Клипи “менталитетимиз”га тўғри келмагани учун икки кишини қамаб қўйишибди. Икки оғиз фикрим.
Биринчидан, “менталитетимиз” нимадан иборат? Қонунда аниқ белгилаб қўйилганми? Мана шу нарсалар бизнинг менталитетимизни ташкил қилади деган рўйхат борми?

Йўқ унақа рўйхат. “Менталитетимиз” деган тушунча ҳам йўқ. Ҳамманинг менталитети ўзиники, турли-туман, хар хил. Менталитет субъектив.

Иккинчидан, ҳа майли, “лазейка”га тўлиб-тошиб ётган кодекс ёрдамида битта модданинг қулоғидан чўзиб, уларни суд қилишибди. Қамашга нима бор? Аҳоли ёки мол-мулкка қандай тахдид қилаётган эдики, уларни қамаш керак? Жарима сол, қамашга нима бор? Озодликда қолиши қандай хавф туғдиряпти?

Учинчидан, ИИВ “менталитет қўриқчиси” бўлиш ўрнига, чинакамига одамлар хаётига хавф солаётган ишлар билан шуғулланса бўларди. Ҳар куни қанчадан қанча одам ўляпти кўчаларда, одамлар тезлигини кўз-кўз қилиб видео жойлаб ётибди. Ана ўшаларни қаманглар, улар инсон ҳаётига тўғридан-тўғри тахдид қиляпти.

Тўртинчидан, ИИВ тўғри қипти деганларга — билиб қўйингки, бу тўқмоқ ўз бошингизни ҳам ейди. Эртага сиз ҳам кимгадир ёқмайдиган иш қилсангиз, булар битта маҳалла раисини топиб келиб, сизниям 15 суткага қамашади. Унутманг.

@zambarakning_oqi

ADHD — диққат етишмовчилиги ва гиперактивлик синдроми ҳақидаги постимга кутилмагандан кўп қизиқиш билдирилди. Бундан тушундимки, Ўзбекистонда ҳам кўп болалар ва уларнинг ота-оналари бундан қийналади.

Бу борада маслаҳатлар ва доктор нималар тавсия қилганини сўрашибди комментларда. Масала шуки, тавсияларнинг бари индивидуал, болага қараб берилади.

Авваламбор, ADHD-болалар ҳам хилма-хил. Ҳаммаси бир хил шўх ёки гапга қулоқ солмайдиган эмас. Касалликнинг ўзи уч турга бўлинади: (1) гиперактив ва импульсив, (2) диққат қилолмайдиган ва (3) иккала тур бирлашган варианти (яъни, ҳам гиперактивлик, ҳам диққат етишмовчилиги). Болада ADHDнинг қайси тури эканини доктор аниқлайди.

Менинг умумлаштирилган тавсияларим:
Аввало ўзингиз фарзандингиз бошқача экани, мияси бошқача ишлашини англаб етишингиз керак. Бундай болалар ўзи била туриб қилмайди шўхлигини. Атайин сизнинг асабингизни бузиш учун қилмайди. Билмасдан, тушунмасдан қилади, шуни унутманг.

Бир докторнинг айтишича, ADHD-болалар эмоцияларини бошқариш (жиловлаш)да ўз тенгқурларига нисбатан 30% ортда юради. Яъни, 10 ёшли ADHD-боланинг эмоционал қобилияти 7 ёшли боланикига тенг. Шунинг учун ҳам фарзандингизга айнан шундай призма орқали қаранг.

Сабр қилинг. Бола тўполон қилганида, гапга қулоқ солмаганида, бақириб, хархаша қилганида сиз ҳам бақирсангиз, бир грамм фойда бўлмайди. Сиз, катта одам сифатида, сабр билан иш тутишингиз керак. Бу жуда қийин, аммо мажбурмиз!

Ўзингиз тушуниб етганингиздан сўнг фарзандингизга ҳам мияси бошқача ишлашини тушунтириб қўйинг. ADHD болалар учун мўлжалланган китоблар бор, ўшаларни ўқисин. Шунда боланинг ўзида ҳам тушунча (awareness) пайдо бўлади. Кейин бир тўполон қилиб, ўзига келганида, ўзи ҳам қилган иши нотўғри бўлганини англаши осонлашади.

Болани жазо билан қўрқитиб эмас, балки рағбатлантириш ёрдамида иш тутинг. Масалан, тўполон қилсанг планшетингни олиб қўяман эмас, балки тўполон қилмасанг, дарсларингни тез қиволсанг, планшет бераман, деб. Яъни, боланинг яхши ишларини рағбатлантиринг.

Боланинг кундалик ҳаётида рутина (режим)ни жорий қилинг. Диққати етишмайдиган болалар ҳар куни бир хил режимга риоя қилса, уни эслаб қолади. Масалан, эрталаб туриш ва кечқурун ухлаш пайти, овқатланиш вақтлари, китоб ўқиш ёки компьютер ўйнаш пайтларини аниқ белгилаб қўйинг. Иложи бўлса ёзма равишда, токи бола жадвалга қараб, қайси иш қилиши кераклигини ўзи англай олсин.

