Vaxtı gələndə gəlib səni tapacam, Ustad. O qədər danışılası şeylər qalıb ki.
Hələlik isə ruhun şad olsun, tanıdım ən böüyk Vətənsevər, qeyrətli insan, vəfalı dost!
Ruhun isə şaddır, bilirəm, nakam qardaşın Sücaətlə bərabərsiniz artıq!
Ruhlarınız şad olsun, ey Kəlbəcər sevdalıları!

HƏYATIMDAN BİR HİDAYƏT ELVÜSAL KEÇDİ

Hidayət Elvüsalı itirdik.
Ən son bir neçə ay bundan əvvəl zəng eləmişdim ona.
“İndi bir az yaxşıyam” dedi, “Demək, yaxşı deyilmiş bundan əvvəl” deyə düşünmüşdüm.
İçimdən gizilti keçdi, səsi də soyuq və kədərli idi.
Çox danışmaq da istəmədi, “Bakıya ilk gəlişində bizə gəl” dedi…

Mənim Hidayətlə dostluğum 22 yanvar 1990-da başlayıb.
20 yanvar faciəsindən iki gün sonra “Kommunist” (indiki “Azərbaycan”) nəşriyyatına gəlmişdim…

Qızıl Ordunun Bakıya girməsi və yüzlərlə insanımızı gülləboran etməsi ilə bağlı materialları Dünyanın kütləvi informasiya vasitələrinə çatdırmaq lazım idi. Poçt, teleqraf, dəmir yolu vağzalı, hava limanı işğalçı ordunun əlində idi.

“Səhər” qəzetinin Baş redaktoru Məzahir Süleymanzadəyə (Nur içində yatsın) zəng elədim. İnformasiya blokadasında idik, dedim görüm qəzetçilərdə nə xəbər var. Bir kəlmə söz dedi telefonda: “Redaksiyaya gəl, vacibdir”. Nə jurnalist idim, nə də nəşriyyatla bir əlaqəm vardı, Məzahir müəllimlə (ona hər zaman “müəllim” deyə xitab edirdim) sadəcə olaraq tanışdım.

Yollar bomboşdu, arada küçələrdən rus tankları şütüyürdülər, Bakının Praqa olmasına hələ bir-neçə həftə var idi. “Səhər”in redaksiyasında Məzahir Süleymanzadənin otağına girəndə rus əsgəri gəldi deyə Hidayət Eivüsalla (ona sonralar “Ustad” deyə xitab edəcəkdim) səksənib dik atıldılar. Masanın üstündə 20 yanvar faciəsi ilə bağlı dəhşətli şəkillər, qısa yazı və qeydlər düzülmüşdü.

Onları Hidayətlə bir karton qovluğa sıxışdırıb mənə verdilər. Bu qobluq, yanılmıramsa, sayca ikinci qovluq idi, birincisini Türkiyəyə çatdırmaq üçün başqa birinə vermişdilər. Hər iki qovluğu bütün maneələri aşaraq qardaş ölkəyə çatdırmışdıq. O materiallar türk qəzetlərində çıxaraq görülməmiş bir rezonansa səbəb olmuşdular. Türkiyənin dörd bir yanında izdihamlı mitinqlər keçirilmişdi.

“Səhər” qəzeti belə bir qəhrəmanlıq etmiş, onun adı mətbuat tariximizə cəsarət və vətənpərvərlik örnəyi kimi yazılıb. Halbuki qəzet cəmi 6 ay əvvəl – 1989-un avqustundan yayın həyatına başlamışdı. Məzahir Süleymanzadə ilə Hidayət Elvüsal mənim üçün bir qəhrəmana çevrildilər o gün…

Üç il sonra – 1992-də elmi rəhbərim akademik Azad Mirzəcanzadədən icazə alıb elmi fəaliyyətimi dayandırdım. Könülsüz bir şəkildə “İşlərinizi həll edin, qayıdıb gələrsiz” dedi, ancaq nəhəng alim problemimi bildiyi üçün özü də inanmamışdı dediklərinə…

