Рэвалюцыя ў медыя - прадвеснік вайны. Узнікненне кнігадрукавання было адным з фактараў, якія ўзмацнялі і абвастралі нянавісць і вайну падчас рэлігійных войнаў паміж каталікамі і пратэстантамі. Фашысты з самага пачатку разумелі важнасць радыё для прамывання мазгоў. Гебельс сцвярджаў, што «будучыня належыць тым, хто валодае радыё», а Гітлер падтрымаў яго, сказаўшы «без радыё мы не змоглі б прыйсці да ўлады».

Цяпер мы бачым, як сацыяльныя сеткі са сродку зносін ператварыліся ў антырэальнасць і інструмент разлажэння розуму, архаізацыі і, у канчатковым рахунку, дэградацыі грамадстваў, якія не змогуць сябе абараніць ад іх.

1. Больш хлусні, менш праўды.

Фэйкавыя навіны распаўсюджваюцца ў 6 разоў хутчэй, чым праўдзівыя. Гэта звязана з тым, што фэйкавыя загалоўкі больш сенсацыйныя і эмацыйна зараджаюць карыстальнікаў. Больш за 70% карыстальнікаў не могуць адрозніць фэйкавую навіну ад рэальнай.

1. Больш негатыву, менш пазітыву.

Публікацыі з негатыўнай эмацыйнай афарбоўкай атрымліваюць на 30% больш лайкаў, рэпостаў і каментарыяў, чым пазітыўныя ці нейтральныя. У Facebook публікацыі, якія ўтрымліваюць словы з яскрава выражаным негатыўнай афарбоўкай ("жахлівы", "ненавісны", "катастрофа"), маюць на 20% больш шанцаў быць заўважанымі карыстальнікамі.

1. Больш нянавісці, менш дабрыні.

Кантэнт, які выражае нянавісць, прапануецца першым па змаўчанні і падбіраецца так, каб як мага мацней закрануць карыстальніка. Даследаванні паказалі, што TikTok актыўна рэкамендуе пустым эксперыментальным профілям неверагодную колькасць мізагеніі, сексізму і тэорый змовы.

1. Больш палітычных раздзяленняў, менш адзінства.

Палітычна палярызаваныя публікацыі распаўсюджваюцца на 67% хутчэй, чым нейтральныя. 90% паведамленняў, якія правакуюць масавую нянавісць, былі фэйкавымі. Больш за 64% людзей далучыліся да суполак, якія правакуюць нянавісць, па рэкамендацыі алгарытмаў.

1. Больш анлайн, менш асабіста.

Анлайн кантэнт значна апярэджвае рэальныя ўзаемадзеянні. Анлайн: каля 46 гадзін у тыдзень. Асабістыя зносіны: каля 8–20 гадзін у тыдзень (уключаючы працоўныя ўзаемадзеянні). Сучасны чалавек у сярэднім праводзіць у 2–5 разоў больш часу ў інтэрнэце, чым у жывой камунікацыі.

1. Больш ботаў, менш людзей.

Не менш за 50% абмеркаванняў, каментароў, лайкаў і рэпостаў у палітычных дыскусіях робяць боты, а не жывыя людзі. Паводле розных ацэнак, ад 5 да 25% профіляў у сацыяльных сетках — гэта бот-сеткі, якія кіруюцца з мэтай маніпуляцыі грамадскім меркаваннем. Іх кантэнт генеруецца штучным інтэлектам і яны актыўныя на ўсіх мовах, падстройваючыся пад самыя розныя групы карыстальнікаў. Штучны інтэлект з большай верагоднасцю можа пераканаць чалавека, чым рэальны чалавек онлайн.

1. Больш хвароб, менш здароўя.

Злоўжыванне сацыяльнымі сеткамі звязана з рызыкай дэпрэсіі, трывожнасці, пагаршэння самаацэнкі, парушэння сну, праблем з увагай і канцэнтрацыяй, павышэннем падвержанасці. Нават кароткае абмежаванне выкарыстання сацыяльных сетак прыкметна паляпшае самаадчуванне.

Opinion amplification causes extreme polarization in social networks Scientific Reports volume 12, Article number: 18131 (2022)
How algorithms popularise and gamify online hate and misogyny for young people
The spread of true and false news online Science 2018 Mar 9;359(6380):1146-1151.

Сёння, 21 снежня, як і больш за чатыры тысячы гадоў штогод, роўна ў дзень зімовага сонцастаяння сонечныя прамяні выстройваюцца ў прамую лінію, каб на працягу 20 хвілін асвятліць твар бога сонца Амона ў Луксорскім храме.

