Нас бьют, мы - летаем от боли всё выше
Крыло расправляя над собственной крышей
Нас бьют, мы - летаем, смеёмся и плачем
Внизу оставляя свои неудачи...

https://youtu.be/wAHJF1HUsHo?si=vdFBJWeGDfnUPBQa

Play listimda jaranglayotgan qo'shiq.

@farzandruhiyati

"Agar ko'z yoshingizning ovozi bo'lganda, u nimalarni gapirib bergan bo'lardi?"
Irvin Yalom

Stenford Universiteti professori Irvin Yalomning "Psixoterapiya tuhfasi" kitobini o'qiyapman.
Psixoterapevt turli psixologik muammolar bilan kelgan patsientlar bilan qanday munosabat o'rnatgani, yordam berish uchun qaysi usullarni qo'llaganini bayon etgan ajoyib kitob ekan.

Kitobda psixoterapevt bilan patsient munosabatlari chiroyli yoritilgan. Patsientlarning davomli seanslar so'ngida psixoterapevtning aynan qaysi qo'llab-quvvatlovi, yondashuvi ularga yordam bergani haqida fidbek (feedback) berganini o'qish ham maroqli bo'ldi, ham kasbimni yana-da sevishimga sabab bo'ldi.

Faoliyatimdan bilamanki, ko'pchilikning ularni tinglaydigan, og'riqlarini eshitadigan, muhokama qilmay o'zidek bo'lishiga imkon beradigan yaqinlari bo'lmaydi.

Aksar qizlar ota u yerda tursin, hattoki onasi bilan ham ochiq gaplasha olmaydi. Ona bilan bo'ladigan suhbatlarda mentalitet, qarindosh-urug' fikri oraga tushadi. Qarabsizki, yaqin insonlar hissiy uzoqlashadi.

Chet davlatda yashaydigan o'zbek oilalar orasida ayol bola parvarishi bilan band paytda turmush o'rtog'ining xiyonatini boshidan kechirib, qayg'usi oldida yolg'iz qolib ketganlari ko'plab topiladi. Chunki ular yaqinlariga dardini etsa, o'zlarini ayblashlariga ishonchi komil. Aynan shuning uchun ham bizda psixologlarga ehtiyoj kuchli.

Insonning qayg'usini qayg'udek ko'radigan, tinglaydigan, qo'llab-quvvaltay oladigan yaqinlari, do'stlari bo'lsa, og'ir vaziyatlarda bardoshliroq bo'ladi.

Afsuski, bizda ko'pchilik muhokama qilishga, ayblashga, odamning g'ururini sindirishga usta, lekin qo'llab-quvvatlashga emas. Chunki o'zi ham vaqtida yetarlicha qo'llab-quvvatlanmagan.

Fikrlarim chalkashib ketgandek tuyulayotgandir. Kitob haqida yozayotgandim, endi bu gaplar. Menga mutolaa jarayonida psixoterapevt patsientlarini qanday qo'llab-quvvatlaganini tahlil qilish foydali bo'ldi. Qiyin vaziyatga tushgan patsientlar hikoyasini eshitarkan, Irvin Yalom "sizga qanday yordam berishimni istaysiz?" Degan savolni beradi. Shunga muvofiq harakat qiladi. Muhtoj bo'lmasa-da, surunkali o'g'irlik qilib, keyin o'zi shu xatti-harakatidan azob chekadigan patsient bilan ishlagandagi keysni muhokama qiladi.

Davomli terapiyalarning birida patsient bu safar katta summa bo'lmasa-da, bir shirinlikni o'g'irlab qo'yganini xafa bo'lib aytadi. Shunda Irvin Yalom "xatti-harakatlaringizni tahlil qilib, nima noto'g'ri ekanini tan ola bilayotganingiz, afsuslanayotganingiz bu muammoni yengishingizda muhim qadamdir. Sizda yana shunday "lomka" boshlanganda, men sizga qanday yordam berishim mumkin? Nima qilsak, bu og'ir davrni yengilroq kechirasiz?" Deb so'rab, hamyonidan 50$ chiqarib beradi. "Buni mendan sovg'a sifatida qabul qiling. Siz uchun og'ir davrda shirinlik xarid qilib yeysiz",- deydi. Patsient kulib yuboradi hamda hadyani qabul etadi. Uzoq muddatli terapiyadan keyin paysient ushbu nomaqbul xulq-atvorini tashlaydi. Mutaxassisga minnatdorchilik bildirib, 50$ini ham qaytarib beradi. Shu qo'llab-quvvatlashi unga katta yordam berganini e'tirof etadi.