1992-nin avqust ayında Ankaraya köçdüm.
1995-in yanvarında Hidayət zəng vurdu ki, Osman Mirzəyev adına beynəlxalq mükafat təsis edilib, məni və Güntaç Aktanı isə ilk laureat olaraq seçiblər…

Hidayət Ağabəy əlində iki diplom Ankaraya gəldi.
O, Türkiyənin tanınmış jurnalisti, televizyonçusu və prodüsseri Güntaç Aktanın (1945-2014) heyranı idi, 14 il fasiləsiz olaraq TRT-də yayınlanan “Anadoludan Görünüm” proqramının bir bölümünü belə buraxmırdı. “Anadoludan Görünüm” Türkiyənin PKK ilə mübarizəsinin, Türk Ordusunun qəhrəmanlığına həsr edilmiş proqramlar silsiləsi idi. Kəlbəcərli Hidayət Elvüsal da PKK ilə mübarizəyə erməni separatizmi ilə mübarizə kimi baxır, türk xalqının məşəqqət və mübarizliyini bu proqram vasitəsilə izləyirdi…

Oteldən zəng vurdu ki, axşam sənə və Güntaç bəyə qonaqlıq vermək istəyirəm.
Elə ordaca diplomları təqdim edib ertəsi gün qayıdacam.
Dedim ki, Güntac Bəyi Ankarada tapmaq çətindir, sürəkli Cənub-Şərqi Anadoluda – PKK-nin o vaxt at oynatdığı, qanlı cinayətlər törətdiyi bölgələrdədir.
TRT-yə zəng vurdum, ezamiyyətdədir, 2 gün sonra gələcək dedilər.
İki gün sonra Güntaç Bəy “Montajdayam, çıxa bilmirəm, TRT-də görüşək” dedi…

Bu iki əfsanələşmiş insanın şəklini də 1995-in fevralında, TRT-nin Kavaklıdere studiyalarında çəkdiyimiz videodan çıxartmışam. Mən Hidayət Ustadı tanıyanda bizdə mobil telefonlar hələ yox idi. Bu səbəbdən də təəssüf edirəm ki, xatirə olaraq heç bir şəklimiz toxdur. İndən sonra bütün xatirələr ürəyimizdə yaşayacaq.

MUTLU və UMUTLU

Bir neçə gün əvvəl “Mutluluq yoluxucudur” adlı bir məqaləmi paylaşmışdım.
Təhsilli olduğu bəlli olan bir xanım qısa bir şey yazdı mənə:

“Müəllim, dilimizi sevək və qoruyaq!”…

Donub qaldım, düşündüm ki, nəyim də olmasa Ana dilimə münasibətim qüsursuzdur.
Səbrli olmağa çalışdım, nədə ittiham olunduğumu sordum.
Cavabı məni cin atına mindirdi:

“Dilimizdə “Mutlu” sözü yoxdur, yaxşı olar ki, dilimizi sevib, qoruyasız!”.

Təmkinimi pozmadan dedim ki, nənələrim “Mutlu, umutlu ol, a dərdin alım” deyə alqış edib, məni oxşayıb tumar çəkərdilər. Böyüklərimizin bulaq kimi təmiz, zəngin söz dağarcığının üstünə kim nə söz deyə bilər ki?..

Uzatmadım, sonlandırmaq istədim polemikanı. Ancaq əl çəkmədi, tərzinin xoş olmadığını anladığından vəziyyətdən çıxmağa çalışdı. Ancaq alınmadı.

Ən sonda da “Bir qədər sərt cümlələr qurdum, məni bloklaya bilərsiz” yazdı.
Bloklamadım, istədim ki, paylaşanda aşağıdaki pritçanı o da oxusun.