Для старажытных егіпцян падзеі іх рэлігійных кніг былі літаральна ўвасоблены ў небе і назіраліся ў выглядзе зорак, планет і іх руху. Карэляцыйная тэорыя (варта адзначыць, што яна навукова не даказаная і выклікае сумневы ў многіх даследчыкаў) сцвярджае, што піраміды былі пабудаваныя паводле адзінага плана: Млечны Шлях егіпцяне ўспрымалі як нябесны Ніл, а схема пірамід – гэта адлюстраванне бога Асірыса, уладара нябеснага свету і сімвала адраджэння.

Асірыс быў богам, які дапамагаў егіпцянам, але яго брат Сет, поўны зайздрасці, напаў на яго, разрэзаў цела на 14 частак і раскідаў іх па ўсёй краіне. Кожная частка цела, магчыма, асацыявалася з канкрэтным месцам, звязаным з міфалагічным або рэлігійным значэннем. Сірыус, самая яркая зорка на небе, асацыявалася з багіняй Ісідай, жонкай Асірыса. Яна сабрала часткі цела, забальзамавала іх і змагла на кароткі час ажывіць мужа, каб зачаць ад яго сына.

Гэтая тэорыя мяркуе, што егіпцяне маглі разглядаць піраміды і важныя храмы як сімвалічныя "фрагменты" цела Асірыса, размешчаныя па тэрыторыі Егіпта (піраміды ў Гізе – Пояс Арыёна) каля Ніла (Млечны Шлях). Мэта складалася ў сакралізацыі зямлі Егіпта, каб зрабіць яе адлюстраваннем касмічнага парадку і боскага цела. Гэта значыць, што гэта была частка праекта вяртання бога на зямлю.

Да часоў хрысціянства людзі ўсё яшчэ глядзелі на неба, але гісторыя стала прасцейшай. Замест Ісіды (Сірыус) – Віфлеемская зорка на ўсходзе, замест Асірыса – Пояс Арыёна або тры каралі (мудрацы). У зімовыя месяцы можна заўважыць, што лінія, праведзеная праз гэтыя тры зоркі, сапраўды паказвае на кропку, дзе ўзыходзіць Сонца. Гэта з'ява становіцца асабліва прыкметнай падчас зімовага сонцастаяння (прыкладна 21-22 снежня), калі пазіцыя Сонца на гарызонце ў момант яго ўсходу супадае з кірункам, які паказвае лінія Пояса Арыёна. Такім чынам, тры каралі, вядомыя зоркай, сапраўды прыходзяць да месца нараджэння бога (новага сонца).

Нямеччынай 20 гадоў кіруюць выключна бясплодныя лідэры. У Шольца няма дзяцей, у Меркель няма дзяцей. Герхард Шродэр узяў шлюб пяць разоў, аднак у яго няма ўласных дзяцей. Пры гэтым сапраўдныя нямецкія лідэры выглядаюць інакш: фон дэр Ляен мае семярых сваіх дзяцей, Мерц - траіх.

Перапоўнены ліфт суб'ектыўна ўспрымаецца як больш вольны і выклікае меншую трывогу ў тых пасажыраў, якія стаяць бліжэй да кантрольнай панэлі. Што вы сёння можаце ўзяць пад кантроль? Rodin J., Solomon S., Metcalf, J. (1979). "control in mediating perceptions of density". Journal of Personal and Social Psychology (36): 988\-999.

Сем ідэяў здаровага адпачынку.
1. Папераджальны адпачынак замест канчатковага. Чым раней вы пачалі адпачываць і рабіць перапынкі, тым даўжэй зможаце працаваць без знясілення. Ідэя «адпачываць толькі пасьля таго, як усё скончу» — хібная. Перапынкі — гэта не марнаваньне часу, а «заточка сякеры». Падтрымлівайце свой мозг у добрым стане, не перагружайце яго.

1. Заплянаваны адпачынак замест таго, што падвернецца. Ідэальны адпачынак — гэта той, які вы заплянавалі загадзя. Паспрабуйце першымі ўносіць у свой штотыднёвы плян рэкрэацыйныя актыўнасьці, прапішыце ў календары, дзе і як вы будзеце адпачываць, адводзьце загадзя час на хобі і прыемныя заняткі. А потым — працу.

2. Зьмена кантэксту замест аднастайнасьці. Адпачываць і працаваць за адным сталом — гэта кепская ідэя. Выкарыстоўвайце розныя кантэксты для розных актыўнасьцяў. Таму паехаць кудысьці, дзе няма ніякіх асацыяцый з працай ці звыклымі клопатамі, вельмі эфэктыўна разгружае.

3. Чысты адпачынак замест «напаловупрацы». Перад тым як зьніжаць нагрузку ці даваць сабе паблажкі на працы, лепш цалкам перапыніцца і аднавіць свой узровень энэргіі. А пачаўшы працаваць зноў — забясьпечце сабе глыбокае паглыбленьне ў працэс (глыбокая праца).

