсе арасында булган дошманлыктан башка бер сәбәп табылмас. Дошманлдык – ул бөек бер бәла: каннар түгәр, яшьләр түгәр, шәһәр-авылларны җимерер, милләтләрне юк итәр, бөек-бөек дәүләтләрнең бетүенә сәбәп булыр. Шул дошманлыкны китәрү өчен голәмә кирәк, монды хәлләрне төзәтү өчен голәмә кирәк. Гаҗәп, бөтен Россияне актарсак, шундый голәмәдән бер данә булырмы? Вәллаһү әгъләм.....

Габдеррәшид Ибраһим
"Миръат" №3 , 1900 ел

ПӘЙГАМБӘР ТУДЫ

Җир йөзенә ай калыккан, нур чәчелгән көн бүген,
Мәңге бәхет тәхетенә юллар ачылган көн бүген!
Дөньяда вәхшәт һәм золмәтләр бетеп, хаклык килеп,
Барча батыл тетрәгән, потлар егылган көн бүген!

Җирләр, урманнар, болыннар гөр килә шатлык белән,
Сайрый кошлар, сандугачлар яудыра тәсбих бүген!
Якты кояш җир йөзенә сиптереп куйган нурын,
“Тугъды хаклык, килде шатлык”ны сөйли һәркем бүген!

Безгә бәйрәм, безгә шатлык, безгә нур килде бүген!
Безгә гыйлем, безгә хаклык, безгә нам тугъды бүген!
Яшәсен ул гали зат намы тәмам шәүкәт белән,
Яшәсен ислам, мөселманнар тәмам гыйззәт белән!

Зыя Ярмәки шигыре, компьютер җырлый.