*Raşidüddin Hemedani (1247-1318) tanınmış yazar, ilahiyyatçı və dövlət xadimi olub.
O, dövrünün ən bilgə adamlarından biri, İlhanilərin vəziri idi.

Bir gün vəzirə xəbər edirlər ki, Afrasiyab sənin arxanca “Raşidüddin çox savadsız adamdır” deyir. Bunu eşidən vəzir kisədən 3 akça çıxarır, əmr edir ki, bunu Afrasiyaba göndərsinlər.
“Arxanca danışır, savadsız deyir, sən isə ona pul göndərirsən” deyə səbəbini soruşurlar.

Raşidüddin belə cavab verir: “Kül olardı mənim başıma, əgər Afrasiyab kimi mənasız biri mənim elmimə, biliyimə yaxşı qiymət verərdi”...*

Mən Rusiyanın 200 etnik dövlətə bölünməsini təklif edirəm. Rusiya 200 etnik qrupu əsir saxlayan dünyanın ən böyük müstəmləkəçi dövlətidir... –Polşa prezidenti Duda

Nəyim olmasa da yalnızlığım kifayət qədərdir. Məsələn, pulum tez qutarır, yalnızlıq isə heç vaxt bitmir…
–Sergey Dovlatov

Aspirantura illərində akademik Azad Mirzəcanzadənin əfsanəvi “İkinci gün seminarlarından” birində onun dar və uzun kabinetində əziz müəllimimizin gəlişini gözləyirdik. Bu seminarlarda elmi işlərimizin müzakirəsi xaricində ədəbiyyatdan da danışırdıq, musiqidən də, hətta Sovetin yaxınlaşmaqda olan süqutunun ayaq səslərindən də…

Qapı açıldı və Azad müəllim hər zamankı kimi əlində müxtəlif kitablar, qovluqlar və jurnallarla içəri girdi. Masasındakı məşhur çin termosundan özünə bir stəkan çay süzüb, jurnallardan birini əlinə alıb “Master və Marqarita"nı oxudunuzmu deyə soruşdu.

Mixail Bulqakovun Sovet vaxtı qadağan olunmuş bu romanı Moskvada çıxan jurnalların birində 7-8 nömrəsində dərc olunmuşdu. Azad müəllim mənə baxaraq “Necədir” deyə soruşdu. Romanı oxuyub bitirməmişdim, ona görə də “Hələ bitirməmişəm, ancaq “İdeal” daha güçlü əsərdir sanki” dedim.

Azad müəllim bir qədər duruxdu, belə bir müqayisə gözləmirdi. “İdeal”ı nə vaxt oxuduğumu soruşdu. “Tələbə ikən” deyə cavab verdim. Bir az pauza verib belə dedi: “Mən sizdən müqayisə etməyinizi soruşmadım. İsa Hüseynov müqayisə edilməyəcək qədər böyükdür”…
Azad Mirzəcanzadə kimi bir dahinin Muğanna haqqında dediyi bu söz möhür idi.
Ona görə yox ki, elmi rəhbərim və əziz müəllimim idi… Azad müəllim oxucu kimi də çox nəhəng idi… Onun təsbitləri, analizləri filiqran, gözlənilməz və sərt olurdu…Sadə cümlələrinə dərin dünyaları sığdırırdı…

Seminardan sonra aspirant dostlarım “Yaxşı qutardın haaa…Risk elədin o müqayisəni etməklə” dedilər. Halbuki mən sadəcə olaraq romanları və əngin düşüncə Dünyası ilə məni ovsunlamış bir yazara olan sevgimi dilə gətirmişdim…

Bu gün – Böyük İsa Hüseynovun, Azərbaycan nəsrinin əlçatmaz zirvələrindən olan Muğannanın doğum günündə ona olan sevgimin azalmadığını, əksinə artdığını, onu daha yaxşı dərk etdiyimi anlayıram.