4. Спантаннасьць замест «як звычайна». Спантаннасьць, выпадковасьць, навізна заўсёды асьвяжаюць і бадзёраць. Кіньце жэрабя, куды пайсьці, ці тыкніце пальцам у мапу і наведайце гэтае месца. Любы адступ ад руціны выдатна перазагружае. Крэатыўнасьць і лёгкая вар’яцінка добра балянсуюць стомленую прэфрантальную кару.

5. Актыўны адпачынак замест пасіўнага. Пасіўны адпачынак, накшталт ляжаньня на канапе ці імкненьня атрымаць хуткі дафамін (піць, заядаць, серфіць), не такі эфэктыўны. Актыўны адпачынак вучыць вас атрымліваць дофамін больш складанымі, але больш карыснымі шляхамі. Схадзіць на танцы, пагуляць у тэніс, прайсьціся па восеньскім парку.

6. Пераўтваральны адпачынак замест спажывецкага. Адпачынак, калі мы проста пасіўна спажываем нешта, не такі эфэктыўны, як пераўтваральны адпачынак. Напрыклад, нават мэдыя можа мець эфэкт катарсісу, стымулюючы нас прарабіць унутраную працу. Творчасьць натхняе ствараць новае, зьмяняць існае. І замест таго, каб проста вяртацца да сябе ранейшага, мы падымаемся над сабой. Адпачывайце крэатыўна, а не спажывецкі!

- Што перастаць есьці каб добра выглядаць?
- Сябе.

Annual Review of Cell and Developmental Biology Pediatric Allergic Diseases, Food Allergy, and Oral Tolerance Annu. Rev. Cell Dev. Biol. 2020. 36:511–28
Oral tolerance as antigen-specific immunotherapy Immunotherapy Advances, Volume 1, Issue 1, January 2021, ltab017,
Thumb-Sucking, Nail-Biting, and Atopic Sensitization, Asthma, and Hay Fever Pediatrics 2016 Aug;138(2):e20160443.
Oral sex is associated with reduced incidence of recurrent miscarriage Journal of Reproductive Immunology Volume 133, June 2019, Pages 1-6
Correlation between oral sex and a low incidence of preeclampsia: a role for soluble HLA in seminal fluid? Journal of Reproductive Immunology. 2000 Mar;46(2):155-66.

Што агульнага паміж аральным сэксам і паяданнем казяўкаў з носа? Абодва гэтыя працэсы запускаюць імунны механізм аральнай талерантнасьці, які можа быць карысны для здароўя. Бацькі часта злуцца, калі дзеці кусаюць пазногці, выбіраюць і ядуць казяўкі з носа або смокчуць палец. Але давайце не будзем панікаваць і паглядзім на факты. А факты сьведчаць, што наяўнасьць хаця б адной з такіх звычак (досьледы закраналі кусаньне пазногцяў і ссоўваньне пальцаў) у дашкольным узросьце на 40% зьніжае рызыку алергічнай сэнсібілізацыі да распаўсюджаных антыгенаў у дарослых.

Як гэта працуе? Калі дзіця мацае прадметы, бярэ іх у рукі, прастора пад пазногцямі зьбірае мікраскапічныя сьляды ўсяго, што яно датыкалася (гэта набор антыгенаў з пункту гледзішча імуннай сыстэмы). Калі мы дыхаем, часьцінкі асядаюць на слізістую носа, таму казяўкі ўтрымліваюць набор усіх магчымых часьцінак у паветры, іх імунны сьлед. Гэта значыць, яны працуюць як фільтры, зьбіраючы інфармацыю пра ўсе магчымыя антыгены.

Далей дзіця іх зьядае – і гэта найважнейшы этап. Для фармаваньня імуннай талерантнасьці важна як мага раней спажыць антыген, каб арганізм пазнаёміўся зь ім праз кішэчнік. Рэч у тым, што ў кішэчніку знаходзіцца вялікая колькасьць імунных клетак, якія знаёмяцца з рознымі антыгенамі. Імунітэт пазнае сьвет і вучыцца праз спажытую ежу. Гэты механізм называецца аральная талерантнасьць. Аральны шлях трапляньня антыгенаў больш пераважны перад паветраным або праз скуру. Тыя антыгены, якія трапляюць праз скуру, з большай верагоднасьцю могуць выклікаць алергію.