Haqiqiy mutaxassislar hamkorlikda ishlab patsientni noodatiy yechimlar haqida o'ylab ko'rishga undaydi. Mijoz qiyin vaziyatlarni boshidan kechirayotgan paytda qo'llab-quvvatlaydi.

"Hayotingiz shu nuqtaga kelib qolishiga o'zingiz aybdorsiz";
"bo'ldi, qurbon obrazidan chiqing";
"eringiz xiyonat qilishiga o'zingiz sababchisiz. O'sing, rivojlaning!"
Deya dakki beradigan "psixolog"lardan yiroqroq bo'lgan ma'qul.

Ular nafaqat pulingizni, kuchingizni ham olib qo'yishi mumkin.

@farzandruhiyati

#thinkingoutloud
Rostgo'y odamning kamchiligi hammani o'ziga o'xshab rost gapiradi deb o'ylashida.

@farzandruhiyati

Xatti-harakatlari bilan senga noqulaylik tug'dirayotgan katta yoshli odamga noroziligingni ochiq ifodalab, "katta odamga shunaqa deyishga uyalmadingmi?" degandek boqqan ayol yonida o'tirib yozilgan postcha.

Avtobusda ketyapman. Katta yoshli ayol juda baland qilib, youtubeda kino ko'rib ketyapti. "Sal pasaytira olasizmi? Juda baland ekan",- dedim. O'tkir nigoh-la boqib, pasaytirdilar. Men ham yuzlariga qarab turaverdim. Birozdan keyin boshqa joyga o'tib ketdilar.

Kerakli paytda ishlagan tilimiz qulog'imizni tinch qilishi qanday yaxshi.?

@farzandruhiyati

Idishlardan kitoblarga

O’qituvchilarimiz maktabimiz kutubxonasiga kitoblar qidirib bir amakini oldiga borishdi.

Eski kitoblarni makulaturadan saqlab qolib, sotar ekanlar.

Yuzlab rus tilidagi kitoblarni tanlab bo’lib, o’zbekcha kitob so’rashibdi.

“O’zbek kitob yig’armidi bolam, o’zbek chinni yig’adi” deb javob beribdilar.

Haqiqat bo’lgani uchun - qattiq ta’sir qildi.

Ota-onam shifokor bo’lishgani uchun uyimiz to’la tibbiy kitoblar bo’lardi. O’qirdim-ku, tushunmasdim. Varoqlab, varoqlab joyiga qo’yib qo’yardim.

Kitoblarni tomosha qilib o’tirardim. O’qishga muhabbat ana shu javondan boshlangandir balki.

Javonni idishlar bilan emas, kitoblar bilan to’ldirgan ota-onamga cheksiz minnatdorman.

Uka-singillaringiz, bolalaringizga yaxshilik qiling. Uyingizni kitob bilan to’ldiring.

Televizor pulti, planshet menyusidan ko’ra kitobga qo’l uzatish osonroq bo’lsin.

Miyani to’ldiradigan kitoblar uchun, qorin to’ldirishga ishlatiladigan idishlardan ko’proq pul sarflamas ekanmiz, uyimizdan ilmli insonlar chiqishi qiyin.

©Aziz Rahimov

@bolaterapiyasi

Bolaga qanday yordam berish mumkin?

"Bolani qo'lga o'rgatish kerak emas";
"Hidingni olib qo'ymasin, keyin qiynalasan";
"Sal qattiqroq turaver keyin qiynalasan";
"Bolaga 6 yoshgacha podshohdek, keyin quldek muomala qilish kerak"
kabi maslahatlar qulog'ingizga chalingan bo'lsa kerak.

Ba'zan bolaning ehtiyojlari, ijtimoiy-psixologik rivojlanishida nimalar muhimligini hisobga olmagan holda farzand tarbiyasi borasida bir nimalarni o'rgatmoqchi bo'lishadi. Afsuski, shu kabi maslahatlarning tagida bolani o'zi hamda o'zgalarga "qulay" qilib voyaga yetkazish maqsadi yotadi. Ha, albatta, shunisi qulay-da(!)? Bola jim yotsin, onasi ish qilsin.?