Sonsuz hörmət və rəhmətlə…

Fermiyə ən maraqlı cavablardan biri amerikalı astronom Con Boll (John Ball) tərəfindən irəli sürülmüş “Heyvanxana hipotezi”dir. Bu hipotezə görə Yer kürəsindəki həyat yadplanetlilərə çoxdan məlumdur. Ancaq onlar Yerdəki həyata müdaxilə etməyib, zooparkda heyvanları seyredən kimi bizə kənardan baxırlar. Ehtimal ki, onlar Yer kürəsi ilə kontakta insanların müəyyən inkişaf həddinə çatmasından sonra girəcəklər. Kosmoloqlar bu fikirlərə belə əlavə edirlər: “İnsanoğlunun inkişaf səviyyəsi o qədər ibtidai mərhələdədir ki, onun başqa planetlərdəki mədəniyyətlərlə kontaktı hələ ki, mümkün deyil”. METI-nin Paris toplantısında da iştirakçıların qənaəti ürəkaçan olmadı - Uzaq varlıqlar biz insanların səviyyəsini qəfəsdəki heyvanlarla eyni görürlər. “Biz başqa sivilizasiyaların mövcud olmasına dair hələki sübutlar toplamamışıq, ancaq “Heyvanxana hipotezi” haqda düşündüyümüzdə hər şey aydın olur”, - METI müdiri astrobioloq Florens Serso deyir.

Bizim biosistem və mədəniyyət özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir, Yer kürəsi öyrənilib araşdırılmasına dəyər bir yerdir. Görünür uzaq sivilizasiyalar bizə ehtiyat və təmkinlə yanaşır, dünyalıları “karantin” içində saxlayırlar. Bizdəki bu ağıl ki var, başqa mədəniyyətlərlə təmasa keçməsək yaxşıdır. Elə bilirsiz yadplanetlilər Yerdəkilərin hamısını bir tərəziyəmi qoyacaqlar? Şərqə baxıb nə deyəcəklər, nəyimizi bəyənəcəklər? Yəni onlar görməyəcəklərmi ki, “heyvanxana”dakıların da yaxşısı, pisi, mütərəqqisi, cahili var?

Məqaləni bitirmək üzrə idim ki, International Event Horizon Telescope layihəsinin iki gün sonra Qara Dəliyin (Black Hole) ilk fotosunu nümayiş etdirəcəyini eşitdim. Və qərara gəldim ki, yazımı da elə bu sirli-tilsimli hadisə ilə bitirim…

Bütün Dünyanın diqqəti Avropa Komissiyasının Brüsseldəki mənzil-qərargahına çevrilmişdi. Avropa Araşdırma Şurası və Event Horizon Telescope layihəsi çərçivəsində astrofiziklər Qara Dəliyin (Black Hole) ilk fotosunu prezentasiya etdilər. Yapon əsilli astrofizik Mareki Honma kürsüyə çıxıb Qara Dəliyin ilk fotosu önündə danışmağa başlayanda bir anlığa düşündüm ki, Con Boll Heyvanxana hipotezində necə də haqlı imiş. Yerdən 53.5 milyon işıq ili uzaqlıqda (bu isə 53.500.000 x 9.500.000.000.000 km deməkdir) və kütləsi Günəşdən 6.5 milyard dəfə ağır olan Samanyolunun ortasındakı Qara Dəlik nədir ki, onun bir şəklini çəkmək üçün 14 milyard dollar pul xərclənsin.