Аральная талерантнасьць – гэта адсутнасьць мясцовага і сыстэмнага імуннага адказу на трапленьне антыгенаў праз рот, найчасьцей харчовых. Спажытыя з ежай бялкі ў кішэчніку праходзяць празь спецыфічную апрацоўку мясцовай імуннай сыстэмы. У гэтым працэсе ўтвараюцца асаблівыя слізістыя клеткі, такія як Foxp3+ Tregs і Foxp3-Tregs, якія забясьпечваюць мясцовую і сыстэмную імунную талерантнасьць, каб вы маглі бясьпечна спажываць прадукты. Гэты працэс залежыць ад узросту і стану мікрафлёры кішэчніку.
Доўгі час лічылася, што трэба аберагаць дзіця і не ўводзіць у прыкорм прадукты з высокай алергеннасьцю. Аднак дасьледаваньні паказалі адваротнае – чым раней уведзены арахіс, тым меншая рызыка алергіі на арахіс; чым раней уведзены яйкі, тым радзей на іх бывае алергія і гэтак далей. Калі ж антыгены трапляюць у арганізм упершыню іншым шляхам, напрыклад, праз дыхальныя шляхі або скуру, гэта можа выклікаць сэнсібілізацыю і разьвіцьцё алергіі. Так, трапленьне арахісу на скуру можа стымуляваць разьвіцьцё алергіі. Аптымальны прамежак для ўвядзеньня новых прадуктаў у прыкорм – гэта паміж 4 і 7 месяцамі. Поўнае выключэньне антыгенаў не стымулюе разьвіцьцё талерантнасьці да іх.

Што гэта значыць? Ня варта моцна лаяць на дзяцей, нават у "шкодных" звычках ёсьць карысьць. Аднак навучаньне імуннай сыстэмы ў асноўным сканчаецца ўжо да 5 гадоў, таму, паважаныя дарослыя, кусаць пазногці і есьці казяўкі ня трэба, гэта бессэнсоўна і агідна. Важна з самага ранняга ўзросту не трымаць дзяцей на стэрыльных прадуктах, а даваць ім разнастайны рацыён, каб іх імунная сыстэма магла разьвіць талерантнасьць і пазьбегнуць алергій у будучыні.
Што да дарослых, можна дадаць, што часам механізмы аральнай талерантнасьці спрацоўваюць і ў іх. Навуковыя дасьледаваньні паказваюць, што аральны сэкс (з праглынаньнем спермы) зьяўляецца эфэктыўным спосабам зьнізіць рызыку преэклямпсіі і перапыненьня цяжарнасьці. Бо плод імуналягічна чужародны для жанчыны. А ў сперме знаходзіцца высокая канцэнтрацыя мужчынскіх антыгенаў. Трапляючы ў арганізм жанчыны, гэтыя антыгены могуць стымуляваць разьвіцьцё імуналягічнай талерантнасьці – то бок, падаўленьне імуннага адрыньваньня. Цікава, што чым вышэйшая канцэнтрацыя пэўных малекулаў HLA (HLA-G і інш.) у сперме, тым ніжэйшая рызыка преэклямпсіі. Так працуе механізм аральнай талерантнасьці пры зачацьці і цяжарнасьці.

Важна сачыць за дзеяннямі, а не толькі словамі. Пра што кажуць расейскія лібералы мбх? Супраць вайны і пуціна! На што яны трацяць грошы? На збіцце расейскай апазіцыі і на дэскрэдытацыю беларускага руха, а не на ВСУ. Не купляйцеся на словы, сачыце за ўчынкамі і грашыма.

З кожным днём восені скарачаецца працягласць светлавога дня, фарбы прыроды таксама блякнуць. Зрабіць дзяцей больш яркімі — гэта не толькі весялей, але і больш бяспечна. Бо галоўная прычына смерці дзяцей ва ўзросце ад 5 да 10 гадоў — гэта не хваробы, а няшчасныя выпадкі (ДТЗ, траўмы і да т.п.). Вядома, курткі шэрыя, чорныя ці цёмна-сінія, магчыма, выглядаюць і больш стылёвымі, але для кіроўцаў яны значна менш прыкметныя.

Напрыклад, у святле фар звычайныя колеры бачныя на адлегласці 20-30 метраў у цемры, а яркія колеры разам са святлоадбівальнымі элементамі — ужо на адлегласці 150 метраў. Усё гэта прыводзіць да таго, што рызыка быць збітым скарачаецца ў некалькі разоў. Гэта таксама тычыцца і веласіпедыстаў: для іх рызыкі скарачаюцца на 55%. Хоць мяне ў свой час нават аштрафавалі за адсутнасць флікера (які пры няправільным нашэнні можа быць і непрыкметным), яркае адзенне са святлоадбівальнымі палосамі з усіх бакоў сапраўды працуе для бяспекі дзяцей. А якія ў вас курткі?

Safety Science Volume 108, October 2018, Pages 209-217 The effect of a yellow bicycle jacket on cyclist accidents
On-road measures of the visibility of pedestrians at night. 2003Journal of Vision, 3( 9): 549, 549a