Keling biz psixoanalitik olim Erikson yondashuvi bo'yicha bolalar psixik olamiga nazar solamiz. Farzandimiz psixo-sotsial taraqqiyotida yuzlashadigan muammolar bilan tanishib unga birgalikda yechim qidiramiz.

Erikson fikricha odam tug'ilganidan to vafot etgunga qadar psixo-sotsial taraqqiyotni boshidan kechiradi. Har bir rivojlanish bosqichi shaxs taraqqiyotida muhim rol o'ynaydi.

Bola tug'ilganidan to 18 oyligigacha bo'lgan davr

Bu davrda ota-ona farzandiga olamga nisbatan ishonch hamda xavfsizlik hisini bera olishi muhim. Ota-ona bolani ko'proq ko'tarsa, bag'riga bossa, farzandining hissiy reaksiyalariga sezgir bo'lsa, bolada olamga nisbatan ishonch hisi shakllanadi. Aksincha bo'lsa, bolada olam xavfli degan instinktiv tushuncha shakllanadi va butun hayotida asosiy e'tibor xavfsizligini ta'minlash ehtiyojini qondirishga qaratiladi. Maslou piramidasidagi yuqoriroq ehtiyojlar (qobiliyatlarini anglash/o'zini realizatsiya qilish) bir chekkada chang bosib yotadi.

18oyligidan 3 yoshgacha bo'lgan davr

Ushbu davrda bolaning mustaqillik ehtiyojini qondirish muhim hisoblanadi. Bolada o'yin orqali turli eksperimentlar qilish, maishiy yumushlarni mustaqil bajarib ko'rish xohishi paydo bo'ladi. Ota-ona farzandining ushbu ehtiyojlarini qondirishga yordam bersa, bolada o'zi haqidagi tasavvurlar shakllana boshlaydi. Ya'ni u o'zini alohida shaxsdek idrok qila boshlaydi. Agar ota-ona o'ta tartibli (ovqatni to'kasan deb o'zi yeyishiga ruxsat bermaslik) yoki xavotirchan (yiqilasan deya zinadan chiqayotganda qo'lidan qattiq ushlab olish v.h.) ekanligidan bolaga bunga ruxsat bermasa, bu farzandda toksik uyat hisini paydo qiladi hamda o'ziga past baho shakllanadi.

3yoshdan 6 yoshgacha davr

Bu yoshda bola tashabbus ko'rsatishga ehtiyoj sezadi. Yangi bilimlar olishga tashna bo'ladi, turli vazifalarni bajarib ko'rishga ehtiyoj sezadi, o'yinlar orqali turli eksperimentlar qilishga, ijodkorlik qobiliyatini ko'rsatishga harakat qiladi. Yangi bilim, malakalarga ochiq bo'ladi, juda ko'p savol beradi. Savollari-yu qiziqishlariga kattalarning befarqmasligi o'zligini anglashi hamda o'ziga beradigan bahosini mustahkamlanishiga ko'mak beradi.

Bu davrda ota-ona farzandidagi ijodkorlikni rivojlantirishi, tashabbuslarini qo'llab-quvvatlashi, farzandi o'zini anglash jarayonida yuzlashadigan aybdorlik hisini yengishga ko'maklashishi muhim.

Shaxs taraqqiyotida o'ziga bahoning tamal toshi ayni shu davrda qo'yiladi. Ota-ona ushbu davrda farzandini qo'llab-quvvatlay olsa, hissiyotlariga befarq bo'lmasdan ularni ifodalashiga imkon bersa, bolaning o'zi haqidagi tasavvurlari tiniqlashadi.

Farzandingiz rasm chizishga qiziqyaptimi bo'yoq olib bering. Biroz vaqt o'tib qiziqmay qo'ysa, olib bergan narsangizni yuziga solmang. Bu o'ta normal holat.✔️

Agar ushbu taraqqiyot bosqichida bola ota-ona tomonidan yetarlicha qo'llab-quvvatlanmasa, unda jazolanishdan qo'rqish, aybdorlik hisi hamda o'ziga past baho shakllanadi.

Davomi bor ?*??*
@farzandruhiyati

O'tgan safar sizlarga taqdim etgan ovozli podkastimiz sizlarga ma'qul keldimi?