Hər kəs Qara Dəliyin Tanrının varlığını sübut edəcəyini, ölünün-dirinin, ruhun açıqlamasına yardım edəcəyini gözləyirdi. Amma anlaşılan tək bu oldu ki, məgərsə Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi doğru imiş (Sanki E=mc2 elə anlayırıq ki). Brüsseldən reportajı dahi alimin ruhuna “Fatiha” oxumaqla bitirdim. Sonra sosial-şəbəkələrdə “hərşeybilən” ekspertlərin lağlağıları başladı nə başladı. Hətta biri utanmadan Stiven Hokinqə, Karl Saqana və Kip Torna “dil uzatmağa” başladı. Uşaqlarını “abrazavonski” etmək üçün rusca oxutduran, öz millətinə “çuşka” deyən bu zavallılar astrofizikaya baxdıqları ucuz filmlər prizmasından qiymət verib, Kristofer Nolanı kultlaşmış “Interstellar” filminə görə topa tutmağa başladılar.

Məqaləni bitirmədən gündəliyimə “10.04.19 – çox şükür, Qara Dəliyin şəklini də gördüm” yazdım, ən son da FB səhifəmdə tarixi günə şahidlik etdim deyə o fotonu paylaşdım. Artıq yazını “Ayna”ya göndərmək olardı…

Bu dərinlik, bu ölçüsüz boşluq
Veriyor hissə, fikrə sərxoşluq.
Bu dərinlikdə bir həqiqət var,
Gizlidir gərçi kor beyinlər için;
Lakin ülviyyətilə həp parlar,
Bəllidir görmək istəyənlər için...
–Hüseyn Cavid, “Dəniz Tamaşası”

10.04.2019.

KİTAYSKİ MAŞIN

Avtomobil sovet adamı üçün lüks idi.
O, ruslar üçün nəqliyyat vasitəsinə SSRİ dağılandan sonra çevrildi.
Rusiya avtomobil sənayesini inkişaf etdirdiyi üçünmü?
Yox, təbii ki.
Dünyanın bütün maşın markaları rus bazarını istila etməklə…

bu gün modern Dünyadan təcrid olunan Rusiya yenə böhranla üz-üzədir.
Bütün ehtiyacını əsasən Çin istehsalı olan “kitayski” maşınlarla qarşılayır.
Arada gözdən pərdə asmaq üçün “öz maşınlarımızı buraxırıq” deyə nağıllar da uydururlar…

Keçən həftə "Volqa"nı “dirildib” şou yapmaq istədilər.
Yenilənmiş “QAZ”ın təqdimatına Baş nazir Mişustin də gəlmişdi.
Gələn kimi də yerli “istehsalçıya” elə bir “naqonyay” (нагоняй) verdi ki.

Qarşılarındakı yeni “Volqa” Çinin “Changan” avtomobilinin eynisi idi.
Heç bir detalı ilə o maşınından fərqlənmir.
Mişustin dilxor vəziyyətdə sükan arxasına keçdi.
Və gözlərinə inanmadı – sükanın üzərində belə “Changan” emblemi var idi.
Baş nazir baxışları “Axı heç olmasa sükanı özünüz düzəldəydiniz” deyirdi.

Bir sükan belə düzəldəyə bilməyən bir ölkə…
Elə buna görə də orta nəsil sovetin xiffətini edir, sovetə qayıtmaq istəyir.
Sovetdə isə çeşid yoxdu.
Yazıq xalqın seçimi kasad idi.
“Volqa” ala bilməzdilər – çox bahalıydı;
qalırdı ya “Moskviç” ya da “Jiquli”.
Onda da üstünlüyü “Jiquli”yə verirdilər –
O da əsli italyan "Fiat" olduğu üçün…

Bu ölkə avtomobil istehsal edə bilməyib və etməyəcək də.
İndi qayıdıb “Bəs bu ölkə kosmosa nə ilə uçub?” deməyin.
Cavab asandır: “Kosmosa da elə “Changan” kimi oğurluq texnika ilə”…
https://modern.az/aktual/473182/kitayski-mashin/

Modern.az

Kitayski MAŞIN

Avtomobil sovet adamı üçün lüks idi. O, ruslar üçün nəqliyyat vasitəsinə SSRİ dağılandan sonra çevrildi. Rusiya avtomobil sənayesini inkişaf etdirdiyi üçünmü? Y