Кутилмаларни ҳам аниқ белгилаб олинг. Яхши иш қилганида рағбат, керак бўлганда жазо муқаррарлигини англаб етсин. Яъни, бола қилган ишлари оқибати аниқ (predictable) бўлиши керак.

Сўнгги гапим: фарзандингизга уни яхши кўришингизни тез-тез айтиб туринг, ҳар куни айтинг. Гапингизга қулоқ солмай, асабингизни бузганида ҳам айтинг. Токи фарзандингиз билсин сизнинг муҳаббатингиз шартли эмаслигини.

P.S. Юқоридаги гапларимни, инглизчада айтганда, take it with grain of salt, яъни шубҳа билан қабул қилинг. Чунки мен доктор эмасман ва бу менинг субъектив фикрларим.

@zambarakning_oqi

Бугун-эрта АҚШнинг Флорида штатига Милтон тўфони ёпирилиши кутилмоқда. Тўфон натижасида 200 км/соатли шамоллар ва сув сатҳининг 5 метргача кўтарилиши кутилмоқда. Шу сабабли тўфон таъсир қиладиган худудлардан миллионлаб одам эвакуация қилинган. Худудда олинган суратлар худди кинолардагидек: трассаларда тирбандликлар, “заправка”ларда эса бензин қолмаган.

Ҳа энди, Флорида ўзи тўфонлар йўлида жойлашган, ҳар йили азият чекади деймиз. Лекин бу сафар мени ҳайрон қолдиргани ижтимоий тармоқлардаги баъзи комментлар бўлди.

Тушунаман, иқлим ўзгариши тўфонлар сонини ва кучини кўпаётираётганига ишонмайдиганлар кўп, жуда кўп. Аммо тўфонлар Демократлар томонидан яратилиб, сайлов олдидан республикачиларни қириб ташлашга қаратилганини айтиш учун қандай мия керак?

Бунақа комментларни бир, икки ёки уч марта кўрганим йўқ. Тўфон ҳақидаги ҳар бир пост тагида шунақа комментлар.

~~~

10 кунча аввал бошқа бир тўфон — Хелен АҚШнинг Шимолий Каролина штатига катта зарар келтирди. Штат окендан анча ичкарида бўлишига қарамасдан, тўфондан азият чекди. Бундан ҳолат биринчи марта кузатилиши экан.

Натижада штатдаги бир неча шаҳарлар яксон бўлган, одамлар ўлган. Эшвилл шаҳри ҳокимияти тўфондан сўнг ўз аҳаолисини тўплаб, келтирилган зарарни бартараф этиш режаларини муҳокама қилаётганида баъзи одамлар амалдорлар билан уришиб кетган, видеоси интернетда бор.

Баъзи фуқароларга кўра, тўфон демократлар томонидан яратилиб, шаҳарни атайин яксон қилган. Чунки ер тагида литий моддаси топилган бўлиб, уни қазиб олиш учун уйлар ҳалал берган. Энди эса улар қазилма бойликлардан электромобиллар учун батареялар ишлаб чиқаришади.

Ақл бовар қилмайди.

~~~

Мана шундай фикрлар қандай пайдо бўлишига битта сабаб кўрдим:

Минглаб олимлар томонидан қайта-қайта исботланган иқлим ўзгаришига, унинг ортидан тўфонларнинг сони ва кўлами ортаётганига ишониш учун куч керак. Унга ишонгандан сўнг иқлим ўзгаришига қўшаётган ҳиссасини ҳам тан олиш керак. Ундан кейин иқлим ўзгаришига қарши курашиш учун ҳаракат қилиш керак. Буларнинг бари куч талаб қилади.

Лекин қаёқдадир битта аҳмоқ томонидан ўйлаб топилган, ҳеч ким томонидан исботланмаган ёлғонга ишониш осон. Чунки бу ёлғон барча масъулиятни одамдан соқит қилади. Муаммо менда эмас, балки ўша ёвуз одамларда деган тушунчага олиб келади.

@zambarakning_oqi

“Ғижимланмаган” файллар.

@zambarakning_oqi

Тошкентдаги чиройли бинолар ҳақидаги постга жавобан “чунки Калгари пойтахт эмас-да” деб ёзишибди баъзилар. Битта сирни очаман: Оттава пойтахт бўлса ҳам Калгаридан ортда. Ҳам аҳоли сони, ҳам иқтисоди, ҳам аҳоли фаровонлиги бўйича.

Мисол учун, 2020 йилда Калгари ЯҲМ киши бошига 58 500 АҚШ долларига тенг, Оттава ЯҲМ эса киши бошига 44 200 АҚШ долларига тенг бўлган. Калгари бойроқ, йўллари ҳам текисроқ, инфратузилмаси янгироқ ва ҳ.к. ва ҳ.к.

Умуман олганда, аксарият ғарб мамлакатларида шундай: пойтахт ва бошқа шаҳарлар орасида аҳоли фаровонлигида жуда катта фарқ йўқ.

@zambarakning_oqi