Kanalga yana shunday ovozli postlar joylashini istaysizmi?

Javoblaringizni izohlarda yozib qoldiring yoki reaksiyalar orqali bizga bidiring. ?

? - ha, yoqdi.
? - matnli postlarni ma'qul ko'raman.

@farzandruhiyati

#bolatilidan #Sadiya
Kechqurun bolalarga hikoya aytib berayotgandim. Nutqimda "qasos" so'zini ishlatdim. Sa'diya tushunmay, so'zning ma'nosini so'radi. "Biror yomonlik ko'rgan odam yomonlik qilgan odamiga ham shunaqa qilishi, alamini olishi" (jumla g'aliz, lekin bolaga soddaroq tushuntirishga harakat qilaman) deb tushuntirdim.

Sa'diya birdan uyimizdagi toshbaqaning toshiga urganini esladi. "Oyi, man toshbaqani urganimga tushaman, kechiraman. ("Kechirim so'rayman"ni shunday ifodalaydi) Boshqa unaqa qimiman", - dedi.

Qizim "Qasos" so'zi fonida darrov o'zining yetkazgan ozorini eslagani, xatosini to'g'irlashga harakat qilgani meni hayron qoldirdi.

Bolalarda o'zini refleksiya qilish malakasining shakllanganligi (shakllanayotganligi) yaxshi signal.

Bola o'zini refleksiya qila olsa:
1. Hissiyotlarini to'g'ri tartibga solish ko'nikmasi paydo bo'ladi;
2. Triggerlarini aniqlashni boshlaydi;
3. O'ziga nisbatan adekvat baho berish ko'nikmasi rivojlanadi.

@farzandruhiyati

?Nega 6-7yoshli farzandingiz qaysar, o'z bilganidan qolmaydigan bo'lib qoldi?*▪️*Nima uchun o'qishga ishtiyoqi so'ngandek tuyulyapti?*?*Bolangiz bilan qanday munosabat o'rnatishni bilmayapsizmi?*▪️*Hissiy qo'zg'alishlariga to'g'ri reaksiya ko'rsatishga qiynalyapsizmi?

Unda ushbu ovozli post aynan siz uchun! ?

Tinglang va shunga o'xshash muammolar bilan yuzlashayotgan tanishlaringizga yuboring.
✍️ Psixolog Dildora Ulmasova*? *Soliha Ahmadaliyeva

@farzandruhiyati

Bola o'zi bilan qachon tanishadi?

- 4 yosh o'g'lim o'qiy oladi
-3 yosh farzandimga qanday qilib xorijiy tilni o'rgatsam bo'ladi?
- bolani gadjetlarga qaram qilib qo'ymaslik uchun har xil to'garaklarga berish kerak. Bola doimo band bo'lishi lozim.

Kabi gaplar/savollar/tavsiyalar tez-tez qulog'imizga chalinib turadi.

Raqamli asrda bolalarga qo'yilayotgan talablarning keskin oshib ketganini, natijada bolaligi boy berilayotganini ko'rishimiz mumkin.

Har bir ota-ona farzandiga yaxshi bo'lishini xohlaydi, uni kelajakda qiynalmasligi uchun harakat qiladi, jamiyatga moslaydi.

Bolasini turli to'garaklarga berish bilan band qilib tashlagan qo'shnisi/ijtimoiy tarmoqdagi bloger/ tanishi fonida ota-onalarda men nimanidir boy beryapman xavotiri paydo bo'lgan.

Har bir bola individual. Har kimning axborotni qabul qilib qayta ishlash, olamni idrok qilish usullari turlicha.

Atrofingizda 4yoshda o'qiy oladigan bolaning borligi sizni qiziqmasa ham bolangizni turli mashg'ulotlarga majburlab berishingizga sabab bo'lmaydi.

Bolani doim band qilish emas, aksincha, qaysidir pallada zerikishiga imkon berish lozim. Aynan zerikkanda bola o'zi bilan tanishadi, o'zini o'rganadi, qobiliyatlarini realizatsiya qiladi, erkin ijod qilishga imkon yaratiladi.
Aynan zerikkanidan so'ng bolalar o'ziga nimalar qiziq bo'lishini kashf qiladi. Bu esa o'zini anglash, imkoniyatlari bilan tanishish uchun qo'yilgan ilk qadamdir.

@farzandruhiyati